Beata Pawelec III filologia polska z historią Definicje rodziny i jej funkcje Definicje rodziny i jej funkcje: Zbigniew Zaborowski definiuje rodzinę jako: grupę naturalną opartą na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości gatunkowej (biologicznej) społeczeństwa, stąd prokreacja dzieci jest istotną jej funkcją. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko węzłami pokrewieństwa, lecz również związkami prawno ekonomicznymi. Młodzi członkowie tej wspólnoty wspólnie korzystają z opieki oraz świadczeń materialnych ze strony dorosłych. Zostają przez nich wprowadzeni w świat kultury. W rodzinie dzieci są wdrażane do odpowiednich form zachowania, ich postępowanie podlega ocenie i kontroli z punktu widzenia wzorców i norm uznawanych przez rodziców. Kontrola ta ze względu na więź emocjonalną rodziców z dziećmi i stałe kontakty jest dość silna i trwała. Rodzina według niego, stwarza warunki do zaspokojenia różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych swoich członków, a zwłaszcza dzieci. Chodzi tu głównie o potrzebę przynależności uczuciowej, bezpieczeństwa, stabilizacji. Określa ona także cele i wartości, do których dzieci mają dążyć, przyczynia się również do formowania konkretnych potrzeb i zainteresowań. Rodzice poprzez dobranie odpowiednich metod wychowawczych mogą wpłynąć na to, jakimi sposobami ich pociechy będą zaspokajały swoje potrzeby: czy realizując np. potrzebę uznania będą posługiwały się środkami właściwymi (np. dobra nauka) czy nieodpowiednimi (siła fizyczna). Claude Levi -Strauss tłumaczy pojęcie rodziny, wymieniając jej niezmienne właściwości (cechy dystynktywne), które są następujące: rodzina wywodzi się z małżeństwa; składa się z męża, żony, dzieci urodzonych z ich związku, tworząc jądro, wokół którego mogą się ewentualnie skupiać inni krewni; członkowie rodziny związani są wzajemnie: a)więzami prawnymi, b)prawami i obowiązkami natury gospodarczej, religijnej czy jeszcze innej,
c)ścisłą siecią praw i zakazów seksualnych oraz zmiennym i zróżnicowanym zespołem uczuć, takich jak miłość, przywiązanie, uznanie, obawa i tym podobne. Według Marii Ziemskiej, funkcje rodziny można rozważać z dwóch punktów widzenia, a mianowicie zadań spełnianych na rzecz społeczeństwa oraz zadań wobec swych członków. Rodzina jest bowiem mikrostruktura społeczną spełniającą zadania na rzecz makrostruktury. Można więc powiedzieć, że zaspokaja ona potrzeby ogólnospołeczne, narodowe. Pełni ona zatem następujące funkcje: prokreacyjną dostarcza nowych członków nie tylko dla własnej grupy, ale i dla całego społeczeństwa; produkcyjną - dostarcza społeczeństwu pracowników oraz wzmaga siły twórcze i wytwórcze; usługowo-opiekuńczą zapewnia wszystkim codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzieży itp.) oraz opiekę tym członkom rodziny, którzy nie są w pełni samodzielni wskutek choroby, wieku jak dzieci i sta rcy czy wskutek kalectwa bądź z innych przyczyn; socjalizującą - wprowadza w społeczeństwo nowych obywateli, prze kazując im język, podstawowe wzory zachowania obo wiązujące w danym społeczeństwie, zwyczaje, obyczaje, wprowadza ich w świat wartości moralnych i warto ści kultury. Kontroluje przy tym zachowanie swych członków; psychohigieniczną zapewnia ona domownikom poczucie stabilizacji, bezpieczeństwo, równowagę emocjonalną, możliwość wymiany emocjonalnej, a także warunki dla rozwoju osobowości. Rodzina przez wypełnienie tej funkcji przyczynia się do ugruntowania i kultywowania zdrowia psychicznego w społeczeństwie.
