PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKQWE Rok XXXVIII 1994 SKŁADANIE JAJ I ROZWÓJ ROZKRUSZKÓW (ACAROIDEA) NA PYŁKU ZBIERANYM PRZEZ PSZCZOŁY Wit Chmielewski Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, 24-100 Puławy Streszczenie Badano długość życia, płodność i rozwój rozkruszków (Acaroidea) na suszonym i przechowywanym pyłku zbieranym przez pszczoły (obnóża). W doświadczeniach uwzględniono 9 następujących gatunków roztoczy: Acarusfarris (Oud.), Acams siro L., Horstia longa Fain et Chmielewski, Thyreophagus entomophagus (Lab.), Tyrophagus casei (Oud.), Tyrophagus longior (Gerv.), Tyrophagus putrescentiae (Schr.) - z uli i magazynów, oraz Chaetodactylus osmiae (Duf.) i Kuzinia laevis (Duj.) z owadów pszczołowatych w przyrodzie. Materialem wyjściowym do założenia monokultur tych gatunków w laboratorium były żywe ich osobniki zebrane z produktów spożywczych, zmiotków z uli i z samych pszczół. W badaniach przeprowadzonych w warunkach kontrolowanych (temperatura 20±2 C, wilgotność względna powietrza ok. 85%) na pyłku jako podłożu i pokarmie, stwierdzono dużą żywotność i aktywność rozrodczą rozkruszków wyrażającą się m.in. w dużej liczebności składanych jaj i stosunkowo wysokim procencie osobników przechodzących pełny cykl rozwojowy. Świadczy to o atrakcyjności pyłku jako pokarmu rozkruszków i o realnym i potencjalnym zagrożeniu dla tego produktu ze strony tych szkodników. Hodowanie rozkruszków na pyłku jako naturalnym medium w laboratoryjnych warunkach jest efektywną metodą uzyskiwania w krótkim czasie dużej ilości materiału biołogiczncgo do celów doświadczalnych i dydaktycznych. Słowa kluczowe: Acaroidea, rozkruszki, roztocze pszczół, produkty pszczele, pyłek. WPROW ADZENIE Gniazda pszczół, zarówno tych bytujących w warunkach naturalnych w przyrodzie wolnej (np. w dziuplach drzew), jak i tych w sztucznie zasiedlonych ulach, należą do siedlisk najczęściej zamieszkiwanych także przez inne stawonogi. Gromadzone przez pszczoły zapasy pokarmu (miód, pyłek) stanowią atrakcyjną pożywkę nie tylko dla samych gospodarzy, lecz także i dla wielu szkodników (B o l c h i S e r i n i, 1984; B o r c h e r t, 1974; C h m i e - l e w s k i, 1975, 1989; D e J o n g i inni, 1982; G r o b o v, 1991; L e- o n a r d i inni, 1983; M O r s e, 1978). Wyniki badań osypu naturalnego zimujących pszczół w wykonaniu różnych autorów zgodnie wskazują na powszechne występowanie w tym siedlisku szkodliwych roztoczy (B a n a - s z ak, 1980; C h m i e l e w s k i, 1971, 1992; H a r a g s i m i inni, 1987). Szczególnie często występującymi w ulach Są roztocze magazynowe czyli rozkruszki (C h m i e l e w s k i, 1991). Przynętą dla wielu z nich są osypujące 131
się na dno uli różnego rodzaju odpadki pochodzenia organicznego, których znaczną część stanowią opadające resztki pokarmu pszczół, głównie pyłku, okruchy wosku i propolisu oraz spadłe w czasie zimowli pszczoły. Czynnikiem przywabiającym te szkodniki, obok zgromadzonych przez pszczoły zapasów pokarmowych, jest tu też sprzyjający im mikroklimat gniazda pszczelego - podwyższona wilgotność i temperatura panująca wewnątrz uli. Rozkruszki mają swoje kryjówki zwykle w szczelinach ścian i dennic uli, skąd też często przedostają się do instalowanych wewnątrz uli lub zewnętrznych poławiaczy pyłku. Przedstawiciele tej grupy roztoczy należą do najpospolitszych szkodników przechowalni, a liczne