Nowiny Lekarskie 2008, 77, 1, 19 24 MAŁGORZATA GRZEŚKOWIAK 1, ADAM PYTLIŃSKI 2, KRYSTYNA FRYDRYSIAK 3 WIEDZA SPOŁECZEŃSTWA WIELKOPOLSKI NA TEMAT RESUSCYTACJI THE KNOWLEDGE ON RESUSCITATION IN WIELKOPOLSKA COMMUNITY 1 Zakład Dydaktyki Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2 Uniwersytet Oświatowy Poznań Dyrektor: mgr Lubomir Zworecki 3 Zakład Nauczania Pielęgniarstwa p.o. Kierownik: dr med. Jolanta Glińska Uniwersytet Medyczny w Łodzi Streszczenie Wstęp. Standardy postępowania w stanach zagrożenia życia zmieniają się co kilka lat, a społeczeństwo polskie nie ma wystarczającej wiedzy z tego zakresu. Celem pracy było zbadanie wiedzy społeczeństwa Wielkopolski z zakresu udzielania pierwszej pomocy ze szczególnym uwzględnieniem resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Metodyka. Badaniami objęto grupę 144 osób (nauczycieli, uczniów, pracowników administracji oraz pracowników technicznych) zamieszkałych w Wielkopolsce. Badania przeprowadzono w roku 2007. Posłużono się kwestionariuszem sprawdzającym: wiedzę z resuscytacji, własną ocenę znajomości udzielania pierwszej pomocy oraz gotowość podjęcia działań ratowniczych. Wyniki. Ponad połowa badanych znała pojęcie resuscytacja oraz początek cyklu resuscytacyjnego u dziecka. Blisko 50% respondentów wiedziało, że cykle nie zmieniają się w zależności od liczby ratowników udzielających pomocy. Wszyscy respondenci posiadali największą wiedzę odnośnie pozycji bocznej bezpiecznej (50 72%) oraz osób wymagających ułożenia w tej pozycji (49 69%). Prawie całkowicie nie były znane następujące zagadnienia: granica wiekowa między dorosłym a dzieckiem (0 7%), cykl prowadzenia resuscytacji u dziecka (0 10%). Wnioski. Społeczeństwo Wielkopolski nie posiada wystarczającej wiedzy dotyczącej udzielania pierwszej pomocy. Obowiązujące standardy prowadzenia resuscytacji nie są znane. Należy wprowadzić szerszy zakres kursów z pierwszej pomocy dla nauczycieli. Wszystkie organizowane kursy muszą zawierać część praktyczną. Informacje przekazywane za pośrednictwem mediów z zakresu udzielania pierwszej pomocy powinny być konsultowane przez upoważnione do tego autorytety (Izba Lekarska, Polska Rada Resuscytacji). SŁOWA KLUCZOWE: pierwsza pomoc, resuscytacja krążeniowo-oddechowa, europejskie standardy resuscytacji, społeczeństwo Wielkopolski. Summary Introduction. Life support guidelines change every few years, but Polish community does not have enough knowledge in this field. The goal of the study was to check knowledge concerning first aid, particularly cardiopulmonary resuscitation (CPR) in Wielkopolska community. Methods. The research was undertaken on the group of 144 people (teachers, pupils, workers of administration and technicians) living in Wielkopolska. The research was conducted in 2007. The questionnaire was used to check knowledge of resuscitation, self estimation of own capatity to perform first aid and willingness to begin first aid. Results. More than half of the investigated group knew resuscitation term and the beginning of resuscitation cycle in child. Nearly 50% of respondents knew that cycles did not change depending on the number of rescuers. All respondents possessed the highest knowledge concerning recovery position (50-72%) and victims in need to be positioned on the