POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE WNIOSKI DLA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Małgorzata Dziembała Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE WNIOSKI DLA POLITYKI GOSPODARCZEJ Wstęp Kryzys finansowy i gospodarczy z lat 2008-2009 przyczynił się do przeobrażeń w gospodarce światowej, wywierając wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą poszczególnych państw. Jego implikacje zostały również uwidocznione w obszarze innowacji i w realizowanej działalności badawczo-rozwojowej (B+R). Kryzys spowodował konieczność weryfikacji podejmowanych do tej pory działań w poszczególnych dziedzinach polityki gospodarczej, w tym w ramach polityki innowacyjnej, a zarazem ich dostosowania do zmieniających się warunków otoczenia. Państwa członkowskie UE przyjęły różne drogi wyjścia z kryzysu, jednak obecnie to w innowacjach upatrują źródeł wzrostu gospodarczego i dalszego ich rozwoju. Innowacyjność jest rezultatem oddziaływania wielu czynników. Podejmowane są próby określenia potencjału innowacyjnego państw na tle innych gospodarek poprzez konstruowanie rankingów w oparciu o wskaźniki syntetyczne, ujmujące zróżnicowany zestaw zmiennych. Rankingi te mają wartość poznawczą, ponieważ są pomocne w formułowaniu wskazań pod adresem polityk ukierunkowanych na rozwijanie innowacyjności danej gospodarki, w tym gospodarki Polski. Ich analiza pozwala zidentyfikować słabości istniejącego potencjału innowacyjnego, dostarcza wskazówek do ewentualnej redefinicji kierunków podejmowanej polityki innowacyjnej danego państwa, w szczególności w sytuacji pokryzysowej. Celem artykułu jest omówienie potencjału innowacyjnego Polski na tle innych krajów UE w świetle międzynarodowych rankingów innowacyjności oraz

108 Małgorzata Dziembała sformułowanie rekomendacji pod adresem realizowanej polityki gospodarczej w naszym kraju. Kryzys gospodarczy a innowacyjność Skutki kryzysu gospodarczego bezpośrednio uwidoczniły się w spadku wielkości PKB poszczególnych krajów UE i osłabieniu jego dynamiki w kolejnych latach. Początkowo nie nastąpiło zmniejszenie się nakładów na B+R i ich intensywności 1, gdyż sfera innowacji okazała się stosunkowo odporna na jego bezpośrednie skutki. Intensywność nakładów na B+R w UE-27 wyniosła w 2007 r. 1,85% PKB, a w 2010 r. 2%, jednak było to także efektem zmniejszania się wielkości PKB w większym stopniu aniżeli ponoszonych nakładów na działalność B+R. W Polsce w 2007 r. intensywność nakładów na B+R stanowiła 0,57% PKB, a następnie stopniowo wzrastała, aby w 2010 r. wynieść 0,74% PKB. Wielkość nakładów wewnętrznych na badania i prace rozwojowe w Polsce w 2007 r. wyniosła 6673 mln zł, a w 2010 r. stanowiła 10 416,2 mln zł. Kraje UE traktują innowacyjność jako ważne źródło ich wzrostu gospodarczego, jednak niektóre z nich będą ograniczały swoje wydatki w tym obszarze, co będzie prowadzić także do pogłębiania istniejących międzykrajowych zróżnicowań. Skutki kryzysu były bardziej widoczne w sektorze przedsiębiorstw w UE aniżeli w sektorze publicznym i zostały odzwierciedlone spadkiem ponoszonych nakładów na działalność B+R 2. Kryzys ujawnił słabości niektórych krajów, sektorów przemysłu (w szczególności sektor średniej techniki w przemyśle w większym stopniu doświadczył negatywnych konsekwencji kryzysu aniżeli wysokiej i niskiej techniki, m.in. przemysł samochodowy) oraz poszczególnych rodzajów innowacji. Również jego skutki dotyczące działalności innowacyjnej są zróżnicowane w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. Duże firmy w mniejszym stopniu odczuwają jego konsekwencje, natomiast MŚP ograniczyły swoje wydatki na działalność B+R. Podejmowane obecnie działania koncentrują się na inwestycjach w zakresie infrastruktury wspierającej innowacje. Przedmiotem uwagi jest także zapewnienie odpowiednich zasobów finansowych dla sektora przedsiębiorstw. Wskazuje się, że 1 Intensywność nakładów na działalność B+R jest to relacja wielkości nakładów na działalność B+R do PKB. 2 Dane Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database, 18.10.2012, Effect of the economic crisis on R&D investment, s. 60 (http://ec.europa.eu/research/ innovation-union/pdf/competitiveness-report/2011/chapters/part_i_chapter_2.pdf (18.10.2012).

