dla nauczycieli i doradców Umiejętności językowe migrantów wartością dla innych

PRZEWODNIK dla nauczycieli i doradców Umiejętności językowe migrantów wartością dla innych

SPIS TREŚCI Informacje o publikacji Publikacja ta opracowana została w ramach międzynarodowego projektu Grundtvig realizowanego w ramach programu Uczenie się Przez Całe Życie i dostępna jest na stronie internetowej projektu www.showmiproject.eu Autorzy: 1. Wprowadzenie......................................................... 5 2. Projekt.............................................................. 5 Austria: Thomas Fritz Die Wiener Volkshochschulen GmbH www.vhs. at Włochy: Eleonora Guglielman Learning Community www.learningcom.it Hiszpania: Azucena Martinez Asenjo Instituto de Formación Integral, S.L.U IFI www.ifi.com.es Szwajcaria: Bernadette Morand-Aymon Fédération Suisse pour la formation continue www. alice.ch Niemcy: Beate Benndorf-Helbig Thüringer Volkshochschulverband e.v. www.vhs-th.de Polska: Marta Kedzia, Marta Piegat-Kaczmarczyk, Zuzanna Rejmer Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania www.swspiz.pl UK: Steve Hailstone Lancashire Adult Learning www.lal.lancashire. gov.uk 2.1 Opis............................................................... 5 2.2 Produkty............................................................ 6 3. Jak korzystać z materiałów ShowMi............................................ 7 3.1 Wskazówki dotyczące korzystania z Eksplorera Językowego........................... 7 3.2 Wskazówki dotyczące korzystania z Paszportu Językowego........................... 10 3.3 Lista kontrolna: praca z Eksplorerem i Paszportem................................. 14 3.4 Informacje ogólne dotyczące korzystania z Eksplorera Językowego oraz Paszportu Językowego... 15 Copyright 2011 partnerstwo projektu ShowMi Helping migrants to show the value of their languages to others (Grundtvig 2009) numer projektu 504003-LLP-1-2009-1-DE-GRUNDTVIG-GMP Wszystkie prawa zastrzeżone. Przedruk i rozpowszechnianie materiału z niniejszej publikacji jest dozwolony wyłącznie na zasadach niekomercyjnych, pod warunkiem podania źródła. Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej (Program LLP Grundtvig). Projekt i publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną. 3.5 Rola doradcy w procesie samooceny: asystowanie, wspieranie, wyjaśnianie................ 16 4. Poziomy biegłości Językowej............................................... 19 5. Podziękowania........................................................ 22 3

1. WPROWADZENIE Niniejszy przewodnik zawiera wskazówki dotyczące procesu doradczego, bazującego na analizie kompetencji językowych osób ze środowisk migracyjnych. W ramach projektu ShowMi, zostały do tego celu stworzone dwa narzędzia będące uzupełniającymi się elementami samooceny. Pierwszy z nich, czyli Eksplorer Językowy to materiał do samooceny kompetencji językowych, który pozwala na zdiagnozowanie ich w kilku obszarach tematycznych. Drugi to Paszport Językowy w którym zapisywane są wyniki samooceny poszczególnych języków. Zestaw ten pozwala, zatem zarówno zdiagnozować kompetencje językowe w wybranych przez migranta językach i wskazanych przez niego obszarach tematycznych, jak i uczynić je bardziej widocznymi, a przez to wesprzeć klienta w rozwoju zawodowym i wchodzeniu na rynek pracy kraju goszczącego. W przewodniku przedstawiona została także charakterystyka projektu, w ramach którego opracowane zostały Eksplorer i Paszport Językowy oraz opis tych materiałów/ narzędzi. Zawarte zostały ponadto wskazówki do wykorzystania przy pracy z każdym z tych dokumentów, lista kontrolna efektywnej pracy oraz porady związane z rolą doradcy w procesie samooceny kompetencji językowych. 2. PROJEKT 2.1 Opis ShowMi jest projektem europejskim finansowanym w ramach programu Grundtvig (Lifelong Learning Uczenie się przez całe życie ), w którym uczestniczą partnerzy z sześciu krajów europejskich: Niemiec, Austrii, Hiszpanii, Włoch, Polski i Wielkiej Brytanii. Niniejszy projekt skupia się na umiejętnościach językowych osób ze środowisk emigracyjnych, mieszkających w Europie. Jego celem jest: Zwiększenie widoczności umiejętności językowych osób ze środowisk migracyjnych; Umożliwienie lepszego wykorzystania ich umiejętności językowych w dziedzinie edukacji i na rynku pracy; Poprawa stosunku do emigrantów w krajach goszczących poprzez większe uświadomienie innym mieszkańcom kompetencji językowych posiadanych przez te osoby. Ludzie ze środowisk emigracyjnych są często postrzegani przez pryzmat modelu deficytowego jako osoby nie potrafiące posługiwać się językiem dominującym w danym kraju goszczącym. Podczas gdy większość uwagi poświęca się zazwyczaj umożliwieniu emigrantom nauki tego języka, kwestia posiadanych przez emigrantów kompetencji językowych jest często pomijana. Oznacza to, że zarówno indywidualni emigranci jak i kraj goszczący nie wykorzystują tych umiejętności w dostatecznym stopniu, a co za tym idzie, w wielu przypadkach niepotrzebnie inwestuje się czas i pieniądze w umożliwienie innym osobom pozyskania tych umiejętności. Istniejące metody tworzenia dokumentacji umiejętności językowych, takie jak Europejskie Portfolio Językowe, nie odzwierciedlają w adekwatny sposób umiejętności językowych emigrantów w momencie, gdy zaczynają się uczyć języka kraju goszczącego. 4 5

