3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Fotografia 43. Przygotowanie do wykonania wyskoku na macie pomiarowej Fotografia 44. Faza lotu po odbiciu W tabeli 11 przedstawiamy dane 5 zawodników uzyskane w najlepszych skokach SJ i CMJ. Widać wysokość lotu i rozwijaną moc mechaniczną w przeliczeniu na masę ciała. Są to wskaźniki zdolności szybkościowo- -siłowych zawodnika. Jednak porównanie tych dwóch skoków daje dalsze informacje. Różnica wysokości i mocy pomiędzy SJ i CMJ pozwala 103

Przewodnik trenera na określenie zdolności do wykorzystania przez zawodnika tzw. odruchu na rozciąganie i aktywności mięśni w cyklu rozciągnięcie-skurcz, kiedy to najpierw następuje aktywność ekscentryczna mięśni (zetknięcie z podłożem i amortyzacja), a po niej następuje szybka zmiana na aktywność koncentryczną (wyprost kończyn i oderwanie od podłoża). Im większa jest wysokość/moc uzyskana w CMJ w porównaniu z SJ, tym zdolność ta jest większa. Wylicza się wskaźnik EUR (stosunek CMJ/SJ lub w procentach), który liczbowo określa stopień wykorzystania aktywności ekscentrycznej mięśni w dynamicznych ćwiczeniach (skok, sprint itp.). Przy dobrym wykorzystaniu aktywności mięśni w cyklu rozciągnięcie-skurcz wskaźnik EUR wyraźnie przekracza 1. Można go także wyrazić procentowo w naszym przykładzie zawodnicy zyskiwali około 7-13% wysokości lotu i około 5-9% mocy mechanicznej, wykorzystując ruchy zamachowe w porównaniu do statycznego początku ćwiczenia. Ponieważ jest to zdolność w pewnym zakresie plastyczna, uzyskane wyniki można wykorzystać jako stan wyjściowy do pracy treningowej nad nią i porównania efektów. Tabela 11. Wyniki testów mocy u sprinterów Skok Wysokość Moc Różnica lotu (cm) (W/kg) Różnica EUR wys (%) EUR moc (%) Zawodnik 1 SJ 35.10 46.28 3.08 77 kg CMJ 38.18 48.71 2.43 1.09 (8.8) 1.05 (5.3) Zawodnik 2 SJ 41.11 52.40 3.04 62 kg CMJ 44.15 55.37 2.97 1.07 (7.4) 1.06 (5.7) Zawodnik 3 SJ 49.45 58.82 5.76 70 kg CMJ 55.21 63.82 5.00 1.12 (11.6) 1.09 (8.5) Zawodnik 4 SJ 58.89 62.37 4.33 89 kg CMJ 63.22 65.32 2.95 1.07 (7.4) 1.05 (4.7) Zawodnik 5 SJ 49.60 57.25 6.27 80 kg CMJ 55.87 62.00 4.75 1.13 (12.6) 1.08 (8.3) Legenda: EUR (ang. eccentric utilization ratio) wskaźnik wykorzystania aktywności ekscentrycznej mięśni, SJ (ang. static jump) wyskok z półprzysiadu z pozycji zatrzymanej, CMJ (ang. countermovement jump) wyskok poprzedzony ruchem zamachowym 104