Obok zadań na rzecz społeczeństwa rodzina spełnia równocześnie zadania wobec swych członków, a to głównie dzięki zaspokajaniu ich różnego typu potrzeb: biologicznych, ekonomicznych i psychospołecznych. w małżeństwie zaspokajane są potrzeby seksualne męża i żony, co pozostaje w związku z funkcją prokreacyjną; dzięki możliwości zarobienia pieniędzy przez przedstawicieli rodziny zaspokajane są ich potrzeby ekonomiczne posiadanie niezbędnych zasobów materialnych; rodzina zaspokaja także potrzeby bytowe oraz opiekuńcze członków, przy czym zostaje zaspokojona zarówno potrzeba troszczenia się o innych, jak i doznawania opieki; potrzeby rodzicielskie chowania dzieci, związane z funkcją socjalizującą spełnianą na rzecz społeczeństwa, znajdują zaspokojenie również w obrębie rodziny; równocześnie w rodzinie zaspokajane są potrzeby emocjonalne: miłości i pzynależności, zrozumienia i wymiany uczuć, uznania i szacunku oraz poczucia bezpieczeństwa. Jak każda grupa społeczna tak i rodzina ma swoją strukturę, którą według Zbigniewa Tyszki określa liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych) układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny świadcząca o większej lub mniejszej spójności rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów łącząca się dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów. Człowiek potrzebuje rodziny w każdym momencie swojego życia. Potrzebuje jej jednak w różnym zakresie, zależnie od swego wieku. Małe dziecko oczekuje opieki i czułości, człowiek dorosły kręgu ludzi przyjaznych, życzliwych, oddanych, z którymi może dzielić radość i kłopoty, człowiek stary opieki, pomocy, świadomości, że nie jest on sam, i że komuś jest jeszcze potrzebny. Rodzina bowiem, mówiąc językiem Hegla, jest królestwem, miłości, tak jak państwo jest królestwem prawa. Normy w życiu rodzinnym: Rodzina jak każda grupa społeczna opiera swoje funkcjonowanie na pewnych standardach, wzorach i normach regulujących wzajemne stosunki członków rodziny, ich
stosunki z innymi grupami i ludźmi. Ze względu na istnienie i przestrzeganie norm przez rodziców można wyróżnić trzy typy rodzin. W pierwszym typie rodziny istnieją szczegółowe normy regulujące zachowanie członków. Odstępstwa od tych norm nie są tolerowane, za ich przekroczenie stosuje się represje. Normy przeważnie są egzekwowane przez głowę rodziny, przez ojca, który kieruje życiem rodzinnym w sposób autokratyczny. Nie licząc się zbytnio z potrzebami dzieci wydaje nakazy, a zwłaszcza zakazy, stosuje ścisłą kontrolę zachowania, wymaga od dzieci szacunku i podporządkowania. W rodzinie panuje porządek, dyscyplina zewnętrzna, u której podłoża leży obawa przed sankcjami. Ten sposób wychowania może uformować u dziecka postawy lękowe, nieufność do ludzi, agresywność i egoizm. W drugim typie rodziny dominuje wzajemne zaufanie wśród domowników i życzliwość. Podporządkowanie się normom nosi znamiona świadomej dyscypliny. Rodzice stosują demokratyczny styl kierowania, licząc się z dzieckiem i jego potrzebami, stwarzają mu warunki do przejawiania inicjatywy, częściej posługują się nagrodami niż karami, stosują perswazję oraz pobudzają ambicję i samokontrolę dziecka. Ten typ wychowania umożliwia najlepszy rozwój pociech. W trzecim typie, jeśli istnieją jakieś normy, to są one przekraczane. Łamanie norm jest tolerowane i nie pociąga za sobą konsekwencji. W domu takim panuje przeważnie zamęt, chaos. Rodzice