POTENCJAŁ BIOLOGICZNY ROZTOCZKA DOMOWEGO - Wit Chmielewski Oddział Pszczelnictwa ISK - WPROW ADZENIE

Transkrypt

1 a PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXII 1988 POTENCJAŁ BIOLOGICZNY ROZTOCZKA DOMOWEGO - GLYCYPHAGUS DOMESTICUS (DE GEER) (ACARIDA, GLYCYPHAGIDAE) - SZKODNIKA PYŁKU I PIERZGI Wit Chmielewski Oddział Pszczelnictwa ISK - Puławy WPROW ADZENIE Roztoczek domowy (Glycyphagus domesticus (De Geer)) - jeden z najpospolitszych roztoczy magazynowych, należy do grupy gatunków występujących powszechnie również w ulach pszczelich i pomieszczeniach pasiecznych. Ten znany szkodnik wielu produktów przechowywanych, takich jak artykuły spożywcze, pasze, susze roślinne, zioła lecznicze, ziarno i nasiona różnych roślin uprawnych (C h m i e l e w s k i 1969; 1971a, b, c, d; 1972a; 1975a), spotykany jest często także w produktach pasiecznych, a zwłaszcza w pyłku i w przechowywanych plastrach pszczelich zapełnionych pierzgą (C h m i e l e w s k i, 1971e; 1975b; 1985). Żeruje i rozwija się w resztkach pokarmu pszczół, w okruchach woszczyny, w starych plastrach i w różnych odpadkach, a także w kurzu gromadzącym się w szczelinach podłóg, ścian uli i pomieszczeń pasiecznych. G. domesticus jest rejestrowany w wielu krajach na całym świecie. Analizy osypu zimowego opadającego na dno uli w czasie zimowania pszczół wykonane w warunkach naszego kraju wykazały obecność tego roztocza w wielu rodzinach pszczelich (R o l n i k, S z m i d t, 1959; K i e l- c z e w s k i, S z m i d t, K a d ł u b o w s k i, 1967; C h m i e l e w s k i, 1971e; 1977a; B a n a s z a k 1980). Z badań przeprowadzonych w innych krajach (Czechosłowacja, ZSRR) wynika, że i tam gatunek ten jest często notowany w ulach pszczelich (H a r a g s i m, S a m ś i ń k, v o b r a z- k o v a, 1979; G,r o b o v, 1980). Dane z jego morfologii podają autorzy wielu opracowań podręcznikowych (B o c z e k, 1966; H u g h e s, 1961; T li r k, T li r k, 1975; Z a c h vat k i n, 1941). Gatunkiem tym interesowano się już od dawna, o czym świadczą wyniki badań i 'Obserwacji z zakresu jego anatomii i biologii, jednakże, ze względu na stosunkowo duży stopień trudności badań nad tymi roztoczami, są one raczej skromne (O b o u s s i e r, 1939; H o r a, 1934; B a:r ker, 1968). 169

2 Poza znaczeniem gospodarczym, jako szkodnik magazynowy, G. M- mesticus zasługuje również na uwagę ze względu na znaczenie sanitarno-epidemiologiczne. Jest on bowiem, podobnie jak i szereg innych gatunków roztoczy, przyczyną schorzeń alergicznych u ludzi, zwłaszcza dróg oddechowych (astma oskrzelowa), powoduje zapalenie spojówek oczu i błony śluzowej nosa, a także, jak podaje literatura (B a ker, W h a r- t o n, 1952; H u g h e s, 1961), może być żywicielem pośrednim i przenosicielem niektórych tasiemców (Catenotaenia pusilla (Goeze)). Celem prowadzonych badań jest poznanie możliwości rozrodczych G. domesticus i wskaźników rozwoju jego populacji w określonych warunkach życiowych, rzutujących na zagrożenie ze strony tego szkodnika dla produktów przechowywanych, w tym również często przez niego porażanych produktów pasiecznych (pierzga, pyłek). MATERIAŁ I METODY Zywe osobniki Glycyphagus domesticus wyizolowane z prób osypu zimowego rodzin pszczelich, oraz z suszonych ziół leczniczych i z nasion traw przchowywanych w magazynach, stanowiły materiał wyjściowy do założenia masowych hodowli laboratoryjnych gatunku, z których następnie uzyskiwano roztocze potrzebne do doświadczeń. Roztocze hodowano w komórkach szklanych, zbliżonych w swej konstrukcji do opisanych w literaturze (B o c z e k, 1966; R o b e r ts on, 1944; S o l o m o n, C u n n i n g t o n 1964) i stosowanych już przez autora we