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 109 konieczne jest podjęcie szerszych działań na rzecz innowacji, zdecydowanie wykraczających poza tradycyjnie realizowane kierunki; powinny one dotyczyć np. zmniejszenia niepewności odnośnie do kształtowania się popytu 3. Potencjał innowacyjny Polski na tle krajów UE Potencjał innowacyjny można scharakteryzować jako zdolność do wytwarzania, dyfuzji i konsumpcji innowacji przez badane jednostki 4, odnosząc tę definicję do gospodarki krajowej, czy też regionalnej. W tym ostatnim przypadku potencjał innowacyjny postrzegany jest poprzez pryzmat innowacyjności firm i mieszkańców zamieszkujących pewien obszar, określany mianem regionu 5. Potencjał innowacyjny kraju jest to jego potencjał w zakresie tworzenia innowacji, które są istotne z punktu widzenia handlowego 6. Natomiast potencjał innowacyjny przedsiębiorstw jest to potencjał występujący wewnątrz firmy, określany także przez dostęp do zewnętrznych źródeł innowacji 7. Niezależnie od płaszczyzny rozważań, ten potencjał charakteryzuje złożony zestaw czynników. Za pomocą wskaźników syntetycznych konstruowane są rankingi określające pozycję danego kraju w zakresie działalności innowacyjnej na tle innych gospodarek. Należą do nich Globalny Wskaźnik Innowacyjności i Sumaryczny Wskaźnik Innowacyjności. Według Globalnego Wskaźnika Innowacyjności 2012 (the Global Innovation Index GII 2012) 8, Polska została sklasyfikowana na 44. miejscu spośród 141 krajów poddanych analizie, tuż za Bułgarią. Natomiast w grupie krajów UE-27 Polska zajęła 25. miejsce, wyprzedzając jedynie Rumunię i Grecję. Najlepsze wyniki spośród krajów UE-27 osiągnęły Szwecja, Finlandia, Wielka Brytania, Niderlandy, Dania i Irlandia kraje, które w obecnym rankingu znalazły się wśród 10 najbardziej innowacyjnych krajów na świecie (tab. 1). Pierwsze miejsce 3 Zob. OECD Science, Technology and Industry Outlook 2012, OECD 2012, p. 22-25, 30-33. 4 Cyt. R. Guzik, Przestrzenne zróżnicowanie potencjału innowacyjnego w Polsce, w: Innowacyjność polskiej gospodarki, Zeszyty Innowacyjne 2, CASE- Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2004, s. 33. 5 Ibid., s. 33. 6 M.E. Porter, S. Stern, National Innovative Capacity, w: The Global Competitiveness Report 2001-2002, Oxford University Press, New York, Oxford 2002, s. 5. 7 A. Żołnierski, Potencjał innowacyjny małych i średniej wielkości przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 4. 8 The Global Innovation Index 2012. Stronger innovation linkages for global growth, ed. S. Dutta, INSEAD, WIPO World Intellectual Property Organization 2012, http://www. globalinnovationindex.org/gii/gii%202012%20report.pdf (11.10.2012).

