Rewitalizacja terenów poprzemysłowych uwarunkowania prawne i ekonomiczne Poznań, 10.10.2007 1
Skutki głębokiej restrukturyzacji polskiego przemysłu: zmiany w sposobie wykorzystania terenów, zmiany właścicielskie, przypadki terenów porzuconych, szkody środowiskowe 2
Zasada zrównowaŝonego rozwoju: Ponowne wykorzystanie terenów które przestały pełnić funkcje gospodarcze ograniczy zapotrzebowanie na nowe tereny niezbędne dla rozwoju przemysłu, usług i mieszkalnictwa. 3
W Polsce działania doraźne - brak rozwiązań systemowych 4
Polskie uwarunkowania prawne: brak definicji terenu poprzemysłowego, brak przepisów odnoszących się bezpośrednio do terenów poprzemysłowych 5
Zapisy w prawie polskim odnoszące się bezpośrednio do problematyki terenów zdegradowanych i poprzemysłowych: Ust. z 27 kwietnia 2001 r. ( Dz. U z 20.06 2001 r.) Prawo ochrony środowiska (art. 102 i 103) ) zobowiązuje władającego powierzchnią ziemi na której występuje zanieczyszczenie albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu do jej rekultywacji, w przypadku wskazania przez władającego podmiotu który spowodował zanieczyszczenie zobowiązuje ten podmiot do rekultywacji, w przypadku braku moŝliwości wyegzekwowania obowiązku rekultywacji od władającego bądź zanieczyszczającego do rekultywacji zobowiązuje starostę. Ustawa nie odnosi się do zdewastowanej infrastruktury technicznej i budynków poprzemysłowych. Ust. z 3 lutego 1995 r.(dz.u. z 22.02. 1995 r.) O ochronie gruntów rolnych i leśnych (art. 7, 20, 21, 22) ogranicza przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, zobowiązuje osobę powodującą utratę albo ograniczenie wartości uŝytkowej gruntów do ich rekultywacji na własny koszt. 6
Ust. z 4 lutego 1994 r.(dz.u. nr.27 poz 679) Prawo geologiczne i górnicze (art.91-97). reguluje problem odpowiedzialności za szkody w przypadku, gdy degradacja terenów ma związek z wydobywaniem kopalin. Ust. z 7 lipca 1994 r.(dz.u.z 1999 r. Nr.15 poz.139) O zagospodarowaniu przestrzennym (art. 6, 10, 18) określa zakres i sposób postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele oraz zasad ich zagospodarowania, określa zasady i tryb rozwiązywania konfliktów pomiędzy interesami prywatnymi i publicznymi w tych sprawach. 7
Inne ustawy które mają zastosowanie do rozwiązywania problemów terenów poprzemysłowych Ustawa z 21.08. 1997 r( Dz.U. 00.46.543) o gospodarce nieruchomościami (art.14 i 16) określająca m.in. zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego, scalania i podziału nieruchomości, pierwokupu nieruchomości oraz ich wyceny, Ustawa z 6.07. 1982 r. (dz. U.01.124.1361) o księgach wieczystych i hipotece prowadzonych w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości, Ustawa z 29.08. 1997 r.(dz.u 05.8.60) Ordynacja podatkowa określająca tryb wygaszania przez Spółki Skarbu Państwa swoich zobowiązań wobec Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, Ustawa z 23 04. 1994 r. Kodeks cywilny regulująca stosunki cywilno prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. 8
Komentarze i wnioski: Brak uregulowań ustawowych obejmujących bezpośrednio i w sposób kompleksowy (z instrumentami finansowymi włącznie) problematykę terenów poprzemysłowych, w tym rekultywacji i ponownego zagospodarowanie terenów które przestały pełnić funkcje gospodarcze, jest głównym powodem podejmowania działań doraźnych i hamuje tworzenie rozwiązań systemowych. 9
PROGRAM RZĄDOWY DLA TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH przyjęty przez Radę Ministrów w kwietniu 2004 roku nie jest wdraŝany i pozostaje dokumentem o charakterze deklaratywnym. 10
Ustawowy obowiązek rekultywacji, nałoŝony na władającego terenem bądź sprawcę zanieczyszczenia jest słabo a często wcale nie egzekwowalny. Powstaje problem terenów porzuconych. W takich przypadkach obowiązki muszą przejąć władze publiczne. 11
Nie został rozwiązany problem terenów stanowiących własność Skarbu Państwa, zdegradowanych w czasie gdy władającymi były przedsiębiorstwa państwowe. Zgodnie z ustawą obowiązek spoczywa na Skarbie Państwa. 12
Dotychczasowy brak zaangaŝowania Skarbu Państwa w rozwiązywana problemów terenów poprzemysłowych powoduje brak środków nawet na przeprowadzenie niezbędnego i kompleksowego ich rozpoznania. 13
Problemy prawno własnościowe terenów są istotnym hamulcem procesów rewitalizacyjnych. Nie zawsze konstruktywna rola jednostek działających w imieniu Skarbu Państwa. 14
