1 Anna Krawczuk anak@cen.bialystok.pl Zdzisław Babicz babicz@cen.bialystok.pl Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku Zarządzanie informacją w Szkolnym Centrum Informacji Szybki postęp cywilizacyjny, nagromadzenie olbrzymich zasobów informacji oraz gwałtowny rozwój środków komunikowania to zjawiska charakteryzujące przemiany kilku ostatnich dekad. Naukowcy opisujący zachodzące zmiany wprowadzili szereg pojęć charakteryzujących nowy typ społeczeństwa. Do najpopularniejszych określeń należą społeczeństwo informacyjne, era elektroniczna, era informacji czy społeczeństwo wiedzy. Ideą społeczeństwa informacyjnego jest zapewnienie dostępu do wszelkiego rodzaju informacji dla każdego, w jakimkolwiek miejscu i czasie. Dostęp do informacji jest niezwykle ważny, często utożsamiany z posiadaniem władzy. W społeczeństwie wiedzy informacja jest podstawowym warunkiem rozwoju kulturowego i społecznego. Mówi się wręcz o "rządzącej" informacji, która wpływa na codzienne życie i choć z jednej strony jest nieocenioną pomocą i inspiracją do nowych działań, czynnikiem nieodzownym przy rozwiązywaniu szeregu problemów, to z drugiej strony informacja nieumiejętnie użyta lub skierowana do niewłaściwego adresata może być także zagrożeniem. Funkcjonowanie współczesnego człowieka w gąszczu olbrzymiej ilości różnorodnej informacji powoduje szum informacyjny czy też smog informacyjny jak to określa prof. Ryszard Tadeusiewicz. Stąd kluczową umiejętnością każdego z nas winna stać się umiejętność zarządzania informacją. Szkoła zaś powinna być miejscem, w którym uczniowie będą mogli rozpocząć kształtowanie tej umiejętności. Ważną rolę w tym procesie mogą odgrywać nowoczesne multimedialne centra informacyjne w szkołach. Szkolne Centra Informacji powinny zapewnić uczniom możliwości poszukiwania, pozyskiwania, organizowania, selekcji i oceniania informacji z różnych źródeł oraz formowania właściwych opinii na ich podstawie. Sposoby zarządzania informacją w SCI najłatwiej wskazać, uwzględniając oczekiwania użytkowników tj: uczniów, nauczycieli, rodziców. Od SCI najczęściej oczekuje się: 1. Informacji o zasobach: własnej biblioteki (książki, czasopisma, zbiory audiowizualne i inne); innych bibliotek; zasobach Internetu (strony internetowe dostępne on-line słowniki, encyklopedie, bazy pełnotekstowe, zasoby bibliotek wirtualnych); 2. Pomocy przy wyszukiwaniu informacji: w katalogach, kartotekach zagadnieniowych, bibliografiach; w katalogu komputerowym;
2 z wykorzystaniem wyszukiwarek internetowych: tekstowych, multiwyszukiwarek, multimedialnych itp. 3. Pomocy przy selekcji, ze szczególnym uwzględnieniem wiarygodności znalezionych materiałów (Internet). 4. Możliwości gromadzenia wyszukanych informacji (z poszanowaniem praw autorskich): wyjaśnienia sposobów zapisu; udostępnienia miejsca na dysku. 5. Pomocy w przygotowaniu na podstawie wyszukanych materiałów: dokumentu tekstowego; prezentacji; witryny internetowej (także do wykorzystania w trybie off-line). 6. Umożliwienia zarchiwizowania pracy (nagrania na płytce CD). 7. Umożliwienia wykorzystania Internetu jako medium komunikacyjnego: wymiana poczty elektronicznej; wykorzystanie komunikatorów. Wobec powyższych oczekiwań należy odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób opiekun SCI może przygotować się do spełnienia oczekiwań użytkowników? Naszym zdaniem opiekun SCI powinien dbać o to, by: na bieżąco prowadzone były katalogi własnych zasobów (kartkowe, elektroniczne); zapewnić użytkownikowi dostęp do aktualnych, bieżących zestawień: adresów internetowych bibliotek udostępniających swoje katalogi w trybie on-line; adresów internetowych witryn udostępniających słowniki, encyklopedie, bazy pełnotekstowe w trybie on-line; adresów stron internetowych z tematyką odpowiadającą zainteresowaniom i potrzebom wynikającym ze specyfiki szkoły. W celu udzielania pomocy przy wyszukiwaniu informacji opiekun SCI może opracować instrukcje (poradniki) wyszukiwania, ze szczególnym uwzględnieniem Internetu wyszukiwanie w tekście stron internetowych, w obrębie tytułów stron, poprzez adresy (url); zasady formułowania pytań, sposób prezentowania wyszukanej informacji itp.; szkolić grupowo bądź indywidualnie w zakresie wyszukiwania i selekcjonowania informacji; udzielać porad indywidualnych; opracowywać aktualne zestawy adresów internetowych witryn zawierających wyszukiwarki (z krótką charakterystyką wyszukiwarki). W zakresie pomocy przy selekcji, ze szczególnym uwzględnieniem wiarygodności znalezionych materiałów, najdogodniejszą formą będzie udostępnienie informacji o zasadach weryfikacji wiarygodności wyszukanych materiałów, ale sądzimy, że bezpośrednia pomoc w tym zakresie będzie niezbędna.