110 Małgorzata Dziembała w omawianym rankingu przypadło Szwajcarii. Poszczególne grupy państw UE charakteryzują się nie tylko odmiennym potencjałem innowacyjnym, lecz także zróżnicowaną dynamiką innowacyjności. Wskazuje to tym samym na występowanie Europy różnych prędkości w zakresie działalności innowacyjnej, wyznaczając nowe linie podziału w obrębie UE. To kraje Europy Północnej są liderami innowacji, a kraje Europy Południowej wciąż osiągają słabe, w tym zakresie, wyniki 9. Spośród krajów UE-12 najlepsze wyniki w rankingu osiągnęły: Malta i Estonia. Odległe miejsce zajmowane w prezentowanym rankingu przez Polskę na tle krajów UE i innych gospodarek świata wskazuje na bardzo niski potencjał innowacyjny naszego kraju. Analiza poszczególnych wymiarów Globalnego Wskaźnika Innowacyjności 2012 dostarcza szczegółowych informacji odnośnie do przyczyn istnienia takiego stanu. Globalny Wskaźnik Innowacyjności skonstruowany jest bowiem w oparciu o dwa subwskaźniki: wkładu i efektów, przy czym każdy z nich opisany jest przez poszczególne filary. Subwskaźnik wkładu w działalność innowacyjną (innovation input) opisany jest przez pięć filarów: instytucje, kapitał ludzki i badania, infrastruktura, dojrzałość rynku, dojrzałość biznesowa (market sophistication, business sophistication). Natomiast do filarów subwskaźnika efekty działalności innowacyjnej (innovation output) zaliczono: efekty w zakresie wiedzy i techniki oraz efekty w zakresie kreatywności. 9 The Global Innovation Index 2012, op. cit., p. 36-38.

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 111 Tabela 1 Pozycja Polski na tle krajów UE i gospodarek świata w świetle Globalnego Wskaźnika Innowacyjności 2012 i jego poszczególnych filarów Wartości wskaźników i rankingi krajów UE-27 Poszczególne filary innowacyjności- ranking krajów UE-27 Lp. Kraj UE wartość GII 2012 pozycja krajów w rankingu według GII 2012 wartość subwskaźnika: wkład w działalność innowacyjną pozycja krajów w rankingu obejmującym kraje UE według: wkład w działalność innowacyjną wartość subwskaźnika: efekty działalności innowacyjnej pozycja krajów w rankingu obejmującym kraje UE według: efekty działalności innowacyjnej instytucje kapitał ludzki i badania infrastruktura dojrzałość rynku dojrzałość biznesowa efekty w zakresie wiedzy i techniki efekty w zakresie kreatywności 1 Szwecja 64,8 2 68,8 1 60,7 1 6 3 1 4 5 1 4 2 Finlandia 61,8 4 67,5 3 56,1 4 3 1 2 12 4 2 11 3 Wielka Brytania 61,2 5 68 2 54,5 5 4 11 3 1 8 5 10 4 Niderlandy 60,5 6 62,9 7 58,2 2 5 17 5 5 6 4 2 5 Dania 59,9 7 67,4 4 52,5 8 1 2 6 3 9 9 5 6 Irlandia 58,7 9 67,4 5 49,9 10 2 4 20 2 1 3 18 7 Luksemburg 57,7 11 63 6 52,4 9 10 6 8 10 3 11 3 8 Niemcy 56,2 15 58,8 11 53,7 6 15 8 7 11 11 6 7 9 Malta 56,1 16 55,3 15 57 3 9 23 25 22 2 8 1 10 Estonia 55,3 19 57,4 12 53,3 7 13 13 9 13 14 7 6 11 Belgia 54,3 20 60,3 8 48,3 11 8 10 17 8 7 10 13 12 Austria 53,1 22 59,5 9 46,7 12 12 5 12 15 13 17 8 13 Francja 51,8 24 59,1 10 44,4 15 11 9 10 14 12 14 16 14 Słowenia 49,9 26 53,2 17 46,6 13 14 12 16 24 15 16 9