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Tabela 12. Wyniki testu wielokrotnych podskoków Wysokość (cm) CT (ms) FT (ms) RSI PPO (W/kg) LS (kn/m) Zawodnik 1 36.96 333 549 1.11 47.75 9.74 77 kg 33.54 209 523 1.60 45.05 22.43 Zawodnik 2 41.82 227 584 1.84 53.10 15.22 62 kg 40.68 172 576 2.37 51.99 25.24 Zawodnik 3 51.65 207 649 2.50 60.73 19.90 70 kg 50.70 169 643 3.00 59.91 28.92 Zawodnik 4 50.70 215 643 2.36 56.79 23.66 89 kg 47.59 170 623 2.80 54.67 36.55 Zawodnik 5 49.13 357 633 1.38 56.89 8.64 80 kg 46.83 205 618 2.28 55.15 23.36 Legenda: CT czas kontaktu z podłożem, FT czas lotu, RSI (ang. reactive strength index) wskaźnik siły reaktywnej, PPO (ang. peak power output) moc maksymalna, LS (ang. leg stiffness) wskaźnik sztywności nóg = wysokość/ft W tabeli 12 zawarliśmy wyniki testu pięciu odbić na macie pomiarowej (RBJ), podczas których zawodnicy starali się odbijać jak najszybciej (bez zatrzymania przy lądowaniu). Dla uproszczenia pokazujemy jedynie dwa odbicia spośród wielu odbić wykonanych przez każdego z zawodników. Pierwsze to odbicie, w którym zawodnik wygenerował najwyższą moc mechaniczną (i uzyskał największą wysokość lotu). Drugie to takie, w którym stwierdzono największą wartość RSI, wskaźnika siły reaktywnej. Widać, że w seryjnych odbiciach zawodnicy największe moce generowali przy dość długim czasie kontaktu z podłożem, wynoszącym około 207-357 ms. Natomiast wskaźnik RSI świadczy o zdolności do szybkiej zmiany aktywności mięśni z ekscentrycznej na koncentryczną w cyklu rozciągnięcie skurcz, dlatego czas kontaktu z podłożem jest znacznie krótszy (169-209 ms), a moc mechaniczna nieco mniejsza. Rozwijanie zdolności do krótkiego, a zarazem efektywnego odbicia to podstawa tzw. treningu pliometrycznego, który jest stosowany w celu zapobiegania kontuzjom, rozwoju mocy, umiejętności sprinterskich, zdolności do szybkiej zmiany kierunku biegu czy ekonomii poruszania się. Sprinterzy o wyższym RSI efektywniej przyspieszają w pierwszej części dystansu. 105

Przewodnik trenera Ważnym wskaźnikiem jest także LS (ang. leg stiffness), czyli sztywność nóg, w kategoriach mechaniki rozumiana jako odporność na odkształcenia pod wpływem sił zewnętrznych. W praktyce sportowej oznacza to wykonywanie (pod)skoków możliwie wysoko przy zachowaniu jak najmniejszych zakresów ruchu w stawach nóg ( płytkie, lecz dynamiczne odbicia). Większe wartości tego wskaźnika korelują z rozwijaniem większych prędkości w biegu, większą częstotliwością kroku biegowego i mniejszym kosztem energetycznym, a zatem z lepszym wynikiem w biegu sprinterskim i pokrewnych czynnościach wymagających zdolności eksplozywnych. Najwyższe wartości LS uzyskuje się zazwyczaj w odbiciach o wysokim RSI, ale wskaźniki te opisują w inny sposób zjawiska związane z dynamicznymi odbiciami. RSI ocenia szybkość zmiany między aktywnością ekscentryczną i koncentryczną, a LS mówi o zdolności do magazynowania energii sprężystości w cyklu rozciągnięcie- -skurcz (dzięki optymalnie małej amplitudzie ruchu). 3.1.7. Walki treningowe taekwondo Za pomocą lekkiego, bezprzewodowego systemu BioHarness zarejestrowano podstawowe wskaźniki wysiłkowe podczas sesji obejmującej trzy walki treningowe ze sparingpartnerem. Na rycinach 32-36 widać zmiany tętna, częstości oddechów, temperatury ciała, aktywności mechanicznej (wypadkowa wskaźników kinematycznych) i zmian pozycji zawodnika podczas treningu (wartości dodatnie = pochylenie do przodu; wartości ujemne = odchylenie w tył). Na podstawie uzyskanych danych wiemy, że tętno zawodnika wzrastało do około 180 sk./min podczas walki treningowej, a częstość oddechów nie przekraczała 50 na minutę. Szacowana temperatura wewnętrzna ciała utrzymywała się na poziomie około 38ºC. Wskaźniki aktywności mechanicznej sugerują największą dynamikę działań w drugiej walce. Uzyskane dane można porównywać z danymi z testów laboratoryjnych oraz rzeczywistych walk turniejowych. 106

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Częstość skurczów serca (/min) Rycina 32. Zmiany częstości skurczów serca podczas walk treningowych taekwondo Częstość oddechów (l/min) Rycina 33. Zmiany częstości oddechów podczas walk treningowych taekwondo Temperatura ciała ( C) Rycina 34. Zmiany temperatury ciała podczas walk treningowych taekwondo 107

