TERAPIA I NAUKA
1. Istota i definicje biblioterapii 2. Historia pojęcia 3. Cele i zadania biblioterapii 4. Etapy procesu biblioterapeutycznego 5. Podział biblioterapii 6. Biblioterapia wychowawcza redukowanie lęków u dzieci poprzez biblioterapię analiza rysunku dziecka 7. Podstawowe techniki biblioterapeutyczne 8. Zajęcia kompensacyjne z zastosowaniem elementów biblioterapii
7. Bajkoterapia bajki terapeutyczne schemat opowieści terapeutycznej 10. Baśnioterapia 11. Podział materiałów biblioterapeutycznych 12. Środki biblioterapeutyczne 13. Biblioterapeuta przewodnik po świecie książek cechy i umiejętności biblioterapeuty 10. Biblioteka szkolna pracownią terapeutyczną 11. Bibliografia
Istotę biblioterapii doskonale obrazuje cytat Urszuli K. LeGuin: "Czytamy książki, by odkryć kim jesteśmy. To, co inni ludzie robią, myślą i czują jest bezcennym przewodnikiem w zrozumieniu kim jesteśmy i kim możemy się stać..."
Definicje: Biblioterapia użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych do pomocy terapeutycznej w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie (wg American Library Association)
Definicje: Najpełniejszą polską definicję biblioterapii zawarto w Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego: Biblioterapia to dział psychologii czytelnictwa, znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego i psychiki człowieka chorego. Bada także możliwości profilaktycznego traktowania książki i czytelnictwa w szerszych zbiorowościach społecznych. Obiektem działania biblioterapii są pacjenci szpitali i sanatoriów oraz chorzy indywidualni, przebywający stale w domu. W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych poprzez odpowiedni dobór lektur oraz metod i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej opieki.
Historia: Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami czasów starożytnych. W bibliotece w Aleksandrii widniały już słowa: "Lekarstwo na umysł". Pojęcie biblioterapii wywodzi się od dwóch wyrazów greckich: biblion - co oznacza książkę i therapeo - leczę. W 1272 r. w szpitalu Al.-Mansur w Kairze stosowano czytanie Koranu w ramach terapii W Europie w XVIII wieku włączono pobożne teksty do programów leczenia psychicznie chorych. W 1802 r. Beniamin Rush zalecał czytanie książek świeckich w celach terapeutycznych.
Historia: Podstawy biblioterapii stworzył N. A. Rubakin, który od 1919r. w Instytucie Bibliopsychologii w Lozannie zapoczątkował badania nad reakcjami indywidualnych czytelników.
Cele i zadania biblioterapii: poznawanie siebie, otaczającej rzeczywistości, poznawanie świata i zrozumienie go (dawanie młodym ludziom możliwości zastanowienia się nad sobą), podawanie wzorców i nadawanie znaczenia (brak autorytetów, wzrost agresji, zagubienie młodych ludzi), wzmocnienie poczucia własnej wartości (akceptacja siebie), wzmocnienie motywacji do uczenia się, pomoc w uaktywnianiu się.
Etapy procesu biblioterapeutycznego diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów pacjenta (wychowanka), jak i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta (wychowanka), to znaczy: identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją refleksja odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje katharsis - rodzaj "oczyszczenia", odreagowania wgląd w samego siebie zmiana w postawach i zachowaniu. (na podstawie: Irena Borecka "Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum")
Rodzaje biblioterapii wg Rubakina: instytucjonalną, której celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji, kliniczną, której celem jest leczenie zaburzeń i uzyskanie przez pacjenta "wglądu w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej, wychowawczą (rozwojową), dostosowaną do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy, której celem jest korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja.
Biblioterapia wychowawcza: Nadrzędnym celem biblioterapii wychowawczej jest redukcja lęków, które towarzyszą dziecku od najmłodszych lat.
