ANALIZA EFEKTYWNOŚCI PRODUKCJI MLEKA I ŻYWCA WOŁOWEGO

ANALIZA EFEKTYWNOŚCI PRODUKCJI MLEKA I ŻYWCA WOŁOWEGO RAPORT 2012 Wydawnictwo SGGW

ANALIZA EFEKTYWNOŚCI PRODUKCJI MLEKA I ŻYWCA WOŁOWEGO RAPORT 2012 Wydawnictwo SGGW Warszawa 2012

Copyright by Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2012 Wydanie I Autorzy: mgr Jacek Prochorowicz (ZUT w Szczecinie) rozdział 1 (2,0 ark. wyd.) mgr Agata Wójcik (ZUT w Szczecinie) rozdziały 2 i 3 (3,7 ark. wyd.) prof. dr hab. Wojciech Ziętara (IERiGŻ-PIB) rozdział 4 (1,0 ark. wyd.) dr Ewa Kołoszycz (ZUT w Szczecinie) rozdział 5 (1,3 ark. wyd.) dr inż. Robert Rusielik (ZUT w Szczecinie) rozdział 6 (3,4 ark. wyd.) dr Artur Wilczyński (ZUT w Szczecinie) rozdział 7 (2,6 ark. wyd.) Redaktorzy naukowi: prof. dr hab. Michał Świtłyk Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie prof. dr hab. Wojciech Ziętara Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Recenzent prof. dr hab. Wiesław Musiał Publikacja przygotowana w ramach międzynarodowego projektu badawczego niewspółfinansowego nr DWM/N68/EDF-IFCN-AB/2008, przyznanego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego decyzją nr 203/N-EDF-IFCN-AB/2008/0 pt. Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych Bydło Mleczne, Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka, agri benchmark żywiec wołowy. Konkurencyjność produkcji mleka i żywca wołowego w Polsce i na świecie. Zdjęcia na okładce Katedra Zarządzania Przesiębiorstwami, Agrofirma Witkowo Projekt okładki Artur Wilczyński Redaktor Ewa Ramus Redaktor techniczny Laura Szczepańska Korekta Anna Dołomisiewicz ISBN 978-83-7583-367-6 Wydawnictwo SGGW ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa tel. 22 593 55 20 (-22, -25 sprzedaż), fax 22 593 55 21 e-mail: wydawnictwo@sggw.pl www.wydawnictwosggw.pl Ark. wyd. 14,0. Nakład 150 egz. Druk: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, www.grzeg.com.pl

Spis treści Wstęp... 5 1. Wyniki ekonomiczne gospodarstw prowadzących chów bydła mięsnego należących do sieci agri benchmark beef... 7 1.1. Wprowadzenie... 7 1.2. Charakterystyka badanych gospodarstw... 9 1.3. Wyniki ekonomiczne analizowanych gospodarstw w latach 2005 2009... 11 1.4. Analiza różnic przychodów, kosztów i produktywności gospodarstw polskich w porównaniu z wybraną grupą gospodarstw zrzeszonych w sieci agri benchmark beef... 26 2. Wybrane wyniki uzyskane w sieci naukowej IFCN Dairy w latach 2006 2010... 35 2.1. Historia, cel i zasady funkcjonowania sieci IFCN Dairy... 35 2.2. Metody zbierania danych oraz model TIPI-CAL... 36 2.3. Metodyka obliczania kosztów produkcji mleka w sieci IFCN... 37 2.4. Dochodowość produkcji mleka na świecie... 37 3. Konkurencyjność gospodarstw należących do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka w latach 2006 2010... 49 3.1. Historia, cel i zasady funkcjonowania Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka... 49 3.2. Metody zbierania danych i model EDF... 50 3.3. Metodyka obliczania kosztów produkcji mleka w EDF... 52 3.4. Dochodowość produkcji mleka w Europie... 53 3.5. Dochodowość produkcji mleka w Polsce... 68 3.6. Omówienie wyników badań EDF Snapshot przeprowadzonych w latach 2007 2010... 76 4. Koszty i dochodowość produkcji mleka w polskich gospodarstwach w latach 2006 2010... 83 4.1. Wprowadzenie... 83 4.2. Organizacja polskich gospodarstw mlecznych, koszty i efekty produkcji mleka... 84 4.3. Organizacja, koszty i efekty produkcyjne polskich gospodarstw w 2010 roku w porównaniu z całą zbiorowością badanych gospodarstw w Unii Europejskiej... 91 4.4. Podsumowanie... 95 3

5. Analiza wybranych parametrów zarządzania stadem i żywienia krów w gospodarstwach EDF w latach 2004 2010... 97 5.1. Wprowadzenie... 97 5.2. Charakterystyka badanej zbiorowości gospodarstw... 99 5.3. Analiza wybranych parametrów zarządzania stadem i żywienia w wyodrębnionych grupach gospodarstw ze względu na wydajność mleczną, wielkość stada, kraj produkcji mleka oraz dochód rolniczy... 103 5.3.1. Wiek pierwszego wycielenia... 103 5.3.2. Okres międzywycieleniowy (OMW)... 105 5.3.3. Brakowanie krów i wiek krów w stadzie... 107 5.3.4. Udział użytków zielonych w powierzchni paszowej, obsada zwierząt i zużycie pasz treściwych... 109 5.4. Podsumowanie... 114 6. Efektywność produkcji mleka i żywca wołowego w latach 2006 2010... 115 6.1. Metodyka badań... 115 6.2. Efektywność produkcji mleka... 117 6.3. Wpływ wielkości stada krów na efektywność produkcji mleka... 132 6.4. Efektywność techniczna gospodarstw zajmujących się produkcją żywca wołowego w latach 2006 2010... 141 6.4.1. Wyniki badań gospodarstw produkujących zwierzęta do dalszego chowu... 141 6.4.2. Wyniki badań gospodarstw produkujących zwierzęta na ubój... 149 6.5. Podsumowanie... 157 7. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw mlecznych przed likwidacją systemu kwotowania produkcji mleka i po jego likwidacji... 159 7.1. Zmiany kosztów produkcji mleka w wybranych gospodarstwach należących do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka... 159 7.1.1. Materiał i metody... 159 7.1.2. Koszty produkcji mleka w wybranych gospodarstwach europejskich w latach 2001 2010... 167 7.2. Gospodarstwa mleczne po likwidacji systemu kwotowania produkcji mleka analiza przypadków... 180 7.2.1. Założenia dotyczące zmian cen na środki produkcji i produkty rolne... 180 7.2.2. Sytuacja ekonomiczna wybranych gospodarstw po likwidacji systemu kwotowania produkcji mleka... 186 Literatura... 194 4

Wstęp Produkcja mleka w Europie i żywca wołowego w świecie odbywa się w różnorodnych warunkach siedliskowych, różnych warunkach prawnych, gospodarstwa różnią się strukturą produkcji, stosowaną w nich techniką oraz wielkością stada. Duże znaczenie dla chowu bydła ma postęp w hodowli zwierząt, wpływ technologii informacyjnych, rozwój biotechnologii oraz stopień wyspecjalizowania gospodarstw. Działalność prowadzoną przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka (EDF), Międzynarodową Sieć Gospodarstw Porównawczych Bydło Mleczne (IFCN Dairy) oraz sieć agri benchmark beef zaliczyć można do zarządzania wiedzą, ponieważ jest procesem biznesowym, który łączy w sobie technologię, praktykę i kompetencje w zarządzaniu aktywami intelektualnymi. Zastosowanie konkretnych metod badawczych na poziomie gospodarstwa jest zbyt kosztowne i mało efektywne, dlatego w ramach sieci powstają opracowania dotyczące analizy kosztów produkcji, analizy systemów produkcji, problemów małych gospodarstw mlecznych oraz analizy strategii działania gospodarstw. Opracowania te skupiają wokół siebie rolników, naukowców, doradców rolniczych oraz specjalistów z otoczenia rolnictwa. Informacje te wykorzystywane są następnie w identyfikowaniu tendencji, możliwości i istotnych zdarzeń dla prowadzenia agrobiznesu. W niniejszej pracy prezentowane są wyniki projektu badawczego pt. Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych Bydło Mleczne, Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka, agri benchmark żywiec wołowy. Konkurencyjność produkcji mleka i żywca wołowego w Polsce i na świecie realizowanego przez Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie i Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Projekt ten jest finansowany grantem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr 203/N-EDF-IFCN-AB/2008/0 z dnia 10 czerwca 2008 roku. Przystąpienie do badań w sieciach naukowych w 1999 roku, tworzonych przez współpracujące katedry, tj. Katedrę Zarządzania Przedsiębiorstwami ZUT w Szczecinie i Katedrę Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw SGGW, przyniosło wiele cennych rezultatów oraz satysfakcję z realizowanego wspólnie przedsięwzięcia. Realizacja projektu badawczego umożliwiła znaczny rozwój badań w zakresie ekonomiki produkcji mleka i żywca wołowego w Polsce oraz pozwoliła określić poziom konkurencyjności naszych producentów na tle wytwórców nie tylko z Europy, ale także ze świata. Wyniki przeprowadzonych badań zaprezentowano w około 200 publikacjach znajdujących się w bazach bibliograficznych. W trakcie realizacji projektu zorganizowano w Polsce dwa międzynarodowe kongresy kongres EDF w Książu (2003) 5