Przewodnik trenera Wskaźnik aktywności (VMU) Rycina 35. Zmiany aktywności mechanicznej podczas walk treningowych taekwondo Nachylenie ( C) Rycina 36. Zmiany pozycji ciała podczas walk treningowych taekwondo 108

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca 3.1.8. Symulowana walka taekwondo z fantomem Zawodniczka taekwondo olimpijskiego, reprezentantka Polski, odbyła walkę symulowaną z fantomem. Czas trwania walki był typowy dla walk turniejowych i wynosił 3 2 min z przerwami 1 min. Jej zadaniem było kopanie fantomu techniką Momtong Dollyo Chagi na różnej wysokości, w odpowiedzi na sygnały świetlne losowo generowane przez system FitLight. Jednocześnie rejestrowano zmiany wskaźników krążeniowo-oddechowych za pomocą ergospirometru MetaMax3B oraz aktywność bioelektryczną ośmiu grup mięśniowych za pomocą mobilnego, bezprzewodowego systemu elektromiograficznego MyoMuscle (Fot. 45-47). Dodatkowo, przed walką i po zakończeniu każdej rundy pobierano krew kapilarną w celu oznaczenia stężenia mleczanu i amoniaku. Fotografia 45. Naklejanie elektrod EMG na kończynach dolnych zawodniczki Rycina 37 przedstawia zmiany częstości skurczów serca (HR) i pulsu tlenu (VO 2 /HR) w kolejnych rundach symulowanej walki i po jej zakończeniu. HR wrastała znacząco w czasie każdej rundy, nie wracając do wartości przedwysiłkowych. W kolejnych rundach HR osiągała coraz większe wartości szczytowe. Puls tlenu, odzwierciedlający pośrednio objętość wyrzutową serca, wzrastał w każdej z rund do podobnej wartości szczytowej. Tak więc przy narastającym zmęczeniu zawodniczka zwiększała częstość pracy serca, nie zwiększając jego wydajności w pojedynczym skurczu, która osiągała maksimum. 109

Przewodnik trenera Fotografia 46. Zawodniczka z ergospirometrem gotowa do działania Fotografia 47. Zawodniczka w trakcie symulowanej walki z fantomem 110

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Rycina 37. Zmiany częstości skurczów serca (HR) i pulsu tlenu (VO 2 /HR) podczas symulowanej walki taekwondo Na rycinie 38 widać zmiany w poborze tlenu (VO 2 ) i produkcji dwutlenku węgla (VCO 2 ). Szczytowy pobór O 2 zwiększał się w kolejnych rundach, natomiast szczytowa produkcja CO 2 malała. Stężenie mleczanu we krwi narastało do 2 rundy, potem wzrosło tylko w nieznacznym stopniu. Świadczy to pośrednio, że w kolejnych rundach następowało stopniowe przesuwanie metabolizmu beztlenowego w kierunku tlenowego. Rycina 38. Zmiany pochłaniania tlenu (VO 2 ) i produkcji dwutlenku węgla (VCO 2 ) podczas symulowanej walki taekwondo 111

Przewodnik trenera Na rycinie 39 zilustrowano odpowiedź oddechową zawodniczki. Widać znaczący wzrost wentylacji minutowej (VE) w kolejnych rundach. Objętość wentylowanego powietrza zwiększała się dzięki zwiększaniu częstości oddechów (BF), przy malejącej objętości oddechowej (TV; objętość pojedynczego oddechu). Rycina 39. Zmiany wentylacji minutowej (VE), częstości oddechów (BF) i objętości oddechowej (VT) podczas symulowanej walki taekwondo Wskaźniki krążeniowo-oddechowe wróciły do wartości przedwysiłkowych po około 7 minutach od zakończenia 3 rundy. Stężenie mleczanu po 30 minutach utrzymywało się jeszcze na poziomie znacznie przekraczającym poziom spoczynkowy. W tabeli 13 widać wartości wskaźników wysiłkowych z początku (przed) i końca (maksimum) każdej rundy, wyrażone w procentach wartości na poziomie progu wentylacyjnego i maksymalnego pochłaniania tlenu, zmierzonych w teście laboratoryjnym do odmowy. Wartości szczytowe pochłaniania tlenu, wentylacji minutowej i tętna nie przekraczały maksimum, choć były znacznie powyżej wartości progowych. Częstość oddychania, objętość oddechowa i puls tlenu przekraczały laboratoryjne maksimum. Najniższe wartości wskaźników zarejestrowano przed 1 rundą, a przed 2 i 3 rundą były one już znacznie podwyższone. 112