Skutki takiego podejścia są dwojakie: 2.2 Produkty 3. JAK KORZYSTAĆ Z MATERIAŁÓW SHOWMI Ignorowanie kompetencji językowych emigrantów przez kraj goszczący może mieć negatywny wpływ na ich pewność siebie i poczucie własnej odrębności. Niewykorzystanie umiejętności językowych emigrantów skutkuje utratą szans biznesowych. Wartość języków, z którymi przybywają migranci jest często niedoceniana tak przez społeczeństwo kraju goszczącego jak i przez samych migrantów. Nauka oceny własnych kompetencji językowych oraz sposobu ich dokumentacji oznacza, że migranci w całej Europie dysponować będą ważnym zasobem. Takie właśnie pozytywne podejście do kompetencji językowych wspiera dialog międzykulturowy. Zamiast na rozważaniach ile języka kraju goszczącego potrzebuje migrant by aktywnie uczestniczyć w ż yciu społeczeństwa, główny ciężar dyskusji przeniósłby się na to jak dużo migranci mogą z siebie dać społeczności kraju goszczącego w zakresie posiadanych kompetencji językowych. Projekt podnosi świadomość znaczenia języków migrantów w środowisku nauczycieli i doradców zawodowych a także, dzięki działaniom promocyjnym wśród osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji politycznych oraz szeroko rozumianej społeczności uczącej się przez całe życie. PR RZEWODNI IK dla nauczycieli i doradców Umiejętności językowe migrantów wartością dla innych OD DKRYWC CA JĘ ĘZYKA Paszport Language Passport Sprachenpass Passport de Langue Passport de las leguas Pasaporte de lenguasm Paszport Językowy Do użytku przez migrantów opracowany został pakiet trzech narzędzi: Eksplorer Językowy Paszport Językowy Ulotka dla migrantów OD DKRYWC CA Listy Kontrolne do oceny kompetencji językowych Umiejętności językowe migrantów wartością dla innych Eksplorer Językowy pomaga migrantom w określeniu poziomu znajomości języka(-ów) ojczystego w różnych domenach (patrz str. 7) oraz jego zapis. Eksplorer Językowy dostępny jest w 18 językach. 1 Paszport Językowy jest narzędziem służącym do dokumentacji kompetencji językowych zdiagnozowanych podczas pracy z Eksplorerem. Migranci będą mogli wykorzystywać go np. w procesie ubiegania się o pracę lub podczas rozmów z doradcą zawodowym. Ulotka dla migrantów, dostępna również w 18 językach, przedstawia cel projektu oraz materiały opracowane w ramach prac projektowych. Ulotkę można wykorzystać w celu zainteresowania migrantów i doradców zawodowych materiałami projektowymi. 1 Albański, Arabski, Bośniacki, Chiński, Angielski, Francuski, Niemiecki, Włoski, Kurdyjski, Pasztuński, Polski,, Portugalski, Rumuński, Rosyjski, Hiszpański, Turecki, Ukraiński, Urdu 3.1 Wskazówki dotyczące korzystania z Eksplorera Językowego Eksplorer Językowy służy migrantom pomocą w określeniu posiadanych kompetencji językowych w odniesieniu do następujących sześciu obszarów (domen): O sobie Edukacja Codzienne sprawy Moja społeczność W pracy Zdrowie Każda z domen podzielona jest na pewną liczbę deskryptorów z podanymi przykładami. Użytkownicy mają także możliwość podawania własnych przykładów. Oceniane są wszystkie cztery obszary kompetencji językowych: Mówienie, Słuchanie, Czytanie i Pisanie. Są one podzielone na 3 poziomy: A, B i C (patrz strona 12). Migranci mogą korzystać z Eksplorera nie tylko do oceny znajomości języka ojczystego, ale także i innych nabytych języków. By migranci nie mieli trudności ze zrozumieniem zawartości materiałów zostały one przygotowane w 18 wersjach językowych. Podczas początkowych etapów pracy z Eksplorerem przydatna jest pomoc i wsparcie doradcy. Wskazówki dla doradców, dotyczące pracy z Eksplorerem: Należy rozpocząć od przeczytania wspólnie z użytkownikiem wstępu do Eksplorera. Upewnij się, że użytkownik zrozumiał dział z instrukcjami, proces wypełniania materiałów oraz ich ogólne przesłanie. Staraj się unikać wypełniania wszystkich domen podczas jednego spotkania, w pierwszej kolejności wybierz te, które najbardziej odpowiadają potrzebom danej sytuacji. Możliwe jest także wybranie tylko kilku deskryptorów z danej domeny i praca nad nimi. Nie ma potrzeby pracy nad domenami czy deskryptorami, które nie mają zastosowania w sytuacji konkretnego użytkownika. Warto rozważyć przekazanie użytkownikom jedynie poszczególnych części Eksplorera zamiast całości dokumentu. W przeciwnym razie użytkownik może poczuć się przytłoczony ilością rubryk do wypełnienia. Możliwa jest praca z Eksplorerem do określenia znajomości tylko jednego języka lub większej ich ilości (patrz przykład na kolejnych stronach). W przypadku pracy z kilkoma językami, można w tym celu pracować na jednym dokumencie lub wykorzystać osobne egzemplarze Eksplorera do poszczególnych języków. Jest to kwestia do uzgodnienia z użytkownikiem. Może okazać się, że bardziej przydatna będzie praca nad różnymi domenami dla różnych języków. Opisy deskryptorów często wiążą się z kompetencją mówienia, np. Potrafię opisać czym chciałbym się zajmować w przyszłości. Jest to zabieg wykorzystany w celu uproszczenia Eksplorera, ale tak naprawdę oznacza również: Potrafię 6 7