side (49-69%). The following subjects were almost totally not known: the age limit distinguishing children from adults (0-7%), the cycle of performing CPR in a child (0-10%). Conclusions. The community of Wielkopolska does not posses an adequate knowledge concerning first aid. Current guidelines of performing CPR are not known. There is a need to initiate courses in first aid for teachers on a large scale. All organized courses must include a practical part. The information about first aid spread by media should be consulted by authorities (Doctor s Council, Polish Resuscitation Council). KEY WORDS: First aid, Cardiopulmonary resuscitation, European resuscitation guidelines, community of Wielkopolska. Wstęp Podstawową przyczyną zgonów w Polsce, jak i innych krajach są choroby układu sercowo-naczyniowego i związane z nimi stany nagłego zatrzymania krążenia. Szybkie rozpoczęcie działań ratunkowych zwiększa szanse na uratowanie ofiary, a także zmniejsza ryzyko powikłań spowodowanych czasowym niedotlenieniem ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jak wskazują badania polskie i światowe, najczęstszym miejscem zaistnienia stanów nagłych są mieszkania i miejsca pracy ofiar, natomiast bezpośrednimi świadkami zdarzeń są osoby im najbliższe:
20 Małgorzata Grześkowiak i inni krewni i współpracownicy, czyli osoby najczęściej niewykwalifikowane w dziedzinie udzielania pomocy przedmedycznej [1]. Standardy dotyczące udzielania pomocy przedmedycznej zmieniają się średnio co kilka lat. Nowe wytyczne dotyczące między innymi udzielania pomocy przedmedycznej dzieciom i dorosłym (basic life suport - BLS) zostały opublikowane w listopadzie 2005 przez Europejską Radę Resuscytacji (European Resuscitation Council ERC) i nazywane są zaleceniami 2005 [2]. Zaletami ich są znaczne uproszczenia algorytmów działań, co dla laików ma niewątpliwie istotne znaczenie, gdyż ułatwia ich zrozumienie i nie odstrasza, czy też nie zniechęca laików do nauki i ewentualnej gotowości ich zastosowania. Uproszczenia te są wynikiem wielu badań naukowych potwierdzających większą ich skuteczność i efektywność z korzyścią dla OUN i układu sercowonaczyniowego w porównaniu z poprzednimi wytycznymi. Istotną zmianą jest stosunek ucisków do oddechów, który wynosi obecnie 30:2 u wszystkich poszkodowanych. Nadal nie uczy się laików sprawdzania tętna, a decyzję o konieczności rozpoczęcia resuscytacji podejmują na podstawie oceny oddechu. Zgodnie z najnowszym algorytmem dorosłych uciski klatki piersiowej (30) wykonywane są jako pierwsze przed wentylacją. Laicy mogą także odstąpić od prowadzenia wentylacji usta-usta (z reguły nie posiadają przy sobie żadnych fachowych zabezpieczeń) prowadząc tylko uciski klatki piersiowej bez przerw na wentylację. Art. 162. 1. k.k. podkreśla obowiązek udzielania pomocy osobom znajdującym się w stanie zagrożenia zdrowia i życia pod rygorem odpowiedzialności karnej jednakże artykuł ten stanowi o tym, że nie mamy obowiązku podejmowania ryzykownych działań, jeżeli występują okoliczności powodujące bezpośrednie zagrożenie. Zmianą dotyczącą udzielania pomocy dzieciom jest to, iż działania resuscytacyjne rozpoczyna się od 5 oddechów wstępnych, a cykle resuscytacyjne wynoszą 30:2. Należy podkreślić, iż duży wpływ w dziedzinie edukacji społeczeństwa, zwłaszcza