Świętokrzyska Szkoła Wyższa w Kielcach, Wydział Ochrony Zdrowia

Tomasz Szurmik 1, Paweł Lizis 2, Ewa Puszczałowska-Lizis 3 1 Orto-Med. Bielsko-Biała 2 Świętokrzyska Szkoła Wyższa w Kielcach, Wydział Ochrony Zdrowia 3 Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii OCENA EFEKTÓW KOREKCJI POSTAWY CIAŁA W PŁASZCZYŹNIE STRZAŁ- KOWEJ U DZIEWCZĄT WIEJSKICH W WIEKU 7-12 LAT ZE SKOLIOZĄ I 0 Streszczenie Wady postawy ciała dzieci i młodzieży stanowią poważny problem społeczny. Wskazuje to na potrzebę podejmowania skutecznych działań diagnostycznych i rehabilitacyjnych w stosunku do ogółu dzieci i młodzieży w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z małych miast i obszarów wiejskich. Celem pracy była ocena skuteczności ćwiczeń korekcyjnych stosowanych u dziewcząt ze skoliozą I 0 z towarzyszącymi wadami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Podjęto również próbę wykazania, czy wielkość przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa determinuje jakość postawy ciała oraz czy istnieje związek między wybranymi cechami morfologicznymi a postawą ciała u badanych dziewcząt. Dwukrotnym badaniem w odstępie 10-miesięcznym objęto grupę 22 dziewcząt z wadami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej w wieku 7-12 lat. Dziewczęta zamieszkiwały obszar wiejski na terenie gminy Żywiec. Uczestniczyły w autorskim programie ćwiczeń korekcyjnych, prowadzonych w Specjalistycznym Ośrodku Korekcji Wad Postawy Orto-Med w Żywcu. Pomiary wielkości przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa przeprowadzono metodą fotogrametryczną. Typy postawy ciała wyodrębniono na podstawie typologii sylwetkowej Wolańskiego w modyfikacji Zeyland-Malawki. Obliczono ilościowy i procentowy rozkład typów postawy ciała przed zastosowaną korekcją i po jej zakończeniu. Do oceny zależności pomiędzy wielkością przedniotylnych krzywizn kręgosłupa a jakością postawy ciała wykorzystano nieparametryczny test Chi² (χ²). W celu oceny związków postawy ciała z cechami morfologicznymi zastosowano korelację liniową Pearsona. Stwierdzono korzystny wpływ zastosowanych ćwiczeń korekcyjnych na kształt przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa badanych dziewcząt. Masa i wysokość ciała koreluje z postawą ciała badanych dziewcząt. 10-miesięczny program ćwiczeń korekcyjnych poprawia kształt przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa i postawę ciała dziewcząt w wieku 7-12 lat ze skoliozą I. Kształt krzywizn kręgosłupa determinuje jakość postawy ciała badanych dziewcząt. Słowa kluczowe: postawa ciała, metoda fotogrametryczna, krzywizny przednio-tylne kręgosłupa, dziewczęta. 1

Tomasz Szurmik 1, Paweł Lizis 2, Ewa Puszczałowska-Lizis 3 1 Orto-Med. in Bielsko-Biała 2 The Holly Cross Higher School in Kielce, Department of Health Prevent 3 University of Rzeszów, Faculty of Medicine, Institute of Physiotherapy EVALUATION OF THE EFFECTS OF POSTURE CORRECTION IN THE SAGITAL PLANE IN RURAL GIRLS AGED 7-12 WITH I 0 SCOLIOSIS Summary Body posture of children and adolescents is a serious social problem. This points need attempt to take effective diagnostics and rehabilitation for all the children and youth in Poland, with particular focus on children from small towns and rural areas. In this study assessed the effectiveness of correction exercises in girls with I 0 scoliosis and deformation of the spine in sagittal plane. Additionally attempted to establish whether the size of anterioposterior curvatures of the spine determines the quality of the body posture in rural girls. Double study comparised 22 girls with deformation of the spine in the sagittal plane. Age researched was 7-12 year ( x =9,5±2,1). Girls lived in the areas of country Żywiec. The girls were subjected to copyright program in a Specialized Center Correction of Orto-Med in Żywiec. Largeness of the anterioposterior curvatures of the spine assessed by photogrammetric method. Types of posture was isolated on the basis of a Wolanski s typology of the modified silhouette by Zeyland- Malawka. In order to analyze the results before and after, the quality and percentage distribution of types of body posture was calculated. For estimate interrelation between quality of body posture and largeness of the anterioposterior curvatures used non parametric Chi 2 test. The relationships between body posture and with morphological features examed by Pearsons correlation. Found a beneficial effect of corrective exercises for shape of the anterioposterior curvatures in researched girls. Results indicate, that largeness of the anterioposterior curvatures of the spine determines quality of body posture. Weight and hight of body indicate for correlation with body posture. Ten month correction program improve the shape of anteriorposterior curvatures of the spine and girls body posture in 7-12 age with scoliosis the I. The shape curvatures of the spine has influence for quality of girls body posture. Key words: body posture, photogrammetric method, anterioposterior curvatures, spine, girls 2