napisać, przeczytać, zrozumieć czym ja, lub ktoś inny, chciałbym zajmować się w przyszłości. Należy uświadomić to użytkownikowi. Każdy z deskryptorów powinien być wykorzystany dla każdego z czterech obszarów kompetencji (mówienie, czytanie, pisanie i słuchanie). Jeśli użytkownik nie potrafi czytać ani pisać, należy wykazać się elastycznością i wrażliwością. O mnie 1. Potrafię udzielić ogólnych informacji o sobie. np., umiem powiedzieć skąd pochodzę, podać swój wiek, powiedzieć co robię oraz jaki jest mój stan cywilny. np., umiem powiedzieć jak wyglądam, jakie mam zainteresowania i co lubię. np., umiem opisać dlaczego coś lubię a dlaczego czegoś nie lubię. Własne przykłady: Poniżej przedstawiamy przykłady poszczególnych działów Eksplorera Językowego wypełnionych przez migrantów: Wypowiedź Zakres umiejętności Słuchanie Czytanie Pisanie Poziom języka A Przy każdym z deskryptorów jest miejsce na wpisanie przez użytkownika własnych przykładów ( Własne przykłady ). Na początku może to sprawiać użytkownikowi problemy. Staraj się zachęcać użytkownika do wskazania własnych przykładów. A B Może się zdarzyć, że w przypadku którejś domeny, tematu lub deskryptora użytkownik może nie czuć się swobodnie, może też okazać się, że któryś z nich jest kłopotliwy dla ciebie. W takiej sytuacji przedyskutuj z użytkownikiem czy nie wolelibyście takiej części ominąć. 2. Potrafię udzielić informacji o moim pochodzeniu. np., umiem powiedzieć skąd pochodzę. np., potrafię opisać mój kraj ojczysty oraz rodzinne miasto, jego położenie oraz geografię i podać powody wyjazdu. np., potrafię opisać sytuację polityczną i religijną w kraju rodzinnym oraz jej rozwój na przestrzeni czasu. Jestem w stanie wyrazić własną opinię o owej sytuacji. Potrafię opisać, jak w moim przekonaniu, sytuacja będzie wyglądała w przyszłości. Własne przykłady: A B Łatwiej będzie użytkownikowi pracować z Eksplorerem w znanym mu języku, sprawdź więc czy dana wersja językowa jest dostępna. Jeśli nie, proponujemy korzystanie z wersji językowej kraju goszczącego migranta. Pamiętaj, że by użytkownik mógł skutecznie pracować z taką wersją jego znajomość języka powinna być przynajmniej na poziomie A2 (Common European Framework). W takiej sytuacji na pracę z Eksplorerem trzeba także przeznaczyć więcej czasu. Należy pamiętać, że użytkownik może mieć trudność ze zrozumieniem niektórych przykładów, w takim przypadku należy zwrócić uwagę na należyte ich wyjaśnienie. C 8 9

Przenoszenie informacji z Eksplorera do Paszportu Sposoby przenoszenia rezultatów z Eksplorera do Paszportu mogą być różne. Możliwe jest cieniowanie odpowiedniego poziomu kompetencji, zaznaczanie go kółkiem, krzyżykiem lub znakiem. Jeśli nie ma pewności co do poziomu (np. między A i B lub B i C) najlepszym wyjściem będzie zacieniowanie. Nie poświęcaj zbyt dużo uwagi na przeliczanie poziomów w Eksplorerze by dokładnie je odwzorować w Paszporcie, odnoś się raczej do ogólnego opisu poziomów zawartych w Paszporcie. Możliwa jest oczywiście sytuacja, że kompetencje będą lokować się pomiędzy dwoma poziomami i można ten stan również odzwierciedlić w Paszporcie. Praktyczne uwagi na temat pracy z Eksplorerem Pracę z Eksplorerem warto zacząć od rozgrzewki czyli zapoznania się z tematem. Można zacząć od omówienia z użytkownikiem jakie generalnie zna języki. W tym celu można wykorzystać biografię językową (patrz str. 15) Można także wykorzystać linię życia (przykład poniżej): użytkownik najpierw rysuje linię czasu, zaznacza na niej najważniejsze momenty swojego życia, a następnie opisuje wiążące się z nimi języki. Born in Kabul, Afghanistan; Dari and Pashto Fleeing to Iran with 13 years old; Farsi Fleeing to Turkey with 15 years old; Turkish Moving to Austria with 18 years old; German Przed bezpośrednią sesją z doradcą, wprowadzeniem do tematu mogłoby być włączenie kwestii znajomości języków do programu prowadzonego kursu. Można poprowadzić dyskusję na temat krajów pochodzenia uczestników, jakie języki znają, jakie są ich kompetencje w poszczególnych językach. Warto podkreślić, że naturalne jest, że nie wszystkie języki mamy rozwinięte w równym stopniu w każdym z czterech obszarów kompetencji. Istnieją języki, które nie mają formy pisanej. Możesz poprosić uczestników kursu o przygotowanie plakatów z przykładami, a następnie o opowiedzenie o językach, które znają. 