Przy planowaniu i ocenie kosztów rekultywacji warto zastąpić obowiązujące w Polsce kryterium granicznych poziomów zanieczyszczeń w glebach, elastyczniejszą i obniŝającą koszty, analizą i oceną poziomu ryzyka zdrowotnego prowadzoną indywidualnie dla konkretnych nieruchomości i ich otoczenia. 15
Ustawowe obarczenie starostów problematyką terenów zdegradowanych, zarówno w zakresie prowadzenia rejestrów jak i podejmowania działań rekultywacyjnych tam gdzie brak jest moŝliwości wyegzekwowania obowiązku od właścicieli, nie rozwiązuje problemu. Aktywność starostów, jest jak dotychczas znikoma i trudno oczekiwać istotnej zmiany tego stanu. 16
W aktualnym stanie prawnym brak jest zaangaŝowania samorządów i administracji szczebla wojewódzkiego, odpowiedzialnych za rozwój gospodarczy regionu, w problematykę terenów poprzemysłowych. Doświadczenia innych państw UE dowodzą Ŝe skuteczne ich rozwiązanie wymaga koordynacji ze szczebla regionalnego, a niektóre, bardziej złoŝone przypadki wymagają takŝe bezpośredniego ich udziału. 17
Panuje przekonanie, Ŝe w interesie ochrony środowiska, ze środków publicznych winna być finansowana rekultywacja terenów zdegradowanych na cele przyrodnicze. Konieczne jest przyjęcie jako równorzędnych dwóch celów: ograniczenie ryzyka dla zdrowia i Ŝycia ludzi, ochrony terenów zielonych przed ich zajmowaniem na cele gospodarcze poprzez recyrkulację (wielokrotne wykorzystywanie do pełnienia róŝnych funkcji) tych samych terenów. 18
ZałoŜenie, Ŝe problem rekultywacji terenów poprzemysłowych na cele gospodarcze zostanie rozwiązany wyłącznie w sferze komercyjnej, wydaje się być oparte na nierealnych przesłankach. Z doświadczeń innych krajów wynika (a moŝna domniemywać Ŝe w Polsce sytuacja jest podobna), Ŝe: około 15 20% terenów ma szansę na przeprowadzenie rekultywacji bez udziału środków publicznych, około 15 20% terenów wymaga tak duŝych nakładów na rekultywację, Ŝe podjęcie działań w bliskiej przyszłości jest mało prawdopodobne, przywrócenie do uŝytku gospodarczego pozostałych terenów wymagać będzie udziału środków publicznych i zaangaŝowania władz publicznych oraz wykorzystania odpowiednich instrumentów prawnych i finansowoekonomicznych. 19
Koszty rekultywacji w skali kraju ogromne szacowane na rząd 1000 miliardów zł. ( kilka budŝetów RP). Problem do rozwiązania w perspektywie kilku pokoleń. Dotychczas podejmowane w Polsce działania mają charakter punktowy nie systemowy. Konieczność ich priorytetyzacji i hierarchizacji. Dostępne, bardzo ograniczone środki finansowe, nie mogą być kierowane na rozwiązywanie problemów mniej istotnych. Motywacją dla podejmowanych działań i uzasadnieniem zaangaŝowania środków finansowych musi być realizacja co najmniej jednego z wymienionych poprzednio celów: ograniczenie ryzyka zdrowotnego i/lub przywrócenie terenu do uŝytkowania gospodarczego. 20
Doświadczenia partnerów z UE wskazują na celowość wyróŝnienia dwóch faz w procesie rewitalizacji: faza pierwsza której celem jest doprowadzenie terenu do stany zerowego (oczyszczenie terenu, wyburzenia, rozbiórki), umoŝliwiająca wprowadzenia go w obszar zainteresowania inwestorów prywatnych. Faza ta winna być realizowana z wykorzystaniem środków publicznych. faza druga, która ma doprowadzić do stanu umoŝliwiającego pełnienie przez teren poprzemysłowy nowych funkcji publicznych lub komercyjnych. MoŜe być realizowana odpowiednio przy wsparciu ze środków publicznych lub bez tego wsparcia. 21
ZaangaŜowanie środków publicznych w procesy rewitalizacji wymaga utworzenia wyspecjalizowanych, publicznych słuŝb, które zdolne byłyby do pełnienia funkcji operatora, szczególnie dla realizacji pierwszej fazy. Ani administracja publiczna, ani realizujące aktualnie niektóre jej zadania podmioty (agencje, spółki prawa handlowego) nie są zdolne do pełnienia takiej funkcji. 22
Rola samorządów szczebla wojewódzkiego w realizacji zadań z dziedziny rewitalizacji niezdefiniowana (pominięta) w zapisach ustawowych, co praktycznie uniemoŝliwia podejmowanie na tym szczeblu działań wymagających zaangaŝowania środków pochodzących z budŝetu województwa. 23
Istnieje olbrzymia szansa wykorzystania bogatych doświadczeń tych państw UE, które u siebie skutecznie problemy terenów poprzemysłowych rozwiązują. Szczególnie cenne i przydatne mogą być tamte doświadczenia o charakterze prawnoorganizacyjnym. 24
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ JERZY ZIORA Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wydział Polityki Gospodarczej jziora@silesia-regiopn.pl 25