Wstęp Postawa ciała jest indywidualnym sposobem trzymania się człowieka w pozycji stojącej lub swobodnym układem ciała w tej pozycji, uwarunkowanym przez czynniki morfologiczne lub funkcjonalne. Jedną z ważniejszych cech postawy ciała jest jej zmienność, zachodząca w trakcie filo- i ontogenezy. Zmiany te, zwłaszcza w okresie ontogenezy, decydują o jakości postawy oraz obrazują specyfikę statyki ciała w kolejnych okresach rozwojowych. Wady postawy ciała dzieci i młodzieży stanowią poważny problem społeczny. Na częstość ich występowania w dużej mierze wpływa postęp cywilizacyjny, który ogranicza naturalną potrzebę ruchu. Sedenteryjny tryb życia przyczynia się do szybszej utraty ruchomości w stawach, niż zakłada to ewolucyjny proces starzenia się organizmu. Pozycja siedząca związana jest na ogół z pochyleniem głowy i tułowia do przodu, co powoduje uciśnięcie narządów jamy brzusznej, utrudnienia pracy układu trawiennego, unieruchomienie i spłaszczenie klatki piersiowej. Brak ruchu, niewłaściwe nawyki higieniczne, nieprawidłowe odżywianie, złe warunki mieszkaniowe, to niektóre czynniki, które nakładając się na siebie mogą zagrażać prawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży. W piśmiennictwie dotyczącym zagadnienia oceny postawy ciała proponowanych jest wiele metod oceny. Ich mnogość i różnorodność świadczy o tym, że dotychczas nie znaleziono metody doskonałej. Do najbardziej powszechnych należą: metoda punktowania Kasperczyka [6], metoda inklinometryczna [7, 12, 19], metoda fotogrametryczna [9]. Dokonując oceny postawy ciała dzieci i młodzieży, jako główne kryterium, w wielu przypadkach bierze się częstość występowania wad postawy. Podawane przez różnych autorów liczby i oceny wielkości tego zjawiska są rozbieżne, gdyż wahają się od 36% do 76% [5, 8, 11, 15, 17, 18]. Badania wskazują, że zmiany w aparacie ruchu częściej dotyczą dzieci miejskich między 6 a 14 rokiem życia oraz 18-letniej młodzieży wiejskiej [3]. Odchylenia od cech postawy prawidłowej, powstające w okresie plastyczności rozwojowej, nie wyrównane w wieku rozwojowym, mogą prowadzić do niewydolności narządu ruchu oraz niewydolności ogólnoustrojowej, co zwłaszcza w późniejszych okresach ontogenezy może mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia, samopoczucie, a w konsekwencji na jakość i długość życia. Wszystko to wskazuje na potrzebę podejmowania skutecznych działań diagnostycznych i rehabilitacyjnych w stosunku do ogółu dzieci i młodzieży w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z małych miast i obszarów wiejskich. Chodzi o upowszechnianie masowej, przesiewowej diagnostyki w celu wczesnego wykrywania nieprawidłowości w kształtowaniu się postawy ciała oraz zwiększenie dostępności do działań leczniczych i rehabilitacyjnych dzieci i młodzieży wymagających specjalistycznej opieki medycznej. 3