sygnały od pszczelarzy wskazują na to, że spotyka się je często w produktach pasiecznych, spośród których szczególnie narażony na inwazję tych szkodników jest pyłek zbierany przez pszczoły, zarówno świeży, odbierany bezpośrednio z poławiaczy, jak też po przesuszeniu przechowywany w magazynach. Odczuwa się jednak brak eksperymentalnych danych odnośnie możliwości rozwoju rozkruszków na tym produkcie. Biorąc pod uwagę powszechne ich występowanie w środowisku ulowym, w hipotezie roboczej badań założono, że pyłek ze względu na swoje bogactwo składników odżywczych stanowi atrakcyjny pokarm i podłoże dla ich rozwoju. Celem doświadczeń było eksperymental ne udokumentowanie możl iwości rozwoju rozkruszków na pyłku kwiatowym zbieranym przez pszczoły, poznanie ich płodności i innych danych biologicznych w aspekcie ich szkodliwości dla tego produktu i celowości prowadzenia szeroko pojętej profilaktyki i zwalczania tych szkodników w środowisku pasiecznym. MATERIAŁ I METODY Badania miały charakter głównie laboratoryjny. Jedynie prace związane ze zbieraniem prób produktów i różnych materiałów w magazynach i pasiekach w celu wyizolowania z nich roztoczy do hodowli, miały charakter terenowy. Materiał do badań stanowiło 9 gatunków roztoczy. 7 z nich (Acarus farris 10ud./, Acarus sim L., Horstia longa Fain et Chmielewski, Thyreophagus entomophagus ILab./, Tyrophagus casei 10ud./, Tyrophagus longior IGerv./, Tyrophagus putrescentiae ISchr. I) wyizolowano z różnych produktów spożywczych, kurzu domowego i osypu z uli pszczelich (Apis mellifera L.); pozostałe 2 gatunki pszczololubnych rozkruszków zebrano z innych owadów pszczołowatych, a mianowicie: Chaetodactylus osmiae (Duf.) - z pszczół samotnych Osmia rufa L., a Kuzinia laevis (Duj.) - z trzmieli Bombus terrestris L. Zebrane żywe osobniki wytypowanych do badań gatunków stanowiły materiał wyjściowy do założenia ich monokultur laboratoryjnych, z których otrzymywano roztocze do doświadczeń biologicznych. Monokultury masowe i doświadczenia prowadzono w warunkach kontrolowanych (temperatura 132
20±2 C, wilgotność względna powietrza około 85%). Roztocze hodowano na pyłku umieszczanym wewnątrz klateczek hodowlanych, według metody opisanej wcześniej i stosowanej w podobnych doświadczeniach akarologicznych (C h m i e I e w s k i, 1978, 1983). Pyłek zbierany przez pszczoły (obnóża pyłkowe) używany jako pokarm roztoczy uzyskiwano za pomocą zewnętrznych poławiaczy pyłku, instalowanych przy wylotkach, na frontowych ścianach uli typu wielkopolskiego, zasiedlonych uprzednio pszczołami. Świeżo wylęgłe dorosłe rozkruszki - jednodniowe samce i samice łączono w pary i umieszczano w klateczkach hodowlanych, zaopatrzonych w pyłek jako pokarm. Sposób życia, długowieczność i składanie jaj roztoczy każdego z badanych gatunków obserwowano co 2-3 dni. Każdy wariant doświadczeń prowadzono w 25-100 powtórzeniach (pary roztoczy).. Świeżo złożone jaja były odseparowywane od osobników dorosłych, a następnie umieszczano je w określonej liczbie (po 10) w oddzielnych komórkach hodowlanych, zaopatrzonych uprzednio w pokarm. Cykl rozwojowy każdego z gatunków obserwowano codziennie, w 100 powtórzeniach, tj. w 10 klateczkach po 10 jaj w każdej. WYNIKI Wszystkie z 9 badanych gatunków zaakceptowały pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły, a podawany im jako pokarm w postaci obnóży. Zarówno długość życia, jak też