3 W celu zapewnienia użytkownikom możliwości gromadzenia wyszukanych informacji opiekunowie SCI powinni: Wyjaśniać (o ile użytkownik nie będzie przygotowany) sposoby zapisu na dysku lokalnym wyszukanych tekstów, grafik, zbiorów audio i video, stron internetowych. Istotne jest, aby w zbiorach SCI znalazł się poradnik (informator) z tego zakresu. Udostępnieniać i udzielać pomocy w wykorzystaniu skanera w celu przeniesienia dokumentów drukowanych (tekst, grafika, fotografia) do postaci elektronicznej. Zapewnić możliwość wykorzystania aparatu fotograficznego (cyfrowego), kamery filmowej, karty telewizyjnej w komputerze do rejestracji obrazu i przeniesienia go do pamięci komputera. W zależności od konfiguracji sieci komputerowej SCI udostępnić dysk sieciowy lub lokalny do zapisu danych przez użytkownika (prawa dostępu). Zadaniem opiekunów SCI jest pomoc w opracowaniu materiałów z wykorzystaniem wyszukanych i pozyskanych informacji z różnych źródeł. W chwili obecnej opracowane materiały najczęściej mają postać: Szeroko rozumianego dokumentu tekstowego tekst połączony z grafiką, tabelami, podziałem na strony, kolumny, mogący zawierać hiperłącza do fragmentów tego samego dokumentu lub obiektów zewnętrznych Prezentacji najczęściej realizowanych w programie PowerPoint Witryny internetowej (dokumentu html) wykorzystywanej także jako sposób zgromadzenia, porządkowania i prezentacji materiałów, bez konieczności publikowania w Internecie W każdym z wyżej wymienionych sposobów opracowania materiałów przydatny będzie poradnik (informator) udostępniany zainteresowanym użytkownikom. Zgromadzone i wykorzystywane materiały, szczególnie w postaci grafiki, audio i video, ze względu na swą wielkość, nie zawsze dadzą się zapisać na dyskietkach, stąd niezbędne jest umożliwienie zapisu na płytkach CD a wkrótce także na DVD. SCI powinne zatem: Udostępniać możliwość zapisu (kopiowania) na płytkach CD. Oznacza to także niebezpieczeństwo nielegalnego powielania nośników zawierających nagrania audio, video, programy komputerowe a zatem wymaga szczególnej uwagi opiekuna SCI. Zapewniać możliwość przesyłania opracowanych materiałów z wykorzystaniem poczty elektronicznej. Ponieważ coraz popularniejsze stają się elektroniczne karty pamięciowe, np. Smart Media czy Secure Digital, dlatego przydatne jest wyposażenie SCI w uniwersalny czytnik kart. Rola SCI w dydaktyce Umożliwienie uczniom i nauczycielom wykorzystania SCI do wyszukiwania, gromadzenia i opracowania materiałów dydaktycznych zaowocuje powstaniem ciekawych, wartościowych prezentacji tematycznych, witryn internetowych, konspektów, scenariuszy. Stworzy to szanse na powstanie szkolnej bazy materiałów dydaktycznych. Warunkiem efektywnego jej wykorzystania jest uporządkowanie prac, opracowanie i udostępnienie. Jest to kolejne ważne zadanie dla opiekunów SCI. Tworzenie szkolnej bazy materiałów dydaktycznych wymaga zaangażowania kierownictwa szkoły określającego zasady gromadzenia i udostępniania programów a także ścisłej współpracy nauczycieli przedmiotowców z opiekunami SCI.
4 Ważnym zagadnieniem pozostaje rola SCI w zarządzaniu szkołą. Można oczekiwać wsparcia działań dyrekcji poprzez: Informowanie na stronach internetowych SCI o ważnych wydarzeniach z życia szkoły Promowania szkoły poprzez np. prezentację osiągnięć i materiałów dydaktycznych opracowanych w placówce oświatowej Ułatwienia kontaktów miedzy rodzicami a dyrekcją szkoły Spełnienie tak szeroko zakreślonych oczekiwań (zarówno wspierających dydaktykę jak i zarządzanie) wymaga odpowiedniego przygotowania opiekuna SCI szczególnie z zakresu wykorzystania narzędzi TI. Przeprowadzone przez nas badania sondażowe dotyczące znajomości oprogramowania oraz potrzeb szkoleniowych szkolnych opiekunów MCI dały następujące rezultaty:
5 Obecnie prowadzimy badania ankietowe związane z kompetencjami opiekunów SCI, ich potrzebami oraz współpracą z nauczycielami przedmiotów. Wyniki przedstawimy w maju bieżącego roku podczas konferencji Centrum Informacyjne przyszłością polskiej szkoły. Funkcjonowanie SCI w szkołach jest istotnym zagadnieniem, zwłaszcza w kontekście przygotowania młodzieży do funkcjonowania w społeczeństwie wiedzy i kształcenia umiejętności zarządzania wszechobecną informacją. Wykorzystywanie informacji z różnych źródeł, umiejętność jej selekcjonowania, gromadzenia i przetwarzania oraz umiejętność komunikowania się poprzez media to umiejętności, które są niezbędne do samorealizacji w dalszym życiu zawodowym i społecznym młodego człowieka. Stąd dostrzegamy konieczność uwzględniania roli i potrzeb SCI: w programie pracy szkoły; w planach modernizacji sprzętu komputerowego; w planowaniu doskonalenia kadry. Tylko ścisła współpraca między opiekunem SCI a dyrekcją szkoły, nauczycielami i rodzicami, stworzy szansę na efektywne wsparcie działań szkoły przez SCI.