Celem pracy była ocena skuteczności ćwiczeń korekcyjnych stosowanych u dzieci ze skoliozą I 0 oraz towarzyszącymi wadami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Podjęto również próbę wykazania, czy wielkość przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa determinuje jakość postawy ciała oraz czy istnieje związek między wybranymi cechami morfologicznymi a postawą ciała. Sformułowano następujące pytania badawcze: 1. Czy zastosowane ćwiczenia korekcyjne poprawiają postawę ciała dziewcząt z wadami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej? 2. Czy wielkość przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa determinuje jakość postawy ciała dziewcząt? 3. Czy występują związki pomiędzy masą, wysokością ciała, wskaźnikiem BMI a postawą ciała dziewcząt? Materiał i metody badań Dwukrotnym badaniem w odstępie 10-miesięcznym (wrzesień 2009-czerwiec 2010) objęto grupę 22 dziewcząt w wieku 7-12 lat, ze skoliozą I 0 wraz z towarzyszącymi wadami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Średnia wieku w badanej grupie wynosiła x =9,54±2,1 lat. Dziewczęta zamieszkiwały obszar wiejski na terenie gminy Żywiec. Uczestniczyły w autorskim programie ćwiczeń korekcyjnych, prowadzonych w Specjalistycznym Ośrodku Korekcji Wad Postawy Orto-Med w Żywcu. Dzieci uczestniczące w badaniach charakteryzowały się przeciętną aktywnością ruchową i nie uczestniczyły w pozaszkolnych zajęciach sportoworekreacyjnych. Rodzice dzieci zostali poinformowani o celu badań i wyrazili na nie pisemną zgodę. Na podstawie specjalistycznej diagnozy lekarskiej stwierdzono skoliozy I 0 w badanej grupie. Przeprowadzono ocenę funkcjonalną narządu ruchu oraz wykonano pomiary przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Po dokładnej ocenie postawy ciała każdej osobie dobrano ćwiczenia, w zależności od przebiegu skrzywienia i towarzyszącej wady w płaszczyźnie strzałkowej. Dziewczęta uczęszczały na 45-minutowe zajęcia korekcyjne systematycznie, dwa razy w tygodniu, przez okres 10 miesięcy. Przykłady ćwiczeń specjalnych wykorzystanych w programach indywidualnych: - ćwiczenie z wykorzystaniem Asymetrycznego Zestawu Bloczków Rehabilitacyjnych (AZBR) z nakładką kifotyzującą: p.w.: klęk ze wsparciem tułowia na wsporniku z nakładką kifotyzującą. Chwyt kończynami górnymi za linki z obciążnikami. Przebieg ćwiczenia: pociąganie z jednoczesnym rozciąganiem różnoimiennych kończyn górnych w zależności od rodzaju i kierunku skrzywienia kręgosłupa. Ćwiczenie precyzyjne oddziałuje na szczyt skrzywienia poprzez odpowiednio dobranie ułożenia ramion w pozycji końcowej. Ilość powtórzeń: 5 po 30 sekund (ryc 1). 4

- asymetryczne ćwiczenie odcinka lędźwiowego w pozycji skifotyzowanej: p.w.: tułów wsparty na przyrządzie tak, aby miednica ustawiona była na jego krawędzi. Przebieg ćwiczenia: unoszenie i oparcie na drabince jednoimiennej z kierunkiem łuku skrzywienia lędźwiowego kończyny dolnej w górę z lekkim odwiedzeniem. Ilość powtórzeń: 10, z wytrzymaniem przez 20 sekund. Dobór asymetrycznej pozycji wyjściowej oraz przebiegu ćwiczenia zależny od rodzaju i kierunku skrzywienia kręgosłupa, rotacji oraz towarzyszących wad w płaszczyźnie strzałkowej (ryc 2). - ćwiczenie wzmacniające mięśnie brzucha: p.w.: tyłem do drabinki ze wsparciem przedramion na przyrządzie. Przebieg ćwiczenia: unoszenie ugiętych w stawach kolanowych i biodrowych kończyn dolnych w górę ze skrętem w prawo i lewo oraz wytrzymaniem, powrót do pozycji wyjściowej. Ilość powtórzeń: 30 po 5 sekund (ryc 3). - ćwiczenie korygująco-kifotyzujące w Derotatorze i Korektorze Skolioz (DiKS): p.w.: klęk podparty w urządzeniu ze stabilizacją obręczy barkowej i biodrowej. Ustawienie głowic korygująco-redresyjnych na szczytach łuków w zależności od przebiegu skrzywienia. Przebieg ćwiczenia: ćwicząca biorąc głęboki wdech, wykonuje ruch zwany kocim grzbietem w górę. W trakcie ekstremum wygięcia wykonuje wydech z wytrzymaniem tej pozycji przez około 8 sekund a następnie powraca do pozycji wyjściowej (ryc. 4) - ćwiczenie elongacyjne z zastosowaniem elongatora z klęcznikiem : p.w.: pozycja siedząc na specjalnym klęczniku umożliwiającym poprawne ustawienie miednicy. Szczyt głowy dotykał ramienia wysięgnika z ruchomą głowicą. Ćwicząca wypycha głowicę wysięgnika głową w górę z wytrzymaniem ekstremum elongacji. Urządzenie poprzez sygnał dźwiękowy informowało o nieprawidłowym przebiegu ćwiczenia, dając możliwość skorygowania pozycji. Ilość powtórzeń: 15-20 z wytrzymaniem maksymalnej elongacji przez 15-20 sekund (ryc. 5). Ryc.1. Ćwiczenie z wykorzystaniem Asymetrycznego Zestawu Bloczków Rehabilitacyjnych (AZBR) z nakładką kifotyzującą [16]. 5

