DZIAŁALNO JEDNOSTEK WOJSKOWYCH W OBLICZU WYMAGA OCHRONY RODOWISKA

PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I RODOWISKO RESEARCH REPORTS MINING AND ENVIRONMENT Kwartalnik Quarterly 3/2008 Anna Borucka *, Bogusław Mikosz ** DZIAŁALNO JEDNOSTEK WOJSKOWYCH W OBLICZU WYMAGA OCHRONY RODOWISKA Streszczenie Rozwój militarny Sił Zbrojnych, cigłe zwikszanie iloci i jakoci zada wykonywanych, zwłaszcza na rzecz Polskich Kontyngentów Wojskowych, stawia przed dowódcami konieczno nie tylko stałego doskonalenia umiejtnoci podległych ołnierzy, ale take wprowadzania nowych rozwiza i technologii w dziedzinie ochrony rodowiska. Trudno tego zadania polega przede wszystkim na pogodzeniu ze sob priorytetowej dla ołnierzy realizacji polece przełoonych, z trosk o ochronrodowiska, nawet w warunkach zagroenia, jakim s misje midzynarodowe. Rola edukacji ekologicznej pozwala na realizowanie zada z trosk o właciwe zabezpieczenie rodowiska i jest integralnym elementem szkolenia na kadym etapie drogi słubowej kadego ołnierza. Mona prognozowa, e w najbliszych latach negatywne oddziaływanie na rodowisko naturalne wszelkich działa prowadzonych przez Siły Zbrojne, bdzie si znacznie zmniejsza. Activity of military units in the face of environmental protection requirements Abstract Military development of Armed Forces, continuous increase of quantities and qualities of tasks executed especially for the part of Polish Military Contingents, demands from commanders necessity not only permanent improvements of skills of subordinated soldiers, but also introducing of new solutions and technology in the field of environmental protection. Difficulty of this task depends first of all on reconcilement of soldier priorities connected with realization of orders of superiors with anxiety for environmental protection, even in conditions of threat, which international missions are. Part of ecological education enables task realization with anxiety for proper protection of environment and it is an integral element of training on every stage of every soldier path of duty. It can be prognosed, that negative impact on natural environment generated through activities of Armed Forces occurs considerably lesser in the closest following years. WPROWADZENIE Działalno jednostek wojskowych niesie za sob wiele problemów charakterystycznych dla tych specyficznych struktur. Głównym zadaniem jednostek wojskowych jest zapewnianie obronnoci kraju, a wic tworzenie warunków do efektywnego szkolenia ołnierzy i stałego podnoszenia ich kwalifikacji tak, aby mogli sprawnie działa, niejednokrotnie w bardzo cikich warunkach. Kada jednostka w kraju ma swoje cile okrelone zadania, które musi realizowa na najwyszym poziomie. Najtrudniejsze zadania stoj przed jednostkami zabezpieczajcymi uczestnictwo polskich ołnierzy w misjach midzynarodowych. Oprócz koniecznoci sprawnego funkcjono- * 55. Batalion Remontowy, Opole. * * Nadlenictwo Olesno, lskie rodowiskowe Studium Doktoranckie w Głównym Instytucie Górnictwa. 5

Mining and Environment wania w szybko zmieniajcych si warunkach, na dowódcach spoczywa konieczno troski o ycie i zdrowie podległych ołnierzy. Zapewnianie bezpieczestwa pastwa i troska o zdrowie oraz ycie ołnierzy s priorytetami, ale nie zwalnia to jednostek wojskowych z obowizku przestrzegania przepisów o ochronie rodowiska. Kady kompleks wojskowy moe by postrzegany jako swego rodzaju mikroaglomeracja, gdzie prowadzi si działania zwizane z zakwaterowaniem, ywieniem, administracj, technik, a take działalno produkcyjno- -usługow, oraz gdzie powstaj nowe technologie. W jednostkach wojskowych obowizuj te same prawa, co we wszystkich innych instytucjach. Jedynie cz danych, dotyczca bezporednio obronnoci