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Tabela 13. Wskaźniki krążeniowo-oddechowe w symulowanej walce taekwondo 1 runda 2 runda 3 runda przed maksimum przed maksimum przed maksimum %VT %Peak %VT %Peak %VT %Peak %VT %Peak %VT %Peak %VT %Peak VO 2 66 48 127 92 93 68 130 95 90 65 134 97 VE 69 33 185 89 145 70 201 96 140 67 204 98 TV 61 47 145 113 107 84 140 110 100 78 70 55 BF 114 70 168 104 134 83 175 108 139 86 189 117 HR 81 65 114 92 97 78 118 95 98 79 121 97 VO 2 /HR 76 72 112 106 94 89 112 106 88 83 106 100 Legenda: %VT procent wartości uzyskanej przy progu wentylacyjnym, %Peak procent wartości uzyskanej przy maksymalnym pochłanianiu tlenu, VO 2 pochłanianie tlenu, VE wentylacja minutowa, TV objętość oddechowa, BF częstość oddechów, HR częstość skurczów serca, VO 2 /HR puls tlenu (ilość tlenu przypadająca na 1 skurcz serca) Analiza danych za pomocą metod statystycznych wykazała następującą proporcję udziału źródeł metabolicznych do aktywności mięśniowej: metabolizm tlenowy około 90%, metabolizm beztlenowy kwasomlekowy około 8% i metabolizm beztlenowy niekwasomlekowy około 2%. Wydaje się więc, że walka symulowana nie odzwierciedlała w pełni walki turniejowej. W tej drugiej wskaźniki krążeniowe uzyskują wartości znacznie powyżej maksimów uzyskiwanych w laboratorium (patrz: kolejne rozdziały). W celu urealnienia warunków walki symulowanej należałoby zwiększyć jej intensywność, np. poprzez zwiększenie częstotliwości kopnięć, zmienność ich rytmu czy wprowadzenie dodatkowych elementów poruszania się zawodniczki. W trakcie omawianej walki rejestrowano także aktywność bioelektryczną czterech mięśni kończyn dolnych po stronie prawej i lewej: prostego uda, dwugłowego uda, piszczelowego przedniego i głowy bocznej brzuchatego łydki (Ryc. 40). Wartość rejestrowanego sygnału zwiększała się z rundy na rundę, co świadczy o narastającym zmęczeniu lokalnych grup mięśniowych. Mięśniem, który uległ największemu zmęczeniu był dwugłowy uda (największy wzrost wartości sygnału), a mięśniem, który zmęczył się w najmniejszym stopniu był brzuchaty łydki (najmniejszy przyrost aktywności bioelektrycznej) (Ryc. 41). 113

Przewodnik trenera Rycina 40. Sygnał EMG widoczny na ekranie komputera Rycina 41. Zmiany aktywności bioelektrycznej czterech mięśni w czasie symulowanej walki taekwondo 114

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Ponieważ wykonywane ćwiczenie było zasadniczo symetryczne (ta sama liczba bodźców świetlnych wysyłanych z lewej i prawej strony), należało spodziewać się podobnego zaangażowania mięśni lewej i prawej kończyny. Jednak u zawodniczki wykryto asymetrię (Ryc. 42). Mięśnie lewej strony piszczelowy przedni, prosty uda i dwugłowy uda wykazały większą aktywność niż te same mięśnie prawej strony, o odpowiednio 29%, 19% i 12%. Z kolei prawy mięsień brzuchaty łydki był o 10% aktywniejszy niż lewy. Sytuacja ta świadczy, że: 1) zawodniczka wykonuje mocniejsze kopnięcia nogą lewą i używa prawej jako podporowej lub 2) pomimo symetrycznych sygnałów świetlnych wykonuje częściej kopnięcia lewą nogą (np. uderzając z prawej strony lewą nogą). Wydaje się, że wyrównanie zaobserwowanej asymetrii mogłoby zwiększyć wszechstronność i skuteczność zawodniczki. Rycina 42. Asymetria aktywności bioelektrycznej czterech mięśni w czasie symulowanej walki taekwondo 115