Ryc.2. Ćwiczenie odcinka lędźwiowego z pozycją kifotyzującą [16]. Ryc.3. Ćwiczenie wzmacniające mięśnie brzucha [16]. Ryc.4. Ćwiczenie korygująco-kifotyzujące w Derotatorze i Korektorze Skolioz (DiKS) [16]. 6

Ryc. 5. Ćwiczenie elongacyjne z wykorzystaniem elongatora z klęcznikiem [16]. Przeprowadzono pomiary wybranych cech morfologicznych: 1. Masa ciała - przy użyciu wagi lekarskiej, z dokładnością do 0,5 kg. 2. Wysokość ciała - antropometrem, techniką Martina z dokładnością do 0,1 cm. Na podstawie pomiarów masy i wysokości ciała obliczono wskaźnik BMI (Body Mass Index) wg wzoru: masa ciała kg BMI 2 wysokośćciała m Podstawowe statystyki opisowe badanych cech morfologicznych zamieszczono w tab. I. Tabela I. Podstawowe statystyki opisowe wybranych cech morfologicznych badanych dziewcząt Cecha min - max x s V Masa ciała 20,3-45,9 32,5 8,8 27,1 Wysokość ciała 121,0-163,0 142,3 14,7 10,3 BMI 13,20-17,88 15,67 1,36 8,68 Pomiary przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa wykonano za pomocą komputerowego zestawu do diagnostyki wad postawy ciała metodą fotogrametryczną, zaprojektowanego i wykonanego przez pracowników Politechniki Warszawskiej [9]. Stanowisko pomiarowe do badania postawy ciała składało się z: -urządzenia pomiarowego (z wbudowaną kamerą wideo), -aparatu cyfrowego, -systemu komputerowo-elektronicznego, -oprogramowania (ryc.6). 7

Ryc. 6. Stanowisko pomiarowe do oceny postawy ciała. [13]. Komputerowy system badania postawy ciała techniką mory projekcyjnej posiada oprogramowanie umożliwiające wykonanie pomiaru i analizę zarejestrowanego obiektu. Na podstawie zaproponowanych parametrów można określić rodzaj postawy i ewentualnie zaobserwować występujące nieprawidłowości. W związku z tym, że osią całego ciała jest kręgosłup i jego ustawienie, a ukształtowanie ma zasadniczy wpływ na postawę ciała, program umożliwia określenie różnych parametrów głębokościowych, długościowych i kątowych, dających informację o przestrzennym ukształtowaniu pleców, całego kręgosłupa oraz poszczególnych jego odcinków (ryc. 7). Ryc. 7. Wybrane parametry wyznaczane w płaszczyźnie strzałkowej [13]. Oceniono jakość postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej na podstawie kątów przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa, gdzie od sumy kątów α i β odjęto sumę kątów β i γ, obliczając wskaźnik kompensacji μ= (kąt α + kąt β) (kąt β + kąt γ) (ryc. 8). 8