pastwa, mo- e nie by podawana do wiadomoci publicznej, ze wzgldu na bezpieczestwo narodowe (Ustawa 1989). Powszechna jest opinia, e problemy ochrony rodowiska w wojsku s traktowane nieco po macoszemu. Pogld ten wynika z typowych skojarze zwizanych z armi, a mianowicie rzesz ludzi i sprztu przemierzajcych drogi, karczujcych połacie lene, zostawiajcych po sobie due iloci odpadów oraz zwierzyn len spłoszon hałasem, jaki tworz wozy bojowe. Tymczasem od lat wojsko wprowadza i systematycznie udoskonala systemy ochrony rodowiska. Wprowadza nowe bardziej przyjazne dla rodowiska technologie, tworzc moliwoci i warunki do skutecznego, a jednoczenie przyjaznego rodowisku, szkolenia wojsk oraz prowadzenia działa. Te działania armii wynikaj ze stale rosncych wymaga zwizanych z ochronrodowiska oraz coraz bardziej rygorystycznych aktów prawnych, a take zobowiza wynikajcych z przynalenoci do takich organizacji jak Sojusz Północnoatlantycki czy Unia Europejska. 1. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE REGULUJCE FUNKCJONOWANIE JEDNOSTEK WOJSKOWYCH W ASPEKCIE OCHRONY RODOWISKA Podstawowym aktem prawnym, regulujcym działalno wszystkich organizacji w dziedzinie ochrony rodowiska, jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Ustawa 2001a). Jednak działalno instytucji podlegajcych Ministrowi Obrony Narodowej reguluje równie wiele resortowych aktów prawnych, dokumentów normatywnych i innych sytuacyjnych uwarunkowa charakterystycznych tylko dla jednostek wojskowych. Poniej przedstawiono najwaniejsze z nich: Rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie okrelenia organów odpowiadajcych za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie rodowiska w jednostkach wojskowych oraz innych jednostkach organizacyjnych podporzdkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych (Rozporzdzenie 2004). Rozporzdzenie to okrela, jakie jednostki i komórki organizacyjne odpowiadaj za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie rodowiska w Siłach Zbrojnych RP oraz definiuje ich obowizki i kompetencje w tym zakresie. 6

Górnictwo i rodowisko Zarzdzenie nr 57/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie okrelenia jednostek organizacyjnych odpowiadajcych za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie rodowiska w Siłach Zbrojnych (Zarzdzenie 2002). Umowa midzy Pastwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczca statusu ich sił zbrojnych, sporzdzona 19 czerwca 1951 r. w Londynie (Umowa 1951). Reguluje ona status oraz wszystkie inne aspekty zwizane z przebywaniem członków sił zbrojnych pastwa-członka NATO na terenie innego pastwa-członka NATO. Umowa ta, nazwana w skrócie NATO SOFA, szczegółowo reguluje spraw wszelkich roszcze, jakie mog wynikn z tytułu szkód wyrzdzonych w mieniu pastw stron traktatu przez ldowe, morskie lub powietrzne siły zbrojne. Dotyczy to równie szkód wyrzdzonych w rodowisku naturalnym. Umowa midzy Pastwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego a innymi pastwami uczestniczcymi w Partnerstwie dla Pokoju, dotyczca statusu ich sił zbrojnych (Umowa 1995). Odnosi si ona do obszaru, do którego stosuje si NATO SOFA i do terytorium wszystkich pastw-stron niebdcych stronami Umowy NATO SOFA. Ponadto Polsk obowizuj porozumienia standaryzacyjne STANAG. Najwaniejsze wród nich w dziedzinie ochrony rodowiska to STANAG 2982 i 7102 (Essential 1994; Environmental 2005). Okrelaj one szczególne wymagania sanitarne, jakie siły zbrojne pastw członkowskich NATO zobowizuj si przestrzega w czasie prowadzenia działa wojennych, a take zasady przestrzegania narodowych przepisów w dziedzinie ochrony rodowiska przez pododdziały wojsk stacjonujcych poza granicami macierzystych pastw. Zawieraj równie informacje na temat programów przeciwdziałania zanieczyszczeniom, opracowane przez poszczególne kraje sojuszu i informacje o uyciu sprztu słucego do ochrony rodowiska. Porozumienia wprowadzaj doktryn ochrony rodowiska dla operacji i wicze prowadzonych przez NATO oraz zmuszaj do planowania ochrony rodowiska podczas wszystkich działa wojskowych. Przedstawiaj zasady odpowiedzialnoci dowódców w dziedzinie ochrony rodowiska oraz zasady edukacji ekologicznej w pastwach objtych paktem NATO. 2. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOCI DOWÓDCÓW W DZIEDZINIE OCHRONY RODOWISKA Wszystkie postanowienia prawne stawiaj przed dowódcami zadania wynikajce z planowania ochrony rodowiska oraz zarzdzania ryzykiem ekologicznym na równi z zadaniami wojskowymi. Wytyczne dotyczce planowania ochrony rodowiska to okrelenie potencjalnych czynników i zagroe wynikajcych z rodzaju działa taktycznych oraz okrelenie takich elementów, które mog niekorzystnie oddziaływa na rodowisko. Zadania w zakresie zarzdzania ryzykiem ekologicznym w warunkach pokoju s realizowane zgodnie z przepisami ochrony rodowiska. Dotyczy to zapisów zawartych przede wszystkim w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Ustawa 2001a) oraz ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach 7

Mining and Environment (Ustawa 2001b). Konieczne jest zrównowaenie zasad ochrony rodowiska zarówno z planowaniem działa, jak i ich realizacj. Wyjtkiem zgodnie z zapisami w ustawach mog by tylko sytuacje nadzwyczajne, które zagraaj ludzkiemu zdrowiu lub bezpieczestwu pastwa. 3. PODZIAŁ ODPOWIEDZIALNOCI ZA OCHRONRODOWISKA W JEDNOSTKACH WOJSKOWYCH Siły Zbrojne, ukierunkowane obecnie na profesjonalizacj armii, systematycznie wdraaj nowe rozwizania technologiczne, co w efekcie wie si ze stale rosncym zagroeniem dla rodowiska i dlatego tak wane jest zdecydowane przeciwdziałanie jego degradacji. Wymóg ten dotyczy praktycznie kadego przedsiwzicia, z którym wi si działania generujce skutki w rodowisku przyrodniczym. Potguje to wiadomo, e kompleks wojskowy nie pełni tylko jednej funkcji, oddziałuje natomiast na rodowisko sieci skomplikowanych powiza wynikajcych z wykonywania wielu zada od noclegowych poczwszy, przez sztabowo-biurowe, ywnociowe, usługowe do działalnoci produkcyjnej (Rozkaz 2003a). Okrelenie odpowiedzialnego za poszczególne obszary oddziaływa jest zadaniem trudnym. Odpowiedzialno za stan ochrony rodowiska w jednostce wojskowej spoczywa na dowódcy. Odpowiada on za całokształt oddziaływa wynikajcych z realizacji zada słubowych, a take za uytkowanie przydzielonych terenów i obiektów zgodnie z przeznaczeniem. W zalenoci od rodzajów i sposobów oddziaływania jednostki na rodowisko przyrodnicze dowódca powołuje inspektora do spraw ochrony rodowiska (Rozkaz 2003b). Odpowiada on za przestrzeganie obowizujcego prawa we wszystkich przedsiwziciach jednostki, majcych wpływ na rodowisko. Monitoruje ródła i sposoby oddziaływania jednostki wojskowej na otoczenie. Nadzoruje stan oraz sposób zapobiegania powstawaniu ewentualnych i rzeczywistych zagroe. Okrela postpowanie z odpadami innymi ni niebezpieczne oraz odpadami niebezpiecznymi wytwarzanymi w jednostce wojskowej, zgodnie z obowizujcymi procedurami zwizanymi z procesami ich powstawania. W ramach działa proekologicznych inspektor ds. ochrony rodowiska inicjuje planowe szkolenia oparte na obowizujcych aktach normatywnych. Sprawuje nadzór nad wdraaniem przepisów o ochronie rodowiska, okrelajc sposoby postpowania poszczególnych osób na stanowiskach funkcyjnych. Identyfikuje i ustala ewentualne przyczyny oraz niezgodnoci z obowizujcym prawem. Za stan techniczny przydzielonych jednostce wojskowej obiektów oraz ich zdolno eksploatacyjn, zgodn z wymogami formalnoprawnymi, odpowiada właciwy terytorialnie rejonowy organ infrastruktury. Odpowiedzialno za eksploatacj obiektów infrastruktury technicznej w tym za korzystanie ze rodowiska ponosz organy infrastruktury. Dokładny i szczegółowy przegld funkcjonowania jednostki wojskowej w aspekcie ochrony rodowiska jest realizowany w oparciu o odbywajce si audyty zewntrzne i wewntrzne (Metodyka 2003). Ich celem jest monitorowanie zarzdzania rodowiskiem w jednostce wojskowej oraz eliminowanie ewentualnych nieprawidłowoci. 8