Przewodnik trenera 3.1.9. Zmiany temperatury ciała podczas obozu sportowego Zmiany temperatury powierzchni ciała mogą informować o prawidłowej termoregulacji i adaptacji do wysiłku, a z drugiej o zjawiskach patologicznych, takich jak stany zapalne, zaburzenia krążenia obwodowego i inne. Można je przeprowadzać w warunkach terenowych oraz podczas zgrupowań i obozów (Fot. 48). Fotografia 48. Terenowe stanowisko do pomiarów termograficznych Na rycinie 43 widać obraz termowizyjny kończyn dolnych zawodnika w kolejnych dniach obozu sportowego. Zdjęcia wykonywane codziennie w godzinach porannych w tych samych warunkach spoczynkowych pokazują narastającą asymetrię temperaturową, polegającą na zwiększonej temperaturze tylnej strony lewej kończyny. Zmianami objęta jest grupa mięśni kulszowo-goleniowych (półbłoniasty, półścięgnisty i dwugłowy uda) oraz mięsień brzuchaty łydki. Należy liczyć się ze słabą stabilizacją i wtórnie zmniejszoną siłą kończyny. Zaobserwowane anomalie nie były odczuwane przez zawodnika, a więc diagnoza termograficzna wyprzedziła pojawienie się dyskomfortu lub bólu. Wstępna diagnoza na podstawie termografii wymaga potwierdzenia i uściślenia innymi metodami oraz ewentualnej modyfikacji obciążeń treningowych w połączeniu z zalecanymi działaniami terapeutycznymi. 116

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Rycina 43. Zmiany temperatury kończyn dolnych w kolejnych dniach obozu sportowego Rycina 44 przedstawia zmiany średniej temperatury powierzchni ciała podczas dwóch kolejnych jednostek treningowych sprintera. Monitorowano przebieg rozgrzewki i ćwiczeń specjalnych, a także zakończenie ćwiczeń. Przebieg temperatury jest generalnie prawidłowy, tzn. spada ona wraz ze wzrostem intensywności wysiłku, ponieważ krew przemieszcza się do mięśni, a przepływ skórny zostaje zredukowany. Świadczy to o osiągnięciu po rozgrzewce optymalnej temperatury do realizacji głównych zadań jednostki treningowej. Pod koniec jednostki temperatura nieco wzrasta, co oznacza, że zwiększyło się nieco oddawanie ciepła przez skórę. Tak dzieje się z reguły po dłuższym czasie wykonywania wysiłku, na skutek przegrzania organizmu. Widoczna jest różnica temperatur pomiędzy dniem 1 i 2, co może się wiązać z odmiennymi warunkami atmosferycznymi (wyższa temperatura otoczenia w dniu 2 i wzmożone oddawanie ciepła przez skórę). Zaobserwować można pewną asymetrię temperatur pomiędzy nogą lewą i prawą. Asy- 117

Przewodnik trenera metria do 0,5ºC uznawana jest za normalną. W dniu pierwszym sięga ona jednak około 1ºC, co może świadczyć o niekorzystnych zjawiskach zachodzących w mocniej ucieplonej prawej kończynie, np. na tle urazu, stanu zapalnego lub anomalii naczyniowych. Rycina 44. Porównanie zmian temperatury nóg w kolejnych jednostkach treningowych sprintera 3.2. POMIARY PODCZAS ZAWODÓW SPORTOWYCH Uzyskanie danych pomiarowych z rzeczywistej walki sportowej nie jest łatwe. Wiąże się to z jednej strony z koniecznością uniknięcia zakłócenia czynności zawodnika lub narażenia na dodatkowe ryzyko zdrowotne, a z drugiej z przepisami danej dyscypliny sportu i regulacjami organizacji sportowych, które nie dopuszczają użycia pewnych rozwiązań. Coraz częściej stosuje się metody bezkontaktowe, bazujące na analizie wideo lub podobnej, bez potrzeby ingerencji w działania zawodnika, jego ubiór lub ciało. Tego typu rozwiązania pozwalają na uzyskanie informacji odnośnie pewnych działań taktycznych i technicznych, szczególnie w grach, np. liczba podań, strzałów, prędkość piłki, pokonany dystans itp. Jednak czujniki montowane na ciele zawodnika dają kolejne cenne informacje, które w inny sposób trudno uzyskać. 118