przebieg składania jaj i płodność trzymanych na pyłku roztoczy były stosunkowo wysokie i zróżnicowane w zależności od gatunku (tab. l, ryc. 1). Pyłek stanowił też podłoże sprzyjające rozwojowi rozkruszków. Karmione nim roztocze, niezależnie od gatunku, zarówno magazynowe i występujące w ulach pszczelich, jak też związane z trzmielami i pszczołami samotnicami w warunkach naturalnych, wszystkie przechodziły pełny cykl rozwojowy, przy czym dały się zauważyć pewne zróżnicowania międzygatunkowe, zwłaszcza w długości rozwoju i śmiertelności form młodocianych. Najwięcej jaj składały z reguły rozkruszki z rodzaju Tyrophagus, z rozkruszkiem drobnym (T.putrescelltiae /Schr. /) na czele, którego samice składały po kilkaset (średnio 635,6) jaj w ciągu całego życia. Kilkakrotnie mniejszą nieśność stwierdzono w przypadku samic T.entomophagus (Lab.) i HLonga Fain et Chmielewski. Inne gatunki zajmowały pod tym względem miejsce pośrednie. Rozkruszka drobnego charakteryzuje też duża żywotność wyrażająca się w znacznej, jak na roztocze, długości życia i w stosunkowo krótkim rozwoju i małej śmiertelności w czasie jego trwania, chociaż i w przypadku pozostałych gatunków parametry te osiagaja także duże wartości (tab. 2). 133
Tabela 1 -U.l.,. Płodność rozkruszków (Acaroidea) w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (temperatura 20±2 C, wilgotność względna powietrza - około 85%) na pyłku zbieranym przez pszczoły Fecundity of acarids (Acaroidea) under contro1ed laboratory conditions (temperaturę 20±2 C, about 85% r.h.) on bee-collected pollen Gatunek roztoczy Mite species Średnia liczba jaj składanych w ciągu całego życia samicy - Mean number of eggs per fernale whole life Średnia liczba jaj przypadajęca Liczba dni bezpłodnych - na: Number of unfecundity days: Mean number of eggs per: Okres płodności samicy (dni) - Oviposition period po okresie dzień plodny dzień życia of fernale (days) przed - w czasie - składania jaj - fecundity day longevity day before during after oviposition period A.jarris (Oud.) 154,9 ( 0-418) 4,5 (1-13) 3,2 (1-13) 34,4( 9-75) 2,8 (1-10) 1,8 (0-27) 13,5 (0-90) A.siro L. 218,0 ( 64-449) 4,6 (1-27) 3,6 (1-27) 44,3(19-95) 2,7 (1-10) 1,6 (0-17) 8,9 (0-122) C.osmiae (Duf.) 270,7 (137-515) 8,0 (4-15) 5,3(1-11) 33,8(21-46) 3,2 (2-5) 0,3 (0-4) 10,3 (0-116) H.longa Fain et 139,3 ( 16-392) 2,3 (1-6) 1,8 (1-4) 57,6(12-146) 3,3 (1-7) 3,4 (O-50) 12,2 (0-139) Chmielewski K.laevis (Duj.) 241,0 (119-485) 7,3 (4-14) 3,7 (1-13) 33,2(22-45) 2,7 (2-4) 0,9 (0-12) 9,8 (0-53) Tientomophugus (Lab.) 131,4 ( 10-342) 2,0 (I-lO) 1,4 (1-10) 64,3( 0-124) 3,6 (2-8) 11,4 (O-53) 20,8 (0-108) Ticasei (Oud.) 443,9 ( 93-820) 7,4 (1-25) 5,8 (1-25) 63,9(16-129) 3,1 (3-7) 2,4 (0-22) 13,7(0-94) T.longior (Gerv.) 411,6 (210-1160) 5,9 (1-22) 4,2 (1-20) 69,9(31-125) 2,6 (2-5) 2,5 (0-82) 22.8 (0-82) Tiputrescentiae (Schr.) 635,6 ( 32-1169) 7,8 (1-30) 6,4 (1-30) 72.7(12-149) 2,6 (1-5) 1,5 (O-52) 10,9 (0-98)