Górnictwo i rodowisko 4. ORGANIZACJA GOSPODARKI ODPADAMI W JEDNOSTKACH WOJSKOWYCH Specyfika funkcjonowania jednostek wojskowych stwarza szczególne zagroenia dla rodowiska, co wymaga zastosowania daleko idcej profilaktyki ekologicznej. Główna działalno armii wie si z eksploatacj ogromnych kompleksów administracyjno-terenowych, na których, w wyniku realizacji podstawowych zada, powstaj znaczne iloci odpadów niebezpiecznych i innych. Organizacja gospodarki odpadami w jednostkach wojskowych sprowadza si do ich gromadzenia, segregacji i przechowywania. Celem takich działa jest zebranie odpowiedniej iloci odpadów i przekazanie ich do unieszkodliwienia. W zalenoci od rodzaju odpadów i moliwoci dalszego zagospodarowania ich odbiorcami s Agencje Mienia Wojskowego (AMW), Rejonowe Bazy Materiałowe (RBM) oraz przedsibiorstwa zajmujce si unieszkodliwianiem odpadów. Wszystkie kwestie dotyczce odpadów komunalnych nale do przedstawiciela Rejonowego Zarzdu Infrastruktury (RZI), jakim jest na terenie jednostek Wojskowa Administracja Koszar (WAK). Agencje Mienia Wojskowego s to podlegajce bezporednio Ministrowi Obrony Narodowej pastwowe osoby prawne. Ich zadaniem jest gospodarowanie i utrzymywanie oraz prowadzenie ewidencji mienia Skarbu Pastwa (Ustawa 1996). Agencje Mienia Wojskowego (AMW) maj za zadanie pozbycie si okrelonych odpadów powstajcych w jednostkach wojskowych, które mog by wykorzystane przez inne instytucje lub osoby prywatne (Decyzja 2005). Do takich odpadów zalicza si głównie sprzt i uzbrojenie wojskowe wycofane z sił zbrojnych lub takie, którego resurs został ju przekroczony. Odbiorcami tego sprztu s wyłonione w drodze przetargu osoby fizyczne lub prawne. AMW zajmuje si równie złomem powstałym z obróbki powierzchniowej (wióry stalowe), złomem nieuytkowym z napraw samochodów i pojazdów, który jest przekazywany bezporednio do Agencji lub odpowiedniej Rejonowej Bazy Materiałowej (RBM). Baza wobec jednostek jest instytucj nadrzdn, realizujc dwa zasadnicze zadania. Po pierwsze zajmuje si dostarczaniem do jednostek wojskowych niezbdnego do realizacji ich zasadniczego zadania asortymentu od amunicji do rodków bojowych. Dostarcza materiały pdne i czci zamienne oraz umundurowanie i ywno. Drugim zadaniem RBM jest odbieranie z jednostek wojskowych ubocznych produktów ich działalnoci, takich jak: akumulatory i baterie ołowiowe, złom stalowy uytkowy z napraw samochodów i pojazdów, złom metali kolorowych, zuyte opony, zuyte urzdzenia i czci, zuyty brezent oraz tkaniny techniczne. Na unieszkodliwianie odpadów, zwłaszcza tych, które wymagaj takiego działania w krótkim czasie, jednostkom wojskowym zostaj przydzielone rodki finansowe, pozwalajce na zawieranie umów z wyspecjalizowanymi firmami prowadzcymi działalno w zakresie odzysku lub/i unieszkodliwiania tych odpadów. Takie procedury obowizuj we wszystkich jednostkach wojskowych polskich sił zbrojnych. W zalenoci od realizowanych zada maj one do czynienia z rónymi ilociami odpadów pochodzcych ze zrónicowanych ródeł. Specyfika działalnoci w dziedzinie gospodarki odpadami zostanie przedstawiona na przykładzie jednostki logistycznej w strukturze brygady. 9