wcześniejszych tego typu doświadczeniach z innymi gatunkami roztoczy (C h m i e l e w s k i, 1970; 1972b; 1984; 1987). Doświadczenia przebiegały w 16 kombinacjach czynników, tj. w temperaturze +5, 15, 20 i 25 (± 2)oC, którą uzyskiwano w termostatach z płaszczem wodnym, oraz w wilgotności względnej powietrza około 65, 75, 85, 95%, którą regulowano za pomocą nasyconych roztworów odpowiednich soli. Jako pokarm podawano roztoczom zarodki pszenicy i suszone drożdże piekarnicze zmieszane w stosunku 1:1. Mieszanka ta dobrze spełnia rolę pożywki i w warunkach doświadczeń laboratoryjnych z tym gatunkiem jest bardzo przydatna i nawet praktyczniejsza w użyciu od tak atrakcyjnych dla roztoczy pokarmów jak pyłek lub pierzga (C h m i e l e w s k i, 1978). Do każdej kombinacji doświadczeń z płodnością i długością życia roztoczy brano po par jednodniowych osobników dorosłych. Każdą parę imagines (samica + samiec) umieszczano w oddzielnej komórce hodowlanej na pokarmie, w określonych warunkach temperatury i wilgotności względnej powietrza. Składane przez samice jaja liczono i usuwano z komórek codziennie lub co 2 dni, podobnie też martwe osobniki dorosłe, ustalając uprzednio długość ich życia. Przy tej okazji uzupełniano lub wymieniano w miarę potrzeby pokarm roztoczy na świeży. Na takim sa- 170

3 mym pokarmie i w takich samych warunkach cieplnych i wilgotnościowych badano rozwój roztoczy. W każdej z 16 kombinacji doświadczalnych było 10 powtórzeń (komórek hodowlanych), po 10 jednodniowych Jaj w każdym (łącznie 100 jaj w jednej kombinacji), które umieszczano na pokarmie. Co 1-2 dni kontrolowano stan zaawansowania rozwoju roztoczy i ich śmiertelność w czasie jego trwania. Obserwacje prowadzono od złożenia jaj, poprzez stadia larwalne i nimfalne, aż do wylęgu imagines, po czym ustalano liczebność uzyskanych samic i samców. Płodność, długość życia i rozwoju, a także śmiertelność roztoczy w czasie jego trwania, oraz frekwencja samic, pozwoliły wyliczyć następujące wskaźniki wzrostu populacji gatunku: R, - tempo reprodukcji netto (wzrost liczebności populacji w czasie rozwoju jednego pokolenia), T - średni czas rozwoju jednego pokolenia roztoczy, r m - wrodzone tempo wzrostu populacji gatunku (przyrost naturalny na jednego osobnika w jednostce czasu (doba», 2 - końcowe tempo zwielokrotnienia liczebności populacji (przyrost liczebności samic młodego pokolenia przypadający na samicę pokolenia rodzicielskiego dziennie). Parametry te 'Obliczono według metody podanej w literaturze i stosowanej w badaniach z innymi gatunkami stawonogów (An d re war t h a.. B i r c h, 1954). WYNIKI I DYSKUSJA Z badań biologicznych i ekologicznych Glycyphagus domesticus przeprowadzonych w różnych kombinacjach wilgotności względnej powietrza i temperatury wynika, że za warunki zbliżone do optymalnych dla życia tego gatunku można uznać temperaturę o C i wilgotność względną 85-95% (tab. 1, 2). W tych warunkach, na atrakcyjnym pokarmie (np. drożdże piekarnicze, zarodki pszenicy), składanie jaj i rozwój roztoczy mają przebieg pomyślny. Samice składają przeciętnie (maksymalnie do 230) jaj. W cyklu rozwojowym roztoczka domowego występują następujące stadia: jajo, larwa, protonimta, deutonimfa i roztocz dorosły - samiec lub samica. Cały rozwój osobniczy roztocza w tych warunkach trwa dni, w tym na rozwój embrionalny przypada 5-11 dni; wraz z podwyższeniem temperatury do 25 C rozwój ulega skróceniu. W gorszych warunkach cieplnych (niska temperatura, np. 5 C) rozwój przedłuża się nawet do ponad 2 miesięcy a śmiertelność roztoczy w czasie jego trwania, zwłaszcza przy niskiej wilgotności (65%), znacznie wzrasta. W niekorzystnych warunkach życiowych roztocz ten tworzy stadium hypopus, które jest nieruchomą formą przetrwalnikową gatunku. Hypopus jest deutonimfą heteromorficzną występującą w cyklu rozwojowym między homeomorficznymi stadiami protonimfy i deutonimfy. Z wcześniejszych badań własnych (C h m i e l e w s k i, 1967; 1977b) 171