3.2 Wskazówki dotyczące korzystania z Paszportu Językowego Paszport Językowy został przygotowany jako dokument uzupełniający istniejące obecnie: Europejski Paszport Językowy oraz Europass. Narzędzia te zostały opracowane przez Radę Europy jako element Europejskiego Portfolio Językowego (www.coe.int /portfolio) i służą do ilustracji i dokumentacji doświadczeń oraz osiągnięć związanych z nauką języków. Paszport Językowy opracowany w ramach projektu ShowMi adresowany jest w szczególności do osób o przeszłości migracyjnej. Mogą go wypełniać sami migranci indywidualnie, można też pracować z nim w kontekstach doradczych nauczyciele i doradcy mogą korzystać z niego jako narzędzia służącego ewidencji kompetencji językowych swoich klientów. Praca z Paszportem posłuży odkryciu posiadanych kompetencji w różnych językach, na różnych poziomach i w zakresie różnych domen. Taka ocena stanowić będzie punkt wyjścia do dalszego rozwoju zawodowego i edukacyjnego osób pochodzących ze środowisk migracyjnych. Paszport Językowy służy przede wszystkim do opisania biegłości językowej posiadacza paszportu w językach wyuczone przed przybyciem do kraju goszczącego, np. języka(-ów), którym posługiwał się w domu i sąsiedztwie, czy też języków, w których realizowana była jego edukacja szkolna. Paszport dokumentuje języki, którymi jego posiadacz potrafi się w różnym stopniu posługiwać oraz przypisuje konkretne poziomy kompetencji w poszczególnych domenach. Narzędzie to w szczególności koncentruje się na językach, którymi posiadacz posługiwał się w domu, szkole, pracy oraz podczas kontaktów ze społecznością lokalną. Moje języki Zaznacz Możesz podać więcej niż jedną odpowiedź. Języki używane w domu** Języki używane w szkole** Języki mojej społeczności** Języki używane w innych okolicznościach** Proszę podać w jakich. ** W razie wątpliwości, sprawdzić w Słowniku poniżej. Na pierwszych stronach Paszportu użytkownik wpisuje znane sobie języki oraz określa konteksty, w których potrafi się porozumiewać: Język Język Język Język Na tej samej stronie, na dole znajduje się wyjaśnienie poszczególnych kontekstów/sytuacji, w których posiadacz Paszportu potrafi się porozumiewać w danym języku: Słownik Języki używane w domu Języki używane w szkole Języki mojej społeczności Języki używane w innych okolicznościach Język lub języki, których używasz lub używałeś /aś w domu, np. w rodzinie. Język lub języki, w których realizowana była twoja edukacja szkolna. Język lub języki, w których używasz lub używałeś /aś np. w kontaktach z osobami wywodzącymi się z tego samego kręgu kulturowego, które np. mają podobne poglądy religijne lub które mieszkają w sąsiedztwie. Język lub języki, których używasz lub używałeś /aś w innych sytuacjach społecznych, zawodowych lub oficjalnych, formalnych i nieformalnych (np. związanych z religią, sąsiedztwem, administracją czy sytuacjami prawnymi). 10 11

Poziomy kompetencji językowych odpowiadają europejskiej skali umiejętności językowych (patrz dokument: A Common European Framework of Reference of Languages: Poziomy* C B A learning, teaching, assessments ). Skrótowy opis trzech poziomów (A, B i C) przedstawiony jest w tabeli na stronach Paszportu Językowego. Użytkownik zaawansowany: Potrafię używać mojego języka w sposób kompleksowy. Rozumiem teksty ogólne oraz specjalistyczne, zarówno w postaci przekazu ustnego, jak i formie pisemnej. Jestem w stanie wyrazić niuanse znaczeniowe za pomocą różnych wyrażeń. Użytkownik samodzielny: Potrafię wyrazić znane mi koncepcje oraz użyć języka w znanych mi sytuacjach w celu wyrażenia własnych doświadczeń, własnego punktu widzenia oraz potrafię jasno przedstawić swoją argumentację. Rozumiem innych w takich samych sytuacjach. Użytkownik początkujący: Umiem wykorzystać język do radzenia sobie z codziennymi sytuacjami, w bardzo prosty sposób wyrażając swoje bezpośrednie potrzeby. Rozumiem innych mówiących moim językiem, gdy zwracają się bezpośrednio do mnie i mówią /piszą o sprawach bezpośrednio mnie dotyczących. Po wskazaniu języków i domen, użytkownicy diagnozują każdą z nich w odniesieniu do czterech kategorii kompetencji: słuchania, mówienia, czytania i pisania. W Samoocena Język 1 dalszej kolejności zacieniowują białe pole w zależności od poziomu dla każdej domeny i kompetencji. Dziedziny Rozumienie Mówienie Czytanie Pisanie O sobie A B C A B C A B C A B C Edukacja A B C A B C A B C A B C Codzienne sprawy A B C A B C A B C A B C Moja społeczność A B C A B C A B C A B C W pracy A B C A B C A B C A B C Zdrowie A B C A B C A B C A B C A B C Dodatkowym narzędziem, które można wykorzystać przy