PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLI 1997 DANE BIOLOGICZNE ROZTOCZKA SUSZOWEGO, CARPOGLYPHUS LACTlS (L.) (CARPOGLYPHIDAE, ACARl) ŻERUJĄCEGO NA KILKU ODMIANACH MIODU Wit Chmielewski Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie Badano akceptację kilku krajowych odmian miodu przez Carpoglyphus lactis (L.) - jednego z naj pospolitszych szkodników produktów pasiecznych. Wszystkie 9 badanych odmian miodu: akacjowy (z robinii), gryczany, lipowy, rzepakowy, wielokwiat wiosenny (z sadów), wielokwiat letni, spadziowy (ze spadzi iglastej), nektarowo-spadziowy, były akceptowane przez ten gatunek, ale kilka z nich (np. rzepakowy, gryczany, lipowy) były nieco bardziej preferowane od innych. Wzrost populacji roztoczka suszowego na miodzie pozostaje w związku z jego intensywnym odżywianiem się, płodnością i rozwojem, co tłumaczy stosunkowo częste przypadki porażenia i zanieczyszczenia tego produktu przez szkodnika. Słowa kluczowe: Acarina, roztoczek suszowy, biologia, miód, szkodniki WSTĘP Ule pszczele są siedliskiem licznej akaro- i entomofauny, w tym także wielu szkodników pasiecznych i przechowalnianych (Banaszak, 1980; Chmielewski 1971a, 1989, 1991a, 1992, 1995a; Gaponova, Grobov, 1978; Grobov, 1975, 1991; Haragsim i in., 1987; Rolnik, Szrnidt, 1959), skąd często trafiają do produktów pszczelich. Miód naturalny, jak wynika z wcześniejszych badań i obserwacji, należy do produktów pasiecznych dosyć często zanieczyszczanych przez różne stawonogi, a zwłaszcza przez roztocze z grupy rozkruszków magazynowych (Acaro idea). Jednym znajpospolitszych gatunków pasiecznych spotykanych w tym produkcie jest roztoczek suszowy - Carpoglyphus lactis (L.), a jak wykazały wstępne doświadczenia i obserwacje własne, rozkruszek ten może się na nim rozwijać (Chmielewski, 1970, 1991b, 1995b, l 996a,b,c). Celem obecnych badań jest określenie możliwości namnażania się tego gatunku na różnych odmianach miodu i ich podatności na inwazję szkodnika. W hipotezie roboczej założono, że miód pszczeli jako naturalny pokarm C. lactis zapewnia pełny rozwój i wzrost jego populacji, co jest jedną z istotnych przyczyn stosunkowo częstych przypadków zanieczyszczeń akarologicznych tego produktu. 177

2 METODYKA Materiał doświadczalny - żywe roztocze do badań biologicznych uzyskiwano z masowych monokultur gatunku prowadzonych od wielu lat w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (temperatura około 20 o e, wilgotność względna powietrza - około 85%), na miodzie i na innych produktach pasiecznych. Okazy do rozpoczęcia hodowli wyizolowano z osypu naturalnego zebranego z dennic uli pszczelich i z produktów spożywczych, głównie owoców suszonych porażonych przez rozkruszki. Doświadczenia prowadzono w podobnych warunkach cieplnych i wilgotnościowych, podając roztoczom 9 różnych odmian miodu (akacjowy \z robinii białej\, gryczany, lipowy, rzepakowy, wrzosowy, wielokwiatowy wiosenny (z sadów), wielokwiatowy letni, spadziowy ze spadzi iglastej, nektarowo-spadziowy - spadź liściasta + nektar) w formie wodnych roztworów (75%). Rozwój osobniczy badano na 100 osobnikach w każdej kombinacji doświadczalnej; obserwacje prowadzono codziennie lub co 1-2 dni notując stan jego zaawansowania aż do uzyskania imagines. Płodność i długość życia badano też w 100 powtórzeniach w