Podatek Tobina czy miêdzynarodowy standard z³ota?

Marcin Zieliñski Uniwersytet Wroc³awski, KM Podatek Tobina czy miêdzynarodowy standard z³ota? 1. Wstêp Celem artyku³u jest przedstawienie takiego re imu monetarnego, który najlepiej odpowiada³by potrzebom miêdzynarodowego wolnego rynku. Najpierw zostanie przedstawiona teoria pieni¹dza i jego pocz¹tków w ujêciu szko³y austriackiej oraz tzw. teoremat progresji, który pokazuje, w jaki sposób dokonano przejœcia od pieni¹dza rynkowego do pustego pieni¹dza papierowego drukowanego przez banki centralne. Nastêpnie przedstawiê problemy, jakie niesie ze sob¹ re- im pieni¹dza fiducjarnego, w szczególnoœci w handlu miêdzynarodowym. Dokonam krytyki podatku Tobina jako rozwi¹zania tych problemów, a na koniec przedstawiê rozwi¹zanie w postaci miêdzynarodowego standardu z³ota. Trudno zrozumieæ naturê pieni¹dza bez ustalenia, sk¹d siê wzi¹³. Z koniecznoœci musi byæ to teoria na poziomie mikroekonomicznym. G³ówny nurt ekonomii nie zaprezentowa³ do tej pory zadowalaj¹cej teorii 1. Za to na poziomie makroekonomii przedstawia on nierealistyczne agregaty, które pokazuj¹, jak nale y stymulowaæ popyt czy te stabilizowaæ ceny za pomoc¹ zmian w poda y pieni¹dza. Klasycznym przyk³adem takiego agregatowego modelu jest opracowany przez Johna Richarda Hicksa i Alvina Hansena model IS LM 2 maj¹cy wyjaœniæ teoriê Johna Maynarda Keynesa przedstawion¹ w Ogólnej teorii 3. Innym przyk³adem podejœcia g³ównego nurtu ekonomii do problemów monetarnych jest s³ynne równanie Irvinga Fishera 4 : M V = P T, 1 Ciekawostk¹ jest tu np. podrêcznik Samuelsona i Nordhausa, w którym przed analiz¹ mikroekonomiczn¹ jest przedstawiona teoria makroekonomiczna: P. Samuelson, R. Nordhaus, Ekonomia, t. I, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003. 2 Np. D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 178 190. 3 J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieni¹dza, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003. 4 I. Fisher, The Purchasing Power of Money, its Determination and Relation to Credit, Interest and Crises, Macmillan, New York 1922 [wersja online: http://oll.libertyfund.org/ebooks/fisher_0133.pdf]; dla austriackiej krytyki równania Fishera: M.N. Rothbard, U³uda równania wymiany, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=175&view=full.

150 MARCIN ZIELIÑSKI gdzie: M iloœæ pieni¹dza, V prêdkoœæ, z jak¹ pieni¹dz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniê ne (transakcyjna szybkoœæ pieni¹dza), P cena transakcji, T ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych). Z tego równania wynika jedynie, e kwota wydanych pieniêdzy jest równa otrzymanej. Tym, co ró ni Fishera i jego ideowych nastêpców, np. Miltona Friedmana i innych monetarystów, od keynesistów jest tylko i wy³¹cznie to, e zamiast stymulowaæ popyt, chc¹ oni stabilizowaæ ceny. Jednak jedni i drudzy dostarczaj¹ jedynie intelektualnej przykrywki do drukowania przez rz¹dy czy te banki centralne pustego pieni¹dza papierowego. Austriacy, dla odmiany, ca³¹ swoj¹ analizê ekonomiczn¹ opieraj¹ na metodologicznym indywidualizmie i aksjomacie dzia³ania, a ca³¹ swoj¹ teoriê buduj¹ od poziomu mikro 5. Podobnie jest z austriack¹ teori¹ pieni¹dza, po raz pierwszy przedstawion¹ przez Carla Mengera 6, a póÿniej rozwiniêt¹ przez Ludwiga von Misesa 7 i Murraya Newtona Rothbarda 8. 2. Pocz¹tki pieni¹dza Bêd¹c sam na wyspie, Robinson Crusoe nie potrzebowa³ pieniêdzy, nie potrzebowa³ te ich, gdy na wyspê przyby³ Piêtaszek. Pieni¹dz pojawia siê, gdy gospodarka sk³ada siê z wiêkszej liczby podmiotów. Jednak eby zrozumieæ naturê pieni¹dza, musimy cofn¹æ siê jeszcze bardziej i zastanowiæ siê nad faktem, dlaczego ludzie w ogóle dokonuj¹ wymiany. Wymiana to umowa miêdzy osobami A i Bdotycz¹ca przejêcia towarów lub skorzystania z us³ug oferowanych przez jedn¹ osobê w zamian za towary i us³ugi oferowane przez drug¹ 9. Do dobrowolnej wymiany dochodzi tylko wtedy, gdy obie jej strony spodziewaj¹ siê na niej skorzystaæ. Ka da ze stron