konstruowaniu pakietu dokumentów dla potencjalnych pracodawców jest Europass językowy (patrz: europass.cedefop.europa.eu). Korzyści płynące z Paszportu dla rozwoju osobistego użytkowników Dzięki pracy z Paszportem użytkownicy mają możliwość poznać i docenić znaczenie posiadanych kompetencji językowych. Dzięki Paszportowi będą bardziej świadomi wartości posiadanych języków, co prowadzi do wzrostu samooceny i wiary w siebie. Zdarza się, że użytkownicy uważają, że tylko język(-i) kraju goszczącego liczy się w procesie integracji zawodowej i społecznej. Na tym etapie kluczową rolę odegrać mogą nauczyciele i doradcy, wspierając użytkowników w przeświadczeniu, że ich atutem są także języki poznane w kraju(-ach) pochodzenia. Korzyści płynące z Paszportu dla rozwoju zawodowego użytkowników Paszport Językowy może być przydatny dla celów zaprezentowania kompetencji językowych obecnemu pracodawcy, co otwiera potencjalnie nowe możliwości w danej organizacji. Można go załączyć do CV i aplikacji o pracę by pracodawca zyskał przejrzysty obraz kompetencji językowych potencjalnego pracownika. Przykładowo, w przypadku organizacji posiadającej filie w różnych krajach, dzięki Paszportowi pracodawca będzie posiadał informację o umiejętnościach językowych kandydata dotyczących krajów, w których organizacja ta prowadzi działalność. Naturalnie zwiększałoby to szanse kandydata na uzyskanie zatrudnienia. Ponadto, w dzisiejszym wielokulturowym i wielojęzycznym świecie, coraz częściej zdarza się, że obok siebie pracują ludzie pochodzący z różnych krajów, posługujący się różnymi językami, zatem zademonstrowanie kompetencji w danych językach może ułatwić kandydatowi zdobycie pracy (nawet na stanowisku lidera) w takim międzynarodowym zespole. Korzyści płynące z Paszportu dla rozwoju edukacyjnego użytkowników Dzięki pracy z Paszportem użytkownik zyskuje wyraźniejszy obraz posiadanych kompetencji językowych i wskazówki, w którą stronę powinien kierować swą ścieżkę edukacyjną. Wypełniwszy Paszport, użytkownicy mogą podjąć decyzję czy chcą doskonalić swoje umiejętności, i jeśli tak w którym języku i w których domenach. Na podstawie analizy Paszportu nauczyciel bądź doradca powinien być w stanie zapewnić odpowiednie informacje i porady na temat zalecanych użytkownikowi ścieżek programów szkoleniowych. 12 13

3.3 Lista kontrolna praca z eksplorerem i paszportem Rozpocznij od Paszportu. Na stronie Moje języki wpisz języki, które chcesz diagnozować. Wybierz obszary tematyczne (domeny) (takie jak: zdrowie, codzienne sprawy, w pracy ) Następnie przejdź do Eksplorera Językowego. Zapoznaj się z wyjaśnieniami trzech poziomów (A, B, C). Przejdź do pierwszej domeny wybranej w celu zdiagnozowania. Zapoznaj się z deskryptorami, takimi jak Potrafię mówić o sobie, przyjrzyj się przykładom zamieszczonym poniżej i zaznacz te, które są adekwatne w twojej sytuacji dla poszczególnych kompetencji (słuchanie, mówienie, pisanie i czytanie). Możesz dodać własne przykłady. Pamiętaj, że poziomy mogą być różne dla różnych domen. Pamiętaj, że poziomy dla poszczególnych kompetencji (słuchanie, mówienie etc) mogą być różne. Możesz zacząć od poziomu C lub poziomu A, w zależności od poziomu kompetencji użytkownika. Jeśli dany użytkownik jest przekonany co do poziomu umiejętności w danym języku można zacząć od C, jeśli jest mniej pewny siebie lepiej zacząć od A. Poziomy mają charakter komplementarny A zawiera się w B, zaś B zawiera się w C. Jeśli uznasz, że odpowiednim poziomem jest C, nie musisz już zaznaczać A ani B. Po ocenie wszystkich języków w Eksplorerze można przystąpić do zacieniowania odpowiednich kompetencji w Paszporcie. 3.4 Informacje ogólne dotyczące korzystania z Eksplorera Językowego oraz Paszportu Językowego Materiały opracowane w ramach projektu ShowMi zostały poddane pilotażowi na zróżnicowanej grupie użytkowników we wszystkich krajach partnerstwa. Informacje zwrotne od uczestników, nauczycieli i doradców zostały uwzględnione podczas prac nad ostatecznymi wersjami samych narzędzi oraz materiałów pomocniczych, jak, między innymi niniejszy przewodnik. W tym rozdziale przedstawione są ogólne informacje oraz wskazówki wynikające z efektów przeprowadzonego pilotażu oraz dyskusji partnerów uczestniczących w projekcie. Kontekst Narzędzia zostały przygotowane pod kątem pracy z osobami dorosłymi i można je wykorzystywać z osobami o zróżnicowanej przeszłości. Tym niemniej praca z nimi może być bardziej wymagająca w przypadku pewnych osób lub grup użytkowników, jak na przykład osoby dopiero poznające język kraju goszczącego w przypadku gdy proces doradczy nie może odbywać się w pierwszym języku uczestnika. Materiały projektowe można wykorzystać do pracy w kontekście zarówno grupowym jak i indywidualnym, w połączeniu z ćwiczeniami autorefleksyjnymi z uwzględnieniem obecnej wiedzy, umiejętności