i kongres IFCN w Szczecinie (2005), oraz sześć krajowych konferencji naukowych i seminariów o problematyce związanej z ekonomiką produkcji mleka. Dodatkowo badania pozwalają młodym naukowcom na zdobywanie umiejętności pracy zespołowej w wielonarodowym i wielokulturowym zespole badawczym, co jest niezwykle cennym doświadczeniem w dalszym rozwoju naukowym. Uczestnictwo w projekcie stwarza również możliwość rozszerzenia współpracy z zagranicznymi ośrodkami naukowymi w ramach nowych projektów, w których realizację strona polska jest często angażowana. Reforma wspólnej polityki rolnej rodzi wiele pytań co do przyszłych warunków, w jakich gospodarstwa będą prowadziły działalność. Stąd też tak ważna jest możliwość wykorzystywania narzędzi i informacji dostępnych w ramach projektu do przewidywania skutków ekonomicznych zmian zachodzących w gospodarstwach, zmian w otoczeniu przedsiębiorstw rolniczych oraz do oceny mocnych i słabych gospodarstw w porównaniu z konkurentami w Europie i na świecie. Dzięki zbieraniu danych w ten sam sposób i ich standaryzacji można dokonać porównań między gospodarstwami w kraju i na świecie. Stosowane w badaniach modele nie zastępują ogólnych modeli ekonomicznych używanych przez ekonomistów rolnych. Modele te są ich cennym uzupełnieniem. Zaletą tych modeli jest możliwość odpowiedzi na pytania szczegółowe, na przykład o przyczyny różnic w kosztach produkcji czy o wpływ nowych technologii i decyzji politycznych na sytuację ekonomiczną gospodarstw.

1. Wyniki ekonomiczne gospodarstw prowadzących chów bydła mięsnego należących do sieci agri benchmark beef* 1.1. Wprowadzenie Sieć agri benchmark beef zastąpiła w 2006 roku Międzynarodową Sieć Gospodarstw Porównawczych (IFCN), której część dotycząca analizy produkcji żywca wołowego powstała w 2001 roku. Początki sieci sięgają końca lat osiemdziesiątych XX wieku, w których prace Folkharda Isermeyera oraz Clausa Deblitza stworzyły podstawę dla międzynarodowych porównań systemów produkcji mleka i wołowiny oraz ekonomiki produkcji, wykorzystanych w przyszłości w sieci IFCN. Na podstawie danych z międzynarodowych ośrodków naukowych (amerykańskich, kanadyjskich, nowozelandzkich i europejskich) Isermeyer i Deblitz zauważyli, że zbiory danych były nieporównywalne, a często też nieaktualne, brakowało danych do analiz kosztów jednostkowych, dostęp do zbiorów danych był mocno ograniczony, kalkulacje (np. amortyzacji) były niejasne, a także nie było dobrych perspektyw na efektywną analizę kosztów oraz wykorzystanie modeli bez budowy infrastruktury sieci. Doszli do wniosku, że budowa własnej bazy danych będzie lepszym wyjściem niż wykorzystywanie już istniejących, słabych jakościowo baz. Opierając się na wcześniejszych doświadczeniach, Folkhard Isermeyer utworzył w 1990 roku Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka (EDF), a w 1997 roku, wspólnie z Clausem Deblitzem i Torstenem Hemme, powołał do życia Międzynarodową Sieć Gospodarstw Porównawczych (IFCN), która opierała się na partnerstwie obejmującym naukowców, doradców oraz rolników. Argumentami za powołaniem nowej sieci były: potrzeba nowej sieci o zasięgu globalnym już od pierwszej fazy istnienia, chęć objęcia analizami nie tylko produkcji mleka (sieć EDF), ale także produkcji podstawowych płodów rolnych (rzepak, pszenica), wołowiny, cieląt i innych produktów rolnych, zamiast indywidualnego podejścia do każdego badanego gospodarstwa zbudowanie modelu typowego gospodarstwa, dzięki czemu zmniejszy się liczba gospodarstw rolnych wymagana do zapewnienia reprezentatywności badań, utrzymując jednocześnie możliwość zarządzania danymi w skali światowej oraz możliwość lepszego uogólnienia wyników. * Autor: Jacek Prochorowicz. 7

W konsekwencji w 2001 roku utworzono sieć analizującą produkcję żywca wołowego (IFCN Beef), a w 2003 roku część odpowiedzialną za produkcję roślinną (IFCN Cash Crop). W 2006 roku podjęto decyzję o reorganizacji sieci IFCN w celu ułatwienia rozbudowy nowych struktur organizacyjnych, głównie ze względu na większą specjalizację w zakresie analiz oraz dynamiczny przyrost grupy analizowanych gospodarstw z państw reprezentowanych przez członków sieci. Zmieniono nazwę na agri benchmark beef w ramach współpracy Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (DLG) oraz Niemieckiego Federalnego Centrum Badań Rolniczych (FAL), które w 2007 roku przekształciło się w Instytut Johanna Heinricha von Thünena (vti) nadzorowany przez Federalne Ministerstwo Żywności, Rolnictwa i Ochrony Konsumentów. W 2010 roku działalność sieci agri benchmark beef została rozszerzona o analizę kosztów produkcji owczarskiej. Członkami założycielami tej części działalności byli partnerzy z Australii, Francji, RPA, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Nazwa sieci została kolejny raz zmieniona i aktualnie brzmi: agri benchmark Beef and Sheep Network. Sieć ta zrzesza partnerów z 26 krajów z Azji, Europy, Ameryki Północnej i Południowej, Afryki oraz Australii. Głównymi metodologicznymi i organizacyjnymi osiągnięciami sieci agri benchmark są wypracowane normy, ich przejrzystość oraz stosowanie ich na poziomie międzynarodowym. Odnosi się to do gromadzenia i przetwarzania danych, a w szczególności do podziału kosztów i analizy kosztów jednostkowych oraz form prezentacji wyników. Podstawowym elementem danych sieci agri benchmark są gospodarstwa typowe, czyli: istniejące gospodarstwa rolne lub zestaw danych je opisujących, gospodarstwa reprezentujące znaczący udział w produkcji regionu, gospodarstwa osiągające przychody głównie z analizowanej gałęzi produkcji (w tym przypadku z produkcji żywca wołowego) oraz gospodarstwa odzwierciedlające charakterystyczną dla regionu organizację pracy, zasoby kapitałowe oraz strukturę wykorzystywanej w procesie produkcji ziemi. Wybrane do analiz gospodarstwo musi spełniać następujące kryteria: osiągnąć mniej niż 50% dochodów z działalności pozarolniczej, należeć do gospodarstw średniej lub dużej wielkości (w poszczególnych regionach kraju), co pozwala na odzwierciedlenie dużej liczby gospodarstw rolnych i poważny udział w produkcji, oraz reprezentować średni poziom zarządzania (średni poziom zysku). Analiza w ramach sieci wykorzystuje dwa zestawy danych: pochodzące z gospodarstwa oraz dotyczące przeszłych i przyszłych cen, a także wydajności. Wszystkie dane na poziomie gospodarstwa ustalane są na podstawie własnych pomiarów i wywiadów prowadzonych z rolnikami oraz doradcami. Gromadzenie danych odbywa się za pomocą tzw. paneli (1 6 rolników, doradca i naukowiec partner sieci 8

