Elementy teorii wyboru publicznego Marek Oramus
Prowadzący Marek Oramus marek.oramus@uek.krakow.pl tel. 12 293 58-40 Konsultacje: Czwartki 10:00-11:00 + do ustalenia Rakowicka 16, pok. 22
Wprowadzenie Czym zajmuje się teoria wyboru publicznego? Kogo reprezentują władze publiczne i w czyim interesie spełniają swoje funkcje? Jakimi kryteriami kierują się władze publiczne dokonując alokacji dóbr publicznych i społecznych? Cel: obiektywizacja kryteriów wyboru, eliminowanie arbitralności i woluntaryzmu Obszar zainteresowania: demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się aktorów w procesie podejmowania decyzji publicznych
Dobra publiczne Cechy dóbr publicznych: - Niekonkurencyjność konsumpcji - Brak możliwości wykluczenia innych konsumentów Problem gapowicza
Teoria gier Czym zajmuje się teoria gier? Optymalne zachowanie aktorów (graczy) podejmujących decyzje w sytuacji występowania konfliktu interesów (gra) Gracze przyjmują określoną strategię postępowania, po czym otrzymują wypłatę
Teoria gier dylemat więźnia Dwie firmy podejmują decyzję o budowie latarni morskiej Gra o sumie niezerowej Optymalna strategia współpracy W praktyce strategia niekooperacyjna
Pokusa nadużycia - eksperyment Case: - konieczność wymiany uszkodzonej baterii w smartfonie Podział na pary: - Kupujący z uszkodzonym telefonem (może dokonać inspekcji wymienionej części lub nie) - Sprzedający wymienia uszkodzoną część (może zamontować baterię wysokiej lub niskiej jakości) Można się naradzać przed podjęciem decyzji, ale ostateczną decyzję notujemy w ukryciu!
Pokusa nadużycia eksperyment cd. Wypłaty: 1. Sprzedawca montuje wysokiej jakości część a kupujący nie sprawdza po +1 fant dla każdego. 2. Sprzedawca montuje kiepską część a kupujący nie sprawdza - +1 fant dla sprzedawcy + zabiera 1 fant kupującemu. 3. Jeśli kupujący zdecyduje się na przeprowadzenie inspekcji stan posiadania pozostaje bez zmian niezależnie od decyzji sprzedawcy.
Pokusa nadużycia eksperyment macierz wypłat Kupujący Nie sprawdza Sprawdza Sprzedaw ca Wysoka jakość 1,1 0,0 Niska jakość 2,-1 0,0
Pokusa nadużycia eksperyment cd. Wyniki: Kto zdobył najwięcej fantów? Kto najwięcej stracił? W której parze suma posiadanych fantów jest największa? Jak zmieniały się decyzje w kolejnych iteracjach? Konkluzje?
Koszty transakcyjne i asymetria informacji Problem mocodawca pełnomocnik - Pełnomocnik (agent) dysponuje pełną informacją - Mocodawca (principal) gorzej poinformowany Skutki: Selekcja negatywna -> rynek używanych samochodów Pokusa nadużycia (moral hazard) -> ubezpieczenia, obijanie się w pracy
Ekonomia behawioralna Eksperyment prenumerata czasopisma Problematyka ekonomii behawioralnej Systematyczne obciążenia Przewidywalna irracjonalność Reguły kciuka (heurystyki) Kotwiczenie Dostępność informacji Reprezentatywność Optymizm i nadmierna pewność siebie Asymetria zysków i strat Obciążenie na rzecz status quo Framing
Głosowanie w sprawach publicznych Brak wystarczającej wiedzy głosujących skomplikowana problematyka Naciski polityków i mediów Pytania za-przeciw, a rankingowanie Problemy demokracji przedstawicielskiej: - konkurowanie programami wyborczymi - milczący wyborcy - wymiana polityków a wymiana urzędników - czyje interesy reprezentują politycy i biurokracja? Jak ustalać wyniki głosowania? jednomyślność, większość
Paradoks wyborczy Trzech wyborców: A o wysokich dochodach B o średnich dochodach C o niskich dochodach Trzy projekty: I o wysokich kosztach II o średnich kosztach III o niskich kosztach Równomierne partycypowanie w kosztach Zwykła większość Preferencje: A: I>II>III B: II>III>I C: III>II>I Zestawienie parami I-II?-?; II-III?-?; I-III?-? Inny wariant - sekwencyjnie: A: I>II>III B: III>I>II C: II>III>I I-II ->?-III ->? II-III ->?-I ->? I-III ->?-II ->?
Głosowanie w sprawach publicznych cd. Trudności z oszacowaniem kosztów i korzyści (szpital czy szkoła?) Monetyzacja korzyści Dysproporcje w ponoszonych kosztach i uzyskiwanych korzyściach -> przymus Medianowy wyborca
Głosowanie w sprawach publicznych cd.
Dziękuję za uwagę Marek Oramus