każdej kombinacji; powtórzenie stanowiła jedna para (samica + samiec) jednodniowych osobników dorosłych umieszczonych w klateczce hodowlanej, zaopatrywanej w pokarm (pasek bibuły filtracyjnej nasączonej roztworem miodu). Doświadczenia sprawdzano w dniowych odstępach czasu, notując liczbę złożonych jaj, przeżywalność roztoczy i w miarę potrzeby uzupełniając pokarm, aż do naturalnej śmierci wszystkich badanych osobników. WYNIKI I DYSKUSJA Uzyskane dane biologiczne C. lactis, takie jak: płodność samic, rozwój osobniczy, żywotność stadiów młodocianych i form dorosłych, na 9 różnych odmianach krajowych miodów naturalnych podawanych roztoczom jako pokarm świadczą o tym, że wszystkie uwzględnione w doświadczeniach odmiany są akceptowane przez tego rozkruszka (tab. 1-2). Parametry te na niektórych odmianach miodu (rzepakowy, gryczany, lipowy, nektarowo- spadziowy) miały nieco większe wartości niż na pozostałych, co zdaje się wskazywać na to, że mogą być one chętniej atakowane przez szkodnika. W sumie, uzyskane wyniki badań potwierdzają założenia hipotezy roboczej o możliwości namnażania się rozkruszka na miodzie, co jest jedną z przyczyn jego stosunkowo częstego i licznego występowania w tym produkcie. Porównanie danych biologicznych roztoczka suszowego badanych na miodzie, z odpowiednimi wskaźnikami tego gatunku na innych produktach (śliwki suszone, drożdże piekarskie, pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły, mleczko pszczele) uzyskanymi w podobnych warunkach cieplnych i wilgotnościowych we wcześniejszych badaniach (Chmielewski, 1971, 1978, 1983), przemawiają na korzyść tych ostatnich (kilkakrotnie większe wartości niż na miodzie) i świadczy o ich większej atrakcyjności pokarmowej dla tego rozkruszka. 178

3 Tabela Rozwój roztoczka suszowego, Carpoglyphus lactis (L.) w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (temperatura - około 20 C, wilgotność względna powietrza - około 85%) żerującego na różnych odmianach miodu: akacjowy (A), gryczany (B), lipowy (L), rzepakowy (R), wrzosowy (H), wielokwiat wiosenny (By), wielokwiat letni (Ms), spadź iglasta (He), spadź liściasta + nektar (HI+n); n osobników roztoczy w każdym wariancie doświadczeń. Development of driedfruit mite, Carpoglyphus lactis (L.) under controled laboratery conditions (temperaturę - about 20 C, RH - about 85%) feeding on various kinds of honey: acacia (A), buckwhcat (B), lime (L), rape (R), heather (H), vernal blossom (By), summ er multiflorous (Ms), conifer honeydew (He), leafhoneydew + neetar (HI+n); n mite specimens at each variant of experiments Dane Średnia liczba (przedział uzyskana na odmianie miodu - Mean num ber (range) obtained on kind ol honev Data A B L R H Bv Ms Hc HI + n Averaoe Stadium embrionalne (dni) Embrionie stane (davs) /2-8\ /2-14\ /3-16\ /2-10\ /3-6\ /2-11) /2-14\ /33-11) (2-9\ (2-16\ Rozwój całkowity (dni) - Complete ontoaenesis (davs) Śmiertelność jaj (%) - Mortalitv ol enos (%) Wyląg imagines (%)- Hatched imaoines (%) Frekwencja samic (%) - ( l.\ (11-122) (12-56) (11-62) (13-85) (15-122) (13-74) (14-72) (14-66) (11-49) (11-122) l J co