agri benchmark). Jest to standardowa procedura wykorzystująca przetłumaczony na wiele języków standardowy kwestionariusz sieci. W zależności od wymaganych informacji panel wstępny lub panel pełny ustala się dla każdego gospodarstwa typowego. Dodatkowo dane dotyczące poszczególnych gospodarstw mogą być wykorzystane jako podstawa dla budowy modeli typowych gospodarstw. Dane dotyczące poszczególnych gospodarstw i panelu wstępnego są wystarczające do analizy kosztów i zyskowności, jednak panele pełne są poddawane dyskusji, definiowaniu i określaniu strategii gospodarstwa. We wszystkich przypadkach dane i uzyskane wyniki trafiają do rolników i doradców, służąc ich krzyżowej kontroli. Dane zbierane są na poziomie całego gospodarstwa, aby odzwierciedlić obraz typowego gospodarstwa i jego systemu produkcji. Oprócz analizy porównawczej poszczególnych działalności model umożliwia analizę polityki i strategii gospodarstwa oraz ich wpływu na to gospodarstwo. Informacje na temat przeszłości i przyszłości rozwoju cen i rentowności wymagane są do symulacji typowych gospodarstw w perspektywie dziesięcioletniej lub do projekcji cen, wydajności i produktywności. Dlatego konieczne jest łączenie typowych gospodarstw z sektora rolnego i modeli rozwoju rynku, dzięki którym można opracować długoterminowe prognozy i wskaźniki makroekonomiczne. Większość obliczeń sieci agri benchmark na poziomie gospodarstw wykonywana jest w przeliczeniu na jednostki, na przykład na kilogram wyprodukowanej wołowiny, na tonę pszenicy. Jednak narzędzia dają możliwość wyboru innej jednostki odniesienia dla wyników, na przykład na hektar. W ramach sieci jak największą liczbę kosztów traktuje się jako zmienne i związane z produkcją. Oznacza to, że ich wartości zmieniają się automatycznie wraz ze zmianami w wielkości operacji. Dla przykładu: koszty wykonawcy zbioru zbóż lub roślin pastewnych nie powinny być określone jako koszty stałe na poziomie całego gospodarstwa, ale jako koszty zmienne na hektar. Jak najwięcej czynników produkcji (wykorzystanie ziemi, pracy, wymogi kapitałowe), zamiast przypisywania do gospodarstwa jako całości, powinno się alokować jak w powyższym przykładzie. 1.2. Charakterystyka badanych gospodarstw W analizie dochodowości gospodarstw specjalizujących się w produkcji żywca wołowego wykorzystane zostały dane zebrane przez sieć agri benchmark beef (wcześniej IFCN Beef). Dane wykorzystane w badaniu pochodzą z lat 2005 2009. Do porównań wytypowano 22 gospodarstwa z 2005 roku oraz 24 gospodarstwa z lat 2006 2009. Sieć agri benchmark rozwijała się dynamicznie w trakcie analizowanego okresu, jednak w każdym roku badano inny zestaw gospodarstw, dlatego 9

skupiono się jedynie na tych, które były jej członkami w całym analizowanym okresie (mimo zrzeszonych około 60 gospodarstw). Jedynym odstępstwem od tej zasady było wykorzystanie danych dwóch gospodarstw z Australii oraz z Republiki Południowej Afryki, których nie badano w 2005 roku. Jednocześnie ograniczenie liczby gospodarstw wynikało z potrzeby jasnego i przejrzystego przedstawienia wyników, które w grupie ponad 60 gospodarstw nie byłyby czytelne. Wykorzystując dane z tych gospodarstw, uzyskano pełniejszy obraz analizy produkcji żywca wołowego w różnych krajach świata. Nazwy gospodarstw zapisane zostały w standardzie przyjętym przez sieć agri benchmark, gdzie pierwsze dwie litery oznaczają kraj pochodzenia gospodarstwa, a liczba oznacza roczną sprzedaż bydła w sztukach. Litery pozwalające identyfikować kraj pochodzenia zgodne są ze standardem ISO 3166-1. Wszystkie dane dotyczące kosztów i przychodów uzyskiwanych przez gospodarstwa zostały przedstawione w dolarach amerykańskich, które stanowią walutę stosowaną przy porównaniach wyników ekonomicznych analizowanych w ramach sieci agri benchmark. W tabeli 1 przedstawiono przybliżoną środnioroczną sprzedaż bydła w analizowanych gospodarstwach w latach 2005 2009. Jak z niej wynika, we wszystkich gospodarstwach europejskich sprzedawano byki, podczas gdy na pozostałych kontynentach byki były sprzedawane jedynie przez gospodarstwa chińskie CN-300 oraz CN-940. W sześciu gospodarstwach europejskich zanotowano sprzedaż jałówek, a jedynie w gospodarstwie francuskim FR-70 notowano także sprzedaż krów. Wśród europejskich gospodarstw oferujących w sprzedaży jałówki były gospodarstwa niemieckie DE-800, francuskie FR-70, oba gospodarstwa brytyjskie UK-35 i UK-90 oraz gospodarstwa polskie PL-12 i PL-30. W pozostałych gospodarstwach dominowała sprzedaż wolców, a w przypadku gospodarstw: kanadyjskiego CA-9600, argentyńskich AR-630 i AR-1200 oraz południowoafrykańskiego ZA-75000, sprzedawano także jałówki. Tabela 1. Średnioroczna sprzedaż bydła w badanych gospodarstwach w latach 2005 2009 [szt.] Gospodarstwo Średnioroczna sprzedaż bydła Gospodarstwo Średnioroczna sprzedaż bydła AT-35 35 byków PL-12 7 byków, 5 jałówek AT-120 120 byków PL-30 21 byków, 9 jałówek DE-280 280 byków CA-9600 6300 wolców, 3200 jałówek DE-800 670 byków, 130 jałówek US-7200 7200 wolców FR-70 35 byków, 20 jałówek, 15 krów AR-630 380 wolców, 250 jałówek FR-90 90 byków AR-1200 990 wolców, 200 jałówek ES-5500 5500 byków BR-340 340 wolców IT-910 900 byków BR-600 600 wolców IT-2600 2600 byków CN-300 300 byków UK-35 20 wolców, 15 jałówek CN-940 640 byków, 300 krów UK-90 45 byków, 45 jałówek AU-27000 27000 wolców SE-210 210 byków ZA-75000 45 000 wolców, 30 000 jałówek Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef. 10

Tabela 2 zawiera dane dotyczące ras bydła utrzymywanych w analizowanych gospodarstwach w latach 2005 2009. Duża różnorodność ras wynika głównie z warunków klimatycznych i geograficznych, które w znacznej mierze determinują wykorzystywane w hodowli zwierzęta. W gospodarstwach europejskich popularne były rasy łaciate oraz charolais, podczas gdy w pozostałych gospodarstwach przeważała rasa angus. W zdecydowanej większości gospodarstw hodowano tylko jedną rasę bydła, ale były także gospodarstwa, które hodowały trzy rasy (niemieckie DE-800) lub rasy mieszane (np. brytyjskie UK-90 i francuskie FR-90). Polskie gospodarstwa PL-12 oraz PL-30 utrzymywały bydło rasy czarno-białej. Analizowane gospodarstwa posiadały także rasy bydła charakterystyczne dla danego regionu, jak w przypadku rasy nelore w brazylijskich BR-340 i BR-600 lub rasy żółtej w gospodarstwach chińskich. Tabela 2. Rasy bydła utrzymywane w badanych gospodarstwach w latach 2005 2009 Gospodarstwo Rasa bydła Gospodarstwo Rasa bydła AT-35 fleckvieh PL-12 czarno-biała AT-120 fleckvieh PL-30 czarno-biała DE-280 fleckvieh CA-9600 angus DE-800 charolais, limousin, angus US-7200 angus, simmental FR-70 limousin AR-630 angus FR-90 charolais/holstein, normand AR-1200 angus ES-5500 simmental, montbellard BR-340 nelore IT-910 charolais BR-600 nelore IT-2600 charolais CN-300 rasa żółta UK-35 limousin CN-940 rasa żółta UK-90 holstein/hereford, simmental AU-27000 zebu SE-210 charolais ZA-75000 zebu Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef. 1.3. Wyniki ekonomiczne analizowanych gospodarstw w latach 2005 2009 Analiza kosztów produkcji wskazuje na znaczne różnice w ich ponoszeniu przez badane gospodarstwa (tab. 3 i 4). W analizowanym okresie zauważalna była tendencja wzrostu kosztów produkcji praktycznie we wszystkich gospodarstwach. Wzrost ten następował do 2008 roku, w którym skrajnie wysokie ceny środków do produkcji spowodowały, że w wynikach między 2007 a 2008 rokiem odnotowano duży przyrost kosztów. W kolejnym, 2009 roku większość gospodarstw (poza producentami chińskimi i południowoafrykańskim) charakteryzowała się spadkiem kosztów produkcji żywca wołowego w stosunku do roku poprzedniego. W grupie gospodarstw 11