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca 3.2.1. Turniej taekwondo W naszym laboratorium używamy systemów OptimEye i BioHarness, bazujących na miniaturowych czujnikach, zbierających dane o charakterze biomechanicznym i fizjologicznym. Są one możliwe do wykorzystania podczas zawodów sportowych. Poniżej przedstawimy przykład wykorzystania systemu BioHarness podczas turnieju taekwondo olimpijskiego (Fot. 49 i 50). Prezentujemy wybrane wskaźniki, nie wyczerpując wszystkich możliwości pomiaru i analizy. Fotografia 49. Moment zakładania czujnika systemu BioHarness Pierwsze trzy ryciny dotyczą rejestracji danych z pojedynczej trzyrundowej turniejowej walki taekwondo. Na rycinie 45 przedstawiamy zapis częstości skurczów serca i przyspieszeń ciała, mierzonych jako wielokrotność przyspieszenia ziemskiego (g). Tętno utrzymuje się, z wyjątkiem początku pierwszej rundy, na względnie stałym poziomie (około 170 sk/min), natomiast wartości przyspieszenia zmieniają się często i gwałtownie w związku z wykonywanymi przez zawodnika akcjami w ataku i obronie (ciosy, uniki, wyskoki, obroty). Większość przyspieszeń mieści się w zakresie do 5 g, kilkanaście z nich wykracza ponad 10 g. 119

Przewodnik trenera Fotografia 50. Na stanowisku pomiarowym można śledzić na bieżąco reakcje wysiłkowe całej grupy zawodników Na rycinie 46 skonfrontowano wskaźniki intensywności mechanicznej i intensywności fizjologicznej podczas walki. Intensywność mechaniczna zmienia się znacząco w zależności od podjętych działań technicznych i taktycznych (dynamika ruchów), natomiast intensywność fizjologiczna utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Widać, że w ostatniej rundzie działania techniczno-taktyczne uległy intensyfikacji. Intensywność fizjologiczna osiąga w każdej rundzie bardzo wysokie wartości, z wyjątkiem pierwszej fazy pierwszej rundy. Nie spada także znacząco w 1-minutowych przerwach między rundami, co oznacza, że czas ten jest zbyt krótki dla pełnej regeneracji zawodnika. Rycina 47 określa zmiany położenia ciała zawodnika podczas walki, a ściślej odchylenie tułowia od pionu. Wartość zerowa oznacza pozycję pionową, wartość dodatnia wychylenie do przodu, a wartość ujemna wychylenie do tyłu (w stopniach kątowych). Widać bardzo częste zmiany pozycji zawodnika, co wiąże się z ogromną dynamiką walki taekwondo. 120

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Rycina 45. Zmiany częstości skurczów serca (linia ciągła) i przyspieszeń (linia łamana) w turniejowej walce taekwondo Rycina 46. Zmiany aktywności fizjologicznej i mechanicznej (linia łamana) w turniejowej walce taekwondo 121

Przewodnik trenera Rycina 47. Zmiany położenia ciała zawodnika w turniejowej walce taekwondo Przedstawiamy także porównanie dwóch walk taekwondo tego samego zawodnika w tym samym turnieju walki ćwierćfinałowej i półfinałowej. Wykorzystano uśrednione wartości ze wszystkich trzech rund. Rycina 48 wskazuje, że średnie tętno było bardzo zbliżone w obu walkach, ale sumaryczne obciążenie fizjologiczne było mniejsze w walce półfinałowej. Ponieważ taekwondo jest sportem bardzo intensywnym, wartości tętna są praktycznie zawsze submaksymalne i maksymalne ten wskaźnik jest względnie stały, nie różnicuje walk, tym bardziej, że jest także podatny na czynnik emocjonalny. Dopiero wprowadzenie wskaźnika obejmującego inne dane fizjologiczne (np. temperatura, częstość oddechów itp.) pozwala na dokładniejsze określenie obciążenia wysiłkiem startowym. Rycina 49 porównuje wskaźnik aktywności bazujący na wielkościach biomechanicznych (przyspieszenie, prędkość itp.) oraz szacowany wydatek energetyczny. Widać, że w półfinale, pomimo większej aktywności mechanicznej, zawodnik walczył bardziej ekonomicznie, wydatkując nieco mniej energii (kalorii). Rycina 50 zawiera porównanie częstości oddechów i tętna. Były one bardzo podobne w obu rundach turnieju. 122