osób pracujących, mają regulacje prawne / dyrektywy unijne, tym samym dotyczące również naszego kraju. Rozporządzeniem określającym wytyczne dotyczące szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp), w tym także metod i sposobów udzielania pomocy przedmedycznej, jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r., nr 180, poz. 1860 ze zm.) [3]. Zauważa się znaczny wzrost zainteresowania kursami i szkoleniami zakładów pracy (zarówno firm prywatnych, jak i instytucji budżetowych). Większe zaangażowanie i zainteresowanie tych podmiotów przejawia się tym, iż realizują one kursy nie tylko w zakresie wymaganego minimum prawnego w zakresie przepisów bhp, lecz są zainteresowane kursami w rozszerzonym zakresie nawet z zastosowaniem automatycznego defibrylatora zewnętrznego (AED). Prace podnoszące problem świadomości i umiejętności laików udzielania pierwszej pomocy dowodzą, iż społeczeństwo polskie nie jest świadome nowych standardów, zatem i umiejętności również nie są zadowalające. Dlatego też pojawia się większa potrzeba kursów i szkoleń dotyczących udzielania pomocy przedmedycznej. Sytuacja powyższa stała się inspiracją niniejszych badań mających na celu zbadanie faktycznej wiedzy społeczeństwa Wielkopolski z podstawowej umiejętności prowadzenia resuscytacji. Badania wiedzy społeczeństwa polskiego z zakresu znajomości zasad udzielania pierwszej pomocy były już prowadzone w 1997 roku i kontynuowane w następnych latach [1, 4 6]. Wobec zmian zachodzących w Polsce w ostatnim czasie, ewaluacji standardów resuscytacyjnych wydaje się celowe ponowne sprawdzenie wiedzy z zakresu udzielania pierwszej pomocy, gotowości podjęcia czynności resuscytacyjnych przez społeczeństwo oraz dokonania oceny własnych umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Celem pracy było zbadanie wiedzy społeczeństwa Wielkopolski z zakresu udzielania pierwszej pomocy ze szczególnym uwzględnieniem resuscytacji krążeniowooddechowej. Materiał i metody Badaniami objęto grupę 144 osób (77 kobiet i 67 mężczyzn) zamieszkałych na terenie województwa wielkopolskiego, uczestniczących w kursie pierwszej pomocy prowadzonym w ramach szkolenia pracowników zakładów pracy i uczniów szkół policealnych. Badana populacja była reprezentowana przez 36 nauczycieli, 29 uczniów, 57 pracowników administracji oraz 22 pracowników technicznych. Badania przeprowadzono w roku 2007. Metodą badawczą było ankietowanie. Przygotowany kwestionariusz zawierał 10 pytań otwartych sprawdzających wiedzę z podstawowej resuscytacji oraz 10 pytań zamieszczonych w metryczce, a dotyczących między innymi: własnej oceny znajomości udzielania pierwszej pomocy, podjęcia bądź zaniechania resuscytacji dorosłego i dziecka, uczestnictwa w kursach udzielania pierwszej pomocy. Ankietyzację przeprowadzono przed rozpoczęciem kursu pierwszej pomocy, co pozwoliło na uzyskanie faktycznej wiedzy nt. udzielania pierwszej pomocy. Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą testu Chi kwadrat Persona oraz testu Kruskala-Wallisa. Charakterystyka badanej grupy. Badana grupa nie była grupą jednorodną statystycznie jeśli chodzi o: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, fakt wykształcenia medycznego członka rodziny oraz jego pracy w Służbie Zdrowia. Najbardziej sfeminizowana była grupa uczniów (93% kobiet), natomiast grupa pracowników technicznych w większości była reprezentowana przez mężczyzn (91%). Najmłodszą grupą byli uczniowie