4 Ta bela Niektóre dane z biologii Glycyphagus domesticus (De Geer) uzyskane w różnych warunkach temperatury (t C) i wilgotności V'Vzględnej powietrza (w. w. p. %); pokarm - zarodki pszenicy + drożdże piekarnicze; liczba zbadanych roztoczy osobników v.j każdym wariancie doświadczenia Some bionomics of Glycyphagus domesticus (De Geer) obtained at various temperaturę (toc) and relative humidity (r. h. %) conditions; food - wheat germs + baker's yeast; number of examined mites specimens at every variant of experiment Całkowita długość życia (dni) Śmiertelność Form (okres przedimaginalny +imaginalny) Średnia długość rozwoju (dni) młodocianych Średnia długość (%) W.W.p. Complete longevity (days) Mean life history (days) Mortality of ju veniłe tac życia imago (dni) r.h. (preimaginal + imaginal periods) forms (%) Mean longevity of % adult (days) embrionalny całkowity jaj wszystkich. stadiów samiec - male samica - femałe embrional whole eggs all instars I ±29.76 II 7,80 ± 40, (18-177) (9-34) (62-88) ±36, ± (6-150) (9-23) (46-91) O.~ ± ± (12-92) (10-26) (34-49) ± ± (8-52) 18,40 (9-27) (35-48) ()() ± ± (8-88) (8-26) (41-58) ± 12, ± (11-86) (7-17) (27-42) () ± ± (3-Jll) 11,40 (7-21) (31-42) ()Q ± ± 17, (6-112) 10,40 (8-15) (28-39) ± ± (3-68) 8.30 (6-19) (20-34) ± ± 13, (10-102) 7,50 (5-13) (18-25) ± ,98± (11-125) 5.10 (4-11) (17-24) ~ ± ,82±23,16 26,03 (9-113) 5,60 (4-8) 2ł.14 (16-23) ±1l.69 28,06± 8, (4-40) 3,90 (4-11) - ( - ) () ± ± (5-54) 4.20 (3-8) (15-22) ± ± (9-75) 4,40 (3-16) (13-35) , O±10, ± ( ) 4,30 (3-11) (13-18) ~.00 I l

5 Tabela 2 Składnie jaj przez Glycyphagus domesticus (De Geer) w różnych warunkach temperatury (t C) i wilgotności względnej powietrza (w. w. p. %); pokarm - zarodki pszenicy + drożdże piekarnicze; liczba zbadanych roztoczy osobników w każdym wariancie doświadczenia Egg laying of Glycyphagus domesticus (De Geer) at various temperature (tcc) and relative humidity (r. h. %) conditions; food - wheat gerrns + baker 's yeast; num ber of examined mites specimens at every variant of experiment Średnia liczba jaj składanych przez samicę na: Średnia liczba dni bezpłodnych Frekwen- Średnia liczba dni Mean number of eggs laid by female per: w.w.p. cja samic płodnych samicy Mean number of unfecundity days toc r.h. Frequency dzień Mean num ber of przed okresem po okresie składania (%) of females dzień płodny całe życie życia fecundity days of składania jaj jaj (%) fecundity day whole life life day female preoviposition period postoviposition period j 65 57,S 1,3 (1-4) 0,4 S2,3 (3-152) 40,0 (3-81) 10,2 (6-22) 29,1 (0-107) 75 60,0 1.7 (1- S) 0,4 60,3 (9-122) 34,7 (9-48) 4,8 (3-11) ls,2 (0-39) 85 65,8 1.8 (1-8) 0,5 76,0 (1-226) 41.5 (1-121) 16,1 (8-44) 60,0 (0-144) 95 61,3 1.3 (1-3) 0,3 31,3 (5-64) 23,6 (5-38) 7.4 (3-21) 13,1 (5-34) ,0 2,1 (1-8) ,4 (17-165) 29,0 (13-51) 4,9 (3-8) 14,2 (0-28) 75 50,0 2,7 (1-9) 1,9 88,2 (16-207) 32,9 (14-65) 3,8 (2- S) 6,8 (0-31) 85 40,6 2,7 (1-13) 1,7 118,5(35-230) 44,2 (11-75) 3,8 (3-7) 11.5 (0-44) 95 S5,8 2,9 (I-II) ,3 (9-170) 32,0 (8-54) 6,1 (3-12) 8,0 (0-33) ,9 3,5 (1-14) ,4 (5-65) 10,3 (4-27) 3,0 (2-6) 3,7 (0-9) (I-lO) 0, (4-130) 21,4 (3-46) 4,2 (3-10) 14,2 (1-55) 85 62,5 2,1 (1-8) ,2 (6-125) 27,5 (6-54) 4,7 (3-26) 11.0 (1-31) 95 59,5 2,2 (1-17) ,4 (9-157) 31,9 (9-60) 4,2 (3-9) 15,5 (0-55) ,0 (1- S) 0,8 17,0 (1-57) 8,5 (1-26) 4,9 (3-9) 6,1 (0-23) 75 60,0 3,3 (1-11) ,8 (6-126) 18,1 (6-27) 3,7 (2-9) 9,6 (1-32) ,8 (1-16) 0,9 25,9 (0-65) 9,2 (0-21) 3,1 (3-4) 12,1 (0-34) ,2 (1-3) 0,2 7,3 (1-25) 6,3 (1-16) 8,5 (4-13) 14,4 (2-28)