wymiany wy- 5 O metodologii szko³y austriackiej: H.H. Hoppe, Economic Science and the Austrian Method, Ludwig von Mises Institute, Auburn, Alabama 1995; M.N. Rothbard, Prakseologia: metodologia Szko³y Austriackiej, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=235&view =full; M. Machaj, W obronie austriackiej metody, Instytut Misesa, http://mises.pl/pliki/upload/w%20obronie%20austriackiej%20metody.pdf 6 Zob. C. Menger, Principles of Economics, roz. VIII, New York University Press, New York London 1981 [wersja online: http://www.mises.org/etexts/menger/mengerprinciples.pdf]; C. Menger, On the Origins of Money, Economic Journal, czerwiec 1892 [wersja online: http://socserv.mcmaster.ca/econ/ugcm/3ll3/menger/money.txt]. 7 Np. L. von Mises, Theory of Money and Credit, Liberty Fund, Indianapolis, 1981 [wersja online: http://oll.libertyfund.org/ebooks/mises_0070.pdf]; L. von Mises, Human Action: A Treatise on Economics, Contemporary Books, Chicago 1966. 8 Np. M.N. Rothbard, Man, Economy, and State with Power and Market, Ludwig von Mises Institute, Auburn, Alabama 2004 [wersja online: http://www.mises.org/rothbard/mespm.pdf]; M.N. Rothbard, Z³oto, banki, ludzie krótka historia pieni¹dza, Fijorr Publishing, Warszawa Chicago 2004. 9 M.N. Rothbard, Z³oto..., s. 31.

PODATEK TOBINA CZY MIÊDZYNARODOWY STANDARD Z OTA? 151 ej wartoœciuje to dobro, które otrzymuje, ni to, które oddaje w zamian (wystêpuje podwójnie przeciwne wartoœciowanie). Kiedy Crusoe wymienia z Piêtaszkiem pewn¹ liczbê kokosów na pewn¹ liczbê pomarañczy, to oznacza, e ceni on wy ej pomarañcze ni kokosy, natomiast Piêtaszek wartoœciuje odwrotnie. Jednak przy wymianie barterowej (bezpoœredniej) jest niemo liwe, by gospodarka osi¹gnê³a wy szy ni najbardziej prymitywny poziom. Dwa podstawowe problemy barteru to brak podwójnej zbie noœci potrzeb i niepodzielnoœæ. Nie³atwo znaleÿæ osobê, która posiada przedmiot, którego potrzebujemy, i równoczeœnie chcia³aby wymieniæ go na coœ, co mamy. Jednak nawet jeœli znajdziemy kogoœ takiego, to pojawia siê drugi problem: wiele dóbr jest niepodzielnych. Co mamy zrobiæ, jeœli chcemy wymieniæ spodnie na gazetê, jab³ko i pomidora? Tutaj pojawia siê miejsce dla pieni¹dza. Pieni¹dz jest œrodkiem wymiany. Jest to najbardziej zbywalne dobro, które ludzie nabywaj¹, poniewa chc¹ zaoferowaæ je w póÿniejszych aktach wymiany 10. Jednak nie ka de dobro mo e pe³niæ funkcjê pieni¹dza. Dobro musi spe³niaæ pewne warunki, by staæ siê œrodkiem wymiany. eby jakieœ dobro zosta³o pieni¹dzem, musi wczeœniej funkcjonowaæ w gospodarce barterowej jako coœ u ytecznego ze wzglêdu na swoje funkcje niepieniê ne. Musi te byæ ³atwo zbywalne. W ka dej spo³ecznoœci z biegiem czasu naj³atwiej zbywalne towary bêd¹ siê stawa³y œrodkami wymiany. Gdy ludzie bêd¹ ich potrzebowali coraz bardziej jako œrodków wymiany, to popyt na nie wzroœnie ze wzglêdu na to ich zastosowanie i stan¹ siê jeszcze ³atwiej zbywalne. Rezultatem bêdzie samonapêdzaj¹ca siê spirala: wiêksza zbywalnoœæ towaru powoduje bardziej powszechne jego u ycie jako œrodka wymiany, co powoduje wiêksz¹ zbywalnoœæ itd. W koñcu jeden lub dwa towary pozostaj¹ jako powszechne œrodki wymiany [...] i one nosz¹ nazwê pieniêdzy 11. Poza tym pieni¹dzem staje siê dobro, które wystêpuje w iloœciach wzglêdnie ograniczonych, [...] nie ulega ³atwemu zepsuciu siê, [...] jest ³atwe w przechowaniu, [...] jest ³atwo podzielne, [...] [a jego] jednostki [...] s¹ do siebie bardzo podobne 12. Analiza historyczna wykaza³a, e te warunki najlepiej spe³niaj¹ dwa towary z³oto i srebro. 3. Pusty pieni¹dz papierowy Jak mo na zauwa yæ, pieni¹dz powsta³ w wyniku procesu rynkowego. Jednak ze wzglêdu na jego w³aœciwoœci rz¹dy szybko zaczê³y d¹ yæ do zdobycia monopolu w dostarczaniu pieni¹dza. eby odpowiedzieæ na pytanie, dlaczego rz¹dy 10 L. von Mises, Human..., s. 401. 11 M.N. Rothbard, Z³oto..., s. 34. 12 G. Callahan, Ekonomia dla normalnych ludzi: wprowadzenie do Szko³y Austriackiej, Fijorr Publishing, Warszawa Chicago 2004, s. 88 89.