Tabela 3. Koszty gotówkowe, amortyzacja oraz cena żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach europejskich w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Koszty gotówkowe Amortyzacja Cena żywca wołowego Rok AT-35 AT-120 DE-280 DE-800 FR-70 FR-90 ES-5500 IT-910 IT-2600 UK-35 UK-90 SE-210 PL-12 PL-30 2005 174,3 207,3 194,0 380,7 260,3 190,1 235,4 291,1 287,7 301,4 189,6 124,9 170,9 134,2 2006 192,0 229,5 198,9 402,8 273,5 195,1 224,1 302,1 303,6 287,0 199,4 134,0 182,9 145,7 2007 210,0 238,1 240,3 430,9 295,7 208,6 264,8 317,7 307,1 262,1 218,7 180,5 198,3 163,6 2008 238,5 275,2 233,7 491,1 312,4 266,5 283,2 341,1 334,7 305,4 234,4 222,0 253,8 214,1 2009 225,2 256,0 208,1 451,3 295,1 263,1 235,9 336,2 333,0 289,5 216,2 184,0 215,2 172,8 2005 28,1 23,2 27,5 36,1 26,2 32,3 0,0 5,9 3,6 15,6 4,1 43,9 12,8 6,7 2006 28,7 23,7 28,2 37,3 25,5 30,0 0,0 7,7 3,5 19,7 4,4 46,3 13,1 6,6 2007 32,6 26,7 31,4 40,8 27,7 30,8 0,0 6,0 3,3 16,1 5,0 44,3 13,2 6,8 2008 36,3 29,9 20,9 47,5 40,4 34,7 0,0 6,3 3,6 14,7 4,7 53,1 15,5 8,5 2009 36,0 30,0 20,9 47,9 34,1 14,6 0,0 6,2 3,5 13,9 5,0 32,4 15,1 7,7 2005 247,1 247,1 218,5 212,0 253,5 194,8 209,8 257,3 264,8 193,0 164,5 172,8 149,8 137,4 2006 258,6 258,6 226,6 229,3 289,4 213,9 229,8 288,4 295,5 207,9 181,5 188,3 156,1 139,2 2007 242,9 242,9 241,8 228,1 291,0 208,8 235,8 287,0 287,3 250,1 200,2 196,9 167,2 149,5 2008 277,6 277,6 280,9 297,3 317,5 244,7 247,4 343,7 344,2 250,0 220,4 229,0 200,8 178,5 2009 246,4 250,7 258,8 273,8 302,6 231,2 247,9 314,5 314,9 227,3 200,8 185,3 179,8 158,1 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

Tabela 4. Koszty gotówkowe, amortyzacja oraz cena żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach spoza Europy w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Rok CA-9600 US-7200 AR-630 AR-1200 BR-340 BR-600 CN-300 CN-940 AU-27000 ZA-75000 Koszty gotówkowe Amortyzacja Cena żywca wołowego 2005 154,4 179,4 84,4 77,0 52,6 58,9 86,6 160,1 2006 174,1 184,3 81,1 72,8 58,8 66,6 92,1 178,9 160,6 169,3 2007 175,7 211,5 90,7 82,1 77,4 84,0 141,4 249,5 167,5 166,9 2008 187,8 204,3 111,0 137,2 97,1 104,6 162,9 285,8 235,9 156,7 2009 180,8 189,3 100,2 121,6 89,4 94,7 188,7 316,6 143,6 162,6 2005 2,9 0,9 3,5 2,1 9,1 4,0 0,4 2,9 2006 3,1 0,9 3,6 2,2 10,6 4,7 0,4 3,1 2,1 0,3 2007 3,3 0,9 4,0 2,5 13,0 5,6 0,5 3,7 2,4 0,3 2008 3,4 0,9 4,3 2,4 13,7 6,2 0,5 4,3 7,1 0,3 2009 3,6 0,9 4,3 2,4 13,4 6,4 0,6 4,8 2,6 0,3 2005 154,6 184,4 81,5 73,8 68,2 76,9 110,6 136,9 2006 167,6 188,1 77,1 69,8 74,5 84,0 123,9 153,4 156,5 179,4 2007 182,3 201,0 92,1 83,3 105,2 108,8 213,2 263,9 173,9 176,9 2008 185,5 189,7 106,6 106,7 119,0 135,2 241,9 299,5 175,9 170,5 2009 167,4 175,8 97,9 93,9 100,0 113,2 290,4 359,5 166,3 175,1 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

europejskich najniższe koszty produkcji charakteryzowały gospodarstwo szwedzkie SE-210 oraz dwa polskie gospodarstwa PL-12 i PL-30. Gospodarstwa polskie dynamicznie zwiększały ponoszone koszty do poziomu zbliżonego do kosztów produkcji u innych europejskich producentów. Jedną z przyczyn wzrostu kosztów w polskich gospodarstwach jest także relacja waluty polskiej do dolara amerykańskiego wykorzystywanego w analizie. Do 2008 roku złotówka umacniała się w relacji do dolara i w tym też roku nastąpiło przełamanie doprowadzające w 2009 roku do znacznie wyższego jej kursu. W analizowanym okresie gospodarstwa europejskie ponosiły znacznie wyższe koszty produkcji żywca wołowego niż gospodarstwa spoza Europy (tab. 3 i 4). Zdecydowanie najniższe, niższe nawet od kosztów gospodarstw polskich i szwedzkiego, notowały w latach 2005 2009 gospodarstwa południowoamerykańskie, czyli argentyńskie i brazylijskie. W przypadku Brazylii koszty produkcji w 2008 roku jedynie w gospodarstwie BR-600 przekroczyły 100 USD na 100 kg LW (tab. 4). Należy przy tym zauważyć, że koszty produkcji w gospodarstwach brazylijskich BR-340 i BR- -600 zwiększyły się blisko dwukrotnie między 2005 a 2009 rokiem. W gospodarstwach spoza Europy warto odnotować dużą dynamikę wzrostu kosztów produkcji w gospodarstwach chińskich CN-300 i CN-940. W tym przypadku, podobnie jak w gospodarstwach polskich w latach 2005 2008, wpływ na wyniki miał, obok rzeczywistego wzrostu kosztów produkcji, także nagły spadek kursu dolara amerykańskiego w relacji do chińskiego yuana. Przy czym należy pamiętać, że kurs chińskiego yuana jest ogłaszany przez Bank Chiński, a nie jest wynikiem procesów rynkowych. W analizowanym okresie najwyższe koszty produkcji żywca wołowego ponosiły gospodarstwa niemieckie DE-800 (około 400 USD na 100 kg LW) oraz włoskie IT-910 i IT-2600 (ponad 300 USD na 100 kg LW). Główną przyczyną tak wysokich kosztów produkcji w przypadku gospodarstw włoskich były bardzo wysokie koszty zakupu zwierząt. Zarówno w analizowanych gospodarstwach europejskich, jak i spoza Europy koszty amortyzacji były bardzo zróżnicowane (tab. 3 i 4). W Europie najwyższe koszty tego typu charakteryzowały gospodarstwa: szwedzkie SE-210 (ponad 40 USD na 100 kg LW w latach 2005 2007 i ponad 50 USD na 100 kg LW w 2008 roku), austriackie AT-35 (około 30 35 USD na 100 kg LW w analizowanym okresie) oraz niemieckie DE-800 (blisko 48 USD na 100 kg LW w latach 2008 2009). Gospodarstwo polskie PL-12 zaliczane było do grupy gospodarstw o średnim koszcie amortyzacji (około 12 15 USD na 100 kg LW). Poza Europą wysokimi kosztami amortyzacji charakteryzowały się gospodarstwa brazylijskie BR-340 (ponad 10 USD na 100 kg LW) oraz BR-600 (około 6 USD na 100 kg LW w latach 2007 2009). Najniższe 14