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Rycina 48. Porównanie tętna i obciążenia fizjologicznego w dwóch walkach taekwondo Rycina 49. Porównanie aktywności mechanicznej i wydatku energetycznego w dwóch walkach taekwondo 123

Przewodnik trenera Rycina 50. Porównanie częstości oddechów i tętna w dwóch walkach taekwondo Rycina 51. Porównanie czasu walki i intensywności mechanicznej w dwóch walkach taekwondo 124

3. Pomiary w warunkach rzeczywistych kontrola bieżąca Rycina 51 pokazuje czas walki brutto (włącznie z przerwami technicznymi) i wskaźnik intensywności mechanicznej, oparty o miary kinematyczne. Walka ćwierćfinałowa była prawie o 4 minuty dłuższa, natomiast walka półfinałowa charakteryzowała się większą dynamiką poruszania się zawodnika. Na rycinie 52 pokazano odpowiedź fizjologiczną jednego z zawodników na kolejne walki turniejowe. Przed i po każdej walce dokonywano oznaczenia stężenia mleczanu we krwi. Śledzono także w sposób ciągły częstość pracy serca i oddychania. Wartości stężenia po walkach były dość podobne i bardzo wysokie, co potwierdziło dużą intensywność i w większej mierze anaerobowy charakter wysiłku. Stężenie mleczanu przed walkami było z reguły niskie, jednak w dwóch przypadkach, walki ćwierćfinałowej i finałowej, było ono dość wysokie. Wiązało się to z krótszymi przerwami pomiędzy walkami w drugiej fazie turnieju, które nie pozwoliły na pełną regenerację zawodnika. Rycina 52. Zmiany stężenia mleczanu we krwi w trakcie całego turnieju taekwondo 125

4. LABORATORIUM, TRENING, ZAWODY TRZY RÓŻNE OBSZARY Trening sportowy ma na celu jak najlepsze przygotowanie do rywalizacji podczas zawodów. Zawiera z jednej strony ćwiczenia wszechstronne, dające podstawę przygotowania, a z drugiej ćwiczenia specjalistyczne, odwzorowujące warunki i obciążenia występujące podczas walki rzeczywistej. Nowe narzędzia diagnostyczne dają możliwość sprawdzenia, czy to odwzorowanie rzeczywiście ma miejsce. W tabeli 14 porównano, na bazie kilku prostych wskaźników, reakcje zawodników na wysiłek wykonany przez zawodnika i zawodniczkę taekwondo w warunkach laboratoryjnych (test wydolności do odmowy), podczas treningu (ćwiczenia specjalne) i podczas turnieju (rzeczywiste walki). Dane w laboratorium były rejestrowane za pomocą ergospirometru Cortex, a podczas treningu i turnieju za pomocą systemu BioHarness. Tabela 14. Porównanie wskaźników wysiłkowych zmierzonych w laboratorium, podczas treningu specjalnego i turnieju taekwondo HR peak (/min) BF peak (/min) LA start (mmol/l) LA koniec (mmol/l) Zawodnik Laboratorium 186 56 2.0 12.8 Trening 182±4 55±3 1.9±0.3 14.9±0.9 Turniej 197±8 51±4 2.7±0.7 14.5±1.5 Zawodniczka Laboratorium 196 57 1.7 12.6 Trening 194±5 49±3 1.6±0.2 5.7±0.4 Turniej 202±7 50±4 2.2±0.4 8.9±2.1 Legenda: HR peak szczytowa częstość skurczów serca, BF peak szczytowa częstość oddychania, LA stężenie mleczanu we krwi 126