Redukowanie lęków u dzieci poprzez biblioterapię: Rodzaje lęków: odtwórcze, wyrastające z konkretnych przeżyć i zdarzeń wytwórcze, powstające w wyobraźni dziecka (np. przed ciemnością) związane z niezaspokojeniem podstawowych potrzeb (fizjologicznych, bezpieczeństwa, akceptacji, miłości i szacunku) dotyczące obrazu własnej osoby (związane z niską samooceną)
Redukowanie lęków u dzieci poprzez biblioterapię: Główne przyczyny powstawania lęków: nieprawidłowe postawy rodziców (zbyt wysokie wymagania w stosunku do możliwości dziecka, nadopiekuńczość, brak czasu i zainteresowania wobec dziecka, "bezstresowość" wychowania, rodzina niepełna, chaosu, współuzależniona ) telewizja ( zastępowanie kontaktów z rodzicami odbiornikiem telewizyjnym - samotność dziecka, lęki realne) uzależnienie od komputera - okrutne gry komputerowe "lękotwórcza" szkoła (wcześniej przedszkole)
Analiza rysunku dziecka Rysunek a symptomy trudności w życiu dziecka Symbolika przestrzeni i kolorów Osoby znaczące
Podstawowe techniki biblioterapeutyczne: głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci czytanie wyselekcjonowanych tekstów przez prowadzącego słuchanie tekstów biblioterapeutycznych o charakterze relaksacyjnym lub aktywizującym dyskusja nad czytanym utworem pisanie listu do bohatera literackiego wymyślanie innego zakończenia utworu
Podstawowe techniki biblioterapeutyczne: wchodzenie w rolę wybranego bohatera i przedstawienie scenek (drama) inspirowanych sytuacją literacką wykonywanie ilustracji do czytanego utworu obrazującej jego nastrój wykonywanie prac plastycznych ilustrujących emocje dzieci wywołane czytanym utworem mandala, czyli buddyjska technika uspokajająca, która ma wywołać refleksję oraz poprawić koncentrację, która doskonale spełnia również rolę integracyjną grupy i pobudza do pracy twórczej ( malowanie, rysowanie, usypywanie z piasku, kasztanów, patyczków, grochu itp.,
Zajęcia z zastosowaniem elementów biblioterapii: Doskonałą formą zajęć kompensacyjnych z zastosowaniem elementów biblioterapii są zabawy czytelnicze: malowanie i rysowanie ilustracji do wybranych, niedokończonych fragmentów utworu tworzenie symbolicznego katalogu "ruchomych obrazków" (dzieci inscenizują sceny wymieniane przez nauczyciela) lepienie z plasteliny elementów brakujących w przeczytanym przez nauczyciela i znanym dzieciom wcześniej opisie rzeczy czy sceny
Zajęcia z zastosowaniem elementów biblioterapii: Inne zabawy czytelnicze to: wykonywanie wydzieranek i układanie podpisów adekwatnych do treści utworu projektowanie strojów dla ulubionych bohaterów literackich rozwiązywanie krzyżówek związanych z treścią utworu zabawy logopedyczne układanie i rozwiązywanie rebusów zgadywanki, quizy, konkursy
Bajkoterapia W redukowaniu lęków u dzieci stosuje się różnorodne techniki terapeutyczne. Bajkoterapia jest więc jedną z terapii oddziaływań na psychikę poprzez odpowiednio dobrane bajki, baśnie czy też opowiadania terapeutyczne. Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia, ponieważ dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat dziecka bardziej zrozumiałym.
Bajki terapeutyczne
Schemat opowieści terapeutycznej Główny temat (sytuacja wyzwalająca lęk) Główny bohater(dziecko lub zwierzątko, z którym mały pacjent się identyfikuje) Inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać uczucia, uczą reakcji na trudne sytuacje) Tło opowiadań (miejsce dziecku znane)
Baśnioterapia Baśń... wzbogaca świat wewnętrzny dziecka eksponuje wartości moralne zachowuje wyraźny podział na dobro i zło silnie identyfikuje dziecko z bohaterem pozytywnym ma zawsze szczęśliwe zakończenie rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z myśleniem dziecka wprowadza porządek i ład, buduje w dziecku poczucie bezpieczeństwa. rozwija wyobraźnię i fantazję, wyzwala emocje i wrażliwość, uczy współczucia i empatii oraz wyrażania uczuć i wreszcie rozszerza zasoby języka. Terapia przez baśń - stosowana najczęściej do pracy z dziećmi w wieku 4-9 lat
Podział materiałów biblioterapeutycznych: materiały uspokajające (sedativa), do których zaliczamy m.in.: książki przygodowe, tzw. młodzieżowe, baśnie, fantasy, literaturę humorystyczną, materiały pobudzające (stimulativa) np.: książki o tematyce awanturniczo - przygodowej, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe, materiały refleksyjne (problematica) czyli powieści obyczajowe, biograficzne, książki o wątku romansowym, psychologiczne i socjologiczne, materiały religijne (sacrum), które w czytelniku powodują nie tylko silne wzruszenia natury religijnej, ale i takie, które powodują, że czytelnik w trakcie czytania dokonuje jakiegoś ważnego dla siebie odkrycia, pozwala łączyć się duchowo z Istotą Wyższą, przeżywać stan religijnej ekstazy.