Mining and Environment 5. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI ODPADAMI W BRYGADZIE LOGISTYCZNEJ Brygada Logistyczna jest kompleksem przeznaczonym do realizacji zada zwizanych z zabezpieczaniem logistycznym, prowadzeniem kompleksowych wicze taktycznych i szkoleniem ogniowym wszystkich rodzajów sił zbrojnych oraz szkoleniem zgrywajcym i doskonalcym pododdziałów wojskowych. W celu poznania sposobu organizacji gospodarki odpadami niezbdne jest najpierw zdefiniowanie rodzajów odpadów powstajcych na tak duym obszarze działalnoci wojskowej, skupiajcym pododdziały i słuby realizujce róne zadania. Najwaniejsze s pododdziały transportowe, funkcjonujce w oparciu o warsztaty samochodowe, gdzie dokonuje si biecych napraw i przegldów pojazdów wojskowych i maszyn (stanowiska napraw, stanowiska do spawania, do obróbki metali tokarki, wymiany opon, diagnostyki pojazdów); ponadto kady tego typu pododdział ma podrczny magazyn materiałów. Wystpuj tam nastpujce rodzaje odpadów: zuyte płyny chłodnicze, hamulcowe, przepracowane oleje silnikowe, hydrauliczne, okładziny hamulcowe, filtry olejowe i paliwowe, filtry powietrza, odpady z tworzyw sztucznych, odpady gumowe z napraw pojazdów, zanieczyszczone opakowania metalowe i z tworzyw sztucznych, czyciwo, zaolejone sorbenty, zuyte ubrania robocze, złom stalowy i eliwny, odpad tarcz szlifierskich, kocówki elektrod spawalniczych. Organizacj eksploatacji, zabiegów konserwacyjnych i napraw sprztu technicznego zajmuje si słuba czołgowo-samochodowa, która dysponuje magazynem czci zamiennych oraz materiałów zdemontowanych. Odpady produkowane przez t słub to pozostałoci z napraw w postaci zuytych zespołów i elementów remontowanych pojazdów, a take zuyte akumulatory i baterie ołowiowe. Specyficzn struktur w Brygadzie Logistycznej jest słuba zdrowia. W jej skład wchodzi gabinet dentystyczny oraz grupa wsparcia medycznego, której zadaniem jest prowadzenie izby chorych, zaopatrywanie w leki jednostki podległe oraz misje poza granicami kraju, a take transport rannych z misji pokojowych. W wyniku funkcjonowania słuby zdrowia, w ramach struktur jednostki powstaj odpady niebezpieczne zawierajce ywe drobnoustroje chorobotwórcze (w gabinecie stomatologicznym oraz w izbie chorych). W działalnoci medycznej prowadzonej w obiektach wojskowego lecznictwa zamknitego, powstaj równie niebezpieczne oraz inne ni niebezpieczne odpady medyczne w postaci substancji stałych, ciekłych i gazowych. Powstaj one przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce. Ponadto wystpuj odpady bdce typowym efektem działalnoci wojskowej słuby zdrowia np. stare pakiety chemiczne z chloramin, słuce do dezynfekowania skóry i ubra. Odpad w postaci chloraminy zgodnie z poleceniem Ministra Obrony Narodowej jednostka moe gromadzi ze wszystkich jednostek podległych MON. 10

Górnictwo i rodowisko Za gospodark olejami i smarami, a take za prowadzenie stacji paliw i wynikajcy std obowizek okresowego jej czyszczenia, odpowiadaj słuby tej stacji. Zajmuje si ona zarówno przechowywaniem produktów wieych, jak i odbiorem ze wszystkich podległych jednostek przepracowanych olejów, płynów chłodniczych, hamulcowych, smarów itp. Obrót umundurowaniem i ubraniami roboczymi na terenie jednostek wojskowych naley do zada słuby mundurowej. Odpady, które powstaj to: nieprzydatne obuwie, odpady gumowe (guma z butów gumowo-filcowych, trampek), czyciwo czyste, brezent oraz odpady skórzane, złom stalowy i eliwny (ktowniki, regały magazynowe). Słuba infrastruktury jest odpowiedzialna za prowadzenie misji pokojowych poza granicami kraju, zajmuje si ponadto ochron rodowiska oraz infrastruktur w porozumieniu z WAK. Efektem pracy tej słuby s odpady powstałe w wyniku funkcjonowania obiektów administracyjnych: odpady bytowo-gospodarcze oraz odpady powstałe w wyniku biecego utrzymywania i remontów obiektów budowlanych: czy- ciwo, sorbenty, zanieczyszczone opakowania z tworzyw sztucznych (puste pojemniki po olejach, płynach hamulcowych i chłodzcych), zanieczyszczone opakowania metalowe (puste pojemniki po olejach, płynach hamulcowych, chłodzcych), filtry powietrza, puste pojemniki, zuyte kasety do drukarek, kserokopiarek, baterie alkaliczne. Odpady s magazynowane w sposób niestwarzajcy zagroenia dla rodowiska, w zalenoci od ich rodzaju i miejsca powstania, czyli take słuby lub pododdziału, z którego pochodz. Sposób postpowania z wybranymi odpadami przedstawia tablica 1.! % 1 2% %#$% 1 3 4!" #!$ % "# $#% %%#& %' ( $# #%* " *% #- # -* #$" /2 #$ )* %%#* #%%+# #$ %)* %%#* #%%+# " %" *%# ($#* " -#$% "/2 %%5 *% 6 * %##$# 6! 7 *#% 3 %", - " "./0 %", - ""./0 %", - ""./0 #- "# #%,## 68/- 3 ),* "# "% 6! 7./0- %+##% %%# #%% 6! 7#) #%-, )+ &8"3 3' ## #% 11

9:%9 ;%,# 3 3 ;" ) 4 1.% 4 <% 4! Mining and Environment "# %##$ $ * # %#%# %%# % #$##* $# (## %+ " % # ", # #% % "*, ", Iloci wybranych odpadów powstałych na przestrzeni piciu lat w Brygadzie Logistycznej przedstawiono na rysunku 1. Tendencja wzrostowa wynika z faktu, e na przestrzeni ostatniej dekady znacznie wzrosło zaangaowanie sił zbrojnych we wszelkiego rodzaju działania realizowane ju nie tylko na terenie kraju, ale wrcz na całym wiecie. Zwizane jest to z koniecznoci prowadzenia szybkiej i efektywnej gospodarki materiałowej zabezpieczajcej zarówno biec działalno w miejscu stacjonowania, jak i udział ołnierzy w akcjach humanitarnych. ;%3 1(3 6 & 03 1(3 6 12

Górnictwo i rodowisko Ilo odpadów powstałych w 2007 roku w Brygadzie Logistycznej przedstawiono na rysunku 2. Najwicej jest produktów ropopochodnych, co wynika z faktu, e wikszo zada wykonywanych przez jednostki logistyczne jest zwizana z transportem. Wie si to z koniecznoci utrzymywania pojazdów w gotowoci bojowej. '03 6# & '<3 6 PODSUMOWANIE Problem ochrony rodowiska i gospodarki odpadami powstałymi w jednostkach wojskowych wydaje si by w pełni rozwizany. Brygada Logistyczna, ze wzgldu na mnogo i specyfik prowadzonych działa, jest jednostk, która stanowi przykład właciwego gospodarowania odpadami, zwłaszcza w obliczu słuby wymagajcej sprawnego i szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych. Zgodnie z aktami prawnymi tak cywilnymi, jak i wojskowymi, mówicymi o postpowaniu w ochronie rodowiska i odpadami, przez jednostki wojskowe s realizowane działania zapewniajce ochronycia i zdrowia ludzi oraz ochronrodowiska w myl właciwej gospodarki odpadami. Konieczny jest jednak dalszy postp jednostek wojskowych prowadzcy do zmniejszania iloci odpadów, zwikszania udziału odpadów poddawanych odzyskowi i unieszkodliwiania oraz przekształcania odpadów niebezpiecznych w miejscu ich powstawania. W czasie misji midzynarodowych, zwłaszcza w ubogich 13

Mining and Environment krajach, gospodarka odpadami musi by organizowana w oparciu o własne zaplecze logistyczne. Jest to dodatkowe zadanie o tyle trudne, e wymaga stawiania na równi troski o ycie ołnierzy z trosk o rodowisko naturalne. Postp w zakresie działa wojska na rzecz ochrony rodowiska jest znaczny; badania pokazuj, e armia jest drug w kolejnoci grup społeczn (po rolnikach), w której wyranie ronie wiadomo ekologiczna (Trzeci krajowy 2005). Dzieje si tak głównie ze wzgldu na prowadzenie intensywnych szkole w tej dziedzinie, jak i ze wzgldu na obowizujce rodowiskowe standardy NATO (STANAG). Rola edukacji ekologicznej pozwala na realizowanie zada z trosk o właciwe zabezpieczenie rodowiska i jest integralnym elementem szkolenia na kadym etapie drogi słubowej kadego ołnierza. Znaczcym elementem