koszty amortyzacji (tab. 4) dotyczyły gospodarstwa amerykańskiego US-7200 (nieco poniżej 1 USD na 100 kg LW) oraz południowoafrykańskiego ZA-75000. Ceny żywca wołowego w latach 2005 2009 uzyskiwane przez gospodarstwa europejskie były zwykle wyższe niż uzyskiwane przez gospodarstwa z innych części świata (tab. 3 i 4). Jedynie gospodarstwa chińskie uzyskiwały bardzo wysokie ceny żywca wołowego, przekraczające 200 USD na 100 kg LW w 2007 roku, a nawet sięgające 300 USD na 100 kg LW w 2009 roku (tab. 4). Najniższe ceny żywca wołowego notowały gospodarstwa argentyńskie AR-630 i AR-1200, w których ceny jedynie w 2008 roku przekroczyły 100 USD na 100 kg LW. W Europie większość gospodarstw uzyskiwała ceny przekraczające 200 USD na 100 kg LW i były one nieco bardziej jednolite niż miało to miejsce w przypadku kosztów produkcji czy amortyzacji. Wśród gospodarstw europejskich najniższe ceny notowały gospodarstwa polskie, gdzie tylko w 2008 roku gospodarstwo PL-12 uzyskało cenę przekraczającą 200 USD na 100 kg LW. W pozostałych latach w polskich gospodarstwach ceny żywca wołowego nie przekraczały 180 USD na 100 kg LW (tab. 3). Najwyższe ceny żywca w grupie krajów europejskich uzyskiwały gospodarstwa włoskie IT-910 i IT-2600 oraz francuskie FR-70. W tych gospodarstwach w latach 2008 2009 notowano ceny przekraczające 300 USD na 100 kg LW, a w gospodarstwach włoskich nawet ponad 340 USD na 100 kg LW w 2008 roku (tab. 3). Analiza kosztów produkcji żywca wołowego oraz ich struktury w gospodarstwach europejskich (tab. 5 i 6) wykazała znaczne różnice. Koszty bezpośrednie (z uwzględnieniem amortyzacji oraz kosztów alternatywnych) najniższe były w gospodarstwach: polskim PL-30, brytyjskim UK-90 oraz szwedzkim SE-210. Gospodarstwo brytyjskie UK-90, jako jedyne z analizowanej grupy producentów europejskich, ponosiło koszty bezpośrednie produkcji poniżej 180 USD na 100 kg LW (tab. 5). Jednocześnie udział tych kosztów w strukturze kosztów produkcji żywca wołowego był w tym gospodarstwie najmniejszy i nie przekraczał 60% w latach 2005 2007 i około 62% latach 2008 2009 (tab. 6). Drugie z gospodarstw brytyjskich UK-35 zwiększyło o 25% udział kosztów bezpośrednich w strukturze kosztów produkcji żywca wołowego w latach 2005 2009. Stało się to za sprawą znacznego ograniczenia kosztów pracy oraz zmniejszenia kosztów ziemi. Gospodarstwa polskie różniły się między sobą skalą kosztów bezpośrednich, ale koszty te nie przekroczyły 260 USD na 100 kg LW, a do tego pułapu zbliżyły się jedynie w 2008 roku w mniejszym z polskich gospodarstw PL-12 (tab. 5). Udział kosztów bezpośrednich w strukturze kosztów produkcji żywca wołowego oscylował w granicach 80% dla gospodarstw polskich, co w latach 2005 2009 plasowało te gospodarstwa w grupie producentów o dużym odsetku kosztów bezpośrednich w całości kosztów. Najwyższe koszty bezpośrednie (z uwzględnieniem amortyzacji oraz kosztów alternatywnych) ponosiło niemieckie 15

Tabela 5. Koszty produkcji żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach europejskich w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Koszty całkowite (z amortyzacją) Rok AT-35 AT-120 DE-280 DE-800 FR-70 FR-90 ES-5500 IT-910 IT-2600 UK-35 UK-90 SE-210 PL-12 PL-30 2005 198,8 219,1 202,5 317,3 280,0 211,0 226,1 274,8 275,7 282,7 126,3 154,0 175,6 133,3 2006 218,2 244,7 210,8 341,3 292,2 207,6 214,7 292,1 292,3 267,1 133,2 165,6 188,3 145,3 2007 239,2 254,8 254,6 375,2 315,6 220,7 254,9 305,9 296,2 275,2 156,3 197,0 203,6 164,3 2008 271,2 294,6 241,0 433,1 344,2 279,8 272,3 329,2 322,5 317,8 176,3 243,4 258,8 214,4 2009 256,5 275,4 217,6 398,2 319,0 256,6 225,6 324,6 321,1 303,3 159,1 196,8 220,5 172,4 2005 119,7 77,8 31,5 53,7 36,6 32,4 9,3 15,0 9,5 88,9 59,9 44,2 28,3 14,0 2006 124,5 81,2 33,0 56,7 40,7 28,4 9,5 14,8 8,8 103,5 63,8 65,2 35,4 13,4 Koszty 2007 140,1 84,7 36,5 64,2 43,0 27,6 9,9 17,2 10,5 31,0 70,0 61,3 32,2 13,6 pracy 2008 155,9 92,6 37,3 69,9 49,4 30,2 10,8 18,2 11,6 9,1 65,7 63,9 38,6 18,8 2009 118,9 61,8 36,2 66,7 45,6 29,9 10,3 17,9 11,5 7,9 67,1 43,9 37,6 18,5 2005 19,6 18,3 27,0 29,1 5,5 7,5 0,0 6,2 2,4 79,5 32,1 6,9 6,7 14,3 2006 15,0 14,0 27,3 29,5 5,6 7,6 0,0 4,8 3,9 100,6 31,5 7,1 6,8 13,8 Koszty 2007 19,1 17,9 26,9 31,8 6,2 8,3 0,0 5,5 4,6 56,2 28,2 11,6 7,6 14,7 ziemi 2008 20,4 19,1 18,9 35,3 6,8 9,1 0,0 5,3 5,2 45,1 28,4 12,4 10,2 20,4 2009 19,6 18,6 18,0 33,6 6,6 8,9 0,0 5,1 4,9 40,5 25,2 10,7 9,3 20,1 2005 18,6 23,9 17,1 21,3 14,1 10,9 0,1 8,2 6,7 12,6 8,2 4,8 10,6 6,4 2006 17,8 22,3 14,3 18,6 13,2 10,3 0,1 6,7 5,2 14,0 6,7 5,7 9,9 5,4 Koszty 2007 18,8 21,9 14,6 15,7 13,4 7,5 0,1 4,0 2,6 2,4 8,9 16,7 9,0 4,5 kapitału 2008 19,4 21,6 13,0 20,6 17,7 7,4 0,1 4,1 2,8 4,1 10,0 9,1 10,6 5,4 2009 21,4 25,0 10,6 22,8 14,9 2,6 0,2 3,9 2,7 1,8 7,4 0,4 9,7 5,2 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