112 Małgorzata Dziembała cd. tabeli 1 15 Republika Czeska 49,7 27 53,3 16 46,1 14 23 15 13 19 10 12 14 16 Cypr 47,9 28 56,4 13 39,3 18 7 14 23 7 17 15 25 17 Hiszpania 47,2 29 56 14 38,5 20 22 16 4 6 19 18 19 18 Łotwa 47 30 51,4 20 42,6 16 16 24 21 9 21 20 12 19 Węgry 46,5 31 51,2 21 41,9 17 17 19 15 21 18 13 20 20 Portugalia 45,3 35 51,9 18 38,7 19 18 7 18 16 23 25 15 21 Włochy 44,5 36 51,5 19 37,5 22 19 21 11 23 16 19 21 22 Litwa 44 38 50,2 22 37,8 21 20 18 14 17 24 23 17 23 Słowacja 41,4 40 47,3 23 35,4 24 21 22 19 26 22 21 23 24 Bułgaria 40,7 43 45,5 25 35,8 23 25 26 26 20 26 22 22 25 Polska 40,4 44 47,1 24 33,6 25 24 25 27 18 20 26 24 26 Rumunia 37,8 52 43,9 27 31,7 26 26 27 22 25 25 24 26 27 Grecja 35,3 66 44 26 26,5 27 27 20 24 27 27 27 27 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: The Global Innovation Index 2012. Stronger innovation linkages for global growth, ed. S. Dutta, INSEAD, WIPO World Intellectual Property Organization 2012, http://www.globalinnovationindex.org/gii/gii%202012%20report.pdf (11.10.2012), p. 8-13 52-65.

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 113 Analiza poszczególnych filarów tego wskaźnika syntetycznego wskazuje na obszary, które powinny się stać przedmiotem szczególnej uwagi polityki gospodarczej. Relatywnie najlepsze wyniki, na tle krajów UE-27, osiąga Polska w zakresie: dojrzałość rynku oraz dojrzałość biznesowa (odpowiednio miejsca 18. i 20. w rankingu krajów UE-27), wskazujące, czy rynek sprzyja środowisku innowacyjnemu (poprzez dostępność do kredytów, funduszy inwestycyjnych, rynków zagranicznych), jak również określające skłonność firm do działalności innowacyjnej (poprzez obecność pracowników wiedzy, występujące powiązania w zakresie innowacji, absorbcję wiedzy). W szczególności istotne jest zbudowanie ekosystemu innowacji, w którym rozwijanie powiązań i współpracy pomiędzy aktorami procesu innowacji, tworzącymi także klastry współpracy, odgrywa ważną rolę. Innowacje powstają bowiem na skutek złożonych interakcji pomiędzy poszczególnymi uczestnikami tego systemu, a zatem budowanie silnych powiązań pomiędzy jego aktorami jest bardzo ważne 10. Należy zwrócić uwagę na te filary (obszary) dotyczące innowacyjności w których wyniki osiągane przez Polskę są najsłabsze. Niską pozycję na tle krajów UE zajmuje Polska w obszarach: infrastruktura (ostatnie miejsce) oraz efekty w zakresie wiedzy i techniki (przedostatnie miejsce). Wymiar infrastruktura obejmuje wskaźniki dotyczące technologii informacyjno-komunikacyjnych, ogólnego poziomu rozwoju infrastruktury i ekologicznego zrównoważenia (ecological sustainability). Zakłada się bowiem, że rozwój systemu innowacyjnego zależy od ogólnego poziomu rozwoju infrastruktury, w tym dotyczącej dostaw energii, która powinna respektować wymogi środowiska. Również niska pozycja Polski odnośnie do wymiaru efekty w zakresie wiedzy i techniki, tj. odnoszącego się do rezultatów działalności innowacyjnej (uwzględniając także wskaźniki dotyczące tworzenia wiedzy i jej dyfuzji), wskazuje na obszary wymagające szczególnej uwagi przy projektowaniu polityki innowacyjnej. Pogłębiona analiza komponentów poszczególnych filarów podkreśla jeszcze silniej niski poziom innowacyjności naszego kraju. O ile w ramach filaru instytucje Polska uplasowała się na 45. miejscu wśród 141 analizowanych krajów, to rozpatrując obszar otoczenie przedsiębiorstwa, będący komponentem tego filaru Polska zajęła 95. miejsce. Również w obszarze powiązania innowacyjne, stanowiącym komponent filaru dojrzałość biznesowa Polska uplasowała się na 126. miejscu wśród 141 krajów (na przedostatnim miejscu wśród krajów UE-27) 11. Wartości wskaźników dotyczących poszczególnych filarów innowacyjności pozwalają szczegółowo ocenić sytuację Polski na tle krajów będących liderami 10 The Global Innovation Index 2012, op. cit., p. V, s. 4. 11 Ibid., s. 280.