Ryc. 8. Kąty przednio-tylnych wygięć kręgosłupa [21]. Na podstawie kryterium Wolańskiego w modyfikacji Zeyland-Malawki określono trzy typy postawy: kifotyczną, równoważną oraz lordotyczną. W obrębie poszczególnych typów wyróżniono po 3 podtypy. Typologia przedstawia się następująco: 1. Postawy kifotyczne: jeżeli µ >4º: χ = β + g K I χ < 28º; K II 29º χ 31º; K III χ > 32º 2. Postawy równoważne: jeżeli (-3º) µ 3º: σ = α + β + g R I σ < 32º; R II 33º σ 41º; R III σ > 42º 3. Postawy lordotyczne: jeżeli µ < (-4 ): λ = α + β L I λ < 24º; L II 25º λ 29º; L III λ > 30º Następnie dokonano klasyfikacji jakości postawy ciała na: - prawidłową typ kifotyczny KI, równoważny RI, RII, lordotyczny LI - nieprawidłową typ kifotyczny KII, KIII, lordotyczny LII, LIII, równoważny RIII [20]. W celu analizy zebranego materiału obliczono ilościowy i procentowy rozkład typów postawy ciała przed zastosowaną korekcją i po jej zakończeniu. Do oceny zależności pomiędzy wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa a jakością postawy ciała wykorzystano nieparametryczny test Chi² (χ²). Dla oceny związków postawy ciała z wybranymi cechami morfologicznymi zastosowano korelację liniową Pearsona. Wyniki badań Zasadniczym celem pracy była ocena skuteczności korekcji wad kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u badanych dziewcząt. W analizie wyników przedstawiono ilościowy i procento- 9

wy rozkład typów i kategorii postawy ciała przed zastosowaną korekcją i po jej zakończeniu. Wyniki wykazują, że w badaniu pierwszym najczęściej, bowiem u 10 dziewcząt występował nieprawidłowy typ lordotyczny. Nieprawidłowy równoważny odnotowano u 4 a nieprawidłowy typ kifotyczny u 3 dziewcząt. W badaniu II nie stwierdzono nieprawidłowego typu kifotycznego, a prawidłowy typ kifotyczny stwierdzono u 3 dziewcząt. Ponadto zmniejszyła się do 7 ilość dziewcząt z nieprawidłowym typem lordotycznym. Nie uległa zmianie ilość osób z nieprawidłowym typem równoważnym. Reasumując zaobserwowano największą poprawę wśród dziewcząt o typie kifotycznym i lordotycznym. Ogółem w badaniu drugim u 12 dziewcząt stwierdzono występowanie nieprawidłowych krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa (tab. II, ryc. 9). Wyniki wskazują, że po 10-miesięcznej korekcji zmniejszyła się ilość osób z nieprawidłowymi krzywiznami przednio-tylnymi, a zwiększyła ilość osób z prawidłowymi krzywiznami przednio-tylnymi, co świadczy o pozytywnym wpływie zastosowanego programu korekcji na jakość postawy ciała badanych dziewcząt (tab. II, ryc. 9). Tabela II. Skuteczność korekcji deformacji kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Typ postawy ciała Kategoria postawy ciała Kifotyczny Lordotyczny Równoważny Razem bad. I bad. II bad. I bad. II bad. I bad. II bad.i bad. II n % n % n % n % n % n % n % n % Prawidłowa 0 0,0 3 13,6 0 0,0 3 13,6 5 22,7 5 22,7 5 22,7 10 45,5 Nieprawidłowa 3 13,6 0 0,0 10 45,4 7 31,8 4 18,2 4 18,2 17 77,3 12 54,5 Razem 3 13,6 3 13,6 10 45,5 10 45,5 9 40,9 9 40,9 22 100 22 100 Ryc. 9. Skuteczność korekcji deformacji kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej: 1) typ kifotyczny, 2) typ lordotyczny, 3) typ równoważny. 10