Tabela 2 Długość życia i rozwój rozkruszków (Acaroidea) w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (temperatura 20±:! C, wilgotność względna powietrza około 85%) na pyłku zbieranym przez pszczoły Longevity and development cycle of acarids (Acaroidea) reared in controllaboratory conditions (temperature 20±2 C, about 85% r.h.) on bee-collected pollen Średnia długość życia imagines Śr~dnia długość rozwoju (dni): Śmi~rtelność naturalna (%): (dni): Mean length of development Narural moriality (%): Mean longcvity of adults (days): (days): Frekwencja Gatunek roztoczy samic (%o) Mite species wszystkich sta- Frequency of samica - fernale sarniec - rnale embrionalnego całkowitego + diów mlodocia- fernales (%) jaj - eggs - embrionie - cornplete nych - all juvenile instars Afarris (Oud.) 50,5 (16-137) 57,9 (19-120) 6,0 (2-12) 17,6(11-31) 22,5 (0-70) 32,0 (26-90) 49,9 (40-70) Assiro L. 60.3 (21-181) 85,0 (21-142) 4,2 (2-8) 14,4 ( 9-25) 17,2 (4-43) 42,0 (15-79) 49,5 (41-55) Ciosmiae (Duf.) 47,1 (28-154) 53.5 (32-83) 5,5 (3-10) 19,7 (12-35) 11,0(1-41) 20,0 (10-70) 49,5 (20-60) H./onga Fain et 77,8 (18-206) 60,4 (15-213) 4,3 (3-14) 14,8 (11-38) 5,0 (2-7) 15,3 (10-20) 56,7 (50-60) Chmielewski Klaevis (Duj.) 65.4 (28-212) 67,7 (32-133) 3,8 (2-7) 17,6 (12-33) 5,0 (0-40) 22,0 ( 0-80) 50,0 (30-90) Tientomophagus (Lab.) 94.4 (17-199) 98,4 (29-213) 8,6 (4-20) 28,6 (20-39) 15,0 (O-50) 31,8 (0-80) 54,4 (17-86) Ticasei (Oud.) 81,4 (30-205) 89,9 (32-205) 5,7 (3-10) 18,5 (14-22) 4,5 (0-30) 49,3 (10-90) 47,2 (30-90) Tilongior (GeN.) 97,8 (48-219) 110,2 (46-252) 5,0 (2-9) 19,7 (14-27) 20,0 (0-60) 31,0 ( 0-70) 47,5 (20-70) Tiputrescentiae (Schr.) 105.8 (14-188) 112,8 (35-216) 3,9 (2-14) 12,7 (9-27) 4,2 (0-9) 15,9 (10-40) 50, l (40-60) * przy braku stadium hypopus (w przypadku wystąpienia tego stadium, rozwój może wydłużyć się nawet do kilku miesięcy) without hypopus stage (when this stage is present, the development cycle may be prolonged even to some months) -V-J VI
&0 Liczbo Jaj - Numb." 01 egg A. rorrrs 50 D -*- T. ",nłomophogui> -e- T.cCJ.s~1 40 ~ T./on9ior 30 20 10 o 50 100 150 Dni życia samicy - Fernale life d c ye 200 Ryc. l. Przebieg składania jaj kilku gatunków rozkruszków (A.farris IOud.!, T. entomophagus ILab.!, Ticasei IOud.!, Tilongior IGerv.!) w warunkach laboratoryjnych (temperatura 20±2 C, wilgotność względna powietrza - około 85%) na pyłku zbieranym przez pszczoły. Oviposition ecursc of some acarid spccics (A.farris IOud.!, Tientomopliagus ILab.!, T.casei IOud.!, Tilongior IGerv.!) in laberatory conjitions (temperaturo 20 ±2 "C, about 85% r.h.) on bee-collected pellen. DYSKUSJA W piśmiennictwie zarówno zagranicznym jak i krajowym, poza doniesieniami autora (C h m i e I e w s k i 1978, 1983), brak jest prac na temat rozwoju rozkruszków na produktach pszczelich. Nie było dotychczas na większą skalę biologicznych badań rozkruszków na pyłku jako podłożu i pokarmie tych roztoczy, toteż fakt ten był czynnikiem mobilizującym do ich podjęcia. Z badań niektórych autorów nad wymaganiami pokarmowymi roztoczy wiadomo, że do swego rozwoju i składania jaj potrzebują one bogatego w składniki odżywcze pożywienia, zawierającego w odpowiednich ilościach określone aminokwasy, sole mineralne, witaminy i substancje energetyczne (Boczek 1964,1966; Bot, Meyer 1969; Ignatowicz 1978). Z kolei badania składu chemicznego obnóży pyłkowych świadczą o tym, że pyłek zawiera bogaty zestaw tych składników odżywczych (E c h i g o, K a - z li h i s a 1986; S t a n I e y, L i s k e n s 1974). Teoretycznie więc, jak to założono w hipotezie roboczej przed rozpoczęciem doświadczeń własnych, produkt ten powinien zaspokajać zapotrzebowanie pokarmowe rozkruszków. Prezentowane tu wyniki potwierdziły założenia hipotezy tematu badań. Pyłek bowiem, jak się okazało, podawany roztoczom jako pokarm i podłoże, stwarza im możliwości intensywnego rozwoju. Żerujące na nim rozkruszki 136