114 Małgorzata Dziembała innowacji, do których należą Szwecja, Wielka Brytania i Irlandia. Irlandia jest krajem, który dopiero w rankingu GII 2012 znalazł się w grupie 10 najbardziej innowacyjnych gospodarek na świecie. Można zauważyć pewną asymetrię w wynikach osiąganych przez Polskę w ramach poszczególnych filarów (rys. 1). Rys. 1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE Wartość wskaźnika mogła się zawierać w przedziale od 0 do 100. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: The Global Innovation Index 2012. Stronger innovation linkages for global growth, ed. S. Dutta, INSEAD, WIPO World Intellectual Property Organization 2012, http://www.globalinnovationindex.org/gii/gii%202012%20report.pdf (11.10.2012), p. 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64. Niektóre dane pozyskane do obliczenia wskaźnika syntetycznego obejmują częściowo okres kryzysu gospodarczego, a tym samym w wynikach osiąganych przez państwa, również w zakresie innowacyjności, odzwierciedlone zostały jego reperkusje 12. Niska pozycja innowacyjna Polski na tle krajów UE została potwierdzona w unijnej tablicy wyników innowacyjności (Innovation Union Scoreboard 12 The Global Innovation Index 2012, op. cit., p. 5.

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 115 2011) 13. Według sumarycznego wskaźnika innowacyjności 2011 (Summary Innovation Index SII 2011) 14, opracowanego na podstawie 24 wskaźników, Polska została zaklasyfikowana do grupy krajów określanych mianem przeciętnych innowatorów, w której znalazły się również: Republika Czeska, Grecja, Węgry, Włochy, Malta, Portugalia, Słowacja i Hiszpania. Wskaźnik odnoszący się do działalności innowacyjnej tej grupy krajów kształtował się bowiem poniżej średniej dla UE-27. Natomiast w grupie krajów najsłabszych pod względem innowacyjności, tj. określanych mianem skromnych innowatorów, znalazły się: Bułgaria, Łotwa, Litwa i Rumunia 15. Innowacyjność poszczególnych krajów jest rozpatrywana poprzez pryzmat ośmiu jej wymiarów, stanowiących elementy składowe tego sumarycznego wskaźnika. Są to wymiary: zasoby ludzkie, systemy badawcze, finansowanie i wsparcie, inwestycje przedsiębiorstw, powiązania i przedsiębiorczość, aktywa intelektualne, innowatorzy, efekty gospodarcze 16. Poszczególne wymiary innowacyjności zostały przyporządkowane do trzech głównych typów wskaźników określanych jako: napędzający innowacje, działalność firm i efekty działalności przedsiębiorstw. Na podstawie wyników obecnego rankingu należy wskazać, że Polska ma relatywnie korzystną sytuację w zakresie: zasobów ludzkich, finansowania i wsparcia, inwestycji przedsiębiorstw. Natomiast najsłabsze wyniki osiągnęła w obszarach: systemy badawcze, efekty działalności innowacyjnej innowatorzy oraz istniejące powiązania i przedsiębiorczość 17. W rankingu krajów UE-27 w obszarach: systemy badawcze, innowatorzy, Polska zajęła przedostatnie miejsca, wyprzedzając jedynie Łotwę (tab. 2). 13 Dalsze rozważania oparto na publikacji: Innovation Union Scoreboard 2011. Research and Innovation Union scoreboard, European Union 2012, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/ innovation/files/ius-2011_en.pdf (11.10.2012). 14 Odwołując się do danych za okres 2009-2010. 15 Innovation Union Scoreboard 2011, op. cit., p. 7, 12. 16 Ibid., p. 7-8. 17 Ibid., p. 44.

