Sprawozdanie z wyników badań prowadzonych w ramach programu

Transkrypt

1 P0-oooooooo Sprawozdanie z wyników badań prowadzonych w ramach programu Szkoła Podstawowa nr Gdański Ośrodek Promocji Zdrowia Gdańsk, ul. Kołobrzeska 61 tel opz.gdansk.pl str. 1

2 Promocja zdrowego stylu życia, wczesne wykrycie zaburzeń zdrowotnych (nadmiaru masy ciała, wad postawy ciała, nadciśnienia tętniczego) oraz niekorzystnych czynników wpływających na potencjał zdrowotny dziecka (np. niska sprawność układu krążenia) to główne zadania, przygotowanego przez specjalistów Ośrodka Promocji Zdrowia programu ZDROWY UCZEŃ. ZDROWY UCZEŃ to program edukacji zdrowotnej i przesiewowych badań postawy ciała, masy ciała, ciśnienia tętniczego i wydolności fizycznej dzieci z klas III - V szkół podstawowych miasta Gdańska. Program ZDROWY UCZEŃ jest formą zorganizowanych działań stanowiących odpowiedź na potrzebę realizacji zadań gminy dotyczących promocji zdrowia. Obszar ten został na mocy ustawy uznany za zadanie własne gminy. Program realizowany jest na terenie placówek oświatowych. Program obejmuje wszystkie szkoły podstawowe miasta Gdańska (realizacja programu w poszczególnych placówkach odbywa się w 3 letnich cyklach). Program dotyczy dzieci 9 11 letnich z klas III V szkół podstawowych. Celem programu jest: Przygotowanie dla każdego uczestniczącego w programie dziecka indywidualnego planu postępowania prozdrowotnego obejmującego określenie zachowań dotyczących zdrowego stylu życia oraz w razie konieczności zlecenie działań kompensacyjnych, korekcyjnych lub konieczności dalszej diagnostyki lub konsultacji specjalistycznej. Plan ten formułowany jest w oparciu o wyniki zestawu badań przesiewowych przeprowadzanych przez specjalistów z Ośrodka Promocji Zdrowia. Organizacja programu: Program prowadzony jest na terenie szkół podstawowych, Badania diagnostyczne prowadzone są przez specjalistów Ośrodka Promocji Zdrowia. Badania obejmują: Ocenę masy i składu ciała oraz wzrostu Ocenę opisową postawy ciała Test wydolności fizycznej Pomiar ciśnienia tętniczego krwi Ocenę ostrości widzenia Dziennie w programie badań uczestniczy ok dzieci. Wyniki badań diagnostycznych poddawane są analizie komputerowej. Informacje wprowadzane są do bazy danych, która umożliwia tworzenie statystycznych opracowań oraz wydruk indywidualnych kart badań dla każdego dziecka. Kompletne materiały (karty badań dzieci, sprawozdanie oraz inne materiały informacyjno-edukacyjne) dostarczane są do szkoły po upływie ok. 3 tygodni od zakończenia badań. str. 2

