PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXVIII Puławy 1984 BIOLOGIA TYROPHAGU S LONGIORA (GERV.) (CARINA, ACARIDAE) - SZKODNIKA ZAPASOW PYŁKU Wit Chmielewski Instytut Ochrony Roślin - Poznań WPROWADZENIE Roztocze magazynowe znane są ze swej szkodliwości dla różnych towarów przechowywanych, takich jak produkty spożywcze, pasze, suszone zioła lecznicze i przyprawy, czy też nasiona wielu roślin uprawnych. Niektóre gatunki tych szkodników wchodzą także w skład akarofauny towarzyszącej pszczołom w ich gniazdach, a występują też powszechnie w magazynach pasiecznych, gdzie stanowią zagrożenie dla przechowywanych tam produktów pszczelich - głównie zapasów pyłku i pierzgi, które często uszkadzają (C h m i e l e w s ki, 19711a; 1975). Wśród roztoczy spotykanych w ulach zamieszkałych przez pszczoły licznie występującym jest rozkruszek wydłużony - Tyrophagus longior (Gerv.) (synonimy: T. infestans Berlese, T. tenuiclavus Zachv., T. dimidiatus (Herm.)). Analizy osypu zimowego na obecność roztoczy prowadzone w czasie wiosennych przeglądów pasiek wykazują obecność tego rozkruszka wokoło 20% uli pszczelich. Poza ulami i magazynami pasiecznymi T. longior żeruje w wielu przechowywanych produktach spożywczych, uszkadza też rośliny, spotyka się go w glebie, kompoście, uprawach szklarniowych, pieczarkarniach a także w gniazdach ptaków (C h m i e l e w s k i, 1979; 1982). W związku z powszechnym występowaniem rozkruszka możliwości zawleczenia go do uli i magazynów produktów pszczelich są bardzo duże. Ponieważ jednak w literaturze pszczelarskiej brak jest danych o tym szkodniku, uznano za celowe przeprowadzenie badania jego rozwoju i płodności na pyłku zbieranym przez pszczoły. Niektóre informacje, zwłaszcza z zakresu morfologii tego gatunku znaleźć można w piśmiennictwie akarologicznym (O b o u s s i er, 1939; Zachvatkin, 1941; Turk, Turk, 1957; Ro b e r t s o n, ]961; H u g h e 5, 1961; B o cz e k, 1980). 135

2 MATERIAŁ I METODYKA Żywe osobniki T. longior otrzymano w wyniku analizy osypu zimowego pobranego z uli pszczelich w czasie wiosennego przeglądu pasieki oraz z roślin ogórków szklarniowych uszkodzonych przez tego rozkruszka. Znalezione w ten sposób roztocze stanowiły materiał wyjściowy do założenia masowych hodowli gatunku, które prowadzono w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych, w temperaturze 25 C, wilgotności względnej powietrza 85%. Jako pokarm podawano roztoczom zarodki pszenicy, drożdże piekarskie oraz pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły. Obnóża pyłkowe pozyskiwano wiosną, w okresie oblatywania przez pszczoły głównie drzew owocowych i mniszka lekarskiego (kwiecień-maj,.1983), używając do tego celu poławiaczy pyłku. Roztocze hodowano metodą stosowaną już w cześniej w podobnych doświadczeniach z innymi gatunkami roztoczy ulowych (C h m i e l e w s k i, 1970, 1971b, 1978), w komórkach szklanych wykonamych według wzorów podanych w piśmiennictwie (R o b e r t s o n, 1944; B O c z e k, 1954; S o 10m o n, C u n- n i n g t o n, 1964). W tych samych warunkach przeprowadzono też doświadczenia biologiczne. Do doświadczeń nad długością życia i płod-.nością rozkruszków brano jednodniowe osobniki dorosłe, łączono je w pary (samica + samiec), umieszczając każdą w oddzielnej komórce w obecności pokarmu, w temperaturze 25 C. (termostat) i w wilgotności względnej powietrza 85% {w obecności nasyconego roztworu KCl). Uwzględniono 3 różne