152 MARCIN ZIELIÑSKI zainteresowa³y siê pieni¹dzem, musimy najpierw zrozumieæ, jaka jest natura rz¹du i w jaki sposób rz¹d zdobywa œrodki na swoje utrzymanie. Niemiecki socjolog Franz Oppenheimer wyró ni³ dwa wzajemnie wykluczaj¹ce siê sposoby pozyskiwania dóbr 13. Istnieje praca i grabie, w³asna praca i przymusowe zaw³aszczenie pracy innych. [...] Proponujê okreœliæ w³asn¹ pracê jednostki i równowartoœæ wymiany w³asnej pracy na pracê innych mianem»ekonomicznych sposobów«zaspokajania potrzeb, podczas gdy niewynagrodzone zaw³aszczenie pracy innych zwane bêdzie»politycznymi sposobami«14. Dzia³aj¹ce na rynku podmioty, które chc¹ otrzymywaæ wiêcej dóbr, musz¹ najpierw dostarczyæ dóbr, których potrzebuj¹ inni. Rynek dogadza tym, którzy dogadzaj¹ rynkowi, a nie dogadza tym, którzy tego zaniedbuj¹ 15. Rz¹d natomiast jest organizacj¹ sposobów politycznych 16. Oznacza to, e rz¹d nie musi dostarczaæ u ytecznych dóbr i us³ug, by siê wzbogaciæ. ród³em dochodów rz¹du jest przymus. Celem tego przymusu jest redystrybucja bogactwa od instytucji rynkowych do instytucji rz¹dowych i grup z nimi zwi¹zanych. Wiêkszoœæ dochodów rz¹du pochodzi z podatków i druku pustego pieni¹dza. Opodatkowanie to przymusowe obci¹ enie, które rz¹d pozyskuje od ludnoœci 17. Tym, co sprawia, e podatki nie ciesz¹ siê zbytni¹ popularnoœci¹, jest fakt, e obci¹ enia podatkowe s¹ bezpoœrednio odczuwane przez obywateli. Zatem zbytnie opodatkowanie spo³eczeñstwa mo e siê skoñczyæ buntem lub rewolucj¹. Jednak rz¹d mo e zdobywaæ œrodki przez tworzenie inflacji, czyli zwiêkszenie poda y pieni¹dza w gospodarce, które nie polega na zwiêkszeniu iloœci kruszcu pieniê nego 18. Zauwa my, e zwiêkszenie poda y pieni¹dza o 10% daje rz¹dowi tyle samo, co podniesienie podatków o 10% 19. Jednak tworzenie inflacji jest o wiele trudniejsze do wykrycia przez spo³eczeñstwo ni podwy ka podatków. eby móc dowolnie i praktycznie, bez adnych ograniczeñ, wywo³ywaæ inflacjê, rz¹d musi najpierw zdobyæ monopol na drukowanie pieni¹dza. Realizuje to 13 F. Oppenheimer, The State: Its History and Development Viewed Sociologically, B.W. Huebsch, New York 1922 [wersja online: http://oll.libertyfund.org/texts/oppenheimer0359/the State/0315_ Bk.pdf]. 14 Ibidem, s. 24 25. 15 Za: L. von Mises, Wolnoœæ i w³asnoœæ, Bez uprzedzeñ, http://www.bezuprzedzen.pl/czytelnia/mises_wiw_05.html 16 F. Oppenheimer, The State..., s. 27. 17 M.N. Rothbard, Power and Market, Sheed Andrews and McMeel, Kansas City 1970, s. 83 [wersja online: http://www.mises.org/rothbard/power&market.pdf]. 18 M.N. Rothbard, Z³oto..., s. 64. 19 Inflacja niesie ze sob¹ tak e wiele innych niepo ¹danych skutków, chocia by oszukuje producentów przez zmianê relacji cen i kosztów, utrudniaj¹c w ten sposób prowadzenie rachunku zysków i strat; sprawia, e z³e (przynosz¹ce straty) inwestycje nagle mog¹ staæ siê zyskowne, a w niektórych przypadkach mo e nawet doprowadziæ do sytuacji, w której przedsiêbiorstwo skonsumuje kapita³, choæ na pozór zwiêksza³o inwestycje.