wykazują dużą żywotność, składają liczne jaja i przechodzą pełny cykl rozwojowy, przy stosunkowo niskiej śmiertelności naturalnej w czasie jego trwania. Wyniki obecnych badań stanowią też potwierdzenie rezultat6w wykonanych wcześniej doświadczeń wstępnych, uzyskanych na rozkruszkach karmionych pyłkiem i pierzgą (C h m i e l e w s k i 1978, 1983). Są więc uzasadnione podstawy do twierdzenia, że rozkruszki stanowią,zagrożenie dla pyłku, zwłaszcza gdy produkt ten jest źle przygotowany do magazynowania i przechowywany w nieodpowiednich warunkach. Tym też w dużej mierze należy tłumaczyć fakty pojawiania się tych szkodników w poławiaczach pyłku, w ulach i magazynach produktów pasiecznych (C h m i e I e w s k i 1975, 1985, 1991; H i r s c h f e l d er 1961; M a r l e t t o, F e r r a z z i, 1982). Dowodzą tego również liczne sygnały od pszczelarzy produkujących pyłek i przechowujących plastry z zapasami tego pokarmu dla pszcz6ł w swoich magazynach i pracowniach, o szkodach wyrządzanych przez rozkruszki. Konfrontacja prezentowanych tu wynik6w badań własnych z danymi z piśmiennictwa (B o c z e k 1957, 1980; C h m i e l e w s k i 1984, 1990; G o ł ę b i o w s k a 1963; Jak u b o w s k a 1971; K r z e c z k o w s k i 1961; Ż d ark o v a 1977) dowodzi, że pyłek jako pokarm rozkruszków może z powodzeniem konkurować z innymi atrakcyjnymi substratami pokarmowymi (zarodki pszenicy, drożdże piekarnicze) (tab. 3). Ta atrakcyjność pokarmowa pyłku dla rozkruszków sprawia, że szkodniki te są dla niego potencjalnym zagrożeniem, a uzyskane wyniki badań stanowią argument przemawiający za tym, że jest ono zdecydowanie realne. Wobec braku badań biologicznych roztoczy na produktach pasiecznych, co wiąże się ze skromnymi danymi na ten temat w literaturze akarologicznej i pszczelarskiej, eksperymentalne udokumentowanie rozwoju rozkruszków na pyłku kwiatowym zbieranym przez pszczoły i wykorzystanie go jako oryginalnego, naturalnego medium w laboratoryjnych hodowlach tych roztoczy do celów doświadczalnych, również można zaliczyć do osiągnięć omawianych tu badań. 137
... \,oj 00 Tabela 3 Porównanie niektórych danych z biologii rozkruszków żerujących na pyłku zbieranym przez pszczoły i na zarodkach pszenicy w podobnych warunkach laboratoryjnych (ok. 20 C, wilgotność względna powietrza ok. 85%) Comparison of some bionomics of acarids feeding on bee-collected pollen and on wheat genn under the similar laboratory conditions (about 20 C, about 85% r.h.) Gatunek rozkruszka Acarid species Średnia łiczba jaj w ciągu całego życia Długość życia (dni) samicy Cykl rozwojowy (dni) Longevity (days) Mean number of eggs per fernale whole Development cyc1e (days) łife pyłek - pollen zarodki pszenicy - zarodki pszenicy - zarodki pszenicy - pyłek - póllen pyłek - pollen wheat germ wheat germ wheat germ A.farris (Oud.) 54,2 21,4 154,9 200 17,6 11 A.sim L. 72,ł 51,0 218,0 200 14,4 12 Tientomophagus (Lab.) 96.4 80,8 131,4 170 28,6 25 T.longior (Gerv.) 104,0 74,1 (47,7 ) 411,6 234 (210 ) 19,7 23 (13 ) Tiputrescentiae (Schr.) 109.3 120,0 635,6 500 12,7 12 Acaridae 87,2 69,5 310,3 260,8 18,6 16,6 * drożdże piekarnicze - baker's yeast
