PRZEŻYWALNOŚĆ ROBOTNIC PSZCZOŁY MIODNEJ (APIS MELLIFERA L.) USYPIANYCH RÓŻNYMI SPOSOBAMI W BADANIACH LABORATORYJNYCH

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr PRZEŻYWALNOŚĆ ROBOTNIC PSZCZOŁY MIODNEJ (APIS MELLIFERA L.) USYPIANYCH RÓŻNYMI SPOSOBAMI W BADANIACH LABORATORYJNYCH Z d Z i S ł a w W i l k a n i e c, M o n i k a M a c i e j e w s k a Katedra Hodowli Owadów Użytkowych AR, ul. Wojska Polskiego 71c, Poznań Streszczenie W doświadczeniu sprawdzono pięć sposobów usypiania robotnic pszczoły miodnej i ich przeżywalność w okresie 72 godzin przetrzymywania po zabiegu uśpienia w warunkach laboratoryjnych. Do usypiania wykorzystano dwutlenek węgla, eter, niską temperaturę, saletrę potasową i saletrę amonową. Śmiertelność usypianych pszczół badano co 24 godziny od wykonania zabiegu uśpienia. Po 24 i 48 godzinach najniższą śmiertelność uzyskano w grupie pszczół usypianych CO 2, a po 72 godzinach w grupach usypianych saletrą potasową i amonową oraz dwutlenkiem węgla. Słowa kluczowe: pszczoła miodna, usypianie, przeżywalność. WPROW ADZENIE Usypianie pszczół wykorzystuje się w różnych celach, zarówno praktycznych jak i naukowo-badawczych. Stosuje się je przy zwalczaniu chorób, określaniu stopnia inwazji roztocza Varroa, przy nasiedlaniu ulików lub klateczek doświadczalnych oraz przy inseminowaniu matek pszczelich (S k 0- w r o n e k 1979, W i l k a n i e c i W ó j t o w s k i 1979, J e l i ri s k i 1984). Najbardziej znanym i od dawna używanym środkiem do usypiania pszczół jest dwutlenek węgla. Jego oddziaływanie na pszczoły badano w różnych aspektach (L a c h e r 1967, M e d u g o r a c 1967, S k o w r o- n e k i in. 1973, S k o w r o n e kij a y c o x 1974, M u s z y ri s k a 1975, S k o w r o n e k 1976). Prowadzone od szeregu lat w Katedrze Hodowli Owadów Użytkowych Akademii Rolniczej w Poznaniu badania nad toksycznym działaniem pestycydów dla pszczoły miodnej, w których wykorzystywano dwutlenek węgla do usypiania pszczół, w celu zasiedlania izolatorów, skłoniły do poszukiwania najmniej szkodliwych metod usypiania pszczół. W związku z powyższym wykonano doświadczenia nad usypianiem robotnic pszczoły miodnej różnymi sposobami. Celem przeprowadzonych doświadczeń było sprawdzenie pięciu sposobów usypiania pszczół i określenie ich wpływu na przeżywalność w 7

2 okresie 72 godzin przetrzymywania po zabiegu uśpienia w warunkach laboratoryjnych. METODYKA W doświadczeniu wykorzystano następujące sposoby usypiania pszczół: z zastosowaniem dwutlenku węgla, niskiej temperatury, saletry potasowej i amonowej oraz eteru. Pszczoły pozyskiwano z pasieki doświadczalnej katedry za pomocą tzw. poławiacza własnej konstrukcji (W i l k a n i e c 1979), umożliwiającego odławianie do drucianych klateczek dowolnej liczby pszczół zbieraczek wylatujących z ula na pożytek. Przebieg procesu usypiania pszczół uzależniony był od zastosowanego środka usypiającego. Klateczki z pszczołami przeznaczonymi do usypiania dwutlenkiem węgla umieszczano w naczyniu przykrytym ręcznikiem, do którego doprowadzano dwutlenek węgla z butli, za pośrednictwem reduktora i gumowego wężyka. Usypianie z zastosowaniem niskiej temperatury polegało na umieszczeniu klateczek z odłowionymi pszczołami w temperaturze -l3 C. W celu uśpienia pszczół saletrą potasową i amonową przygotowano paski bibuły, które nasączono roztworem wodnym tych soli, a po wysuszeniu bibuły spalano w eksykatorze, do którego wkładano klateczki z pszczołami przeznaczonymi do uśpienia. Podobnie pszczoły usypiane eterem umieszczano w naczyniu na dnie którego znajdowała się wata nasączona eterem. Pszczoły poddawano działaniu środków usypiających do momentu ustania ich ruchu, co umożliwiało łatwe liczenie ich i umieszczanie w płytkach po 25 sztuk. Pszczoły przetrzymywano w płytkach Petriego o średnicy 10 cm, do których wstawiano podkarmiaczki (szalki o średnicy 5 cm) z syropem cukrowo- -wodnym (l: l), na powierzchni którego umieszczano krążki z węzy zapobiegające topieniu się pszczół, a umożliwiające pobieranie pokarmu. Na tak przygotowane płytki nakładano folię perforowaną w kształcie walca, którego górną krawędź po umieszczeniu uśpionych pszczół spinano spinaczem biurowym. W doświadczeniu założono również grupę kontrolną, w której pszczoły nie były usypiane. Po odłowieniu ich przy pomocy poławiacza przenoszono je w klateczkach do laboratorium i wypuszczano na szybę okienną, z której chwytano za pomocą pincety i umieszczano w 6-ciu płytkach, również po 25 osobników. Dla każdego sposobu usypiania zakładano sześć powtórzeń. Tak więc łączna badanych pszczół dla każdego sposobu usypiania wynosiła 150 osobników. Płytki z pszczołami wstawiano do cieplarek, w których przetrzymywano je przez trzy doby sprawdzając śmiertelność po upływie 24, 8