Kolejnym celem analizy jest weryfikacja hipotezy zakładającej, że ukształtowanie przedniotylnych krzywizn kręgosłupa warunkuje jakość postawy ciała. W związku z tym dokonano podziału postawy ciała na typ kifotyczny, lordotyczny i równoważny oraz przypisano jej jedną z dwóch kategorii postawy: prawidłową lub nieprawidłową, które utworzono w oparciu o szeregi rozdzielcze. Do poszukiwania zależności zastosowano nieparametryczny test χ² (tabele wielopolowe). Wartość krytyczna statystyki dla V=2 (stopnie swobody) wszystkich współczynników wynosi χ 2 =9,488; p<0,05. Zakładano, że zwiększenie lub zmniejszenie krzywizn fizjologicznych kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej ma związek z nieprawidłową postawą ciała badanych dziewcząt. Obliczony współczynnik χ 2 między kształtem przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa a jakością postawy ciała dziewcząt wykazuje znamienność statystyczną na poziomie p<0,05; χ 2 = 7,244 (tab. III). Badania wykazały, że pogłębienie lub spłycenie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej determinuje nieprawidłową postawę ciała dziewcząt. Badania własne potwierdzają pośrednio przydatność typologii sylwetkowej Wolańskiego w modyfikacji Zeyland-Malawki do dokładnej i wiarygodnej oceny jakości postawy ciała dzieci i młodzieży (tab. III). Tabela III. Zależność między typem postawy ciała a jej jakością Typ postawy ciała Kifotyczny Lordotyczny Równoważny Razem Kategoria postawy ciała n Prawidłowa 0 0 5 5 Nieprawidłowa 3 10 4 17 Razem 3 10 9 22 χ 2 7,244 istotność statystyczną na poziomie p<0,05 wyróżniono grubym drukiem. W celu wykazania czy istnieją związki między cechami morfologicznymi a postawą ciała zastosowano korelację liniową Pearsona. Wyniki wykazały, że istnieje korelacja statystycznie istotna między masą, wysokością ciała a postawą ciała dziewcząt. Masa ciała koreluje z postawą ciała na poziomie p<0,001; r = -0,658. Z kolei wysokość ciała koreluje z postawą ciała na poziomie p<0,05; r=-0,453 (tab. III). Ujemne współczynniki korelacji wskazują, że w badanej grupie dziewcząt w wieku 7-12 lat osoby lżejsze i niższe charakteryzują się lepszą postawą ciała niż cięższe i wyższe (tab. IV). Nie stwierdzono zależności między wskaźnikiem BMI a postawą ciała dziewcząt (tab. IV). 11

Tabela IV. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona między cechami morfologicznymi a postawą ciała dziewcząt Cecha Postawa ciała r Masa ciała - 0,658*** Wysokość ciała - 0,453* BMI -0,022 istotność statystyczną oznaczono gwiazdką: *p<0,05, ***p<0,001 Dyskusja W badaniach postawy ciała stosowane są różnego rodzaju metody badawcze. W związku z tym publikowane wyniki badań przez różnych autorów są trudne do porównania. Niezależnie od stosowania różnych metod badawczych, duże rozbieżności wyników spowodowane są uwarunkowaniami środowiskowymi, doborem badanych grup oraz czasem trwania obserwacji. Grabara [4], na podstawie badań metodą fotogrametryczną 302 dzieci w wieku 8-13 lat zaobserwowała, że u dziewcząt najczęściej występowały typy: R III i L III. Drzał-Grabiec i wsp. [2] na podstawie badań 159 dzieci klas I-III szkoły podstawowej, przeprowadzonych metodą fotogrametryczną stwierdzili, że dominującym typem postawy ciała był typ lordotyczny (47% badanych), rzadziej kifotyczny (39%), natomiast równoważny występował u 15% badanych. Również Wojna i wsp. [20] zaobserwowali, że w grupie dzieci 6-7 lat dominuje lordotyczny typ postawy ciała. Podtypy dobre występowały częściej wśród dzieci starszych a podtypy złe u dzieci młodszych. Prętkiewicz-Abacjew [11] analizowała kształt krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i kąt przodopochylenia miednicy w oparciu o badania przeprowadzone za pomocą przyrządu kołeczkowego i cyrkla Wiles a. Typy postawy ciała autorka określiła wg Wolańskiego. W okresie pokwitania występowanie nieprawidłowości postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej jest częstsze, niż przed tym okresem. W przypadku kąta krzywizny lordozy lędźwiowej u dziewcząt przed okresem dojrzewania najliczniej były reprezentowane małe kąty nachylenia kręgosłupa w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Ponad połowa dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego charakteryzowała się dużymi kątami pochylenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego. U dziewcząt w tym okresie często występowały postawy równoważne i kifotyczne. Autorka podkreśla, że zmiana warunków morfologicznych zachodzących w okresie dojrzewania, zaburza czucie i nawyk postawy, dlatego też postawa ciała w tym okresie wymaga szczególnej uwagi lekarzy, rodziców, nauczycieli w-f, którzy powinni dbać, by powstałe w tym okresie pogorszenie postawy nie uległo utrwaleniu [11]. 12