WNIOSKI 1. Pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły jest atrakcyjnym pokarmem rozkruszków magazynowych i występujących w ulach pszczelich, zapewniającym im dużą płodność i ukończenie rozwoju osobniczego. 2. Rozkruszki związane z trzmielami i z pszczołami samotnymi, bytującymi w warunkach naturalnych w przyrodzie wolnej, składają liczne jaja i normalnie rozwijają się na pyłku w całkowitej izolacji od swych gospodarzy. 3. Eksperymentalne udowodnienie wysokiej płodności i możliwości rozwoju rozkruszków na przechowywanym pyłku daje podstawę do twierdzenia, że stanowią one zagrożenie dla tego produktu i do uznania ich za szkodniki pasieczne. 4. Istnieje potrzeba podjęcia szczegółowych badań nad występowaniem roztoczy w pyłku na poszczególnych etapach jego produkcji oraz nad zmianami biochemicznymi w jego składzie a związanymi z porażeniem przez rozkruszki, w celu udokumentowania ich szkodliwości. 5. Hodowla roztoczy na tej oryginalnej pożywce jest prostą i wydajna metodą uzyskiwania w warunkach laboratoryjnych dużej ilości materiału biologicznego do celów doświadczalnych i dydaktycznych. 6. Uzyskane wyniki badań wskazują na celowość stosowania szeroko pojmowanej profilaktyki i zwalczania rozkruszków w ulach pszczelich, magazynach, pracowniach i innych pomieszczeniach pasiecznych, a także w hodowlach zapylaczy - trzmieli i pszczół samotnic, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się szkodników i skutecznie zabezpieczyć przechowywane produkty pasieczne przed ich inwazją. PODZIĘKOWANIE Autor pragnie podziękować Pracownikom Oddziału Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Puławach, a szczególnie Pani Janinie Białas za pomoc techniczną w wykonywaniu doświadczeń oraz Mgr Michałowi Rybakowi i Inż. Januszowi Paciowi, za pomoc w graficznym przedstawieniu wyników i przygotowaniu posterów z zastosowaniem techniki komputerowej. LITERATURA B a n a s z a k J. (1980) - Badania na fauną towarzyszącą w zasiedlonych ulach pszczelich. Fragm. Fa/m., 25( 10): 127-177. B o c z e k J. (1957) - Rozkruszek mączny ttyrogtyphus farinae L.). Morfologia, biologia i ekologia, szkodliwość oraz próby zwalczania. Rocz. Nauk Roi., 75-A-4:559-644. B o c z e k J. (1964) - Artificial medium for rearing sorne stored products mites. Acarologia, fasc.h.s. (C.R. I-er Congres int. d'acarologie, Fort Collins, Cal., USA, 1963),392-398. 139
B o c z c k 1. (1980) - Zarys akarologii rolniczej. Warszawa, 355 ss. B o 1 c h i S e r i n i G. (1984) - Contributo alla eonoseenzadell'artropodofauna dell'alveare. Ape Nostra Amica, 6(1):7-10. B o r c h e r t A. (1974) - Schiidigungcn der Bicnenzucht durch Krankheiten, Vcrgiftungen und Schadlingc der Honigbicnc, S.Hirzel Verlug, Lcipzig, 366 ss. B o t J., M c y erm. K. P. (1969) - An artilicial rearing medium for acarid mites. l.s.afr. Enl.Soc., 29:199. C h m i e I e w s kiw. (1971) - Badania nad składem gatunkowym roztoczy w zasiedlonych ułach pszczelich i w przechowalniach miodu. Pszczeln.Zesz.Nauk., 15(1-2):69-80. C h m i e I e w s kiw. (1975) - Roztocze (Acarilla) występujące w zbieranym przez pszczoły i przechowywanym pyłku kwiatowym. ZeszProbl.Post.Nauk Rol., 171:237-244. C h m i e I e w s kiw. (1978) - Płodność i rozwój niektórych gatunków roztoczy na pyłku. Pszczeln.Zesz. Nauk., 22: 173-180. C h m i c I e w s kiw. (1983) - Pierzga jako pokarm rozkruszków z rodzaju Acarus (Acarina: Acaridae). Zesz.Probl.Post.Nauk Rol., 252:171-178. C h m i c I e w s kiw. (1984) - Tyrophagus longior (Gcrv., 1844) (Acarilla, Acaridaey - bio- -ekologia, występowanie i