6 wynika, że tworzenie się form hypopus zależy od kompleksu czynników kształtujących warunki życia roztoczy; wyniki te nie potwierdzają tezy (B o c z e k, 1980), według której około połowy osobników G. domesticus regularnie przechodzi w swym rozwoju przqz to stadium. W warunkach optymalnych dla rozwoju tych roztoczy stadium hypopus nie pojawia się lub też bardzo rzadko. Rozwój osobniczy roztoczy przy wystąpieniu stadium hypopus wydłuża się wielokrotnie i może trwać kilka miesięcy, a nawet ponad rok. Hypopus ma duże znaczenie dla roztoczy, umożliwia im bowiem przetrwanie w niesprzyjających warunkach życiowych, a także rozprzestrzenianie się ich i przenoszenie na znaczne odległości, do nowych siedlisk, w których rozwój ich jest możliwy. Badanie stosunku płci świeżo wylęgniętych osobników dorosłych wykazało, że liczebność samic jest na ogół nieco większa (około 56%) niż samców. Osobniki dorosłe zwykle wkrótce po wylęgu przystępują do kopulacji, która u tych roztoczy jest warunkiem składania jaj. Pierwsze jaja składane są zależnie od warunków otoczenia, ale pojawiają się już zwykle na 4-5 dzień po kopulacji. Kopulacja może być powtarzana wielokrotnie w ciągu całego życia, a nawet w ciągu jednej doby. Jednorazowa kopulacja wystarcza aby samica składała jaja. Z obserwacji własnych wynika, że kopulacja może trwać, w zależności od temperatury, od kilku do kilkudziesięciu minut. W temperaturze wyższej (20-25 C) roztocze kopulują zazwyczaj często i krócej, natomiast w temperaturze niższej (5-15 C) kopulacja trwa zwykle dłużej, a jej częstotliwość jest mniejsza. W niesprzyjających warunkach życiowych (niska wilgotność, niedobór pokarmu) roztocze nie kopulują, lub bardzo rzadko. W czasie kopulacji samica i samiec zwrócone są przednimi częściami ciała (gnatosoma) w jednym kierunku (proconiugati), w odróżnieniu od rozkruszkowatych (Acaridae), u których osobniki kopulujące zwrócone są gnatosomami w kierunkach przeciwnych (retroconiugati). Wieloletnie obserwacje życia G. domesticus i innych gatunków z rodziny Glycyphagidae (np. Glycyphagus destructor (Schr.) pozwalają stwierdzić, że kopulacja u tych roztoczy jest zjawiskiem częstym i można ją zaobserwować niezależnie od pory doby. Wyniki te nie pokrywają się z niektórymi sugestiami w piśmiennictwie (B o c z e k, 1966), według których kopulację Glycyphagidae obserwuje się bardzo rzadko i ma ona odbywać się nocą i trwać krótko. Długość życia roztoczy zależy w dużym stopniu od warunków otoczenia - środowiska, w którym żyją, np. wzrasta ona wraz z obniżeniem temperatury do 5 C, a maleje wraz z obniżeniem wilgotności poniżej poziomu optymalnego. Roztocze żyją średnio od około 1 miesiąca w temperaturze 25 C do ponad 5 miesięcy w +5 C. W temperaturze niskiej wydłużeniu ulega również okres płodny, w którym samice składają jaja (liczba dni płodnych); zmniejsza się natomiast intensywność składania jaj (liczba jaj przypadająca na dzień płodny i dzień życia samicy), a rozwój roztoczy przebiega wolniej. Większa aktywność rozrodcza i fizjologiczna 174