Wiedza społeczeństwa Wielkopolski na temat resuscytacji 21 (93% do 30 lat), a w grupie pracowników technicznych połowa nie ukończyła 30. roku życia. Najstarszą grupą byli nauczyciele (33% powyżej 51 lat). Uczniowie, podobnie jak pracownicy administracyjni, w większości mieszkali w miastach powyżej 400 tys., a pracownicy techniczni i nauczyciele na wsi i w małych miastach. Blisko 40% uczniów miało bliską osobę z wykształceniem medycznym, a prawie 50% pracowało w Służbie Zdrowia. Niejednorodność dotycząca płci, wieku była wynikiem założeń badawczych, których celem było zbadanie różnych grup zawodowych. Zwraca uwagę fakt, że najliczniejszymi grupami, które odbyły kursy pierwszej pomocy podczas pracy zawodowej były grupy pracowników administracyjnych i technicznych, co potwierdza się także w zadeklarowaniu uczestnictwa w kursach. Zaskakująco niski odsetek osób wśród nauczycieli brało udział w kursach pierwszej pomocy, natomiast zaledwie 8% odbyło je podczas pracy zawodowej. Uczestnictwo respondentów w kursach było istotne statystycznie. Ponad 75% uczniów zadeklarowało, że potrafi udzielić pierwszej pomocy. W każdej badanej grupie większość osób zadeklarowała gotowość podjęcia resuscytacji zarówno dorosłego, jak i dziecka. Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy oraz gotowość podjęcia resuscytacji dorosłego i dziecka była również istotna statystycznie. Charakterystyka badanych grup została przedstawiona w tabeli 1. Tab. 1. Charakterystyka grup Table 1. Characteristics of the groups Płeć Kobieta Mężczyzna Wiek (lata) < 20 21 30 31 40 41 50 51 60 > 60 Miejsce zamieszkania (w tysiącach) Wieś do 10 11 50 51 100 101 200 401 600 601 1 mln Wykształcenie medyczne bliskiej osoby Bliska osoba pracuje w Służbie Zdrowia Uczniowie n = 29 27 (93%) 12 (42%) 15 (51%) 10 (34%) 9 (31%) Nauczyciele n = 36 25 (69%) 11 (30%) 5 (14%) 6 (16%) 13 (36%) 9 (25%) 3 (8%) 6 (16%) 3 (8%) 26 (72%) Administracja n = 57 23 (40%) 34 (60%) 18 (31%) 6 (10%) 5 (9%) 8 (14%) 4 (7%) 7 (12%) 4 (7%) 13 (23%) 18 (31%) Techniczni n = 22 20 (91%) 4 (18%) 9 (41%) 1 (4%) 3 (14%) 11 (38%) 6 (16%) 7 (12%) 3 (14%) 14 (48%) 7 (19%) 11 (19%) Odbycie kursów podczas pracy zawodowej Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy Informacja z: mediów internetu od drugiej os. 3 (8%) 17 (30%) 22 (76%) 19 (65%) 11 (30%) 3 (8%) 6 (16%) 22 (38%) 22 (38%) 4 (18%) inne Gotowość do podjęcia resuscytacji dorosłego 17 (58%) 16 (44%) 40 (70%) 12 (54%) Gotowość do podjęcia resuscytacji dziecka 18 (62%) 18 (50%) 37 (65%) 12 (54%) Uczestnictwo w kursach pierwszej pomocy 15 (51%) 5 (14%) 23 (40%)
22 Małgorzata Grześkowiak i inni Wyniki Wyniki zamieszczono w tabeli 2. Ponad połowa wszystkich respondentów znała pojęcie resuscytacja, a największy odsetek prawidłowych odpowiedzi udzieliły grupy pracowników administracyjnych i technicznych (77 82%). Podobnie wysoki odsetek prawidłowych odpowiedzi zanotowano w badanych grupach sprawdzając wiedzę (49 69%). Istotność statystyczna dotyczyła tylko kwestii kogo układa się w pozycji bezpiecznej (p = 0,01624). Prawie całkowicie nie były znane następujące zagadnienia: granica wiekowa między