Wskazówki dla Ŝywych dawców organów dotyczące niezaleŝnego procesu oceny przez Zarząd ds. (Human Tissue Authority - HTA) wrzesień 2012r.
Dla kogo przeznaczone są niniejsze wskazówki Wskazówki przeznaczone są dla osób oddających organy (Ŝywych dawców organów). Wyjaśniają one, jakiego typu organizacją jesteśmy, jaką odgrywamy rolę w procesie pobierania organów od Ŝywych dawców oraz zawierają informacje, z którymi muszą się Państwo zapoznać przed oddaniem organu. Wyjaśniają one równieŝ przebieg niezaleŝnego procesu oceny. W skład tego procesu wchodzi formularz, który dawca musi podpisać, aby potwierdzić, Ŝe nie otrzymuje Ŝadnej gratyfikacji (finansowej lub innego typu) w związku z oddaniem organu. Zalecamy przeczytanie tych wskazówek oraz innych informacji, które otrzymali Państwo od wydziału transplantologii. We wskazówkach mówimy o organie, co oznacza nerkę lub płat wątroby. Przeszczep płata płuca jest rzadki, jednak moŝliwy do wykonania i w takim przypadku słowo organ odnosiłoby się do płata płuca. Ustawa z 2004r. o tkankach ludzkich (The Human Tissue Act (2004)) i Zarząd ds. (Human Tissue Authority) Ustawa z 2004r. o tkankach ludzkich (The Human Tissue Act 2004) reguluje prawnie dawstwo organów na terenie Anglii, Walii i Północnej Irlandii. W Szkocji ta kwestia regulowana jest przez szkocką ustawę z 2006r. o tkankach ludzkich (Human Tissue (Scotland) Act 2006). Zarząd ds. udziela porad i przedstawia wytyczne dotyczące róŝnych aspektów ustawy z 2004r. o tkankach ludzkich oraz podejmuje decyzje, czy w danym przypadku moŝna pobrać organy od Ŝywego dawcy na terenie Zjednoczonego Królestwa. Na terenie Zjednoczonego Królestwa Ŝywy dawca moŝe oddać organ tylko w przypadku, gdy robi to dobrowolnie i nie otrzymuje za organ Ŝadnej zapłaty ani gratyfikacji. Naszym obowiązkiem jest upewnić się, Ŝe za dawstwo organów nikt nie daje, nie otrzymuje, nie proponuje ani nie stara się uzyskać Ŝadnej gratyfikacji. Nasza niezaleŝna kontrola ma na celu zapewnienie wszystkich, Ŝe: Za oddanie organu nie zostało, ani nie zostanie wręczone Ŝadne wynagrodzenie; oraz Dawca wyraził zgodę na oddanie organu. Jeśli zostały spełnione powyŝsze kryteria, moŝna legalnie przeprowadzić przeszczep organu. 2
NiezaleŜny proces oceny HTA Mamy prawny obowiązek upewnić się, Ŝe dawca: Ma zdolność do wyraŝenia zgody i / lub jest władny wyrazić zgodę Rozumie, z jakim ryzykiem wiąŝe się procedura; Robi to z własnej nieprzymuszonej woli i nikt nie wywiera na niego nacisku, Ŝeby oddał organ; oraz Nie otrzyma Ŝadnej gratyfikacji za oddanie organu. Upewnimy się co do powyŝszych kwestii w trakcie niezaleŝnego procesu kontroli. Na terenie Zjednoczonego Królestwa pracuje dla nas zespół niezaleŝnych kontrolerów, którzy rozmawiają z dawcami i osobami otrzymującymi organy (biorcami). Jeśli dawca jest osobą dorosłą, która nie ma zdolności do wyraŝenia zgody, lub dzieckiem, które nie jest władne wyrazić zgody, wtedy odpowiednia osoba moŝe wyrazić zgodę na przeszczep w ich imieniu. W momencie gdy ocena stanu zdrowia dawcy jest bliska ukończenia, koordynator ds. Ŝywych dawców zorganizuje spotkanie z niezaleŝnym kontrolerem HTA. NiezaleŜny kontroler będzie musiał porozmawiać z dawcą (lub z osobą wyraŝającą zgodę w imieniu dawcy) i z biorcą zarówno oddzielnie, jak i razem i zadać im szereg pytań dotyczących planowanego przeszczepu. W miarę moŝliwości zarówno dawca jak i biorca powinni przynieść na rozmowę dokument toŝsamości