i perspektyw użytkownika. Można z nich korzystać także podczas klasycznych lekcji w celu prezentacji kompetencji językowych w dowolnym kontekście dydaktycznym także w trakcie kursów językowych. Użytkownicy mogą także, jeśli tak wolą, pracować z materiałami indywidualnie. Doświadczenia z przeprowadzonych pilotaży dowodzą, że materiały najlepiej sprawdzają się w indywidualnych sesjach doradczych. Jeśli korzysta się z nich w klasie, sugerowana jest wcześniejsza realizacja ćwiczeń wprowadzających w celu podniesienia świadomości oraz uwrażliwienia uczestników na ich wielojęzykowość. Biografia językowa Jednym z sugerowanych sposobów przygotowania do pracy z Eksplorerem i Paszportem jest zaproponowanie użytkownikom przedstawienia własnej biografii językowej oraz opisania jej elementów. Można to zrobić w następujący sposób: Uczestnicy otrzymują wydruk z sylwetką człowieka, a następnie korzystając z różnokolorowych kredek /pisaków wypełniają jej ciało starając się zilustrować języki, którymi dysponują. Użytkownicy przypisują różne języki do poszczególnych części ciała. Dla każdego języka warto użyć odmiennego koloru kredek /pisaków. Przy- 14 15

kładowo, i turecki, i angielski są w mojej głowie, ponieważ dużo czytam w obu tych językach, w nich marzę i myślę. A język kurdyjski jest w moim sercu ponieważ jest to mój ojczysty język etc. Jeśli ćwiczenie to wykonywane jest z grupą uczestników, uczestnicy mogą najpierw kolorować swoje sylwetki, później opowiadać o nich w małych grupach, a na koniec po powieszeniu obrazków na ścianach omówić je na forum całej grupy. W kontekście pracy indywidualnej użytkownik opowiadałby o swojej biografii językowej doradcy lub nauczycielowi. Wrażliwość W przypadku niektórych grup użytkowników, w pracy z materiałami należy wykazać się dużą wrażliwością. Tak będzie, na przykład, w przypadku działu dotyczącego rodziny może on być nie na miejscu w pracy z grupami takimi jak uchodźcy. Istotne jest także wzięcie pod uwagę wartości religijnych i kulturowych osób uczących się i związana z tym staranna selekcja materiałów. Nauczyciele i doradcy powinni zawsze pamiętać, że niektóre pojęcia i terminy wymagać będą bliższych wyjaśnień. Portfolio Użytkownicy mogą chcieć zgromadzić portfolio odpowiednich dokumentów w celu załączenia do Paszportu i Eksplorera Językowego, takich jak certyfikaty, zaświadczenia, przykłady własnych prac /tekstów w pierwszym języku. 3.5 Rola doradcy w procesie samooceny: asystowanie, wspieranie, wyjaśnianie Wsparcie migrantów w procesie samooceny ich kompetencji językowych może przybierać różne formy: mogą to być spotkania grupowe, lub indywidualne, podczas których rola doradcy będzie znacznie się różniła. Poniższe wskazówki, dotyczą głównie pracy indywidualnej, lecz mogą być także wykorzystywane w kontekście grupowym. Na każdym z opisanych poniżej etapów rola doradcy ulega zmianie. Od wyjaśniania zasad i dbania o przejrzystość procedury w początkowej fazie, poprzez towarzyszenie migrantowi w wypełnianiu arkuszy Eksplorera Językowego, odsłuchiwanie podawanych przez niego przykładów, aż po wsparcie w dostrzeżeniu własnego potencjału i pozytywnej roli, jaką odegrało w ich życiu doświadczenie migracji, a także w zaplanowaniu działań, które pomogą im dotrzeć do postawionego sobie celu. Dla większości z nich najważniejsze będzie, nie tylko sprawdzenie tego jak radzą sobie z różnymi znanymi przez siebie językami, ale przede wszystkim gdzie i w jaki sposób mogą te kompetencje wykorzystać. Oto przykład: Mike, jest ekonomistą, przyjechał do Polski z Nigerii i stara się tu o pracę związaną ze swoim wykształceniem. Przyszedł na konsultacje, ponieważ dostał informację od kolegi, że może sprawdzić swój poziom znajomości różnych języków. W sumie to nie jest to dla mnie czymś nowym, że dowiedziałem się, że lepiej mówię, niż piszę, wiedziałem to intuicyjnie. Ale ważne dla mnie przy poszukiwaniu pracy jest to, co mogę z tym zrobić, jak wykorzystać te umiejętności. Szukam pracy i szukam też różnych rozwiązań i sposobów, które mi w tym pomogą, więc chętnie poświęcam na to czas, bo widzę, że może mi to coś dać. Ale tak się diagnozować dla samej diagnozy, to by mi się nie chciało. Warto rozpocząć samoocenę od tego języka, który przez migrantów jest oceniany, jako najbardziej użyteczny w ich obecnej sytuacji życiowej, który w ich odczuciu najbardziej przybliża ich do osiągania celów zawodowych. W drugiej zaś kolejności zająć się tymi językami, które na pozór zdają się być związane tylko z przeszłością, krajem pochodzenia i funkcjonowaniem w rodzimej kulturze. Tam bowiem, często tkwi potencjał, którego migranci nie dostrzegają. Naresh pochodzi z Nepalu, od 5 lat mieszka w Polsce, zna cztery języki. Analizę kompetencji rozpoczęliśmy od języka angielskiego, gdyż klient uznał ten język za najbardziej wartościowy w kontekście