4. Laboratorium, trening, zawody trzy różne obszary W przypadku częstości skurczów serca zdecydowanie najwyższe wartości zostały zarejestrowane podczas turnieju, w porównaniu z ćwiczeniami specjalnymi i testem wydolności. Z kolei częstość oddechów była największa w teście laboratoryjnym, a mniejsza podczas turnieju. Przedwysiłkowe wartości mleczanu we krwi były nieco podwyższone podczas turnieju, natomiast wartości powysiłkowe wykazały indywidualne różnice. Zawodnik zakwaszał się bardziej podczas treningu specjalnego i zawodów. Zawodniczka uzyskała wysoki poziom mleczanu w czasie testu wydolności, natomiast w trakcie turnieju wartości były znacznie niższe, co sugeruje intensywność wysiłku bazującego w większej mierze na metabolizmie tlenowym niż podczas wysiłku maksymalnego do odmowy. Drugi przykład przedstawia częstość skurczów serca i oddychania ośmiu reprezentantów Polski w taekwondo olimpijskim w trzech sytuacjach: 1) w warunkach laboratoryjnych, 2) podczas ćwiczeń w treningu specjalnym oraz 3) walce turniejowej (tabela 15). Największych wartości tętna średniego i maksymalnego należy się spodziewać w walce turniejowej, a najmniejszych w wysiłkach laboratoryjnych, nawet jeśli wykonywane są do odmowy. Interesujące jest, że średnie tętno było z reguły zdecydowanie najniższe w ćwiczeniach specjalnych, znacznie niższe niż w walce turniejowej, do której ćwiczenia specjalne powinny przygotowywać. Częstość oddychania z kolei była największa w warunkach laboratoryjnych i znacznie niższa w ćwiczeniach specjalnych i podczas turnieju. Może się to wiązać ze specyfiką walki taekwondo, gdzie swoboda i rytm oddychania są zaburzone z racji licznych intensywnych i nieregularnych akcji i technik. Tabela 15. Uśrednione wartości wskaźników wysiłkowych (± odchylenie standardowe) ośmiu reprezentantów Polski w taekwondo olimpijskim, uzyskane w laboratorium, podczas treningu specjalnego i walki turniejowej (wyniki badań laboratoryjnych przyjęto jako 100%) HR av % HR peak % BF av % BF peak Badania laboratoryjne 177±12 100 191±11 100 41±10 100 63±6 Ćwiczenia specjalne 157±20 89 195±12 102 31±4 76 44±5 Walka rzeczywista 185±9 104 204±23 107 31±7 76 45±4 Legenda: BF peak szczytowa częstość oddychania, BF av średnia częstość oddychania, HR peak szczytowa częstość skurczów serca, HR szczytowa częstość skurczów serca; jednostki pomiarowe /min 127

Przewodnik trenera Te proste przykłady pokazują, że ćwiczenia specjalne i wysiłki laboratoryjne nie zawsze w pełni odzwierciedlają charakter walki sportowej, choć tak zakładamy. Z drugiej strony, reakcja na wysiłek w rzeczywistej walce sportowej jest indywidualna, często odmienna od spodziewanego. Tego typu wiedza pozwala na optymalizację i indywidualizację obciążeń treningowych. 128

Załącznik 1. Wywiad aktywność fizyczna 129

130 Przewodnik trenera

Załącznik 1. Wywiad aktywność fizyczna 131

Załącznik 2. Wywiad badanie wysiłkowe 133

Załącznik 3. Badanie densytometryczne 135

Załącznik 4. Wywiad badanie densytometryczne 136

Załącznik 4. Wywiad badanie densytometryczne 137

Załącznik 5. Standaryzacja BIA 138

Załącznik 5. Standaryzacja BIA 139

Załącznik 6. Normy morfologii krwi 140

Załącznik 6. Normy morfologii krwi 141

Załącznik 7. Test wysiłkowy raport CPET Podstawowe wyniki 142

Załącznik 7. Test wysiłkowy raport CPET Podstawowe wyniki VT: 2,94 l/min 143

Przewodnik trenera CPET Podstawowe wyniki 144

Załącznik 7. Test wysiłkowy raport CPET Podstawowe wyniki RCP: 3,73 l/min 145

Przewodnik trenera CPET Podstawowe wyniki V O2max: 4,15 l/min 146

Przewodnik trenera CPET Podstawowe wyniki = 19-31 g/h 148

Przewodnik trenera 140,8 150

Załącznik 7. Test wysiłkowy raport 151