Znawcy problematyki skolioz twierdzą, że plecy płaskie, względnie pogłębione lordozy są punktem wyjścia lub czynnikiem predysponującym do powstawania skolioz idiopatycznych. W fizjologicznych wygięciach przednio-tylnych ciężar ciała spoczywa na stosunkowo dużych powierzchniach trzonów kręgów, które chronione są przez krążki międzykręgowe. Spłaszczenie pleców czyni kręgosłup labilnym i istnieje duże prawdopodobieństwo, że utraconą w postawach przodowygiętych elastyczność i wytrzymałość, organizm stara się zrekompensować przez jego boczne wychylenie [10]. Nieprawidłowe ustawienie kręgów sprzyja nierównomiernemu wzrostowi trzonów kręgów i postępującemu zniekształceniu krążków międzykręgowych a do ich przyspieszonego wzrostu dochodzi po wypukłej stronie skrzywienia [1, 14]. Warto podkreślić, że skoliozy w początkowych etapach ontogenezy występują u chłopców i dziewcząt w stosunku 1:1 a w dalszym procesie rozwoju proporcja ta ulega zmianie na niekorzyść dziewcząt i wynosi 1:7 [10]. Przyczyną może być fakt, że u dziewcząt z natury częściej stwierdza się przodopochylenie miednicy, co prowadzi do pogłębionej lordozy lędźwiowej, a w konsekwencji do częstego występowania skoliozy lędźwiowej. Ponadto dziewczęta są z reguły mniej aktywne ruchowo, co ogranicza korzystne dla rozwoju obciążanie i odciążanie trzech punktów podporu (jądro miażdżyste i dwa stawy międzykręgowe). Wchodzą wcześniej w skok pokwitaniowy, dlatego ich układ kostny jest częściej narażony na deformacje [10]. Wyniki badań własnych wskazują, że w grupie 7-12 letnich dziewcząt ze skoliozą I najczęściej występuje lordotyczny typ postawy ciała. Ponadto stwierdzono, że po 10-miesięcznym okresie stosowania autorskiego programu ćwiczeń korekcyjnych zwiększyła się częstość występowania podtypów prawidłowych, szczególnie w kifotycznym i lordotycznym typie postawy ciała. Wykazano również zależność między kategorią postawy ciała a jej jakością. Jakość postawy ciała determinowana jest przez typ postawy ciała. W rezultacie można powiedzieć, że wielkość przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa wpływa na postawę ciała. W pracy podjęto próbę oceny związków między wybranymi cechami morfologicznymi a postawą ciała. Wyniki wykazały, że istnieje korelacja statystycznie istotna między masą, wysokością a postawą ciała dziewcząt. Ujemne współczynniki korelacji wskazują, że osoby lżejsze i niższe charakteryzują się lepszą postawą ciała niż cięższe i wyższe. Nie stwierdzono związków między wskaźnikiem BMI a postawą ciała. Brak statystycznie istotnych związków może wskazywać, że wskaźnik ten niedokładnie odzwierciedla proporcje ciała (stosunek masy do wysokości) w okresie rozwoju somatycznego, w związku z tym nie jest najlepszym miernikiem zmienności budowy ciała dziewcząt przed i w trakcie skoku pokwitaniowego. Być może statystycznie istotne związki między powyższymi cechami pojawią się w okresie późniejszym, po zakończeniu procesów rozwojowych. Brak statystycznie istotnych związków może również wynikać z niejednorodności grupy badawczej spowodowanej dużą rozpiętością wieku 13