ze zdjęciem, tak aby niezaleŝny kontroler wiedział, Ŝe rozmawia z właściwymi osobami. Jeśli dawca lub biorca ma jakiekolwiek problemy komunikacyjne, zespół ds. przeszczepów poinformuje niezaleŝnego kontrolera, aby na czas rozmowy mógł on zapewnić odpowiednią pomoc (na przykład pomoc tłumacza). W przypadku niebezpośrednich przeszczepów altruistycznych, gdzie biorca jest nieznany, rozmowa zostanie przeprowadzona wyłącznie z dawcą. Po przeprowadzeniu rozmów niezaleŝny kontroler sporządzi raport i prześle go nam, abyśmy mogli podjąć decyzję, czy zezwolić na dany przeszczep. Prawo wymaga, aby podczas rozmowy z dawcą poruszyć szereg kwestii. Jakie kwestie będą poruszane podczas rozmowy? Zdolność do wyraŝenia zgody Musimy mieć pewność, Ŝe dawca ma zdolność do wyraŝenia zgody na pobranie organu do przeszczepu. Oceniamy to na szereg sposobów, ale wychodzimy ze wstępnego załoŝenia, Ŝe kaŝda dorosła osoba ma zdolność do wyraŝenia zgody, chyba Ŝe istnieją dowody potwierdzające, Ŝe tak nie jest. W liście do niezaleŝnego 3
kontrolera zespół kliniczny zawrze informacje, Ŝe mają Państwo zdolność do wyraŝania zgody. NiezaleŜny kontroler zapyta, czy rozumieją Państwo, na czym polega operacja i z jakim ryzykiem się wiąŝe. WaŜne jest, aby udowodnili Państwo, Ŝe rozumieją następujące kwestie. Typ zabiegu medycznego Na przykład, jakiego rodzaju operację będą Państwo mieli, Ŝe zostanie Państwu podane znieczulenie ogólne i Ŝe po operacji mogą Państwo mieć blizny. Ryzyko związane z operacją Na przykład potencjalny wpływ na Państwa stan zdrowia moŝe on być tymczasowy lub stały. WaŜne jest, aby Państwo wiedzieli, Ŝe istnieje niewielkie ryzyko śmierci. Imię i nazwisko osoby, która przekazała Państwu informacje i ich kwalifikacje do przekazania informacji Te informacje są z reguły przekazywane niezaleŝnemu kontrolerowi w liście polecającym. Jeśli Państwo zapomnieli, zespół ds. przeszczepów będzie mógł potwierdzić imię i nazwisko tej osoby. Groźba i przymus Musimy dowiedzieć się, czy nie zostali Państwo przymuszeni do oddania organu. Muszą Państwo oddawać organ z własnej nieprzymuszonej woli. NiezaleŜny kontroler porozmawia z Państwem o wywieranych na Państwa formach nacisku, aby dowiedzieć się, czy oddają Państwo organ z własnej nieprzymuszonej woli, czy teŝ są Państwo pod tak silną presją, Ŝe nie moŝna uznać Państwa zgody za dobrowolną. NiezaleŜny kontroler upewni się równieŝ, Ŝe Państwo rozumieją, Ŝe w kaŝdej chwili aŝ do operacji mogą wycofać swoją zgodę,jeśli zmienią Państwo zdanie. NiezaleŜny kontroler zapyta Państwa, czy chcieliby Państwo wycofać swoją zgodę, ale czują Państwo, Ŝe nie mogą tego zrobić. Prawdopodobnie kontroler będzie duŝo o tym mówił i mogą Państwo swobodnie z nim rozmawiać na ten temat. Jeśli chcieliby Państwo wycofać swoją zgodę, otrzymają Państwo wsparcie, by móc to zrobić. Gratyfikacja Nie wolno Państwu otrzymać Ŝadnej zapłaty, ani innej gratyfikacji za oddanie organu. Oznacza to, Ŝe gratyfikacji nie moŝna: dać, otrzymać, 4