przejawiają brak zdecydowania, konsekwencji, są chwiejni, czasem odwołują się do dobrej woli, ambicji dzieci, kiedy indziej stosują metodę schlebiania lub przekupywania, np. podarkami. Typ ten na skutek nie uporządkowanego życia wewnętrznego życia wewnętrznego, niekonsekwencji rodziców nie formuje u dzieci nawyków porządkowo higienicznych, postawy zdyscyplinowania i podporządkowania się normom życia zespołowego oraz szacunku dla starszych. Osoby w ten sposób wychowane są rozkapryszone, egoistyczne, nieobliczalne w swoich zachciankach. Przeważnie nie szanują swoich rodziców, przejawiając wobec nich postawy niechętne. Nierzadko wykazują lekceważący stosunek do obowiązków szkolnych i nauczycieli, nie szanują własnych rzeczy i mienia społecznego. Próby narzucenia im pewnych rygorów wywołują u nich złość, negatywizm, agresję. Dzieci te często są społecznie źle przystosowane do życia w społeczeństwie. Rola rodziców w wychowaniu dzieci: W rodzinie w związku z rolami poszczególnych członków rodziny i ich pozycjami w różnych zakresach formuje się określony układ sił i hierarchia społeczna. Górne miejsce w tej hierarchii równoznaczne jest z posiadaniem większego wpływu na życie rodziny. Z reguły ojciec zajmuje najwyższą rangę na drabinie społecznej rodziny, po nim matka, następnie
dzieci. Niekiedy najwyższą pozycje posiada matka, a pozycja ojca jest stosunkowa niska (np. ojciec w roli pantoflarza). Ten ostatni układ stosunków jest niekorzystny ze względów wychowawczych, gdyż utrata najwyższej pozycji w rodzinie obniża poważnie autorytet ojca, wywołując u podopiecznych lekceważenie jego osoby, jego poleceń, co w konsekwencji może prowadzić do wytworzenia się u dzieci postawy niezdyscyplinowanej, zwłaszcza jeśli matka, mimo posiadania najwyższej pozycji, nie potrafi egzekwować swoich wymagań i skutecznie kontrolować zachowania dzieci. To czy pełnione role będą efektywne zależy nie tylko od znajomości norm, lecz także i od dyspozycji psychicznych i możliwości jednostki. Matka jej zadaniem jest darzenie dzieci uczuciem, otaczanie ich opieką, zaspokajanie ich potrzeb biologicznych i psychicznych. Powinna ona być piastunką klimatu emocjonalnego i ciepła w rodzinie. Jej zadaniem jest również dbanie o porządek w domu. Ojciec - jego rola w rodzinie polega na wdrażaniu dzieci do postrzegania norm społecznych. Powinien on przejawiać konsekwencję i pewna surowość. Do zadań jego należy również utrzymanie rodziny (sprawy materialne, ekonomiczne). Rola rodziców polega nie tylko na szeroko pojętej opiece. Mają oni decydujący udział w kształtowaniu się osobowości dziecka, jego świata myśli, uczuć, dążeń oraz w tworzeniu się obrazu samego siebie, poczucia własnego ja. Katarzyna Pawelec, III F Opracowania metodologiczne: 1. Z. Zaborowski, O rodzinie. Rodzina jako grupa społeczno wychowawcza, Nasza Księgarnia, Warszawa 1969. 2. C. Levi - Strauss, Rodzina, [w:] Antropologia kultury, pod red. A. Mancwela, cz. I, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1955. 3. M. Ziemska, Rodzina a osobowość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977. 4. Z. Tyszka, Socjologia rodziny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979. 5. Rodzina na początku III tysiąclecia obraz przeszłości i teraźniejszości, pod red. H. Marzec i Cz. Wiśniewskiego, T. II, NWP, Piotrków Trybunalski 2009. 6. W. Rachalska, O miłości i rodzinie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1973.