szkole jest propagowanie postaw ekologicznych wród najtrudniejszej do przeszkolenia grupy ołnierzy zasadniczej słuby wojskowej. W tym celu od 1993 roku jest realizowany cykl zaj Człowiek i ekologia, a od 1996 roku przedmiot Ochrona rodowiska (Jak i dlaczego 2001). Dziki tym zajciom ołnierze zapoznaj si z podstawowymi pojciami dotyczcymi ochrony rodowiska. Organizowane jest take podnoszenie kwalifikacji kadry w ramach studiów podyplomowych czy specjalistycznych kursów szkoleniowych. Mona prognozowa, e w najbliszych latach negatywne oddziaływanie na rodowisko naturalne wszelkich działa prowadzonych przez Siły Zbrojne, bdzie si znacznie zmniejsza. Literatura 1. Decyzja (2005). Decyzja nr 156/MON z dnia 19.05.2005 r. w sprawie zada w zakresie przekazywania Agencji Mienia Wojskowego niektórych składników mienia Skarbu Pastwa. 2. Environmental protection handling requirements for petroleum handling facilities and equipment, North Atlantic Treaty Organization, NATO Standardization Agency, NSA/0757-DPP/7102, 10.08.2005. 3. Essential field sanitary requirements. North Atlantic Treaty Organization, Military agency for standardization, MAS (ARMY) 245MED/2982, 24.08.1994. 4. Jak i dlaczego chroni rodowisko naturalne. Przewodnik dla sił zbrojnych pastwa wysyłajcego. Warszawa 2001. 5. Metodyka audytu ochrony rodowiska w jednostkach wojskowych (Jan Powzki). Wrocław, OW 2003. 6. Rozkaz (2003a). Rozkaz Dowódcy lskiego Okrgu Wojskowego nr 46 z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie organizacji ochrony rodowiska na terenie okrgu. 7. Rozkaz (2003b). Rozkaz Dowódcy Wojsk Ldowych nr 22 z dnia 17 lutego 2003 r. w sprawie organizacji ochrony rodowiska w Wojskach Ldowych. 8. Rozporzdzenie (2002). Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 28 maja 2002 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów moe przekazywa osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebdcym przedsibiorcami, do wykorzystania na ich własne potrzeby (Dz. U. Nr 74, poz. 686). 9. Rozporzdzenie (2004). Rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie okrelenia organów odpowiadajcych za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie rodowiska w jednostkach wojskowych oraz innych jednostkach organizacyjnych podporzdkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych. 14

Górnictwo i rodowisko 10. Trzeci krajowy raport z wdraania konwencji o rónorodnoci biologicznej. Warszawa, Ministerstwo rodowiska 2005. 11. Umowa (1951). Umowa midzy Pastwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczca statusu ich sił zbrojnych, sporzdzona 19 czerwca 1951 r. w Londynie (Dz. U. z 2000 r. Nr 21, poz. 257). 12. Umowa (1995). Umowa midzy Pastwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego a innymi pastwami uczestniczcymi w Partnerstwie dla Pokoju dotyczca statusu ich sił zbrojnych oraz jej Protokół Dodatkowy, sporzdzona w Brukseli dnia 19 czerwca 1995 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 97, poz. 605). 13. Ustawa (1989). Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027). 14. Ustawa (1996). Ustawa z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Pastwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego (Dz. U. Nr 90, poz. 405 z pon. zm.). 15. Ustawa (2001a). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 wraz z pón. zm.). 16. Ustawa (2001b). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628). 17. Zarzdzenie (2002). Zarzdzenie nr 57/MON Ministra Obrony Narodowej dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie okrelenia jednostek organizacyjnych odpowiadajcych za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie rodowiska w Siłach Zbrojnych. Recenzent: dr in. Zbigniew Bzowski 15