116 Małgorzata Dziembała Tabela 2 Kraje SII 2011 wartość Ranking krajów UE-27 według SII 2011 i jego poszczególnych wymiarów Ranking krajów według SII 2011 zasoby ludzkie systemy badawcze Ranking krajów UE według poszczególnych wymiarów innowacji fiansowanie i wsparcie inwestycje firm powiązania i przedsiębiorczość aktywa inelektualne innowatorzy efekty gospodarcze Szwecja 0,755 1 1 3 1 1 4 2 10 8 Dania 0,724 2 12 2 3 5 1 1 11 7 Niemcy 0,700 3 13 11 8 4 9 3 1 1 Finlandia 0,691 4 2 10 2 3 5 6 13 6 Belgia 0,621 5 7 5 9 12 3 8 5 15 Wielka Brytania 0,620 6 4 4 4 11 2 12 19 9 Niderlandy 0,596 7 10 1 5 21 11 5 17 12 Austria 0,595 8 15 9 13 7 8 4 7 20 Luksemburg 0,595 9 5 8 11 23 12 7 2 4 Irlandia 0,582 10 3 6 17 6 13 11 16 2 Francja 0,558 11 6 7 7 14 14 10 14 11 Słowenia 0,521 12 8 14 10 8 10 13 15 14 Cypr 0,509 13 16 15 24 9 6 17 4 13 Estonia 0,496 14 17 17 6 2 7 16 9 23 Włochy 0,441 15 25 16 16 22 18 9 12 18 Portugalia 0,438 16 22 13 12 19 16 18 3 22 Republika Czeska 0,436 17 18 19 19 10 17 21 8 10 Hiszpania 0,406 18 24 12 14 24 19 15 18 19

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 117 cd. tabeli 2 Węgry 0,352 19 20 20 20 18 20 20 25 5 Grecja 0,343 20 19 18 25 27 15 25 6 24 Malta 0,340 21 27 21 27 17 23 14 20 3 Słowacja 0,305 22 11 23 23 26 22 24 21 17 Polska 0,296 23 14 26 18 15 24 22 26 21 Rumunia 0,263 24 26 25 22 13 25 27 23 16 Litwa 0,255 25 9 24 15 25 21 26 22 27 Bułgaria 0,239 26 21 22 26 20 26 23 24 25 Łotwa 0,230 27 23 27 21 16 27 19 27 26 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: http://www.proinno-europe.eu/sites/default/files/page/12/02/ius2011_database.xls

118 Małgorzata Dziembała Szczegółowa analiza wskaźników odnoszących się do tych trzech wymiarów innowacyjności SII 2011, w których Polska osiąga najsłabsze wyniki pozwala na zidentyfikowanie dystansu dzielącego nasz kraj od lidera innowacji UE-27, którym jest Szwecja (tab. 3). Tabela 3 Wskaźniki charakteryzujące wybrane wymiary innowacyjności Polski na tle Szwecji i UE-27 Wskaźniki Lata dotyczące wybranych obszarów innowacyjności SII 2011 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Otwarte, doskonałe i atrakcyjne systemy badawcze Liczba międzynarodowych publikacji naukowych we współpracy (przynajmniej jeden z autorów pochodzi spoza krajów UE-27) na 1 mln mieszkańców UE -- 128,9 182,9 205,7 224,8 238,8 256,2 269,7 286,9 301,1 Szwecja -- 697,8 961,0 1048,1 1139,9 1198,2 1307,9 1315,9 1411,0 1484,8 Polska -- 144,4 164,7 175,3 185,0 188,0 189,1 198,7 198,3 Liczba publikacji naukowych wśród 10% najczęściej cytowanych publikacji na świecie jako procent wszystkich publikacji naukowych kraju UE 981,0 983,0 988,0 1018,0 1054,0 1063,0 1073,0 -- -- -- Szwecja 1200,0 1252,0 1167,0 1202,0 1210,0 1244,0 1219,0 -- -- -- Polska 333,0 308,0 315,0 354,0 353,0 354,0 368,0 -- -- -- Studenci studiów doktoranckich spoza UE jako procent wszystkich studentów studiów doktoranckich UE -- -- -- 17,4 17,1 17,2 18,4 18,8 19,2 -- Szwecja -- -- -- 12,8 13,4 13,9 14,7 16,2 18,3 -- Polska -- -- -- -- 2,6 2,3 2,3 2,2 2,0 -- Powiązania i przedsiębiorczość MŚP prowadzące działalność innowacyjną w danej jednostce (we własnym przedsiębiorstwie) lub we współpracy z innymi przedsiębiorstwami (jako procent MŚP) UE -- -- -- 33,3 -- 31,7 -- 30,3 -- -- Szwecja -- -- -- 41,8 -- -- -- 37,0 -- -- Polska -- -- -- 19,4 -- 17,2 -- 13,8 -- -- MŚP współpracujące w zakresie działalności innowacyjnej z innymi przedsiębiorstwami (instytucjami) jako procent MŚP UE -- -- -- 10,1 -- 10,7 -- 11,2 -- -- Szwecja -- -- -- 20,0 -- 16,6 -- 16,5 -- -- Polska -- -- -- 9,1 -- 9,3 -- 6,4 -- -- Liczba publikacji badawczych powstających we współpracy sektora publicznego z sektorem prywatnym na 1 mln ludności UE -- -- 31,7 33,2 34,6 35,7 36,3 36,2 -- -- Szwecja -- -- 110,0 111,3 118,0 126,2 124,7 117,3 -- -- Polska -- -- 1,1 1,6 1,7 1,8 1,9 2,5 -- --