3 Informacje dotyczące części diagnostycznej programu: Badania postawy ciała przeprowadzane jest metodą oglądu klinicznego. Ocena kręgosłupa dokonywana jest w trzech płaszczyznach. Badania kończyn dolnych stanowią uzupełnienie diagnozy postawy ciała i dotyczą oceny ukształtowania stóp i kolan. Badania stóp przeprowadza się przy wykorzystaniu podoskopu. Ocena masy ciała dokonywana jest przy użyciu wskaźnika wagowo wzrostowego BMI (Body Mass Index) oraz określany jest skład ciała przy użyciu wagi z bioimpedancją. Trzykrotny pomiar ciśnienia tętniczego krwi dokonywany jest przed wykonaniem próby wysiłkowej. W przypadku podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi zalecana jest kontrola u specjalisty. Test wydolności fizycznej ma za zadanie ocenić sprawność układu krążenia w czasie wysiłku fizycznego o średniej intensywności. Wyniki testu pomagają w ocenie poziomu aktywności fizycznej dziecka. Ocena ostrości widzenia za pomocą tablic Snellena do dali. Korzyści wynikające z realizacji programu: Program ZDROWY UCZEŃ jest kompleksową ofertą diagnostyczno edukacyjną. Badania diagnostyczne są podstawą do przygotowania szeregu wskazań do dalszego postępowania z dzieckiem. Diagnoza dotycząca oceny postawy ciała i innych badanych parametrów połączona jest z informacją o przyczynach, skutkach i możliwościach przeciwdziałania zidentyfikowanym zagrożeniom zdrowotnym. Dokonanie oceny kilku parametrów (postawa ciała, wydolność fizyczna, wskaźnik wagowo wzrostowy, ciśnienie tętnicze) umożliwia wykrycie wielu nieprawidłowości w trakcie jednego badania oraz daje szansę oceny stanu zdrowotnego dziecka w kompleksowy sposób. Korelacja braku aktywności fizycznej z wadami postawy, czy nadmiarem masy ciała i małą sprawnością układu krążenia, to przykłady związków, które można zauważyć przeprowadzając badania całościowo. Dzieci u których zostaną wykryte czynniki ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych po badaniach przesiewowych zostaną zakwalifikowane do programu interwencyjnego w ramach programu dla Zdrowia gdzie zostaną poddane kompleksowej interwencji edukacyjno-leczniczej. Wyniki badań są źródłem informacji dotyczących zdrowia dziecka oraz jego stylu życia. Karta badań zawiera, obok informacji diagnostycznych, treści związane z edukacją zdrowotną oraz zalecenia i praktyczne porady lekarza prowadzącego badania. Kartę badań wraz z koniecznymi skierowaniami otrzymuje każde badane dziecko. Wyniki badań poszczególnych dzieci pozwalają nauczycielom wychowania fizycznego i innym osobom realizującym proces edukacji zdrowotnej na pełniejszą indywidualizację zajęć z dziećmi. Szkoła otrzymuje szczegółowy raport rozszerzony o wyniki statystyczne dotyczące badań. Te informacje mogą posłużyć dyrekcji szkoły do planowania działań w ramach szkolnych programów promocji zdrowia i wychowania zdrowotnego. Władze samorządowe otrzymują raport zawierający statystyczną analizę wyników badań. Informacje dotyczące ilości dzieci z wadami postawy oraz skali problemu nadwagi, otyłości i niskiego poziomu aktywności fizycznej umożliwiają podjęcie kolejnych zadań, które przeciwdziałają tym problemom. str. 3

4 Wyniki badania w ramach programu Zdrowy Uczeń w Szkole Podstawowej nr 79 w Gdańsku Okres realizacji programu: W programie uczestniczyło: 260 uczniów klas III-V Tabela 1 Liczba dzieci uczestniczących w programie ŁĄCZNIE DZIEWCZĘTA CHŁOPCY DZIECI UCZESTNICZACE W PROGRAMIE ZDROWY UCZEŃ PROCENTOWY UDZIAŁ CHŁOPCÓW I DZIEWCZĄT 100% 54% 46% Ocena masy ciała Nadmiar masy ciała (nadwaga i otyłość) stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych. Od połowy XX wieku obserwujemy stale narastający odsetek osób z nadmiarem masy ciała, trend ten jest szczególnie niepokojący wśród dzieci i młodzieży. Z danych Instytutu Żywności i Żywienia wynika, że już ponad 20 % polskich dzieci i nastolatków zmaga się z nadwagą lub otyłością. WHO w oparciu o badania naukowe nakazuje traktować otyłość jako przewlekłą, chorobę ogólnoustrojową i przestrzega przed lekceważeniem otyłości i traktowaniem jej jako kwestii natury estetycznej. Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju innych chorób : układu krążenia, cukrzycy typu II, niektórych nowotworów złośliwych i wielu innych. Stąd tak ważne jest utrzymywanie masy ciała w normie odpowiedniej dla wieku i płci. Odsetek dzieci z nadmiarem masy ciała w badanej szkole wynosi 17,3% (45 dzieci). W tym w grupie dziewcząt 20.7 % to dziewczęta z nadmiarem masy ciała (24 dziewcząt z nadwagą i 5 z otyłością ). W grupie chłopców u 13.3 % stwierdzono nadmiar masy ciała (w tym u 14 chłopców stwierdzono nadwagę, a u 2 otyłość). str. 4