pokarmy - pyłek kwiatowy i.2 pokarmy porównawcze: drożdże piekarskie i zarodki pszenicy, badając na każdym z nich po 25 par roztoczy (powtórzenia). Liczebność złożonych jaj oraz żywych i martwych roztoczy rodzicielskich sprawdzano co 1-3 dni, przy czym złożone jaja i martwe osobniki były każdorazowo usuwane,z komórek, a pokarm wymieniano na świeży. W doświadczeniach mad rozwojem, stosunkiem płci i śmiertelnością roztoczy w okresie ich rozwoju obserwowano po 100 jaj na każdym z 3 pokarmów. oddzielnie. Obserwacje prowadzono od złożenia jaj aż do uzyskania osobników dorosłych, sprawdzając żywotność roztoczy i stan zaawansowania ich rozwoju w odstępach 1-2 dniowych, WYNIKI Wieloletnie obserwacje i analizy zmiotków z uli pszczelich zawierających m. in. resztki pokarmu pszczół - drobne cząsteczki pyłku i pierzgi, wykazywały obecność licznych roztoczy, w tym też rozkruszka wydłużonego - T. longior (wokoło 20% prób). To skłoniło do postawienia hipotezy roboczej, że pyłek jest pokarmem atrakcyjnym dla tego gatunku roztoczy, co też potwierdziło się w toku przeprowadzonych badań. Stwierdzono mianowicie doświadczalnie, że T. longinor hodowamy w warunkach laboratoryjnych na pyłku kwiatowym zbieranym przez pszczoły, podobnie jak i na 2 innych pokarmach (drożdże piekarskie, 136

3 Tabela l Ta ble l Rozwój Tyrophagus longior (Gerv.) na pyłku i na 2 innych atrakcyjnych dla roztoczy pokarmach (drożdże piekarskie, zarodki pszenicy); temperatura 25 C. wilgotność względna 85%, wyjściowa I iczba badanych roztoczy jaj w każdej kombinacji doświadczenia Life hiatory of Tyrophagus longior (Gerv.) in' pollen and! in 12 different attractive foodstuffs for mites (baker's yeast, wheat germs); temperaturę 25 C, relative humidity 85 per cent, initial number of examined mites eggs at every variant of experiment Długość rozwoju (dni) Osobniki Longevity of development kończące Pok;um (days) rozwój (%) Frekwencja Specimens samic (O~) Food średnio od-do finishing Frequency of on average from-to development females (%) (%) I Pyłek 10, ,0 Pollen Drożdże piekarskie 13, ,7 Baker's yeast Zarodki pszenicy 12, 'l,7 Wheatgerms Średnio On averagę 12,2 I ' ,8 Tabela 2 Table 2 Płodność i długość życia Tyrophagus longior (Gerv.) na pyłku i na 2 innych atrakcyjnych dla roztoczy pokarmach (drożdże piekai skie,zarodki pszenicy) ; temperatura 25 "C, wilgotność względna 85%, liczba zbadanych roztoczy - 25 par (samica + samiec) w każdej kombinaci doświadczenia Fecundiry and longevity of Tyrophagus longior (Gerv.) in pollen and in 2 different foodstuffs (baker's yeasr, wheatgerms); temperaturę 25 C,relative humidity 85 per centynumber of exarnined mites - 25pairs (female + male)at everyvariant ofexperiment Pokarm Food Liczba jaj złożonych Długość życia (dni) w ciągu całego życia Longevity (days) samicy Number of eggs laid during whole life of samicy - female samca-male female średnio od-do średnio lod-do średnio I od-do on averagę from-to onaverage from-to onaverage from-to Pyłek 34, , , Pollen Drożdże piekarskie 43, ,S , Baker's yeast Zarodki pszenicy 63, , , Wheatgerms Średnio,. 47, , I 307,8 Onaverage I