Środki biblioterapeutyczne 1. Książki łatwe w czytaniu" - czyli takie propozycje wydawnicze, które odpowiadają ściśle określonym kryteriom: sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni odstęp pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a każde zdanie rozpoczęte od nowego wiersza, język, prosty, zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą intelektualną, unikanie słów abstrakcyjnych, treść oparta o realia życia dziecka, konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobre kolorowe fotografie), zamieszczone obok tekstu - najlepiej na sąsiedniej stronie.
Środki biblioterapeutyczne cd. 2. Książki - zabawki, czyli takie, które przypominają swym kształtem maskotki, klocki, różnego rodzaju figury do układania, ale są też wyposażone w prosty tekst lub taśmę magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną.
Środki biblioterapeutyczne cd. 3. Książki drukowane dużą czcionką. 4. Książki drukowane pismem Braille'a.
Środki biblioterapeutyczne cd. 5.Książki "mówione" - nagrane na kasetach magnetofonowych i płytach CD
Środki biblioterapeutyczne cd. 6. Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną, ale uzupełnione o płyty CD, na której nagrano ten sam tekst. 7. Płyty CD z różnymi efektami akustycznymi i odgłosami przyrody (szum lasu, śpiew ptaków itp). 8. Płyty CD z muzyką (uspokajającą lub aktywizującą) oraz z różnego rodzaju montażami słowno - muzycznymi lub pieśniami i piosenkami.
Środki biblioterapeutyczne cd. 9."Bity inteligencji i karty do nauki czytania - niezbędne w rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu (porażeniem dziecięcym) metodami filadelfijskimi i brytyjską - wykorzystywanymi też w terapii dzieci z innymi niesprawnościami.
Środki biblioterapeutyczne cd. 10.Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne.
Środki biblioterapeutyczne cd. 10. Filmy na kasetach wideo, wspomagające proces rehabilitacji (np. ekranizacja wybitnych utworów literackich i lektur szkolnych; lekcje języka migowego, zajęcia prowadzone metodą Paula Denisona dla dzieci dyslektycznych). 11. Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.
Biblioterapeuta - przewodnik po świecie książek lider animator doradca
Cechy i umiejętności biblioterapeuty: Biblioterapeuta to osoba posiadająca pewne predyspozycje cechy i umiejętności, takie jak: zdolność syntonii i empatii (łatwość w nawiązywaniu kontaktów i wczuwania się w sytuację osoby potrzebującej pomocy), umiejętność diagnozowania problemów i potrzeb uczestnika biblioterapii, znająca bardzo dobrze literaturę, posługująca się bogatym, eklektycznym warsztatem terapeutycznym, umiejąca zachować się dyrektywnie lub niedyrektywnie, umiejąca przeprowadzić komunikację wewnątrzgrupową, podchodząca z pokorą do podmiotu i przedmiotu swojej działalności, wyrozumiała dla członków grupy i dla samej siebie.
Biblioteka szkolna pracownią terapeutyczną Biblioteka szkolna z łatwością może stać się pracownią terapeutyczną, pod warunkiem, że w szkole zaistnieją odpowiednie warunki do realizacji jej podstawowych zadań i funkcji: kształcąco wychowawczej opiekuńczo wychowawczej kulturalno rekreacyjnej Dzieci, które czytają (nawet komiksy!), lepiej się uczą, myślą pozytywnie, a ponieważ poziom wykształcenia wiąże się z sukcesem i zadowoleniem z życia, można przypuszczać, że są szczęśliwsze.
Biblioteka szkolna pracownią terapeutyczną Organizacja procesu biblioterapeutycznego w bibliotece szkolnej: Dokonać doboru uczestników - zaprosić indywidualnie: (zadbać o wystrój sali, stworzyć przyjemną atmosferę, nastrój) Ustalić kierunki działania, Dokonać doboru materiałów biblioterapeutycznych ze względu na wiek, zdolności recepcyjnych uczestnika tzn. preferencji czytelniczych, nastroje czytelnicze Grupa terapeutyczna może mieć nie więcej niż 10-12 osób.
Biblioteka szkolna pracownią terapeutyczną Jedną z form działalności biblioterapeutycznej jest inscenizacja utworów literackich (techniki dramowe), w których dzieci otrzymują role dostosowane do swoich możliwości recepcyjnych oraz temperamentu. Formy inscenizacyjne są bardzo lubiane przez dzieci i młodzież - angażują się emocjonalnie, pobudzając możliwość ekspresji i twórczości.
Bibliografia:
Bibliografia:
"Książki są lekarstwem dla umysłu" Demokryt z Abdery.