Tabela 6. Struktura kosztów produkcji żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach europejskich w latach 2005 2009 [%] Wyszczególnienie Koszty całkowite (z amortyzacją) Koszty pracy Koszty ziemi Koszty kapitału Rok AT-35 AT-120 DE-280 DE-800 FR-70 FR-90 ES-5500 IT-910 IT-2600 UK-35 UK-90 SE-210 PL-12 PL-30 2005 55,75 64,61 72,80 75,29 83,27 80,56 96,01 90,31 93,69 60,96 55,76 73,37 79,36 79,32 2006 58,11 67,56 73,86 76,51 83,07 81,80 95,71 91,75 94,22 55,05 56,61 67,97 78,33 81,68 2007 57,35 67,17 76,54 77,04 83,46 83,58 96,24 91,98 94,38 75,43 59,31 68,71 80,65 83,32 2008 58,09 68,84 77,69 77,48 82,35 85,70 96,14 92,27 94,26 84,49 62,86 74,01 81,35 82,76 2009 61,60 72,32 77,03 76,38 82,63 86,09 95,54 92,35 94,39 85,80 61,49 78,15 79,57 79,74 2005 33,56 22,94 11,33 12,75 10,89 12,39 3,94 4,94 3,22 19,18 26,44 21,04 12,81 8,33 2006 33,15 22,40 11,56 12,71 11,58 11,17 4,23 4,64 2,83 21,33 27,12 26,76 14,71 7,52 2007 33,59 22,33 10,98 13,19 11,38 10,44 3,74 5,16 3,33 8,48 26,57 21,39 12,76 6,90 2008 33,38 21,64 12,01 12,51 11,81 9,24 3,83 5,09 3,40 2,42 23,43 19,44 12,12 7,25 2009 28,54 16,22 12,82 12,79 11,80 10,03 4,36 5,10 3,37 2,22 25,92 17,44 13,55 8,56 2005 5,48 5,40 9,72 6,90 1,65 2,88 0,00 2,05 0,81 17,15 14,18 3,30 3,04 8,52 2006 3,99 3,88 9,56 6,61 1,59 2,98 0,00 1,52 1,27 20,73 13,40 2,93 2,84 7,77 2007 4,57 4,72 8,10 6,54 1,63 3,15 0,00 1,66 1,46 15,42 10,72 4,06 3,02 7,48 2008 4,36 4,47 6,09 6,31 1,62 2,79 0,00 1,49 1,51 12,00 10,14 3,77 3,21 7,89 2009 4,72 4,90 6,38 6,45 1,72 2,99 0,00 1,44 1,45 11,46 9,74 4,26 3,36 9,29 2005 5,21 7,04 6,15 5,05 4,19 4,17 0,05 2,70 2,29 2,71 3,62 2,29 4,79 3,83 2006 4,74 6,16 5,02 4,18 3,76 4,04 0,06 2,10 1,68 2,88 2,86 2,34 4,12 3,03 2007 4,50 5,78 4,38 3,23 3,53 2,83 0,02 1,20 0,83 0,67 3,39 5,84 3,57 2,30 2008 4,17 5,05 4,20 3,69 4,23 2,27 0,03 1,15 0,83 1,10 3,58 2,78 3,32 2,10 2009 5,14 6,57 3,76 4,37 3,85 0,89 0,10 1,12 0,80 0,52 2,85 0,15 3,52 2,41 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

gospodarstwo DE-800 (ponad 300 USD na 100 kg LW w latach 2005 2007 i w 2009 roku oraz ponad 430 USD na 100 kg LW w 2008 roku), ale udział tych kosztów w strukturze, na poziomie około 77%, był mniejszy niż u rolników polskich. Zdecydowanie największą część kosztów stanowiły koszty bezpośrednie w gospodarstwach hiszpańskim ES-5500 oraz włoskim IT-2600. W obu przypadkach udział ten przekraczał 90% (ES-5500 96%, IT-2600 94%). Koszty pracy stanowiły, zaraz po kosztach bezpośrednich, drugą grupę wpływającą silnie na wyniki ekonomiczne analizowanych gospodarstw. W grupie producentów europejskich najniższe koszty pracy (tab. 5) ponosiły gospodarstwa hiszpańskie ES-5500 (około 10 USD na 100 kg LW) oraz włoskie IT-2600 (około 9 11 USD na 100 kg LW). Jednocześnie udział kosztów pracy w strukturze kosztów produkcji żywca wołowego w tych gospodarstwach w latach 2005 2009 oscylował na poziomie 3 4% i był najmniejszy wśród badanej grupy rolników. Najwyższe koszty pracy dotyczyły gospodarstw austriackich, w szczególności gospodarstwa AT-35, i wynosiły one w każdym analizowanym roku około 120 150 USD na 100 kg LW (tab. 5). Sytuacja w gospodarstwach austriackich podyktowana była bardzo wysoką wyceną pracy własnej. Gospodarstwa te zaliczane były w badanym okresie do gospodarstw o największym udziale kosztów pracy w strukturze kosztów (ponad 22% dla AT-120 i ponad 33% dla AT-35). Gospodarstwa polskie zaliczane mogły być do dwóch grup gospodarstw o różnym poziomie kosztów pracy. W latach 2005 2009 mniejsze gospodarstwo (PL-12) charakteryzował średni koszt pracy na poziomie około 30 USD na 100 kg LW, a większe (PL-30) notowało koszty pracy znacznie poniżej 20 USD na 100 kg LW (tab. 5). W ujęciu struktury kosztów produkcji koszty pracy w gospodarstwach polskich nie przekraczały 15%. Najniższe koszty ziemi oraz kapitału dotyczyły gospodarstw hiszpańskiego ES- -5500 oraz włoskiego IT-2600. Koszty ziemi w obu przypadkach były zdecydowanie poniżej 5 USD na 100 kg LW (tab. 5) i ich udział w strukturze kosztów obu gospodarstw nie przekraczał 2% (tab. 6). Zdecydowanie najwyższe koszty ziemi ponosiły gospodarstwa niemieckie DE-280 i DE-800 oraz brytyjskie UK-35 i UK-90, w których znaczny wpływ na wysokość tego kosztu miała wycena ziemi własnej. W tym gospodarstwie największy był także udział kosztów pracy w strukturze kosztów produkcji i wynosił w ostatnich latach analizy (2008 2009) około 12%. W tym samym okresie w mniejszym gospodarstwie polskim PL-12 koszty ziemi na poziomie 10 USD na 100 kg LW stanowiły zaledwie 3% kosztów ogółem produkcji żywca wołowego, a w większym PL-30 koszty te na poziomie 20 USD na 100 kg LW wynosiły około 8 9% całkowitych kosztów produkcji żywca wołowego (tab. 6). Najniższe koszty zastosowania kapitału obcego zanotowano w hiszpańskim gospodarstwie ES-5500 (0,1 USD na 100 kg LW), co stanowiło poniżej 0,1% w strukturze kosztów. Najwyż- 18