proponować, lub starać się uzyskać Cztery powyŝsze zasady odnoszą się do wszystkich, nie tylko do Państwa. Oznacza to, Ŝe Państwo, biorca, członkowie rodziny, przyjaciele i inne osoby (takie jak pośrednik oferujący biorcy znalezienie dawcy lub organu) mogą popełniać wykroczenie, jeśli dają, otrzymują, proponują lub starają się uzyskać gratyfikację. Musimy mieć pewność, Ŝe w przypadku pobrania organów od Ŝywego dawcy nie mamy nigdy do czynienia z gratyfikacją. Jakiekolwiek uczestnictwo w handlu organami jest wykroczeniem ściganym z urzędu, za które grozi kara grzywny i/lub pozbawienia wolności. Co oznacza gratyfikacja? W rozumieniu ustawy z 2004 r. o tkankach ludzkich gratyfikacja oznacza finansowe lub inne materialne wynagrodzenie w jakiejkolwiek formie. W praktyce gratyfikacja oznacza pieniądze, prezenty lub inną korzyść, która ma wartość finansową i która przyczynia się do decyzji o oddaniu organu. Wszystko, co przyczynia się do Państwa decyzji o oddaniu organu lub stara się przekonać Państwa do oddania organu, moŝe być gratyfikacją. MoŜemy podać następujący przykład: Mark przyjaciel Jima poprosił go, Ŝeby oddał nerkę. Jim nie chce mieć operacji i nie ma ochoty się zgodzić. Mark proponuje, Ŝe po dojściu do zdrowia da Jimowi pracę, ale tylko pod warunkiem, Ŝe Jim odda mu nerkę. Jim juŝ od dłuŝszego czasu jest bez pracy, więc się zgadza, pomimo faktu, Ŝe bardzo boi się operacji. Mogą Państwo otrzymać wpłatę na pokrycie Państwa wydatków lub utraconych zarobków w związku z oddaniem organu. Tego typu wpłata nie jest uwaŝana za gratyfikację. Co będę musiał(a) zrobić? Częścią procesu mającego na celu ustalenie, czy gratyfikacja jest czynnikiem przyczyniającym się do podjęcia decyzji o oddaniu organu, jest konieczność 5
podpisania przez dawcę deklaracji potwierdzającej, Ŝe nie otrzymali Państwo, ani nie otrzymają, Ŝadnej gratyfikacji za oddanie organu. Dzięki deklaracji będziemy wiedzieli, Ŝe przeczytali Państwo najwaŝniejsze części niniejszych wskazówek, Ŝe rozumieją Państwo podstawy prawne i potwierdzają, Ŝe z oddaniem i przeszczepem organu nie wiąŝe się Ŝadna gratyfikacja. Kiedy będę musiał(a) podpisać deklarację i w jaki sposób będzie ona wykorzystana? NiezaleŜny kontroler porozmawia z Państwem o deklaracji. Powinni Państwo ją podpisać przed albo w czasie rozmowy i oddać ją kontrolerowi. Po przeprowadzeniu rozmowy niezaleŝny kontroler prześle do nas swój raport, podpisaną przez Państwa deklarację i list polecający od zespołu klinicznego. Dlaczego oczekuje się ode mnie podpisania deklaracji? Obecnie świadomość na temat pobierania organów od Ŝywych dawców jest większa niŝ kiedykolwiek wcześniej, w wiadomościach pojawiają się informacje o osobach potrzebujących organów lub o przypadkach udanych przeszczepów. Oprócz tego coraz powszechniejsze są portale społecznościowe, dzięki którym potencjalny dawca moŝe skontaktować się z osobami czekającymi na organ do przeszczepu. Wraz ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na organy do przeszczepu, ograniczonym zasobem dostępnych organów i nowymi sposobami, dzięki którym dawcy i biorcy mogą się skontaktować, wzrasta ryzyko, Ŝe ktoś będzie chciał zarobić na dawstwie organów. W większości przypadków dawca decyduje się na oddanie organu do przeszczepu, aby poprawić stan zdrowia osoby, która go otrzymuje. Większość dawców nie myśli o gratyfikacji za oddany organ. Niestety nie moŝemy ignorować rzadkich, ale bardzo powaŝnych przypadków, w których dawca decyduje się na oddanie organu z powodu gratyfikacji finansowej lub materialnej, lub w których dawca zostaje zmuszony do oddania organu. Jak moje dane osobowe będą chronione i wykorzystywane? Wykorzystamy podpisaną przez Państwa deklarację w procesie podejmowania decyzji odnośnie przeszczepu. Otrzymane informacje zostaną przez nas przechowywane zgodnie z naszymi wytycznymi o przechowywaniu dokumentacji. 6