szkodliwość. PI'. Nauk.Inst. Ochr.Rosl., 26( 1):69-85. C h m i e I e w s kiw. (1989) - Mites associated with honey bce iapls mellifica L.) in Poland. Proc. XXXI-st Inter. Congr. Apiculture, Warsaw, Poland, Aug. ł 9-25, 1987. Bucharest, Romania, Apimondia Publishing Housc, 205-208. C h m i e I e w s kiw. (1990) - Bio-ekologia i rozwój populacji Thyreophagus entomophagus (Lab.) «A carida, Acaridaei - rozkruszka znajdowanego w ulach pszczelich. Pszczeln.Zesz: Nauk., 34:31-42. C h m i e I e w s kiw. (1991) - Stored products mitcs (Acaroidea) in Polish bee hives, (Proc. VllIth Inter. Congr. Acarology, Ćeskc Budcjovice, 1990.08.05-11, Ćechoslovakia) F. Dusbiibek and V. Bukva (Eds.); Modern Acarology, Co-publishcd by SPB Acadcmic Publishing bv, Thc Haguc and Academia Prauuc, vol. 1:615-619. C h m i e I e w s kiw. (1992) - Sklad gatunkowy i liczebuość akarofauny w osypie naturalnym zimujących rodzin pszczelich. Psrcreln.Zesr. Nauk., 36:74-90. D c J o n g D., M o r s e R. A., E i c k w o r t G. C. (1982) - Mite pcsts of honey bces. Ann.Rev.Ent., 27:229-252. E c h i g o T., K a z u h i s a Y. (1986) - Studies on chemical composition of pollen loads. Honeybee Sci., 7(3):97-100. G o I ę b i o w s k a Z. (1963) - Rozkruszek drobny ityrophagus putrescentiae ISchrank, 1781/ Tyrophagus noxius Zachvatkin, 1935). Morfologia, biologia i ekologia. Pr. Nauk. Inst. Ochr.Rosl., 5(2):29-88. G r o b o v O. F. (1991) - Kleśći: parazity red i vrediteli ich produkcii. Rosagropromizdat, 94ss. H a r a g s i m O., S a m li i ń a k K., Vo b r II z k o v a E. (1987) - Thc mites inhabiting the bee-hives in CSR. Z. A rrgew. Elli.,87(1):52-67. H i r s c h f c I d e r H. (1961) - Ober Pollcmnilbcn und ihre Bekiimpfung. Bay er.landv., Jb., 38(3):368-372. I g n a t o w i l.' Z S. (1978) - Zapotrzebowanie pokarmowe owadów i roztoczy na sole mineralne. KOSInOS, 27(1 ):57-65. Jak u b o w s k a 1. (1971) - Biologia i ekologia rozkruszka polowo-magazynowego Acarus farris (Oud.) (Acarina, Acaridae). Rocz. Nauk. RoJ., E. 1,2:75-94. K r z e c z k o w s k i K. (1961) - Badania nad występowaniem i wybiórczością pokarmu przez rozkruszka drobnego ityrophugus noxius Zachv., Tyroglyphidae, Acarinai.. Pr.Nauk.lnst.Ochr.Rosl., 3(1):101-127. L e o n a r d F. W., S h i m a n u k i H., R e i c h e I d e r f er C. F. (1983) - A survey o f arthropod contamination of front-mounted pollen traps. Ali!. Bee J., 123( 12): 872-873. 140
M a r I e t t o F., F c r r a 'l. z i P. (1987) - Artropodi infcstanti pollino immagazinato. Atti dcl 4 Simposio La Dilcsa Amiparassitaria Nelle Industrie Alimenlari e la Prolezione Degli Alimenu (S.I.F. e A.I.C.Q. 23-25 Seltembre 1987, Piaeenca, Italia) IV Sessione - La difesa dei miele e di altri prodoui dell alveare, 369-378. M o r s e R. A. (1978) - Honey bee pcsts, predators and diseases. Comell University Press, lthaca and London. S t a n I e y R. G., L i n s k e n s H. F. (1974) - Pollen, biology, bioehemistry, management. Springer - Verlag, New York, 133-142, 145-146. Ż o ark o v a E. (1977) - Dcvclopmcnt of Tyrophagus putrescentiae (Schrnnk) (Acarinai on various food materials. Acta Universitatis Carolinae - Biologica, 1974:189-195. EGG PRODUCTIVITY AND DEVELOPMENT OF ACARIDS (ACAROIDEA) ON BEE-COLLECTED POLLEN W. C h m i e I e w s k i Summary The aim of this study was recognation of oviposition and multiplication possibilities of same acarid mile spccics associatcd willi becs (Apoidea) on dried and sto red bcc collecred poilen. 