3 48 i 72 godzin od założenia doświadczenia, a uzyskane wyniki przedstawiono w postaci liczb i procent6w martwych pszcz6ł. WYNIKI Pszczoły usypiane eterem, po przebudzeniu wykazywały początkowo duży niepok6j, jednakże po kr6tkim czasie uspakajały się. Natomiast proces usypiania pszcz6ł z zastosowaniem niskiej temperatury trwał długo, nawet do 10 minut i przebiegał nier6wnomiemie, podobnie jak ich budzenie się z uśpienia. W pozostałych sposobach usypiania pszczoły zasypiały i budziły się szybko i nie wykazywały większego zaniepokojenia. Pszczoły w płytkach znajdujących się w cieplarkach pobierały pokarm i zachowywały się spokojnie przez cały czas trwania doświadczenia. Zaniepokojenie następowało podczas wyjmowania płytek z cieplarek w celu ustalenia liczby martwych pszcz6ł. Uzyskane wyniki, przedstawione w postaci sumarycznej w tabeli 1, wskazują na zmieniającą się śmiertelność pszcz6ł w poszczeg6lnych grupach w zależności od sposobu usypiania, w miarę upływu czasu. Najmniejszą śmiertelność po 24 godzinach uzyskano w przypadku usypiania pszcz6ł dwutlenkiem węgla (0,6), która była równa śmiertelności w grupie kontrolnej. Wyższą śmiertelność zanotowano przy usypianiu saletrą amonową - 4 i saletrą potasową - 4,6 oraz w przypadku usypiania z zastosowaniem niskiej temperatury - 5,3. Najwyższa śmiertelność po 24 godzinach wystąpiła w grupie pszczół usypianych eterem - 10,6. Poza grupą usypianą saletrą amonową, śmiertelność pszczół po upływie 48 godzin wzrosła we wszystkich pozostałych grupach usypiania, jak również w grupie kontrolnej. Dwutlenek węgla okazał się również i w tym przedziale czasowym najlepszym sposobem usypiania. Śmiertelność pszczół w tej grupie wynosiła 3,3 i była bardzo zbliżona do śmiertelności w grupie kontrolnej - 2,6. W przypadku zastosowania do usypiania niskiej temperatury i saletry potasowej śmiertelność w omawianym przedziale czasowym wzrosła do 6,6. Najwyższy procent padłych pszczół po 48 godzinach zanotowano również przy usypianiu eterem - 25,3. We wszystkich sposobach usypiania śmiertelność pszczół po 72 godzinach od założenia doświadczenia wzrosła. Najniższą śmiertelność zanotowano przy usypianiu saletrą potasową i saletrą amonową i wynosiła ona 15,3. Nieco wyższą śmiertelność uzyskano przy usypianiu dwutlenkiem węgla - 16,6, która gwałtownie wzrosła w tym przedziale czasowym i była blisko czterokrotnie wyższa niż w grupie kontrolnej - 4,6, potwierdzałoby to wcześniejsze opinie A u s t i n a (1955) oraz S k o w r o n k a i in. (1974). W grupie pszcz6ł usypianych z zastosowaniem niskiej temperatury, śmiertelność po 72 godzinach wzrosła do 24. Jednakże naj wyższa śmiertelność utrzymywała się ciągle w grupie pszczół usypianych eterem i wynosiła 46,6. 9