4 .... (XI o Tabela 2 Długość życia i płodność roztoczka suszowego, Carpoglyphus lactis (L.) w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (temperatura - około 20 C; wilgotność względna powietrza - około 85%, żerującego na różnych odmianach miodu: akacja (A), gryka (B), lipa (L), rzepak (R), wrzos (H), wielokwiat wiosenny (Bv), wielokwiat letni (Ms), spadź iglasta (He), spadź liściasta + nektar (HI+n); n par roztoczy (samica + samiec) w każdym wariancie doświadczeń Longevity and fecundity of driedfruit mite, Carpoglyphus lactis (L.) under controled laboratory conditions (temperature - about 20 C; RH - about 85%), feeding on various kinds of honey: acacia (A), buckwheat (B), lime (L), rape (R), heather (H), vernal blossom (Bv), summ er multiflorous (Ms), conifer honeydew (He), leaf honeydew + nectar (HI+n); n pairs of mites (female + male) at each variant of experiments Dane Średnia liczba (orzedział) uzyskana na odmianie miodu - Mean number (rance obtained on kin d of honev Data A B L R H Bv Ms Hc HI + n Avera!le Długowieczność imagines (dni) Adult lonaevitv (davs) (12-155\ (16-108\ (13-128\ (11-110\ \ \ \ \ \ \ Bezpłodność przed okresem płodnym (dni)- Preovioosition oeriod (davs) Bezpłodność po okresie płodnym (dni) - Postovioosition oeriod Idavs\ (2-9) (2-7) (2-9) (2-6) (2-8) (2-7) (2-7) (2-7) (2-9) (2-9) (0-98) (0-88) (0-74) (0-49) (0-97) (0-67) (0-70) (O-51) (0-73) (0-98) Okres płodny (dni) Ovioosition oeriod 1davs \ 11-38) 19-46\ 15-41\ 14-55\ \ 12-44\ 11-42) ) 11-46\ 11-91> Liczba jaj na dzień płodny Number of e!l!ls per fecundity day HO\ 11-14) 11-14) 11-20\ 11-5) (1-10) 11-11) (1-12) (1-10) (1-20) Płodność w ciągu całego życia samicy (liczba jaj) - Fecundity of female per whole life (number of (1-67) (16-105) (6-95) (21-295) (12-151) (2-67) (1-88) (13-110) (1-91) (1-295) I>nn<:\

5 WNIOSKI l. Miód pszczeli spełnia wymagania pokarmowe C. lactis umożliwiając mu rozwój i płodność na poziomie zapewniającym wzrost populacji gatunku, co jest jedną z przyczyn jego stosunkowo częstego i licznego występowania w tym produkcie. 2. Pewne zróżnicowanie parametrów biologicznych rozkruszka uzyskanych w doświadczeniach na miodach odmianowych wskazuje na różny stopień atrakcyjności, a tym samym świadczy o różnej podatności miodu na inwazję szkodnika w zależności od odmiany produktu. 3.Akceptację miodu jako pokarmu przez roztoczka suszowego można wykorzystać do celów doświadczalnych stosując ten produkt w czystej formie jako pożywkę (medium), lub też jako dodatek do diety w laboratoryjnej hodowli roztoczy. LITERATURA B a n a s z a k J. (I 9 8 O ) - Badania nad fauną towarzyszącą w zasiedlonych ulach pszczelich. Fragm. Faun., 25 (10): C h m i e I e w s k i W. (I 9 7 O ) - Charakterystyka morfologiczna i biologiczno- -ekologiczna Carpoglyphus lactis (L.) - gatunku występującego na miodzie naturalnym w przechowalniach i w ulach pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk., 14 (1-2-3): C h m i e l e w s k i W. (1 9 7 l a) - Badania nad składem gatunkowym roztoczy w zasiedlonych ulach pszczelich i w przechowalniach miodu. Pszczeln. Zesz. Nauk. 15 (1-2): C h m i e I e w s k i W. (I 9 7 I h) - Morfologia, hiologia i ekologia Carpoglyphus lactis (L., 1758) (Glycyphagidae. Acarina). Prace Nauk. Inst. Ochr. Roślin, 13 (2): C h m i e I e w s k i W. ( ) - Płodność i rozwój niektórych gatunków roztoczy ulowych na pyłku. Pszczelno Zesz. Nauk., 22: 173- l 80. C h m i e l e w s k i W. (l ) - Mleczko pszczele jako pokarm Carpoglyphus lactis (L.) (Acarina. Glycyphagidae). Pszczeln. Zesz. Nauk., 27: C h m i e l e w s k i W. (I ) - Mites associated with honey bee (Apis mellifica L.) in Poland. Proc. XXXI-st lnter. Congr. Apiculture, Warsaw, Poland, Aug , 1987; Bucharest, Romania, Apimondia Publishing House: C h m i e l e w s k i W. (1 99 l a) - Roztocze (Acarida) pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) w Polsce. Wiad. Parazyt., 37 (1): C h m i e I e w s k i W. (I 9 9 I b ) - Stored produet mites (Acaroidea) in Polish bee hives. Proc. VIII-Ih lnter. Cougr. Acarology, Ćeske Budejovice, Ćechoslovakia, ; F. Dusbabek and V. Bukva (Eds); Modem Acarology, Co-published by SPB Academic Publishing by, The Hague and Academia Prague, vol. I: C h m i e l e w s k i W. ( ) - Skład gatunkowy i liczebność akarofauny w osypie naturalnym zimujących rodzin pszczelich. Pszczeln. Zesz. Nauk., 36:

6 C h m i e I e w s k i W. (I a ) - Mites (Acarina) important for Polish beekeeping. Proc. Symp. "Advances of Acarology in Poland", Siedlce, Sept ,1995; J. Boczek, S. Ignatowicz(Eds): 210. C h m i e I e w s k i W. (I 995 b) - Results of acarological analyses of honey. Proc. Symp. "Advances of Acarology in Poland", Siedlce, Sept , 1995; J. Boczek. S. Ignatowicz (Eds): 204. C h m i e I e w s k i W. (I a ) - Results of hygiene investigations of honey in relation to its acarological contaminations. IV Simposio de Propołeos y III de Apiterapia; Agosto, 1996, La Habana, Cuba; Sci. Program y Resumenes: C h m i e 1e w s k i W. (I b ) - Zagrjaznienije meda kleśćami i nasekomymi. I-st Inter. Sci.-Practical Conference "Ecology and Apoidea Protection", Dec , 1996, Rybnoe, Ryazan Region, Russia; Abstracts: C h m i e I e w s k i W. (I c ) - Acaro-entomofauna spccies composition of honey. Pszczelno Zesz. Nauk., 40 (2): G a p o n o v a V. S., G r o b o v O. F. (I 97 8 ) - Kleśćevyje bolezni pćeł. Rosselchozizdat, Moskva, G r o b o v O. F. (I 97.5 ) - Kleśćevąja fauna gnezda medonosnoj pćeły i chranjaśćegosja meda, Trudy Vsesojuz. Inst. Eksp. Veterinariji, 43: G r o b o v O. F. (I 99 l ) - Kleśći: parazity pćeł i vrediteii ich produkcii. Rosagropromizdat, 94ss. H a r a g s i m O., S a m s i ń a kk., v o b r a z k o v a E. (I ) - The mites inhabiting the bee-hives in CSR. Z. Angew. Enl., 87 (I): RoI n i ks., S z m i d t A. (I 9.59 ) - Z badań nad entomofauną pasieki doświadczalnej w Nadleśnictwie Zielonka. Pszczelno Zesz. Nauk., 3 (2): BIOLOGICAL DATA OF DRIEDFRUIT MITE, CARPOGLYPHUS LACTlS (L.) (CARPOGLYPHIDAE, ACARI) FEEDING ON SEVERAL KINDS OF HONEY. Wit Chmielewski Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Summary Food acceptance of several Polish kinds of honey by Carpogłyphus lactis (L.), one of the most common apiary produet pests, was studied. Examined kinds 01' honey such as accacia honey (from Robinia pseudacacia L.), buckwheat, lime, rape, blossom (from orchards), summ er multif1ore, honeydew (from conifers), nectar-honeydew were accepted by the pest. However, rape, buckwheat, and lime honey were slightly more preferred. An increase C. lactis population on honey was attributed to its intense consumplion, reproduction, and development; these factors may explain the frequent infestation and contamination ofnatural honey with the mile. Ke)'words: Acarina, driedfruit mite, biology, honey, pests. 182