PODATEK TOBINA CZY MIÊDZYNARODOWY STANDARD Z OTA? 153 w trzech etapach. Pierwszym z nich jest objêcie ca³kowitego monopolu na bicie monety, drugim zdobycie monopolu na tworzenie substytutów pieni¹dza, czyli dokumentów poœwiadczaj¹cych prawa w³asnoœci do z³ota (banknotów); nikt oprócz rz¹dowego banku nie mo e od tej chwili tworzyæ banknotów bezpoœrednio wymienialnych na z³oto. Trzeci etap to ca³kowita rezygnacja ze standardu z³ota. Dotychczasowe substytuty pieni¹dza staj¹ siê prawdziwymi pieniêdzmi; banknoty zostaj¹ uznane za jedyny prawny œrodek p³atniczy (pieni¹dz fiducjarny). Joerg Guido Huelsmann tak opisuje skutki istnienia pustego pieni¹dza papierowego: Re im oparty na pieni¹dzu fiducjarnym znacz¹co u³atwia redystrybucjê zasobów wewn¹trz spo³eczeñstwa. Pozwala w³aœcicielom pras drukarskich oraz ich politycznym i ekonomicznym sojusznikom wzbogacaæ siê znacznie szybciej i przy o wiele mniejszym koszcie ni jakiemukolwiek innemu producentowi w jakiejkolwiek innej bran y. [...] Nie by³oby to mo liwe na wolnym rynku pieni¹dza, poniewa nikt nie zaakceptowa³by banknotów, których si³a nabywcza zale y od kaprysów ich producenta. I rzeczywiœcie, pieni¹dz papierowy nigdy nie zaistnia³ na prawdziwie wolnym rynku pieniê nym. Zasadniczo jest to pieni¹dz fiducjarny pieni¹dz, który rz¹d narzuca swoim obywatelom 20. 4. Pusty pieni¹dz papierowy w rozliczeniach miêdzynarodowych Prawo do drukowania przez rz¹d pustego pieni¹dza znacz¹co utrudnia wymianê miêdzynarodow¹. Mo emy wyró niæ trzy rodzaje polityki pieniê nej opartej na pustym pieni¹dzu: p³ynne kursy walutowe, sztywne kursy, œwiatow¹ walutê papierow¹ dostarczan¹ przez œwiatowy bank centralny. Ka de z tych rozwi¹zañ powoduje k³opoty, które nie istnia³yby w przypadku wolnego rynku pieni¹dza. P³ynne kursy walutowe wprowadzaj¹ dodatkowe ryzyko dla przedsiêbiorców uczestnicz¹cych w wymianie miêdzynarodowej. Ryzyko to nie jest zwi¹zane ze zwyczajn¹ dzia³alnoœci¹ przedsiêbiorcz¹, ale jest zale ne od kaprysów banków centralnych. Poza tym p³ynne kursy walutowe daj¹ okazjê do wzbogacania siê na nieproduktywnych spekulacjach walut¹. Przyk³adem jest George Soros. Sztywne kursy walutowe prowadz¹ do konsekwencji opisanych przez Miko³aja Kopernika i Thomasa Greshama. Prawo Kopernika-Greshama mówi, e jakiejkolwiek by nie ustalono wartoœci kursu, nigdy nie bêdzie on kursem wolnorynkowym, który mo e byæ ustalany jedynie ka dego dnia na nowo. Dlatego jedna waluta bêdzie mia³a zawsze wartoœæ sztucznie zawy on¹, a inne zani on¹. [...] Gdy na mocy zarz¹dzenia waluta ma zawy on¹ wartoœæ, ludzie wymieniaj¹ j¹ na walutê niedoszacowan¹ po okazyjnych kursach; to doprowadza do powstania nadwy ki waluty przeszacowanej i niedoborów waluty niedoszacowanej 21. Poja- 20 J.G. Huelsmann, Deflacja: najwiêksze mity, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=234&view=full. 21 M.N. Rothbard, Z³oto..., s. 100.