dorosłym a dzieckiem (0 7%) i tu nie wykazano zależności statystycznej. Podobnie nie był znany cykl prowadzenia resuscytacji u dziecka (0 10%), ale tu była zależność statystyczna Tab. 2. Wiedza z podstawowej resuscytacji badanych grup pracowników 1 Table 2. The knowledge of basic resuscitation of investigated groups of workers 1 Uczniowie n = 29 Nauczyciele n = 36 Administracja n = 57 Techniczni n = 22 Znajomość pojęcia resuscytacja 16 (55%) 12 (45%) 21 (58%) 15(41%) 44 (77%) 13 (23%) 18 (82%) 4 (18%) Granica wiekowa między dorosłym a dzieckiem 16 (55%) 27 (75%) 2 (3%) 17 (77%) Resuscytację dorosłego rozpoczyna się od (wdechów/ucisków) Resuscytację dziecka rozpoczyna się od (wdechów/ucisków) Cykl prowadzenia resuscytacji u dorosłego wynosi Cykl prowadzenia resuscytacji u dziecka wynosi Czy jeśli jest więcej niż jeden ratownik to cykle zmieniają się Udrażnianie dróg oddechowych u poszkodowanego z urazem Co to jest pozycja bezpieczna 12 (45%) 4 (14%) 20 (69%) 7 (24%) 6 (20%) 14 (48%) 12 (45%) 4 (14%) 4 (14%) 20 (69%) 21 (72%) 7 (24%) 8 (22%) 17 (47%) 12 (33%) 19 (52%) 5 (13%) 23 (63%) 27 (75%) 8 (22%) 19 (52%) 30 (83%) 18 (50%) 18 (50%) 22 (38%) 12 (21%) 26 (45%) 17 (29%) 10 (17%) 7 (12%) 1 (2%) 26 (45%) 13 (23%) 9 (15%) 41 (72%) 38 (66%) 17 (30%) 3 (14%) 13 (59%) 1 (4%) 12 (54%) 1 (4%) 16 (73%) 9 (41%) Kogo układa się w pozycji bezpiecznej 20 (69%) 6 (20%) 12 (33%) 22 (61%) 21 (36%) 1 Najpierw podano liczbę osób, które udzieliły prawidłowej odpowiedzi (w nawiasie %) poniżej liczbę osób, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi (w nawiasie %). dotyczącą początku cyklu resuscytacyjnego u dziecka (czy resuscytację rozpoczyna się od wdechów, czy od ucisków klatki piersiowej). Analiza statystyczna wykazała tutaj istotną zależność (p = 0,01290). Blisko 50% respondentów (z wyjątkiem grupy nauczycieli 22%) wiedziało, że cykle nie zmieniają się w zależności od liczby ratowników udzielających pomocy. Także w tym zagadnieniu wykazano zależność statystyczną (p = 0,00711). Wszystkie badane grupy (z wyjątkiem nauczycieli) posiadały największą wiedzę odnośnie pozycji bocznej bezpiecznej (50 72%) oraz osoby wymagającej ułożenia w tej pozycji (p = 0,02357). Nieco lepiej kształtowała się wiedza dotycząca udrażniania dróg oddechowych u poszkodowanego z urazem kręgosłupa (3 15%) i cyklu prowadzenia resuscytacji u dorosłego (4 24%). Zależność statystyczna dotyczyła tylko znajomości cyklu u dorosłych (p = 0,00000). Natomiast wiedzę na temat początku cyklu resuscytacyjnego u dorosłego (czy resuscytację rozpoczyna się od wdechów, czy od ucisków klatki piersiowej) posiadało od 22% nauczycieli do 45% uczniów.
Wiedza społeczeństwa Wielkopolski na temat resuscytacji 23 Dyskusja Termin resuscytacja był dobrze znany wszystkim respondentom, ale najlepiej grupie pracowników administracyjnych i technicznych. Pracownicy ci najliczniej z całej badanej populacji uczestniczyli w kursach pierwszej pomocy, także odbywających się podczas pracy zawodowej, stąd nie dziwi dobra znajomość tej tematyki. Podobnie, dobrze znana była pozycja boczna bezpieczna (50 72%). Otrzymane wyniki są porównywalne z uzyskanymi podczas badań społeczeństwa polskiego w latach 1997 i 2003 (odpowiednio 57 i 67%) [1]. W naszych badaniach respondenci potrafili wytłumaczyć co oznacza