dziewcząt. W związku z tym, problem ten wymaga dalszych badań naukowych i zweryfikowania wyników własnych na liczniejszej i bardziej jednorodnej grupie osób. Przedstawione doniesienia naukowe oraz uzyskane wyniki badań własnych, a także ich analiza wskazują na potrzebę diagnozowania i opracowywania programów postępowania korekcyjnego w stosunku do ogółu dzieci i młodzieży z wadami postawy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z małych miast i obszarów wiejskich. Wnioski 1. Stwierdzono poprawę kształtu przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u badanych dziewcząt, co wskazuje na efektywność zastosowanego programu ćwiczeń korekcyjnych. 2. Badania wykazały współzależność między wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa a postawą ciała, co prowadzi do wniosku, że pogłębienie lub spłycenie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej determinuje jakość postawy ciała dziewcząt w wieku 7-12 lat. 3. Odnotowano związki między masą, wysokością ciała a postawą ciała, co pozwala twierdzić, że dziewczęta lżejsze i niższe posiadają lepszą postawą ciała niż cięższe i wyższe. Piśmiennictwo 1. Antoniou J., Arlet V., Gosvami T., Aebi M., Alini M. Elevated synthetic activity In the convex side of scoliotic intervertebral disc end endplates compared with normal tissues. Spine 2002; 26 (10): 198-206. 2. Drzał-Grabiec J., Snela S., Bibrowicz K. Postawa ciała w płaszczyźnie strzałkowej u dzieci z trzech pierwszych klas szkoły podstawowej. Przegl Med UR 2009; 4: 363-366. 3. Górniak K. Rozwój biologiczny dzieci wiejskich z wadami postawy ciała. Studia i Monografie, AWF, Warszawa, 2006. 4. Grabara M. Wady postawy ciała u dzieci w wieku szkolnym. Wych Fiz i Zdrow 2004; 12 : 14-20. 5. Kania-Gudzio T., Wiercicka M. Ocena postawy ciała dzieci w wieku 7-15 lat na podstawie wybranej losowo szkoły podstawowej miasta Poznania. Nowiny Lekarskie 2002; 71 (2-3): 151-159. 6. Kasperczyk T. Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. Kasper, Kraków, 2004. 7. Kużdżał A., Szczygieł A., Ćwirlej A. Porównanie parametrów krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej mierzonych metodą antropostereometryczną i inklinometryczną. Post Rehab 2004; 18 (4): 11-14. 8. Lichota M. Zmiany kształtu przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u dzieci w wieku 6-7 lat. Fizjoter 2008; 5 (1): 13-16. 9. Nowotny J., Podlasiak P., Zawieska D. System analizy wad postawy. Politechnika Warszawska 2003. 14

10. Ociepka R., Wagner G.T. Leczenie skolioz. System aktywnej korekcji idiopatycznych skrzywień bocznych kręgosłupa SAKIS. Łódź 2008: 18-21. 11. Prętkiewicz-Abacjew E. Wybrane cechy postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej u chłopców i dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego. [W:] Nowotny J. (red.): Dysfunkcje kręgosłupa, Diagnostyka i terapia. AWF Katowice, 1993: 225-238. 12. Saur P. Lumbag rangr of motion: Rehability and validity of the inclinometer technique in the clinical measurement of trunk flexability. Spine1996; 12 (11): 1332. 13. Słonka K., Paluch P. Wykorzystanie techniki mory w ocenie postawy ciała człowieka. Materiały Konferencji Naukowo-Technicznej PPM 2005; 335-342. 14. Stokes W., Windisch E. Vertebral height growth predominates over intervertebral disc height growth in the adolescent spine. Spine 2006; 31(14):1600-1604. 15. Suder A., Kościuk T., Pałosz J. Częstość występowania wad postawy ciała u chłopców krakowskich w wieku od 4 do 18 lat-stan aktualny i zmiany w ostatnim trzydziestoleciu. Pediatr Pol 2003, LXXVIII (2): 123-129. 16. Szurmik T., Szczygieł A., Sitarz J. Wielofunkcyjny Zestaw do Profilaktyki i Leczenia Wad Postawy /OPIW-01 Plus/ do wykorzystania w szkołach, ośrodkach specjalistycznych. [W:] K. Górniak K. (red.): Korektywa i kompensacja zaburzeń w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży. ZWWF Biała Podlaska 2005; 334-341. 17. Śliwa W., Mieszała W. Ocena krzywizn kręgosłupa metodą elongacyjną z wykorzystaniem Posturometru-S. [W:] Nowotny J. (red.): Dysfunkcje kręgosłupa, Diagnostyka i terapia. AWF Katowice, 1993: 25-30. 18. Walicka-Cupryś K., Ćwirlej A. Ocena wielkości krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa u dzieci w wieku dziesięciu lat z pomocą pomiaru inklinometrycznego. Młoda Sportowa Nauka Ukrainy 2006; 10 (2): 263-266. 19. Walicka-Cupryś K., Puszczałowska-Lizis E., Maziarz K. Kształtowanie się przedniotylnych krzywizn kręgosłupa u uczniów z klas gimnazjalnych i licealnych. Rebab Med 2008; 24 (4): 28-36. 20. Wojna D., Anwajler J., Hawrylak A., Barczyk K. Ocena postawy ciała dzieci w młodszym wieku szkolnym. Post Rehab 2009; 23 (2): 128. 21. Zeyland-Malawka E. Badanie postawy ciała. AWF Gdańsk, 1997: 54-59. 22. Zeyland Malawka E. Klasyfikacja ocena postawy ciała w modyfikacjach metody Wolańskiego i Nowojorskiego Testu Klasyfikacyjnego. Fizjoter 1999; 7 (4): 52-55. 15