5 Tabela 2 Ocena masy ciała Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 Chłopcy str. 5

6 Ocena ciśnienia tętniczego Ocena ciśnienia tętniczego u dzieci jest ważnym parametrem. Dzieci z podwyższonym ciśnieniem tętniczym wymagają często dalszej szczegółowej diagnostyki ze względu na możliwość występowania w tej grupie wiekowej nadciśnienia wtórnego czyli wynikającego z innej toczącej się w organizmie dziecka choroby, a także ze względu na związek pierwotnego nadciśnienia tętniczego z innymi czynnikami ryzyka sercowo naczyniowego. Podwyższone ciśnienie tętnicze predysponuje do rozwoju nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych w przyszłości. Odsetek dzieci z podwyższonym ciśnieniem tętniczym w badanej szkole wynosi 4.6 % (12 osób). Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 Chłopcy Tabela 3 Ocena ciśnienia tętniczego str. 6

7 Ocena wydolności fizycznej Wydolność fizyczna jest jednym z ważniejszych (odzwierciedla pracę układu krążenia) mierników zdrowia człowieka. Niski poziom wydolności fizycznej (wydolność słaba i bardzo słaba) najczęściej świadczy o braku odpowiedniego poziomu codziennej aktywności fizycznej (wysiłków tlenowych: szybki marsz, bieganie, jazda na rowerze, zabawy ruchowe na świeżym powietrzu). Test wydolności fizycznej wykonano u 250 osób. Wydolność fizyczną doskonałą lub bardzo dobrą stwierdzono u 92 dzieci, co stanowi 36.8 % dzieci, w tym wydolność fizyczną na poziomie doskonałym lub bardzo dobrym stwierdzono u 46 dziewcząt (34 % dziewcząt) i u 46 chłopców (40 % chłopców). To dobry wynik na tle pozostałych gdańskich szkół podstawowych. W badanej grupie u 59 osób stwierdzono wydolność fizyczną poniżej normy (słabą lub bardzo słabą), stanowi to 23.6 % badanych. To dobry wynik na tle wszystkich, gdańskich szkół podstawowych. W grupie dziewcząt wydolność fizyczną poniżej normy stwierdzono u 34 dziewcząt, co stanowi 25,1 % spośród zbadanych dziewcząt. Odsetek chłopców z wydolnością fizyczną poniżej normy wynosił podobnie 21.7 % -25 chłopców z wydolnością fizyczną poniżej normy. 10 osób nie zostało dopuszczonych do testu wydolnościowego. str. 7

8 Tabela 4 Ocena wydolności fizycznej Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 Chłopcy str. 8

9 Ocena ostrości widzenia Badanie ostrości wzroku u dzieci w wieku szkolnym jest ważnym badaniem przesiewowym, pozwalającym w prosty sposób wykryć nieprawidłowości ostrości widzenia. Dzieciństwo, a zwłaszcza okres nauki szkolnej to czas w którym szczególnie często ujawniają się zaburzenia ostrości widzenia wynikające z wady wzroku (krótkowzroczności, dalekowzroczności, astygmatyzmu) lub innych schorzeń, które nieleczone prowadzić mogą do stałego pogarszania się ostrości widzenia i narastania wady. Stwierdzenie w badaniu przesiewowym nieprawidłowej ostrości widzenia wymaga konsultacji okulistycznej i jeśli to konieczne leczenia. Dzieci z nierozpoznaną wada wzroku często maja kłopoty z czytaniem z tablicy lub podręcznika, miewają bóle głowy, oczu, gorzej koncentrują się na lekcji. W opracowaniu statystycznym ujęto tylko te dzieci, które do tej pory nie miały rozpoznanej wady wzroku nie noszące okularów. Oceniono ostrość wzroku u 216 osób i u 45 z nich stwierdzono nieprawidłową ostrość widzenia wymagającą konsultacji okulistycznej. Stanowi to 20.8 % dzieci zbadanych. Tabela 5 Ocena ostrości widzenia str. 9