pozycja boczna bezpieczna, ale znacznie mniej osób umiało podać, kogo układa się w tej pozycji co było istotne statystycznie. Najbardziej niepokoi fakt, że tylko 33% nauczycieli znało wskazania do ułożenia w pozycji bocznej bezpiecznej i był to najgorszy wynik w stosunku do pozostałych grup (49 69%). W badaniu ankietowym kilka pytań sprawdzało znajomość ostatnich zmian wprowadzonych w standardach resuscytacyjnych w 2005 roku. Okazało się, że praktycznie nie były one znane badanym respondentom. Granicę wiekową między dorosłym a dzieckiem (która z ósmego roku życia została przesunięta do okresu dojrzewania) znało aż 7% uczniów! Wiedza ta jest istotna, ponieważ należy zakwalifikować poszkodowanego do odpowiedniej grupy wiekowej, żeby rozpocząć resuscytację zgodnie z algorytmem dorosłego lub dziecka. Sposoby udrażniania dróg oddechowych u poszkodowanego z urazem kręgosłupa także nie były znane respondentom (3 15%). Obecnie zalecane jest wykonywanie przez tzw. laików (czyli osoby nie będące pracownikami medycznymi) jednego rękoczynu polegającego na odgięciu głowy ku tyłowi i uniesieniu żuchwy niezależnie od tego, czy poszkodowany ma uraz, czy też nie. Daje to znaczne ułatwienie osobom, które obawiają się ratować poszkodowanych z jakimkolwiek urazem. Brak znajomości powyższych zagadnień potwierdziła analiza statystyczna, która nie wykazała w tym zakresie żadnych zależności. Cykle prowadzenia resuscytacji dorosłego i dziecka, które wynoszą obecnie 30 ucisków i 2 wdechy, były także bardzo słabo znane (0 10% u dziecka i nieco lepiej u dorosłego 4 24%). W badaniach przeprowadzonych w Polsce sprawdzających znajomość cykli u dorosłego w 1997 roku uzyskano 3% prawidłowych odpowiedzi i odpowiednio 6% w 2003 roku [1]. W naszych badaniach uzyskano lepsze wyniki (od 4% do 24% w grupie uczniów), istotne statystycznie. Zatem najlepszą znajomość nowych cykli posiadała grupa uczniów. Ostatnie standardy resuscytacyjne wprowadziły zmianę dotyczącą początku resuscytacji u dorosłego uciski klatki piersiowej poprzedzają wdechy, natomiast u dziecka zgodnie z poprzednimi wytycznymi wdechy poprzedzają uciski. Analiza statystyczna wykazała tutaj zależność. Porównując pytania sprawdzające te zagadnienia, znajomość początku algorytmu u dziecka była lepsza od znajomości początku algorytmu u dorosłego (w każdej grupie gorzej o 12 25%). Potwierdza to nieznajomość nowych standardów. Około połowy respondentów wiedziało, że cykle resuscytacyjne nie zmieniają się w zależności od liczby ratowników udzielających pomocy, ale nowe standardy nie wprowadziły w tym zakresie niczego nowego. Najmniejszą wiedzę w tym zakresie prezentowała grupa nauczycieli (22%). Podobnie w tym zakresie wykazano istotność statystyczną. Respondenci deklarowali gotowość podjęcia resuscytacji zarówno u dorosłego (54 70%), jak i u dziecka (54 65%). Zadziwiający jest fakt, że grupa nauczycieli w znacznie mniejszym stopniu zgłosiła taką gotowość w stosunku do pozostałych badanych (u dorosłego 44%, a u dziecka 50%). Porównując te wyniki z badaniami przeprowadzonymi w Polsce w 1997 i 2003 roku deklarowana gotowość niesienia pomocy przez społeczeństwo polskie spada [1]. W 1997 roku 90% badanych udzieliłoby pomocy ratującej życie, w 2003 roku już tylko 84% społeczeństwa. W naszych badaniach gotowość podjęcia