poszukiwania pracy w Polsce. Zaskoczyło mnie, że znajomość bihari i nepali, może mi się tu do czegoś przydać. Przecież nikt w Polsce nie mówi w tym języku. A tu niespodzianka! Fajnie, skoro nikt nie mówi, a ja tak, to mam wielki plus. Bardzo mi się to spodobało! Sam proces samooceny kompetencji w danym języku w oparciu o Eksplorer Językowy, trwa około godziny do dwóch, w zależności od ilości wybranych obszarów tematycznych. Jeśli migrant sam pracuje nad Eksplorerem, a doradca, podsumowuje z nim wyniki, trwa to krócej. Warto aby samoocena przebiegała w formie dialogu między migrantem a doradcą, jeśli zachęcamy migranta do podawania przykładów i pomagamy mu we właściwej ich ocenie, proces ten będzie pełniejszy. Warto także pamiętać o tym, że niektóre doświadczenia migrantów z ich krajów pochodzenia mogły nie dać im szansy na chodzenie do szkoły. Mogą oni, zatem biegle mówić w różnych językach, korzystając z nich w życiu codziennym, ale jednocześnie mieć duże problemy z czytaniem i pisaniem. Samira przyjechała z Czeczenii, wychowywała się w czasie wojny i nie chodziła do szkoły, potem przez kilka lat krążyła z rodzicami, po różnych krajach europejskich i chodziła tam do różnych szkół. Nie umiem dobrze czytać, ani pisać w żadnym języku, ale za to mówię po czeczeńsku, rosyjski, fińsku i polsku. Trudno byłoby mi zdać jakiś test językowy, ale tu, dzięki bardzo długiej rozmowie i wielu pytaniom, okazało się, że jednak mam jakieś kompetencje Po dokonaniu samooceny rozpoczyna się bardzo ważna część współpracy między migrantem a doradcą. Jest to czas na pracę nad potencjałem, możliwościami i planami. Każdy z omawianych poziomów kompetencji językowych niesie za sobą pewne możliwości integracji społecznej i zawodowej dla migranta. Wspólne przeanalizowanie z migrantem jego kompetencji językowych, omówienie ich i zaplanowanie dalszych działań na drodze do rozwoju zawodowo pomoże mu poczuć się stabilniej na nowym gruncie kulturowym i społecznym. Warto także dopytać klienta o jego różne sukcesy i powodzenia, po pierwsze dla podniesienia jego samooceny, a po drugie, aby zachęcić do mówienia o sobie i swoim życiu w kategorii sukcesów i rozwijających doświadczeń. Wielu migrantów, pochodzących z kultur relacyjnych, kolektywnych i powściągliwych będzie uznawało za niestosowne mówienie głośno o swoich powodzeniach, ale warto podkreślić, że w krajach europejskich jest to dobrze widziane, a nawet pożądane, zwłaszcza na rynku pracy. Dla wzmocnienia rezultatu takiej rozmowy można zaprosić klienta do wypełnienia amuletu sukcesu -czyli zapisania pod każdą literą swojego imienia swojej pozytywnej cechy charakteru, umiejętności, bądź słowa symbolizującego jakiś jego sukces życiowy U S M A N Uprzejmy dla innych Ludzi Sprytny Mądry Aktywny Nie Poddaje Się Oto przykład takiego zadania, wykonany przez Usmana z Czeczenii. 16 17

Zdecydowanie warto popracować także nad siecią kontaktów, z których migranci mogą korzystać poszukując pracy i możliwości rozwoju zawodowego. Można zaprosić klienta, aby spisał na kartce imiona wszystkich osób, do których ma numer telefonu, a które mogłyby wesprzeć go w rozwoju zawodowym i poszukiwaniu pracy. Innym sposobem jest zaproponowanie stworzenia sieci wsparcia i wpisania w nią osób, instytucji i organizacji, do których klient może się zwrócić. Do każdej z wymienionych tu grup klient dopisuje imiona konkretnych, znanych mu osób. mói cel działanie 1 działanie 2 moje zasoby czego potrzebuję, żeby to zrobić moje zasoby czego potrzebuję, żeby to zrobić 4. POZIOMY BIEGŁOŚCI JĘZYKOWEJ Trzy poziomy Eksplorera odpowiadają poziomom biegłości językowej CEFR (Common European Framework of References for Languages). Przyczyną, dla której sześć poziomów CEFR zostało w projekcie ShowMi zredukowanych do trzech jest założenie, że samoocena dla użytkowników języków wspólnoty wymaga szerszych kategorii w celu ułatwienia dostępu dla osób uczących się. Opisy poziomów A, B i C zawsze odnoszą się do bardziej zaawansowanego poziomu, np. opis poziomu A obejmuje zarówno A1 i A2. Deskryptory w poszczególnych domenach porównane były z deskryptorami CEFR. Tym niemniej, treść deskryptora można wyrazić na różnych poziomach. Z tej przyczyny dla każdego deskryptora głównego przygotowanych zostało kilka przykładów. Dzięki wykorzystaniu opisów poziomów oraz deskryptorów odpowiadających CEFR, Eksplorer jest w pełni kompatybilny z Europejskim Portfolio Językowym oraz Europass em. organizacje religijne rodzina znajomi działanie 3 Proces doradczy dobrze jest zakończyć: moje zasoby czego potrzebuję, żeby to zrobić C Użytkownik zaawansowany Słuchanie Czytanie Potrafię używać mojego języka w sposób kompleksowy. Rozumiem teksty ogólne oraz specjalistyczne, zarówno w postaci przekazu ustnego, jak i formie pisemnej. Jestem w stanie wyrazić niuanse znaczeniowe za pomocą różnych