4 zarodki pszenicy), w temperaturze 25 C i przy wilgotności względnej powietrza 85%, rozwija się pomyślnie przechodząc pełny cykl rozwojowy (jajo, larwa, protonimfa, duetonimfa, imago); nie tworzy form hypopus. Cały rozwój osobniczy od stadium jaja do postaci dorosłej trwa w tych warunkach średnio 10,8 dni, przy czym stosunkowo duża liczba roztoczy (80%) kończy swój rozwój przekształceniem się w formy imaginalne. ~ porównania rozwoju rozkruszka na pyłku z jego rozwojem na drożdżach i zarodkach pszenicy wynika, że pyłek jest pokarmem szczególnie korzystnym dla tego gatunku roztoczy. Rozwój rozkruszka na pyłku przebiega przeciętnie najszybciej, przy jednocześnie najniższej śmiertelności w czasie jego trwania (tab, 1). Podobnie korzystnie wpływa odżywianie się pyłkiem na płodność T. longior. Samice karmione pyłkiem składają przeciętnie więcej jaj (średnio 344,5 jaj w ciągu całego życia) niż na innych 2 badanych pokarmach. Zwiększona aktywność rozrodcza i intensywniejsze składanie jaj na tym pokarmie nie pozostaje jednak prawdopodobnie bez wpływu na długość życia rozotczy, gdyż na pyłku żyją one przeciętnie krócej niż na 2 innych badanych pokarmach (tab. 2). WNIOSKI Wysokie parametry biologiczne T. longior żerującego na pyłku kwiatowym świadczą o dużej atrakcyjności tego pokarmu w porównaniu z innymi pokarmami (drożdże piekarskie, zarodki pszenicy) dla tego rozkruszka. Tłumaczy to częściowo jego liczne występowanie w ulach zamieszkałych przez pszczoły i w magazynach pasiecznych. Analizy osypu zimowego wykonane co roku wiosną w 'czasie przeglądu pasiek wykazują bowiem obecność tego roztocza wokoło 20% badanych uli. Rozkruszek wydłużony żeruje tam na martwych pszczołach (nekrofagizm) oraz na odpadach pokarmu tych owadów, którymi najczęściej są cząstki pyłku i pierzgi. Spotyka się go też często w poławiaczach pyłku, zwłaszcza gdy te są z niego przez pszczelarza zbyt rzadko opróżniane. Z porównania wyników obecnych badań z danymi uzyskanymi w przeprowadzonych wcześniej podobnych badaniach na innych gatunkach roztoczy ulowych (C h m i e l e w s k i, 1978, 1983) wynika, że T. lotunor charakteryzuje się wyższym od innych gatunków potencjałem biologicznym i dlatego należy się liczyć z dużym zagrożeniem dla produktów pszczelich i uszkodzeniami głównie pyłku i pierzgi ze strony tego szkod-,nika. Stąd wynika potrzeba utrzymywania czystości i higieny w ulach i magazynach pasiecznych. LITERATURA B o c z e k J. (1954) - Metoda hodowli małych owadów i.roztoczy w kontrolowanych warunkach wilgotności powietrza. Ekol. Pol., 2(4): B o c z e k J. (1980) - ZaTYs akarologii rolniczej. Warszawa, 355 ss. 138

5 C h m i e l e ws kiw. (1970) - Charakterystyka morfologiczna i biologiczna Carpoglyphus lactis (L.) - gatunku występującego na miodzie naturalnym w przechowalniach.i w ulach pszcrzelich. Pszczelno Zesz. Nauk. 14: C h m i e l e ws kiw. (1971a) - Badania nad składem gatunkowym roztoczy w zasiedlonych ulach pszczelich i w przechowalniach miodu. Pszczelno Zesz. Ntiuk«, 15(1-2) : C h m d e l e ws kiw. (1971b) - Morfologia, biologia i ekologia CarpoglYPhUS lactis (L.), (1758) (Glycyphagidae, Acarina). Prace Nauk. Inst. Ochrony Roślin, 13,2: C h m i e l e w s kiw. (1975) - Roztocze (Acariana) występujące w zbieranym przez pszczoły i przechowywanym pyłku kwiatowym. Zeszyty Problemowe Post. Nauk Roln., 171: C h m i e l e w s kiw. (1978) - Płodność i rozwój niektórych gatunków roztoczy ulowych na pyłku. Pszczelno Zesz. Nauk., 22: C h m i e l e w s kiw. (1979) - Roztocze szkodliwe w uprawach ogórków w szklarniach. Ochro'lUl Roślin, 23.