resuscytacji wyraziło 44 70% u dorosłego i 50 65% u dziecka, co było istotne statystycznie. Uzyskane wyniki są niepokojące. Własna ocena znajomości zasad udzielania pierwszej pomocy kształtowała się w przedziale 27 38% w badanych grupach, a największa była u uczniów (75%), co było istotne statystycznie. W badaniach przeprowadzonych w Polsce [1] za wystarczające uznało swoje umiejętności udzielenia pierwszej pomocy 37% badanych w 1997 roku i 41% w 2003 roku. Otrzymane wyniki są podobne. Zatem, znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy w społeczeństwie polskim jest bardzo mała. Cieszy jedynie fakt, że wśród uczniów (którzy byli najmłodszą grupą 93% do 30 lat, których blisko 50% miało bliską osobę pracującą w Służbie Zdrowia) znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy była tak wysoka. Wnioski Społeczeństwo Wielkopolski nie posiada wystarczającej wiedzy dotyczącej udzielania pierwszej pomocy. Obowiązujące standardy prowadzenia resuscytacji (z 2005 roku) nie są także jemu znane. Najmniejszą wiedzę w zakresie resuscytacji wśród respondentów miała grupa nauczycieli. Z uwagi na specyfikę ich pracy, mających kontakt z szerokim gronem ludzi, gdzie ryzyko potencjalnego zdarzenia jest wyższe oraz ich odpowiedzialność za szerzenie edukacji, należałoby wprowadzić szerszy zakres kursów z pierwszej pomocy dla tej grupy zawodowej. Własna ocena znajomości zasad udzielania pierwszej pomocy jest bardzo niska, uczestnicy kursów w zakładach pracy podnosili konieczność zwiększenia ilości godzin oraz
24 Małgorzata Grześkowiak i inni rozszerzenia o część praktyczną na fantomach, dlatego wszystkie prowadzone kursy nie mogą ograniczać się do teorii. Konsekwencją powyższego jest spadająca gotowość podjęcia resuscytacji. Oprócz uczestnictwa w kursach wiadomości dotyczące udzielania pierwszej pomocy można także uzyskać z mediów. Jednakże informacje przekazywane za pośrednictwem mediów nie zawsze są aktualne i poprawne merytorycznie [7]. Tego typu informacje z uwagi na ich ważność powinny być konsultowane przez upoważnione do tego autorytety (Izba Lekarska, Polska Rada Resuscytacji). Piśmiennictwo 1. Rasmus A., Balcerzyk-Barzdo E., Sikorski T., Kołodziejczyk-Wojtczak D.: Gotowość i umiejętność Polaków w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Med. Intens. Rat. 2004, 7(3), 125-132. 2. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2005. Resuscitation, 2005; 67S: 1-189. 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r., nr 180, poz. 1860 ze zm.). 4. Rasmus A., Gaszyński W., Markiewicz A.: Co społeczeństwo wie o pierwszej pomocy? Służ. Zdr., 1997, 93-94, 2-5. 5. Miros E., Maj E., Rasmus A. i in.: Sprawdzian wiedzy społeczeństwa polskiego w zakresie udzielania pomocy ratującej życie. Pielęgniarstwo, 2000, 1998; 5: 39-41. 6. Grześkowiak M., Żarlińska L.: Wiedza kierowców dotycząca udzielania pierwszej pomocy, Materiały Zjazdowe, VII Ogólnopolskie Forum Ratownictwa w Inowrocławiu, 14 15.05.2002: 235-240. 7. Grześkowiak M., Dylik M.: Czy informacje dotyczące resuscytacji dostępne na polskich stronach internetowych są wiarygodne? Med. Intens. Rat., 2005; 8(1):13-17. Adres do korespondencji: dr med. Małgorzata Grześkowiak Zakład Dydaktyki Anestezjologii i Intensywnej Terapii ul. Św. Marii Magdaleny 14 61-861 Poznań