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 119 Efekty działalności innowacyjnej Innowatorzy Liczba MŚP wprowadzających innowacje produktowe lub procesowe na rynki jako procent MŚP cd. tabeli 3 UE -- -- -- 37,6 -- 34,8 -- 34,2 -- -- Szwecja -- -- -- 46,5 -- 40,7 -- 40,6 -- -- Polska -- -- -- 22,2 -- 20,4 -- 17,5 -- -- Liczba MŚP wprowadzających innowacje marketingowe lub organizacyjne jako procent MŚP UE -- -- -- 44,0 -- 38,6 -- 39,1 -- -- Szwecja -- -- -- -- -- -- -- 36,7 -- -- Polska -- -- -- 25,5 -- 29,1 -- 18,7 -- -- Źródło: Ibid. W świetle przedstawionych wskaźników innowacyjność MŚP w Polsce jest bardzo niska, rozpatrując aktywność tego typu przedsiębiorstw w tworzeniu powiązań i współpracy w zakresie innowacji. Odsetek MŚP współpracujących w obszarze innowacji wyniósł w Polsce, w 2008 r. 6,4%, podczas gdy dla UE wskaźnik ten wyniósł 11,2%, a dla Szwecji 16,5%. Niepokojące jest również zmniejszenie się w 2008 r., w porównaniu do wyników poprzedniego badania z 2006 r., odsetka innowacyjnych MŚP, jak i realizujących współpracę w tym obszarze. Niski jest także stopień współpracy podmiotów sektora publicznego z prywatnym odzwierciedlony liczbą wspólnych publikacji badawczych. W UE liczba publikacji badawczych powstających przy współudziale podmiotów sektora prywatnego w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców w 2008 r. wyniosła 36,2, podczas gdy dla Polski wskaźnik ten wyniósł zaledwie 2,5. Inne wskaźniki dotyczące działalności innowacyjnej MŚP odzwierciedlone liczbą wprowadzonych innowacji różnego typu wskazują na niską innowacyjność naszego kraju. Odsetek tego rodzaju przedsiębiorstw w Polsce, w 2008 r. nie przekroczył 19% i uległ zmniejszeniu w porównaniu do 2006 r. Polityka gospodarcza na rzecz wspierania innowacyjności Formułując obecnie wskazania pod adresem polityki gospodarczej ukierunkowanej na wspieranie innowacji podkreśla się konieczność promowania wzrostu produktywności wszystkich przemysłów, sektorów. Nie może ona ograniczać swoich działań tylko do wąsko zdefiniowanego obszaru, np. nauki, czy też do sektorów najbardziej produktywnych. W opracowywanych strategiach innowacji powinno się zwrócić szczególną uwagę na koordynację polityk wspierających inno-