4 Tabela Liczba i procent padłych pszczół w poszczególnych przedziałach czasowych w zależności od sposobu usypiania Number and percentage of death bees in the particular tirne intervals depending on the method of anaesthetization Sposób Usypiania Method of anaesthetization Śmiertelność pszczół po upływie: Death rate of bees after 24 h 48 h 72h number number number Nie usypiane 1 0,6 4 2,6 7 4,6 Not anaesthetized Niska temp. 8 5,3 10 6, ,0 Low temperature, Eter 16 10, , ,6 Ether Dwutlenek węgla 1 0,6 5 3, ,6 Carbon dioxide Saletra potasowa 7 4,6 10 6, ,3 Nitre Saletra amonowa 6 4,0 6 4, ,3 Ammonium nitratę WNIOSKI l. Zastosowane w doświadczeniu sposoby usypiania pszczół charakteryzowały się, w różnym stopniu, negatywnym wpływem na ich przeżywalność, który uwidocznił się wyższa śmiertelnością w grupach usypianych w porównaniu z grupą kontrolna. 2. Najbardziej niekorzystne dla pszczół okazało się usypianie eterem, w wyniku którego we wszystkich przedziałach czasowych uzyskano najwyższe procenty śmiertelności pszczół. 3. Działanie niskiej temperatury w usypianiu pszczół powodowało niewielka śmiertelność po 24 i 48 godzinach od uśpienia, która po 72 godzinach gwałtownie wzrosła. 4. Najniższą śmiertelnością charakteryzowały się grupy pszczół usypiane saletra potasową, saletra amonową oraz dwutlenkiem węgla, w przypadku którego śmiertelność po 24 godzinach równała się śmiertelności w grupie kontrolnej, a po 48 godzinach niewiele ją przewyższała. 10

5 LITERATURA A u s t i n G.H. (1955) - Effect of carbon dioxide anaesthesia on bee behavior and expectation of life. Bee Wor/d, 36(3): J e l i ń s kim. (1984) - Metoda określania stopnia inwazji roztoczy Varroa jacobsoni w rodzinach pszczelich bez czerwia. XXI Nauk.Konf.Pszczel., Streszcz.ref.: 9. L a c h e r V. (1967) - Verhaltungsreaktionen der Bienenarbeiterin bei Dressur auf Kohlendioxid. Z. Vergl. Physiol., 54: M e d u g o r a c 1. (1967) - Orientierung der Bienen in Raum und Zeit nach Dauernarkose. Z.Bienenforsch.,9: M u s z y ń s k a 1. (1975) - Nastrój rojowy w rodzinie pszczelej, a zawartość dwutlenku węgla i tlenu w gnieździe. Pszczeln.Zesz.Nauk., 19: S k o w r o n e kw., J a y c o x E.R., G u y n n G. (1973) - Wpływ usypiania matek pszczelich na ich atrakcyjność dla pszczół robotnic. Pszczeln.Zesz. Nauk., 17: S k o w r o n e kw., J a y c o x E. (1974) - Wpływ dwutlenku \\ęgla na pszczoły robotnice. Pszczeln.Zesz, Nauk., 28: S k o w r o n e k W. (1976) - Biologia unasieniania si< matek pszczelich usypianych dwutlenkiem węgla. Pszczeln.Zesz.Nauk., 20: S k o w r o n e k W. (1979) - Wpływ dwutlenku węgla na wartość użytkową matek pszczelich. Pszczeln.Zesz.Nauk.,23: W i I k a n i e c Z., W Ó j t o w s k i F. (1979) - Z badań nad szkodliwością niektórych insektycydów dla pszczoły miodnej tapis mellifica L.). Materiały XIX sesji naukowej lor, Poznań: W i l k a n i e c Z. (1979) - Badania laboratoryjne nad toksycznym działaniem niektórych pestycydów na pszczoły miodne. Rocz. AR Poznan, 111: SURVIV AL RATE OF THE WORKERS OF HONEY BEE (APIS MELUFERA L.) ANAESTHETIZED BY DIFFERENT METHODS IN LABORATORY STUDIES Z. W i l k a n i e c, M. M a c i e j e w s k a Summary Anaesthetization of bees is used both for practical and scientific purposes. The aim of the presented experiments was to verify five rnethods of anaesthetizing the workers of honey bee (Apis mellifera L.) and their survival rate withing 72 hours after treatrnent in laboratory conditions. The foliowing methods were used for anaeslhetizing: carbon dioxide, ether, low temperature, nitre and ammonium nitrate. The death rate of bees was examined every 24 hours after anaesthetization. and the obtained results are shown in percentages in comparison with the death rate of not anaesthetized bees of control group. After 24 hours, the lowest death rate was obtained in the group anaesthetized by Cal' The lowest death rate, 72 hours after treatment, was obtained in the groups treated with nitre, ammonium nitrate and carbon dioxide. Kevwords: honey bee. anaesthetization, survival rate. 11