sze koszty kapitału dotyczyły gospodarstwa niemieckiego DE-800 oraz gospodarstw austriackich, które z kosztami zbliżonymi do 20 USD na 100 kg LW i ich udziałem w strukturze kosztów na poziomie około 5 6% dominowały nad pozostałymi gospodarstwami z grupy producentów europejskich (tab. 5 i 6). Tożsamą analizę kosztów produkcji oraz ich struktury przeprowadzono dla grupy gospodarstw znajdujących się poza Europą. Badanie potwierdziło, że gospodarstwa te, z wyjątkiem chińskiego CN-940, ponosiły koszty bezpośrednie niższe niż gospodarstwa europejskie (tab. 7). Gospodarstwo to notowało wzrost kosztów bezpośrednich ze 150 USD na 100 kg LW w 2005 roku do ponad 300 USD na 100 kg LW w 2009 roku przy jednoczesnym ponad 92-procentowym udziale tych kosztów w strukturze całkowitych kosztów produkcji żywca wołowego. Jednak gospodarstwo CN-940 nie ponosiło kosztów bezpośrednich o największym udziale w całości kosztów produkcji. Zdecydowanie największy udział przypadł gospodarstwu południowoafrykańskiemu ZA-75000, gdzie koszty bezpośrednie stanowiły ponad 99% wszystkich kosztów (tab. 8). W latach 2005 2009 najniższe koszty bezpośrednie (z uwzględnieniem amortyzacji oraz kosztów alternatywnych) ponosiły gospodarstwa z Ameryki Południowej zwykle poniżej 100 USD na 100 kg LW. Koszy pracy w gospodarstwach spoza Europy były niższe niż w europejskich. Nigdzie nie przekraczały one 20 USD na 100 kg LW, a tylko brazylijskie BR-340 zbliżyło się do tej granicy, uzyskując w latach 2008 2009 wynik 19,7 USD na 100 kg LW (tab. 7). Także udział w strukturze kosztów był u tego producenta największy i oscylował wokół 15% (tab. 8). Koszty pracy zauważalnie wzrastały, podobnie jak koszty bezpośrednie, praktycznie we wszystkich gospodarstwach z tej grupy w całym analizowanym okresie. Najniższe koszty, głównie ze względu na dużą skalę produkcji, ponosiło w latach 2005 2009 gospodarstwo południowoafrykańskie ZA-75000. Wynik poniżej 1 USD na 100 kg LW był najgorszy nie tylko w analizowanej grupie gospodarstw spoza Europy, ale był także gorszy od wyników wszystkich gospodarstw europejskich. Udział kosztów pracy w strukturze kosztów produkcji w przypadku tego gospodarstwa nie przekraczał 0,5%. Analiza kosztów ziemi i kapitału grupy gospodarstw spoza Europy ukazuje, że w większości gospodarstw koszty te nie przekraczały 6 7 USD na 100 kg LW (tab. 7). Wyjątkami w zakresie kosztów ziemi są gospodarstwa brazylijskie i argentyńskie, w których koszty te przekraczały odpowiednio 10 USD na 100 kg LW i ponad 40 USD na 100 kg LW. Producenci z Ameryki Południowej w ogólnej strukturze kosztów produkcji żywca wołowego mieli około 9-procentowy (gospodarstwa brazylijskie) i nawet ponad 20-procentowy (argentyńskie AR-1200) udział kosztów ziemi. Brak lub znikome wartości kosztów ziemi charakteryzowały gospodarstwa: 19

Tabela 7. Koszty produkcji żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach spoza Europy w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Koszty bezpośrednie (z amortyzacją) Koszty pracy Koszty ziemi Koszty kapitału Rok CA-9600 US-7200 AR-630 AR-1200 BR-340 BR-600 CN-300 CN-940 AU-27000 ZA-75000 2005 151,5 175,5 76,8 70,8 53,5 57,5 82,2 151,7 2006 170,4 180,4 72,2 67,9 58,9 64,3 87,8 167,6 155,7 167,1 2007 172,5 200,7 79,6 76,7 77,3 81,2 137,9 235,6 163,9 166,5 2008 183,9 193,7 100,5 109,6 96,4 100,7 159,1 271,2 219,0 156,4 2009 177,7 178,9 89,5 95,2 88,3 90,8 184,2 307,3 141,0 162,3 2005 5,1 3,9 12,1 6,2 11,2 8,4 3,3 8,2 2006 5,6 3,9 13,5 7,0 14,4 10,9 3,4 8,5 4,6 0,7 2007 6,2 4,0 16,5 8,5 17,8 13,2 3,9 9,6 5,2 0,7 2008 6,5 4,2 13,2 12,8 19,7 15,8 4,3 10,7 9,1 0,6 2009 6,3 4,2 13,8 13,1 19,7 16,1 5,3 13,1 3,3 0,7 2005 5,0 0,0 22,8 39,5 7,4 7,8 2,2 0,0 2006 5,6 0,0 23,6 40,2 8,0 8,6 2,4 0,0 0,0 0,0 2007 6,2 0,0 26,3 44,8 10,2 11,1 1,4 0,0 0,0 0,0 2008 7,2 0,1 13,7 46,2 12,9 13,8 1,5 0,0 0,0 0,0 2009 6,7 0,1 12,4 42,0 10,8 11,5 1,7 0,0 0,0 0,0 2005 2,0 0,9 1,9 4,0 6,1 4,7 0,1 5,6 2006 2,4 1,1 1,6 1,8 6,4 5,1 0,1 6,5 1,0 2,0 2007 2,4 0,5 1,5 1,2 7,0 5,6 0,2 9,3 0,8 0,6 2008 1,8 7,3 2,4 1,2 6,8 5,8 0,2 10,7 0,9 0,3 2009 1,3 4,2 2,2 1,1 7,7 6,8 0,2 4,9 0,4 0,9 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

Tabela 8. Struktura kosztów produkcji żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach spoza Europy w latach 2005 2009 [%] Wyszczególnienie Koszty bezpośrednie (z amortyzacją) Rok CA-9600 US-7200 AR-630 AR-1200 BR-340 BR-600 CN-300 CN-940 AU-27000 ZA-75000 2005 92,60 97,35 67,59 58,79 68,42 73,25 93,60 91,61 2006 92,61 97,30 65,03 58,11 67,10 72,34 93,72 91,79 96,53 98,42 2007 92,12 97,84 64,24 58,50 68,82 73,10 96,19 92,57 96,46 99,23 2008 92,20 94,35 77,41 64,55 71,00 74,03 96,31 92,68 95,63 99,40 2009 92,54 95,46 75,96 62,84 69,81 72,48 96,25 94,47 97,42 99,06 2005 3,12 2,16 10,66 5,12 14,30 10,71 3,76 4,98 2006 3,06 2,12 12,20 5,97 16,42 12,32 3,63 4,64 2,86 0,39 Koszty pracy 2007 3,29 1,93 13,29 6,47 15,87 11,89 2,70 3,77 3,07 0,41 2008 3,27 2,07 10,19 7,54 14,51 11,59 2,62 3,67 3,95 0,41 2009 3,27 2,26 11,70 8,68 15,58 12,86 2,75 4,01 2,28 0,41 2005 3,03 0,00 20,09 32,78 9,43 9,99 2,48 0,01 2006 3,03 0,00 21,31 34,37 9,17 9,63 2,57 0,01 0,00 0,00 Koszty ziemi 2007 3,31 0,00 21,23 34,14 9,11 9,98 0,97 0,01 0,00 0,00 2008 3,62 0,05 10,52 27,20 9,47 10,13 0,93 0,01 0,00 0,00 2009 3,51 0,05 10,50 27,75 8,54 9,21 0,88 0,01 0,00 0,00 2005 1,25 0,50 1,65 3,30 7,85 6,05 0,16 3,40 2006 1,29 0,58 1,46 1,55 7,30 5,71 0,08 3,56 0,60 1,19 Koszty kapitału 2007 1,27 0,24 1,25 0,89 6,20 5,03 0,15 3,66 0,47 0,36 2008 0,91 3,53 1,88 0,71 5,02 4,26 0,14 3,65 0,41 0,19 2009 0,69 2,22 1,83 0,73 6,07 5,45 0,12 1,51 0,30 0,53 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