10 Zbadano także dzieci będące już pod opieką okulistyczną i noszące okulary (nie są one ujęte w zestawieniu statystycznym) i u znacznego odsetka z nich stwierdzono nieprawidłową korekcję. Powodem nieprawidłowej korekcji mogą być zbyt rzadkie kontrole w poradni okulistycznej. W wieku rozwojowym wady wzroku nie są stabilne, często dopiero ujawniają się i narastają lub ulegają poprawie dlatego tak ważne są regularne kontrole okulistyczne i przestrzeganie zaleceń lekarza specjalisty Ocena postawy ciała Wady postawy definiowane są bardzo ogólnie jako odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej dla danej kategorii wieku, płci i typu budowy ciała. Ich powstawanie związane jest z różnorodnymi zaburzeniami pojawiającymi się w procesie kształtowania się postawy w wieku rozwojowym. Nieleczone i niekorygowane wady postawy zakłócają prawidłowe funkcjonowanie układu ruchu, są przyczyną dolegliwości bólowych i zwyrodnień w układzie kostno stawowym w wieku dorosłym oraz sprzyjają powstawaniu nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych. Nieprawidłowa postawa ciała jest problemem natury zdrowotnej, a nie tylko estetycznej. W wyniku badań przesiewowych wykryto wady postawy ciała u 96 dzieci, co stanowi ok. 37 % ogółu badanych, jednak zaledwie u 47 dzieci są to wady o większym nasileniu Postawę prawidłową stwierdzono u 164 dzieci tj. 63 % badanych Najpoważniejsza wada postawy - skolioza idiopatyczna została stwierdzona u 9 dzieci. Pozostałe wady postawy dotyczyły nieprawidłowości w obrębie: kręgosłupa boczne skrzywienia kręgosłupa, spłycenie lub pogłębienie krzywizn fizjologicznych kręgosłupa, asymetria w postawie ciała np. asymetria barków, łopatek i trójkątów talii; klatki piersiowej deformacja klatki piersiowej; kończyn dolnych koślawość kolan, koślawość stępów (pięt), płaskostopie, skrócenie kończyny dolnej, szpotawość kolan. Wśród zbadanych dzieci wady postawy są powszechnym problemem zdrowotnym, dotyczą ok. 37 % zbadanych dzieci, w tym u 38 dzieci rozpoznano boczne skrzywienie kręgosłupa. W grupie dziewcząt postawę prawidłową opisano u 87 dziewcząt (62.1 % zbadanych dziewcząt), wadę postawy rozpoznano u 53 dziewcząt (37.9 % zbadanych dziewcząt), w tym u 23 dziewczynek rozpoznano boczne skrzywienie kręgosłupa. W grupie chłopców u 77 opisano postawę prawidłową (64 % zbadanych chłopców), wadę postawy rozpoznano u 43 chłopców (36 % zbadanych chłopców), w tym u 15 chłopców rozpoznano boczne skrzywienie kręgosłupa. Dzieciom z rozpoznaną wadą postawy zalecono kontrolę i jeśli to konieczne dalsze leczenie w poradni specjalistycznej rehabilitacyjnej lub ortopedycznej. str. 10

11 Tabela 6 Ilościowy i procentowy udział dzieci z postawą ciała prawidłową i wadami postawy Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 - Chłopcy str. 11

12 Tabela 7 Zaburzenia w obrębie kręgosłupa lub tułowia Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 - Chłopcy str. 12

13 Tabela 8 Zaburzenia w obrębie kończyn dolnych Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 - Chłopcy str. 13

14 str. 14

15 str. 15

16 Dzieci zakwalifikowane do programu interwencyjnego 6,10,14 dla Zdrowia W wyniku badań u 27 dzieci wykryte zostały czynniki ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych, dzieci te zostały zakwalifikowane do programu interwencyjnego w ramach programu dla Zdrowia prowadzonego przez Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku, gdzie zostaną poddane kompleksowej interwencji edukacyjno-leczniczej. Tabela 9 Ilościowy i procentowy udział dzieci zakwalifikowanych do programu interwencyjnego Kryterium 1 Dziewczęta Kryterium 2 - Chłopcy str. 16