7 roztoczy (aktywność seksualna, intensywna produkcja jaj) obserwowana w wyższej temperaturze, w sposób naturalny skraca ich życie. Duży wpływ na długość życia i rozwój roztoczy ma wilgotność względna powietrza pozostająca w ścisłym związku z zawartością wody w pokarmie. Oddziaływanie zbyt niskich lub zbyt wysokich wilgotności, podobnie jak i wysokich temperatur, wyraża się w skróceniu życia i zmniejszeniu płodności roztoczy, oraz we wzroście ich śmiertelności w czasie rozwoiu osobniczego. W sumie, zarówno podstawowe dane z biologii i ekologii uzyskane w kontrolowanych warunkach doświadczalnych, jak i wyliczone w oparciu o nie wskaźniki wzrostu i rozwoju populacji G. domesticus świadczą o stosunkowo dużym potencjale biologicznym tego gatunku (tab. 3). Tym też należy tłumaczyć jego częste, a niekiedy również bardzo liczne występowanie w ulach pszczelich i magazynach pasiecznych. Najwyższe wartości wskaźników: tempa reprodukcji netto (R o ), wrodzonego tempa wzrostu (r m ) i końcowego tempa zwielokrotnienia U) liczebności popu- Tabela 3 Tempo reprodukcji netto (R o ), wrodzone tempo wzrostu populacji (r m, na dzień), średni czas rozwoju pokolenia (T, dni) i końcowe tempo zwielokrotnienia liczebności populacji (7., samic/samicę/dzień) Glycyphagus domesticus (De Geer) w różnych warunkach temperatury (t C) i wilgotności względnej powietrza (w. w. p. %); pokarm - zarodki pszenicy + drożdże piekarnicze Net reproductive rates (R o ), innate capacities for increase (r m, per day), mean lengths of generation (T, days) and the finite rates of increase (7., fernales per female per day) of Glycyphagus domesticus (De Geer) at var ious temperature (toc) and re!ative humidity (r. h. Ufo) conditions; food - wheat germs + baker's yeast w. w. p. Wskaźniki - Parameters r. h. Ro fm A- T % 65 26,17 0, , , ,96 0, , , ,34 0, , , ,12 0, ,')38 86, ,92 0, ,045 79, ,30 0, ,066 59, ,14 0, ,066 63, ,70 0, ,068 58, ,38 0, ,076 43, ,44 0,Q7132 1,074 42, ,90 0, ,079 46, ,64 0, ,078 47, ,02 O,C9380 1,104 34, ,74 0, ,123 34, ,94 0, ,034 31,95 175

8 lacji tych roztoczy otrzymywano z reguły w wilgotności względnej powietrza 85 i 95 /0, przy temperaturze C, na atrakcyjnym dla nich pokarmie złożonym z zarodków pszenicy i drożdży piekarniczych. W tych też granićach miegei giq optimum dla życia i rozwoju tego gatunku. Wskaźnik T - średni czas rozwoju jednego pokolenia, ma największe wartości w najniższej z uwzględnionych w badaniach temperatur (5 C) i ulega wyraźnemu zmniejszeniu wraz ze wzrostem temperatury do 25 C, co jest skutkiem zwiększania się aktywności życiowej roztoczy wraz ze wzrostem temperatury. Na podstawie porównania parametrów biologicznych G. domesticus z danymi uzyskanymi w doświadczeniach przeprowadzonych na pokrewnym gatunku - roztoczku owłosionym (G. destructor) (C h m i e l e w- s k i, 1987) można stwierdzić, że potencjał G. dotnesticus wyrażony w postaci wskaźników rozwoju jego populacji jest generalnie nieco większy od potencjału G. destructor. Jedynie w niektórych kombinacjach czynników temperatury i wilgotności wskaźniki te utrzymują się na zbliżonym poziomie dla obydwu gatunków, lub są nieco wyższe dla G. destructor (np. w 25 C i 85% w.w.p.). W sumie G. domesticus wydaje się gatunkiem bardziej tolerancyjnym i mniej reagującym na zmiany warunków cieplnych i wilgotnościowych od G. destructor. Wyniki podobnych badań opracowanych wcześniej dla innego roztocza szkodnika produktów pasiecznych - roztoczka suszowego (Carpoglyphus lactis (L.» (C h m i e- l e w s ki, 1970; 1972b) w zestawieniu z obecnie uzyskanymi dla G. domesticus, wyraźnie wskazują na większy potencjał biologiczny C. lactis (wyższe wartości R o, r m, 2), natomiast porównanie wielkości wskaźnika T obydwu gatunków wskazuje, że średni czas rozwoju jednego pokolenia G. domesticus jest wyraźnie dłuższy niż u C. lactis. Uzyskane wyniki własnych badań biologicznych G. domesticus częściowo są zbliżone do danych spotykanych w piśmiennictwie (H o r a, 1934; O b o u s s i e r, 1939), w części jednakże wyniki innych autorów wydają się zaniżone. Dotyczy to również wskaźników wzrostu populacji gatunku (B ark e r, 1968), co wynika prawdopodobnie z nieco innej metodyki badań prowadzonych zresztą w innym czasie; nie bez znaczenia jest tu także pochodzenie materiału z różnych populacji gatunku. WNIOSKI 1. Optymalne warunki życiowe G. domesticus mieszczą się w granicach temperatury o C i wilgotności względnej powietrza 85-95%, na co wskazują uzyskane dane biologiczne i wysokie wartości wskaźników rozwoju populacji gatunku w tych warunkach. 2. Najwyższą płodność (liczebność złożonych jaj) G. domesticus, wynoszącą średnio 118,5 (32-230) jaj składanych w ciągu całego życia sa- 176