120 Małgorzata Dziembała wacje w różnych sferach, tworząc warunki do rozwoju innowacji, a tym samym promując podejście zintegrowane. Polityki sprzyjające innowacjom powinny zatem wspierać tworzenie odpowiedniego środowiska umożliwiającego powstawanie tych innowacji, kreować warunki do jego budowania i dalszego rozwoju. Komponentami ekosystemu innowacji są bowiem: otoczenie biznesu, środowisko regulacyjne i środowisko (otoczenie) dla polityki innowacyjnej (np. poprzez wsparcie komercjalizacji technologii), tworzące tzw. trójkąt polityki innowacji, a zarazem należy wzmacniać mocne strony już istniejącego środowiska 18 (rys. 2). Rys. 2. Optymalna polityka innowacji realizowana na szczeblu centralnym Źródło: R.D. Atkinson, S.J. Ezell, L. A. Stewart, The Global Innovation Policy Index, Information Technology and Innovation Foundation and the Kauffman Foundation 2012, p. 18. Zakończenie Kryzys gospodarczy spowodował konieczność poddania szczegółowej analizie instrumentów realizowanej polityki gospodarczej na rzecz innowacji w Polsce. Istniejący potencjał innowacyjny Polski jest bowiem bardzo niski, w szczególności w zakresie poziomu rozwoju infrastruktury, w tym informacyjno-komunikacyjnej oraz efektów działalności innowacyjnej. Należy zwrócić uwagę na kreowanie powiązań niezbędnych do tworzenia ekosystemu innowacji nie tylko pomiędzy podmiotami sektora publicznego i prywatnego, lecz również pomiędzy przedsiębiorstwami. Wymaga to podjęcia pilnych działań na szczeblu krajowym, 18 R.D. Atkinson, S.J. Ezell, L. A. Stewart, R.D. Atkinson, S.J. Ezell, L.A. Steward, The Global Innovation Policy Index, Information Technology and Innovation Foundation and the Kauffman Foundation 2012, p. 4-19.

POTENCJAŁ INNOWACYJNY POLSKI NA TLE KRAJÓW UE 121 regionalnym. Zwiększenie środków finansowych na realizację polityki innowacji staje się warunkiem nieodzownym. Tym niemniej konieczne jest wspieranie czynników, które będą tworzyć potencjał innowacyjny. Posiadanie przez nasz kraj dużych zasobów ludzkich nie jest warunkiem wystarczającym, aby potencjał ten zbudować. Wzorem krajów osiągających znaczące wyniki w zakresie innowacyjności konieczna jest koordynacja polityk ukierunkowanych na innowacje, jak również budowanie takiego środowiska, w którym wszystkie podmioty mogą być innowacyjne 19. Literatura Atkinson R.D., Ezell S.J., Steward L.A., The Global Innovation Policy Index, Information Technology and Innovation Foundation and the Kauffman Foundation 2012. Dane Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database (18.10.2012). Effect of the economic crisis on R&D investment, http://ec.europa.eu/research/innovationunion/pdf/competitiveness-report/2011/chapters/part_i_chapter_2.pdf (18.10.2012). Guzik R., Przestrzenne zróżnicowanie potencjału innowacyjnego w Polsce, w: Innowacyjność polskiej gospodarki, Zeszyty Innowacyjne 2, CASE Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2004. Innovation Union Scoreboard 2011. Research and Innovation Union scoreboard, European Union 2012, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2011_ en.pdf (11.10.2012). OECD Science, Technology and Industry Outlook 2012, OECD 2012. Porter M.E., Stern S., National Innovative Capacity, in: The Global Competitiveness Report 2001-2002, Oxford University Press, New York, Oxford 2002. The Global Innovation Index 2012. Stronger innovation linkages for global growth, red. S. Dutta, INSEAD, WIPO World Intellectual Property Organization 2012, http:// www.globalinnovationindex.org/gii/gii%202012%20report.pdf (11.10.2012). Żołnierski A., Potencjał innowacyjny małych i średniej wielkości przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005. 19 Ibid., p. 4-5.

122 Małgorzata Dziembała INNOVATIVE POTENTIAL OF POLAND COMPARED TO THE EU MEMBER STATES CONCLUSIONS FOR ECONOMIC POLICY Summary Taking into account international innovation rankings, Poland is characterised by low innovative potential when compared not only to EU-27 countries but also to other world economies. The reasons for this situation are inter alia: low level of infrastructure development, including the information-communication one, not satisfying results of innovative activity, low level of connections between actors participating in innovation creation and diffusion, low innovative activity of small and medium-sized enterprises. Due to the economic crisis it is necessary to take intensive action in order to reinforce innovative potential of our country to rival the competition which is becoming more intensive, and at the same time it is necessary to review innovative policy performed so far.