Upewnimy się, Ŝe Państwa dane osobowe są chronione zgodnie z naszymi wytycznymi o ochronie danych. MoŜliwe trudności z podpisaną deklaracją Zdajemy sobie sprawę, Ŝe w pewnych okolicznościach dawca nie jest w stanie podpisać deklaracji. Zwróciliśmy się do zespołów klinicznych o poinformowanie nas o takich sytuacjach, abyśmy mogli doradzić im, jak postępować dalej. W przypadku, gdy dawca nie jest w stanie wyrazić zgody, a uprawniona osoba wyraziła zgodę w imieniu dawcy, osoba ta zostanie poproszona o podpisanie deklaracji. W przypadku, gdy dawcą jest dziecko, które nie jest władne wyrazić świadomej zgody, a uprawniona osoba wyraziła zgodę imieniu dawcy, osoba ta zostanie poproszona o podpisanie deklaracji. W przypadku, gdy dawca nie jest w stanie fizycznie podpisać formularza, niezaleŝny kontroler podpisze formularz w imieniu dawcy po tym, jak dawca da do zrozumienia, Ŝe przeczytał i zrozumiał deklarację. NiezaleŜny kontroler wyjaśni tę sytuację w raporcie skierowanym do nas. W przypadku nagłego przeszczepu wątroby, podpisana deklaracja musi być przedstawiona niezaleŝnemu kontrolerowi przez Ŝywego dawcę. NiezaleŜny kontroler poinformuje nas, Ŝe otrzymał deklarację. Co się stanie, jeŝeli nie chcę podpisać deklaracji? JeŜeli nie podpiszą Państwo deklaracji, moŝe to mieć wpływ na naszą decyzję odnośnie wyraŝenia zgody na dawstwo. JednakŜe nie oznacza to automatycznego braku zgody z naszej strony. NiezaleŜny kontroler zapyta Państwa o powody odmowy podpisania deklaracji. Te powody zostaną przedstawione w raporcie niezaleŝnego kontrolera skierowanym do nas. Co stanie się po rozmowie z niezaleŝnym kontrolerem? NiezaleŜny kontroler prześle nam raport z rozmów przeprowadzonych z Państwem i z biorcą. Następnie podejmiemy decyzję na podstawie tego raportu. Po podjęciu przez nas decyzji, koordynator Ŝywych dawców powie Państwu, czy zgoda została wydana i operacja moŝe zostać przeprowadzona. 7
PoniŜsza tabela zawiera zestawienie procedur wydawania zgody w przypadku róŝnych rodzajów dawstwa. Niebezpośrednie altruistyczne dawstwo Bezpośrednie altruistyczne dawstwo (brak wcześniejszych związków genetycznych lub emocjonalnych) Bezpośrednie dawstwo nerki (istnieje wcześniejszy związek genetyczny lub emocjonalny) Dawstwo krzyŝowe/ zbiorcze Bezpośrednie dawstwo od dorosłego do dorosłego (płat wątroby) Bezpośrednie dawstwo od dorosłego do dziecka (płat wątroby) Potrzeba przeprowadzenia przez HTA niezaleŝnej rozmowy kontrolnej Potrzeba podpisanej deklaracji Sprawa rozpatrywana przez: Dawca Tak Tak Komisja Biorca Nie Nie zarządu ds. Dawca Tak Tak Komisja zarządu ds. Dawca Tak Tak Zespół przy zarządzie ds. oceniający przeszczepy od osób Ŝywych (moŝemy skierować sprawę do komisji w celu wydania decyzji) Dawca Tak Tak Komisja zarządu ds. Dawca Tak Tak Komisja zarządu ds. Dawca Tak Tak Zespół przy zarządzie ds. oceniający przeszczepy od osób Ŝywych (moŝemy skierować sprawę do komisji w celu wydania decyzji) 8
Jeśli chcą Państwo uzyskać więcej informacji prosimy o odwiedzenie naszej strony www.hta.gov.uk lub o kontakt z: The Living Donation Assessment Team Human Tissue Authority 151 Buckingham Palace Road London SW1W 9SZ Tel: 020 7269 1900 Fax: 020 7269 1999 http://twitter.com/hta_uk www.facebook.com/humantissueauthority Te informacje są takŝe dostępne w języku arabskim, banglijskim, greckim, polskim i walijskim w części wydawnictw na naszej stronie internetowej. Opublikowano we wrześniu 2012r. 9