9 micy, stwierdzono w temperaturze 15 i w wilgotności względnej powietrza 85%; w tych warunkach wskaźnik R, (tempo reprodukcji netto) również miał najwyższą wartość. 3. Długość życia roztoczy wzrasta z obniżeniem temperatury od około 1 miesiąca w 25 C, do ponad 5 miesięcy w 5 C; natomiast niskie wilgotności względne powietrza (65%), skracają długość życia roztoczy. 4. Rozwój roztoczy (embrionalny + postembrionalny) obejmujący..stadia: jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, osobnik dorosły, który (bez wystąpienia stadium hypopus) w temperaturze 25 C (przy 85% w.w.p.) trwa około 3 tygodnie, wydłuża się do ponad 3 miesięcy w temperaturze :5 C. Śmiertelność roztoczy w młodocianych stadiach rozwojowych jest największa w niskiej wilgotności względnej powietrza (65%). 5. Wśród świeżo wylęgniętych osobników dorosłych przeważają liczbowo samice (około 56%). 6. Populacja roztoczy wzrasta maksymalnie około 59 razy (R o ) w czasie rozwoju jednego pokolenia równym około 63 dni (T) w 15 C przy wilgotności względnej powietrza 85%; wskaźniki te w połączeniu z innymi (r m, }.) świadczą o stosunkowo dużym potencjale biologicznym tego gatunku. 7. Duża plastyczność ekologiczna, tolerancja na dosyć znaczną rozpiętość temperatury (5-25 C) i wilgotności względnej powietrza (6~ 95%) w otoczeniu, a także zdolność do tworzenia form przetrwalnikowych (hypppus) oraz częste występowanie w ulach i w magazynach pasiecznych stwarza poważne zagrożenie dla przechowywanych produktów pszczelich ze strony tego szkodnika. 8. Hodowanie G. domesticus w warunkach laboratoryjnych do celów doświadczalnych (20 C, wilgotność względna powietrza 85%) daje dobre wyniki; hodowle ciągłe gatunku można prowadzić z powodzeniem na zarodkach pszenicy i suszonych drożdżach piekarniczych, które są równie atrakcyjne jak pyłek i pierzga, ale w warunkach doświadczalnych stanowią praktyczniejszą pożywkę dla roztoczy. LITERATURA A n d r e war t h a H. G., B i r c h L. C. (1954) - The distribution and abundance of animals. Chicago, 782ss. B a ker E. W., W h a r t o n G. W. (1952) - Introduction to the acarology (w~ wydania rosyjskiego, Izd. Inostr. Lit., 1955). Moskva, 475ss. B a n a s z a k J. (1980) - Badania nad fauną towarzyszącą w zasiedlonych ulach pszczelich. F'raomenta Faunistica, 25, 10: ~ B ark e r P. S. (1986) - Bionomics of GZycyphaous domesticus (de Geer) (Acarina: GZlIcyphagidae), a pest of stored gra in. Can. J. ZooZ., 46: B o c z e k J. (1966) - Roztocze szkodniki roślin i produktów przechowywanych, PWRiL, Warszawa 246ss.. B o c z e k J. (1980) - Zarys akarologii rolniczej. PWN, Warszawa, 355s PKczeJnJcze zeszyty n.aukowe

10 C h m i e l e w s kiw. (1967) - O powstawaniu i roli stadium hypopus u roztoczy. Eko!. Pol. B, 13, 4: C h m i e l e w s kiw. (1969) - Fauna roztoczy w przechowywanych nasionach buraka cukrowego. Pol. PiS1M RntllMol., 39, 3! C h m i e l e w s kiw. (1970) - Charakterystyka morfologiczna i biologiczno-ekologiczna Carpoglyphus lactis (L.) - gatunku występującego na miodzie naturalnym w przechowalniach i w ulach pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk., 14, : C h m i e l e w s kiw. (1971a) - Występowanie roztoczy w artykułach spożywczych. Mat. II Sesji Komitetu Technologii i Chemii Żywności PAN (Poznań, I 1971): 193. C h m i e l e w s kiw. (1971b) - Akarofauna występująca w artykułach spożywczych. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, 13, 2: C h m i e l e w s kiw. (1971c) - Wyniki badań akarofauny w artykułach importowanych ze szczególnym uwzględnieniem gatunków nowych dla Polski. Prace Naukowe Inst. Ochr. Roślin, 13, 2: C h m i e l e w s kiw. (1971d) - Skład gatunkowy i nasilenie występowania akarofauny w nasionach traw w przechowalniach. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, 13, 2: C h mi e l e w s kiw. (1971e) - Badania nad składem gatunkowym roztoczy w zasiedlonych ulach pszczelich i przechowalniach miodu. Pszczelno Zesz. Nauk. 15, 1-2: C h m i e l e w s kiw. (1972a) - Nasilenie występowania i skład gatunkowy akarofauny mieszanek ziołowych używanych w lecznictwie. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, 14, 1: C h m i e l e w s kiw. (1972b) - Żiznennyje tablicy suchofruktovogo kleśća - Carpoglyphus lactis (L.). Zeszyty Problemowe Post. Nauk. Roln., 129: C h m i e l e w s kiw. (1975a) - Wyniki analiz prób niektórych mieszanek paszowych i ich komponentów na obecność roztoczy. Zeszyty problemowe Post. Nauk Roln., 171 : C h m i e l e w s kiw. (1975b) - Roztocze (Acarina) występujące w zbieranym przez: pszczoły i przechowywanym pyłku kwiatowym. Zeszyty Problemowe Post. Nauk Roln., 171 : C h m i e l e w s kiw. (1977a) - Wyniki obserwacji powiązań roztoczy z owadami (Acari - Insecta). Pol. Pismo Entomol., 47 : C h m i e l e w s kiw. (1977b) - Powstawanie i znaczenie stadium hypopus w życiu roztoczy z nadrodziny Acaroidea. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, 19. 1: C h m i e l e w s kiw. (1978) - Płodność i rozwój niektórych gatunków roztoczy ulowych na pyłku. Pszczelno Zesz. Nauk., 22: C h m i e l e w s kiw. (1984) -Tyrophagus longior (Gerv., 1844) (Acarina, Acaridae) - bio-ekologia, występowanie i szkodliwość. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, 26, 1: C h m i e l e w s kiw. (1985) - Roztocze (Acarina) w poławiaczach pyłku. Pszczeln. Zesz. Nauk., 29: C h m i e l e w s kiw. (1987) - Parametry rozwoju populacji Glycyphagus destructor (Schr.) (Acarida, Glycyphagidae) - gatunku roztoczy spotykanego w ulach pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk., 31 : G r o b o v O. F. (1980) - Novyje darmyje po akarofaune gnezd Apis mellifera L.. Trudy V. 1. E. V., 52: Haragsim O., Samsińak K., Vobrazkova E. (1979) - The mltes inhabiting the beehives in CSR. Z. angew, Ent., 87: j18

11 H o r a A. M. (1934) - On the biology of the mite Glycyphagus domesticus de Geer (Tyroglyphidae, Acarina). Ann. Appl, Biol., 21: H u g h e s A. M. (1961) - The mites of stored food. London, 287ss. K i e ł c z e w s k i B., S z m i d t A., K a d ł u b o w s kiw. (1967) - Entomologia leśna z zarysem akarologii. PWRiL, Warszawa 662ss. O b o u s s i e r H. (1939) - Beitrage zur Biologie und Anatomie der Wohnungsmilben. Z. angew. Ent., 87 : R o l n i k S., S z m i d t A. (1959) - Z badań nad entomofauną pasieki doświadczalnej w Nadleśnictwie Zielonka. Pszczelno Zesz. Nauk., 3, 2: R o b e r t s o n P. L. (1944) - A technique for biological studies. Bull. ent. Res., 35, 3: S o 10m o n M. E., C u n n i n g t o n A. M. (1964) - Rearing acaroid mites. Fasc. h.s. (C.R. I-er Congres Int. d'acarologie, Fort Collins, Cal., U.S.A., 1963): T ii r k E., T ii r k F. (1957) - Systematik und Okolegie der Tyroglyphiden Mitteleuropas. Zool. Inst. Friedrich-Alex. Univ. Erlangen, Akad. Verlagsges, Le ipz ig, Bd 1, Teil l, Abschn. l, 231ss. Z a c h vat k i n A. A. (1941) - Paukoobraznyje, Tiroglifoidnyje kleśći (Tyroglyphoidea). Akademia Nauk SSSR. Moskva-Leningrad, 6 (1), 3755S. B110JIOn1~ECK11tl ITOTEHU11AJI )J.OMOBOrO BOJIOCATOrO KJIEIUA GLYCYPHAGUS DOMESTICUS (DE GEER) (ACARIDA, GLYCYPHAGIDAE) BPE)J.11TEJIbH rrsr.nsusr 11 ITEPr11 BHT XMeJIeBCKH Pe3IOMe BJfOJIOrHqeCKHe liahhble H napaxe'rpsr penpoziyxuxa Glycyphagus domesticus; (De Geer) HCCJIellOBaHbI B pa3hbix resrrrepa'ryaax (OKOJIO 5, 15, 20, 25 U) H OT- HOCHTeJIbHOH BJIa:lKHOCTHaosnyxa (OKOJIO 65, 75, 85, 95 /0) Ha xopsre CJIO:lKeHHbIM Jł3 nexapsnsrx lipo:lk:lkeh H aaponsnuea nureasnrsr CBH).IeTeJIbCTByIOTqTO 6HOJIOrHqeCKI1H IIOTeHl..\l1aJI 3TOro BHlIa OTHOCHTeJIbHO6oJIblllOH. CaMyIO 60JIblllyIO nno- ).IOBHTOCTb(B cpennex - 118; MaKcHMyM RHI..\ Ha oznry camky) KOHCTaTHponano B 15-20"U 11 B OTHOCHTeJIbHOHBJIamHOCTH /0. Oaroreaern-rccxoe pa3bhthe, 6e3 rhiiorrajibhoh CTa,z:t,HH(RHI..\O, JIJ1'łHHKa, nporoaxacpa, lieytohhmcpa, B3POCJIblH xnenr - caxrxa HJIH casreu) npo).loji:lkaetcr OT OKOJIO 3 He).leJIH H 25 U H 85 /0 othochtejibhoh BJla:lKHOCTH, lio cnsrure 2 MeCSll..\a B 5 U; IIPH IIO- JłBJIeHUH CTa~HH rxnonyc OHToreHe3 MHoroKpaTHo YllJIHHReTcR. Ca1.'/aR BblCOKaSI CMepTHOCTb xnemea BO BpeMR HX pa3bhthr HMeeT MeCTO B HHCKHX BJIa:lKHOCTbRX 'B03).1yxa (65010). ITOJIHaR rrpo,z:toji:lkhtejibhoctb:lkh3hh (npe).lhmarhhajibhblh + HMarHHaJIbHblH nepaozt) 3aBHCHT B rjiabhom OT TeMIIepaTypbl H fiarraacrrpyer B cpen- HeM OT OKOJIO 1 srecaua B 25 U, no oxono 5 MecRI..\ B 5 U. Tesm penponyrcuxa HeTTO (Ro) G. dornestteus pabhretcsi OT OKOJIO 3 B 25 0 U H B 95 /0 BJIa:lKHOCTH, zto casnue 59 B 15 U B 85 /0 BJIamHOCTH; 3TOT Y'Ka3aTeJIb 3aHH!>'/aeT nocpennee MeCTO Me:lK,z:tyRo G. destructor (Schr.) (MeHbIllI1M), a Ro Carpoglyph'Us lactis (L.l (60JIblllaM), a cpeznree BpeMSI pa3bhthsi onaero rrokojiehhr (T) G. domesrźcus mljlhetch,z:tjihhhee 'lem y C. lactis HO nevaoro xopoxe 'lem y G. destr'uctor. Bpo:lK,z:teHHbIH (r m ) H OKOHq-aTeJlbHbIH TeMU YBeJI,HqeIflo:[RqHCJIeHHOCTH rroiiyjih- QlłH (A) G. domestźcus He3HaqHTeJIbHO OTJll1qaeTCH OT I'm H A G. destructor, HO OHH qetko MeHbnme 'lem COOTBeTCTBYIOxqHenapaxerpar C. lactis. 179

12 BIOLOGICAL POTENTIAL OF HOUSE MITE - GLYCYPHAGUS DOMETICUS (DE GEER) (ACARIDA, GLYCYPHAGIDAE) - A PEST OF POLLEN AND BEE BREAD Wit Chmielewski Summary The biologreal data and reproductive rates of Glycyphagus domesticus (De Geer) examined for different temperatures (about 5, 15, 20, 25 C) and relative humidities (about 65, 75, 85, 95%), on baker's yeast and wheat germs as food, show that iłs biological połential is comparatively high. The great fecundiły (average - 118; maximum eggs per female) took place at o C and f0 RH. The life history, without hypopus instar (egg, larva, protonymph, deutonymph, adult - female or male), to ok from about 3 weeks at 25 C and 85 /. RH., to above 2 months at 5 C; it was some times longer when the hypopi were formed. The highest mortality of juvenile form s occurred at low R.H. (65010).The complete longevity (preimaginal + imaginal periods) depends mainly of temperature and oscilates on average from 1 month at 25 C, to about 5 months at 5 C. G. domesticus has a net reproductive rate (ReJ from about 3 (at 25 C, 950/0RH.) to over 59 (at 15 C, 85 /, R.H.), which was intermediate between those of Carpoglllphus lactis (L.) (higher R,,).and Glycyphagus desiructor (Schr.) (lower R o ), but the mea n lengths of generations (T) of G. domesticus were longer than T of C. lactis and alittle shorter than those ot G. desrructor. The innate capacities for increase (r m ) and the finite rat es of increase (J.) of G. domesticus were slightly different from those of G. destrucror, but were distinctly lower than these parameters of C. lactis respectively.