9 mile speeies were chooscn as invcstigation materiał. The greater number ar them (Acarus farris 10ud.!, Acarus siro L., Horstia longu Fain et Chmielewski, Thyreophagus entomophagus ILab.!, Tyrophagus casei 10ud./, Tyrophagus putrescentiae ISehr./) was isolatcd from sampies of food products, house dust and bce hive dchris (Apis mellifera L.) infestcd with thern; the remaining beephilous acarids werc collecred from oihcr apoid insects, i.e. Chaetodactylus osmiae (Duf.) - frorn solilary bees iostnia rufa L.), Kuzinia laevis (Duj.) - from bumble-bees (Bambus terrestris L.). Collected live specimens of chooscn species were basie materia I for initiation of their laboratery monocultures from whieh mites for biological rcscarches were obtained. Mass monocultures and expcriments we re conducted undcr controlled eonditions (temperaturę 20 ±2 "C, r.h. about 85 %, natural lighting). Mites were kept on poilen placed inside rearing cages afler mcthod used and dcscribed earlicr during similar acarological invcstigations (C h m i c 1 c - w s k i 1978, 1983). Bce-collcctcd pollcn (pollen loads) used as natural medium and breeding ground for mitcs was obtained by rncans of pollcn traps installed in front (entrance) of bee hives. Fresh emerged adult acarids - 1 day 010 males and females were ecupled und placed in rearing cages supplied with Iood. Mode of life, longevity and egg laying of every examined mite species were observed in every 2-3 day. Each variant of experiments was conduclcd in 25-100 replieates (mile couples). Ornogenesis was examined from thc moment of ovipcsition, lhrough all suceeeding developrnent stages, lo adult emergence. New layed eggs were isolated from parental mile pairs, then plaeed in separate rearing cells supplied previously with pollen. Development eourse of each species was observed daily in 100 replicates (lo cages x 10 eggs). Obtained rcsults arc eonfirmation of work-hypothcsis of the projcct assurned that bee eollccled póllen is an attractivc food for acarids scenring thcir vitality, whole developmcnt cyclc, high fecundity and longevity. Biological potential, liveliness, egg produetlon and oviposition course of mites are differentiated according lo the species. Mcan longcviucs uf males oscilate betwcen 53,5 (C.osmiae) and 112,8 ttcputrescentiaev days; in thc casc of females - 47,1 and 112,8 days, respectively. Averagę numbers of layed eggs range from 139,3 (H./onga) to 635,6 (Tiputrescemiaev. Ali above examined mites complete their whole life history on póllen. Ontogenesis takes on an average J2,7 (T'putrescentiaes to 19,7 (C.osmiae) days, whereas mortality of juvenile instars ranges dependently of mile species and various experiment replicates 141
from o to 90% (avcragc: 11,7-19,3 %). Thcsc data show that acarids arc reał ar potcntial pests of gathered and stored flower póllen. This substrat is an auractive food for development of mites. Rearing them on this natural medium seems to be original and effective method worthy of recommcndation for mass production of livc mile materiał for didactic and expcrimentał purposes. Continuatlen of studres on bec hivc mitcs, their hannful activitics and occurrcnce in stored pollen and other hive producls scems to be advisable and useful. Keywords: Acaroidea, acarids, bee mites, hive products, pollen. 142