(10):5-7. C h m i e l e w s kiw. (1982) - Roz-t,ocze (Acarina), zamieszkujące gniazda wróbla domowego (Passer domesticus L.). Wiad. Parazytol., 28,1'-2: C h m i e l e ws k i' W. (1983) - Pierzga jako pokarm rozkruszków z rodzaju Acarus (Acarina:Acaridae). Zeszyty Problemowe' Post. Nauk Roln., 252: Hu g h es A. M. (1961)...:..The mitesof stored food. London, 287 ss. O b o u s,si er H, (1'939) ~ Beitrage zur Biologie und Anatomie der Wohnungsmilben. Ztschr. angew. Ent., 26:25' R o b e r t s o n P. L. (1944) - A technique for biological studies. Bull. ent. Res., 35, 3:251-2'55. R o be 'r t s o n P. L. (1961) -A morphological study of variation in Tor1lphagus (AcaTina), with particular reference to populations infesting cheese. Bull. ent. Res., 52, 3: S o 10m o n M. E., C u n n i n g oto n A. M. (1964) - Rearing acaroid mites. Fasc. h. s. (C.R. I-er Congres Int. d'acarologie, Fort Colldns, Cal. USA, 1963): 3~03. T li r k E., T li r k F. (1957) - Systematik und Okologie der Tyroglyphiden Mitteleuropas, Zoo1. Inst. FI"'iedrich-Alex. Univ. Erlangen, Akad. Verlagsges. Leipzig, Bd 1, Teil l; Abschn. l, 231.ss, Z a c h vat k i n A. A. (1941) - Paukoobraznyje, Tiroglifoidnyje kleśći (TlIrogryphoidea). Akademia Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 6(1), 375 ss, Bl10JIOrJ.1.f1 TYROPHAGUS LONGIOR (GERV) ACARINA, ACARIDAE - BPE,lJ;l1TE.Jlb.fl 3AI1ACOB I1bIJIbIJ;bI B. X Me Jl e B c K Jol Tyrophagus uongior (Gerv) o~ H3 {)6~HX yjiebbix KJl~eH (OKOJIO20% aace- JIeHbIX yjlej1) 6bIJI J1CCJle~OBaHHa QBeTO'lHOJ1IJhIJlbJ1bI Co6HPaHH0J1rrsenaser JolHa 2 APyrKX xopssax - nexapsnsrx npoxosax 11 aapom.nuax n urenausr, l1ccjie~obahym nposrcxoaanx B JIa60paTOpilbIX yc.1l0bjoihx: B TeMDeparype 25 IJ; Jol OTHOCJolTeJIbHOii BJlaJKHOCTHaosnyxa 85%. I10JIbHbIJ1 ~JI pa3bhtjoih(id1~o, JJWlHHKa,npOTOHI1Mq)a. ~eytohhmcpa,b3pocjl8h OC06b) T_ JIOHrJ1.'Opnpo~OJI:lKaeTCHB cpezuiesr 10,8 (9-12) ~HeJ1; KJIe~ He oópaayer nmonajibhdj1 CT~= CMeprHOCTb KJle~et1: BO BpeMR,MX pa3bjłtid1 OT Jłt1:~ ~O. B3POCJI0J1oc06bJol zrocraraer 200/II.I1JIO~OBJoITOCT ~,a OTHOCIM- TeJIb,HO6oJlbUIaJł; caseca OTKJlaW>IBae'l'B cpe,l),hem344,5 ( ) HI1~ B Te'leID1e 139

6 BceH :lkm3hm.kjie~ :lkj1:bytb cpezmest 40,7 (16-68),lIHeH.Cpannernre pe3yjibtatob Il!OJIy'leHHbIXB IHCCJIe,llOBaHl1RX Ha 3 pa3jii1'lhbix KOpMax,lIOKa3bIBaeT'lTO nsmsua JIBJI.!I!eTCIi O'leHb npmmekatejibhbim,lijijit. JIOHrl1pOB(Ta6. 1 H 2). AT'l'paKLV10HHOCTb nbijibi.ębi,lijijikjl~eh Bb13blBaeT 'lacto MHoro'lI1CJIeHHblesaceaeaae n'lejii1hbixyjieh 3THMHBpe,l\HTeJIbliMJ1:. BIOLOGY OF TYROPHAGUS LONGIOR (GERV.) (ACARINA, ACARIDAE) - PETS OF STORED POLLEN Wit Chmielewski Summary Tyrophagus lonaior (Gerv.) - one of the commonest beehive mites (infestation near 20 per cent of beehives) was examined first of all at pellen collected by honey bees and at other 2kinds of food - baker's yeast and wheat gerrns. Inveetigations were conducted under the Iaboratorvcondtttons: at temperaturę 25 C and 85 per cent relatli.ve humidity. The whole life history (egg, Iarva, protonyrnph, deutonymph, dult) of. T. longior lasts on theaverage 10,8 (9-12) days; mite does not form hypopi. The mortality of rnites during their development from egg to adult amounts 20 per cent. Fecundity of the specles Js comparatively high; mean number of Iaid eggs - 344,5 ( ) per feroale per its whole life. Mites live on averagę 40,7 ( ) days, Comparison of the results obtained at 3 various kinds food show that pollen ds a very attractive food for T. longior (tab, l, 2). The attraotiveness of póllen for mites causes the often and heavy infestation of beehives by these pests.