amerykańskie US-7200, chińskie CN-940, australijskie AU-27000 oraz południowoafrykańskie ZA-75000 (tab. 7). Koszty kapitału stanowiły najmniejszą grupę kosztów w latach 2005 2009 w analizowanych gospodarstwach. Najwyższe koszty ponosiły gospodarstwa brazylijskie (około 6 8 USD na 100 kg LW), przy udziale tych kosztów na poziomie 5 6%. Najniższe koszty to domena chińskiego gospodarstwa CN-300 (0,2 USD na 100 kg LW) oraz australijskiego AU-2700 i południowoafrykańskiego ZA-75000 (poniżej 1 USD na 100 kg LW). W gospodarstwach tych udział kosztów kapitału w strukturze całkowitych kosztów produkcji żywca wołowego nie przekraczał 1% (tab. 8). Wzrost kosztów produkcji żywca wołowego w okresie analizy okazał się być wzrostem o charakterze globalnym występującym zarówno w Europie, jak i poza jej granicami. Analiza wykazała, że 2008 rok charakteryzował się najwyższymi kosztami, co było spowodowane międzynarodowym, wyjątkowo silnym wzrostem cen środków do produkcji. Wyhamowanie tego wzrostu nastąpiło już w kolejnym roku. Analiza przychodów ze sprzedaży badanych gospodarstw (tab. 9 i 10) wskazuje na znaczne różnice między producentami żywca wołowego. Sytuacja ta miała miejsce głównie ze względu na zróżnicowaną skalę produkcji w poszczególnych gospodarstwach. Nie bez znaczenia był fakt, że w latach 2005 2009 płatnościami bezpośrednimi objęte były tylko gospodarstwa europejskie, które jako jedyne miały tego typu przychody. Gospodarstwa spoza Europy uzyskiwały niższe przychody ze sprzedaży żywca wołowego niż ich konkurenci z Europy. W grupie tych gospodarstw najniższe przychody charakteryzowały gospodarstwa z Ameryki Południowej. W pierwszym roku analizy przychody te nie przekraczały 82 USD na 100 kg LW, a w 2009 roku oscylowały wokół 100 USD na 100 kg LW (tab. 10). Było to o połowę mniej niż uzyskiwało gospodarstwo polskie PL-30, które jednocześnie było producentem o najniższych przychodach ze sprzedaży żywca wołowego w grupie gospodarstw europejskich (tab. 9). Polskie gospodarstwa, jako jedyne, w latach 2005 2009 nie przekraczały granicy 200 USD na 100 kg LW wśród gospodarstw z Europy. Największe przychody ze sprzedaży osiągały w Europie gospodarstwa włoskie IT-910 i IT-2600, w których w latach 2008 2009 wartość ta przekroczyła 300 USD na 100 kg LW. Były to wartości zbliżone do uzyskiwanych przez gospodarstwa chińskie CN-300 i CN 940 (tab. 10). Wsparcie gospodarstw europejskich w postaci płatności bezpośrednich było w niektórych przypadkach znaczące. Gospodarstwa austriackie AT-35 i AT-120 otrzymywały dopłaty przekraczające 20 USD na 100 kg LW, a szwedzkie SE-210 i niemieckie DE-800 nawet 40 USD na 100 kg LW. Dla porównania były to wartości przekraczające niekiedy 50% przychodów ze sprzedaży żywca wołowego, uzyskiwanych przez producentów południowoamerykańskich. Gospodarstwa polskie otrzymywały płatności w wysokości oscylującej wokół 13 USD na 100 kg LW (PL-12) i 7 USD na 100 kg LW (PL-30). 22

Przychody ze sprzedaży żywca wołowego 2005 247,1 247,1 218,5 212,0 253,5 194,8 209,8 257,3 264,8 193,0 164,5 172,8 149,8 137,4 2006 258,6 258,6 226,6 229,3 289,4 213,9 229,8 288,4 295,5 207,9 181,5 188,3 156,1 139,2 2007 242,9 242,9 241,8 228,1 291,0 208,8 235,8 287,0 287,3 250,1 200,2 196,9 167,2 149,5 2008 277,6 277,6 280,9 297,3 317,5 244,7 247,4 343,7 344,2 250,0 220,4 229,0 200,8 178,5 2009 246,4 250,7 258,8 273,8 302,6 231,2 247,9 314,5 314,9 227,3 200,8 185,3 179,8 158,1 2005 21,5 26,4 0,0 59,6 71,2 43,9 47,9 0,3 0,2 6,1 0,0 37,1 0,0 6,0 2006 21,7 21,2 0,0 36,0 9,2 6,5 5,5 2,3 0,6 0,0 0,0 34,8 0,0 0,0 Dopłaty 2007 23,7 23,1 0,0 38,8 9,9 7,1 5,4 2,3 0,7 0,0 0,0 45,7 10,9 6,1 bezpośrednie 2008 25,3 24,6 0,0 43,2 10,6 12,2 6,0 2,5 0,7 0,0 0,0 47,4 13,0 7,5 2009 24,4 24,1 0,0 41,2 5,1 11,6 6,0 2,4 0,7 0,0 0,0 44,4 12,0 7,0 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef. Tabela 9. Przychody ze sprzedaży żywca wołowego oraz dopłaty bezpośrednie w analizowanych gospodarstwach europejskich w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Rok AT-35 AT-120 DE-280 DE-800 FR-70 FR-90 ES-5500 IT-910 IT-2600 UK-35 UK-90 SE-210 PL-12 PL-30 Tabela 10. Przychody ze sprzedaży żywca wołowego w analizowanych gospodarstwach spoza Europy w latach 2005 2009 [USD na 100 kg LW] Wyszczególnienie Rok CA-9600 US-7200 AR-630 AR-1200 BR-340 BR-600 CN-300 CN-940 AU-27000 ZA-75000 2005 154,6 184,4 81,5 73,8 68,2 76,9 110,6 136,9 Przychody 2006 167,6 188,1 77,1 69,8 74,5 84,0 123,9 153,4 156,5 179,4 ze sprzedaży 2007 182,3 201,0 92,1 83,3 105,2 108,8 213,2 263,9 173,9 176,9 żywca 2008 185,5 189,7 106,6 106,7 119,0 135,2 241,9 299,5 175,9 170,5 wołowego 2009 167,4 175,8 97,9 93,9 100,0 113,2 290,4 359,5 166,3 175,1 Źródło: Na podstawie danych sieci agri benchmark beef.

Ostatnią analizowaną kategorią wyników ekonomicznych był dochód rolniczy w przeliczeniu na 100 kg żywej wagi (LW). Większość europejskich producentów i część spoza Europy uzyskiwała w latach 2005 2009 ujemne wartości dochodu rolniczego. Należy pamiętać, że skala dochodu mierzona w tysiącach USD na gospodarstwo jest bardzo silnie skorelowana z wielkością skali produkcji, a zatem nie dziwi fakt, że w grupie gospodarstw europejskich największe wartości dochodu rolniczego uzyskiwały gospodarstwa niemieckie DE-800, hiszpańskie ES-5500 oraz włoskie IT-2600. Gospodarstwo hiszpańskie zakończyło 2009 rok z wartością przekraczającą 500 tys. USD (tab. 11) i charakteryzowało się wartością największą wśród gospodarstw europejskich, a jednocześnie plasowało się zaraz za bardzo dużymi gospodarstwami z Australii i Republiki Południowej Afryki, które uzyskały w 2009 roku dochód rolniczy wynoszący odpowiednio prawie 3,2 mln i 2,5 mln USD (tab. 12). Gospodarstwa polskie PL-12 i PL-30 uzyskiwały w całym okresie ujemny dochód rolniczy oscylujący w granicach 2 tys. USD (tab. 11). Najniższy dochód rolniczy uzyskiwały gospodarstwa z Niemiec (DE-800), Kanady (CA-9600) oraz Stanów Zjednoczonych (US-7200). Były to wartości ujemne rzędu 600 700 tys. USD osiągnięte w ostatnim roku analizy. Przeliczenie dochodu rolniczego na 100 kg żywej wagi pozwala na dokładniejszą analizę dochodowości poszczególnych producentów żywca wołowego. W takim ujęciu w grupie gospodarstw europejskich (tab. 11) najwyższy dochód rolniczy w 2009 roku uzyskiwały gospodarstwa hiszpańskie ES-5500 (około 20 USD na 100 kg LW), niemieckie DE-280 (około 30 USD na 100 kg LW) oraz szwedzkie SE-210 (blisko 15 USD na 100 kg LW). Polskie gospodarstwa PL-30 i PL-12 w latach 2005 2009 charakteryzowały się średnią pozycją wśród gospodarstw europejskich, uzyskując ujemne wartości dochodu rolniczego, na poziomach odpowiednio 14 oraz 35 USD na 100 kg LW. W grupie gospodarstw spoza Europy największe wartości dotyczyły gospodarstw chińskich, gdzie gospodarstwo CN-300, jako jedyne, przekroczyło w 2009 roku 100 USD na 100 kg LW (tab. 12). Najgorszą sytuację miały w analizowanym okresie gospodarstwa argentyńskie, kanadyjskie oraz amerykańskie, których ujemny dochód rolniczy zbliżał się odpowiednio do poziomu: 30, 14 oraz 17 USD na 100 kg LW. Analizując poziom dochodu rolniczego, należy wskazać istotną kategorię przychodów, jaką były płatności bezpośrednie, oraz to, że kategoria ta w latach 2005 2009 dotyczyła jedynie gospodarstw europejskich. W związku z mocnym wpływem tej kategorii przychodów na dochód rolniczy można wnioskować, że ich brak w znacznym stopniu wpłynąłby na obniżenie i tak ujemnego dochodu uzyskiwanego w analizowanym okresie przez badane gospodarstwa europejskie. 24