wyrażeń. Nie mam żadnych trudności w rozumieniu języka mówionego, tak w przekazach bezpośrednich jak i poprzez media. Czytam bez wysiłku wszelkie teksty, nawet takie, których forma i treść posiadają duży stopień abstrakcji, np. podręcznik, artykuły na tematy specjalistyczne, dzieło literackie. znajomi znajomych fi r m y mói cel organizacje pozarządowe instytucje podsumowaniem mocnych stron i obszarów do rozwoju i pomóc mu zaplanować dalsze kroki: doprecyzować cel zawodowy, zaplanować konkretne działania, które przybliżą go do realizacji tego celu, określić zasoby, które pomogą mu w dążeniu do realizacji tego celu, np. kompetencje językowe zdiagnozowane za pomocą Eksplorera Językowego, a także zauważyć potrzeby dodatkowego zaangażowania, czy wsparcia innych osób. Porozumiewanie się / rozmowy Wypowiedzi ustne Pisanie Potrafię uczestniczyć bez żadnego wysiłku we wszelkich rozmowach, dyskusjach, swobodnie stosując wyrażenia idiomatyczne i potoczne. Potrafię wypowiadać się płynnie i wyrażać precyzyjne niuanse znaczeniowe. W przypadku trudności potrafię zręcznie naprawić potknięcie tak, że manewr ten zostanie niemal niezauważony. Potrafię wypowiadać się i dyskutować w sposób płynny, przejrzysty oraz dostosowany do kontekstu sytuacyjnego.. Potrafię napisać tekst jasny, płynny i stylistycznie dostosowany do kontekstu sytuacyjnego. Potrafię zredagować listy, sprawozdania, raporty i artykuły na złożone tematy, o jasnej strukturze. Potrafię streścić lub przedstawić pisemną krytykę tekstu naukowego lub literackiego. 18 19

B Użytkownik samodzielny Słuchanie Potrafię wyrazić znane mi koncepcje oraz użyć języka w znanych mi sytuacjach w celu wyrażenia własnych doświadczeń, własnego punktu widzenia oraz potrafię jasno przedstawić swoją argumentację. Rozumiem innych w takich samych sytuacjach. Rozumiem stosunkowo długie wypowiedzi i potrafię śledzić złożony wywód, jeśli dotyczy tematu, który nie jest mi obcy. Potrafię zrozumieć wiadomości w TV i radiu oraz większość programów telewizyjnych dotyczących aktualnych tematów. Potrafię zrozumieć film, jeśli jego język jest standardowy. A Użytkownik początkujący Słuchanie Umiem wykorzystać język do radzenia sobie z codziennymi sytuacjami, w bardzo prosty sposób wyrażając swoje bezpośrednie potrzeby. Rozumiem innych mówiących moim językiem, gdy zwracają się bezpośrednio do mnie i mówią /piszą o sprawach bezpośrednio mnie dotyczących. Potrafię zrozumieć proste zdania i często używane słowa na ważne dla mnie tematy (np. proste informacje związane ze mną i moją rodziną, zakupami, pracą, moim środowiskiem). Potrafię zrozumieć główną informację krótkich, prostych i przejrzystych komunikatów i wiadomości. Czytanie Potrafię zrozumieć artykuły i teksty opisujące problematykę współczesną, których autorzy przyjmują konkretną postawę, np. w gazetach. Potrafię zrozumieć współczesne teksty literackie. Czytanie Rozumiem teksty krótkie i bardzo proste. Potrafię domyślić się sensu informacji podanej w takich tekstach jak: reklamy, broszurki, rozkłady jazdy. Potrafię zrozumieć krótkie i proste wiadomości. Porozumiewanie się / rozmowy Potrafię porozumieć się w miarę swobodnie i spontanicznie w taki sposób, że interakcje z rdzennym użytkownikiem języka stają się naturalne. Potrafię uczestniczyć czynnie w rozmowie na tematy codzienne, przedstawiać swoje poglądy i ich bronić. Porozumiewanie się / rozmowy Potrafię porozumieć się w trakcie wykonywania znanych mi i prostych prac wymagających jedynie prostej i bezpośredniej wymiany informacji na znane tematy. Potrafię się porozumieć w trakcje krótkiej wymiany zdań. Czasem muszę poprosić o wyjaśnienie. Wypowiedzi ustne Pisanie Potrafię wypowiadać się jasno i szczegółowo na wiele tematów dotyczących moich zainteresowań, potrafię przedstawić swój pogląd na aktualny temat oraz wyjaśnić korzyści i niedogodności różnych rozwiązań. Potrafię napisać teksty jasne i szczegółowe na wiele tematów związanych z moimi zainteresowaniami. Potrafię pisać listy, przekazujące znaczenie, jakie osobiście przypisuję danym wydarzeniom i doświadczeniom. Wypowiedzi ustne Pisanie Potrafię opisać moja rodzinę lub innych ludzi, opisać gdzie mieszkam, moje wykształcenie, mój obecny i poprzedni zawód. Potrafię zanotować i przekazać na piśmie proste i krótkie informacje. Potrafię napisać osobisty, bardzo prosty list, np. podziękowania. 20 21

5. PODZIĘKOWANIA Notatki: Partnerzy projektu ShowMi pragną podziękować wszystkim osobom, które były zaangażowane w realizację pilotażu materiałów, uczestniczyły w spotkaniach i konferencjach, dzieliły się opiniami na temat materiałów projektowych za ich aktywny udział oraz wymianę doświadczeń, dzięki którym mogliśmy doprowadzić do powstania materiałów w ich obecnym kształcie. 22

PRZEWODNIK dla nauczycieli i doradców Umiejętności językowe migrantów wartością dla innych