154 MARCIN ZIELIÑSKI wia siê tu problem deficytu bilansu p³atniczego. Niedoszacowanie waluty powoduje, e import z tego kraju jest nienaturalnie tani, a eksport do niego drogi. Przy œwiatowej walucie papierowej nie istniej¹ problemy zwi¹zane z p³ynnymi i sztywnymi kursami, ale stwarza ona o wiele wiêksze zagro enie. Jest to otwarcie furtki do praktycznie nieograniczonej inflacji, która dotknê³aby ca³y œwiat. O ile w przypadku p³ynnych kursów rz¹d nie mo e tworzyæ dowolnie du- ej inflacji, gdy wzglêdny kurs waluty takiego kraju spada, co mo e byæ niepokoj¹ce dla obywateli, a w przypadku kursów sztywnych hamulcem jest kryzys bilansu p³atniczego, o tyle w przypadku œwiatowej waluty papierowej te ograniczenia znikaj¹. Nic nie stoi na przeszkodzie, eby rozpêtaæ galopuj¹c¹ inflacjê, której skutkiem by³aby niespotykana do tej pory katastrofa gospodarcza, wiêksza ni np. w Niemczech, gdy dotyczy³aby ca³ego œwiata. 5. Podatek Tobina W 1978 r. póÿniejszy noblista (za analizê rynków finansowych i ich relacji z decyzjami o kupnie, zatrudnieniu, produkcji i cenach) James Tobin zaproponowa³ wprowadzenie podatku od krótkoterminowych spekulacji walutowych. Jego wysokoœæ mia³a wynosiæ od 0,05 do 1%. Taki jednolity miêdzynarodowy podatek p³acony od wszystkich transakcji polegaj¹cych na wymianie jednej waluty na drug¹ mia³ w swych za³o eniach zapobiegaæ spekulacjom walutowym przez uczynienie wymian walutowych bardziej kosztownymi. Tobin z jednej strony uwa a³, e wolny handel jest efektywny, z drugiej zaœ by³ zwolennikiem pieni¹dza papierowego. Podatek przez niego zaproponowany mia³ zapobiegaæ spekulacjom walutowym, a dochody z jego tytu³u mia³y byæ przeznaczone na pomoc krajom Trzeciego Œwiata 22. Dziêki temu poszczególne kraje mog³yby znieœæ c³a i otworzyæ swoje rynki. Zdaniem Tobina, w ten sposób by³oby mo liwe zarówno utrzymanie wolnego handlu, jak i kontroli poda y pieni¹dza przez narodowe banki centralne. W¹tpliwoœæ budzi to, czy taki podatek rzeczywiœcie mo e zapobiec spekulacjom walutowym, czy te doprowadzi raczej do zahamowania wolnego handlu miêdzynarodowego. Nale y pamiêtaæ, e ka dy podatek jest interwencj¹ w proces rynkowy i zaburza strukturê rozmieszczenia zasobów w spo³eczeñstwie 23. 22 Na temat pomocy dla krajów Trzeciego Œwiata np.: L. von Mises, The Plight of the Underdeveloped Nations, [w:] Money, Method, and the Market Process, The Ludwig von Mises Institute, Auburn, Ala., Kluwer Academic Publishers, Norwell, Mass. 1990 [wersja online: http://www.mises.org/mmmp.asp]; T. DiLorenzo, A Foreign Aid Disaster in the Making, Mises Institute, http://www.mises.org/story/1715; M. Bitner, Komentarz cotygodniowy: Jak pomoc zagraniczna szkodzi biednym krajom?, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=27&content_id=232&view=full. 23 O wp³ywie podatków na rynek np. M.N. Rothbard, Power..., roz. IV.

PODATEK TOBINA CZY MIÊDZYNARODOWY STANDARD Z OTA? 155 Nie istnieje podatek neutralny, czyli taki, który pozostawi³by rynek w stanie zupe³nie niezmienionym 24. Nie inaczej jest te z podatkiem Tobina. Co wiêcej, tak niski podatek nie zniechêci raczej do spekulacji walutowych, tym bardziej e zyski osi¹gane na takich spekulacjach s¹ bardzo wysokie. Mimo e podatek Tobina wydaje siê niewinnie niski, to trzeba pamiêtaæ, e np. podatek dochodowy na pocz¹tku te by³ na niezbyt wysokim poziomie. Gdy go po raz pierwszy wprowadzono w Wielkiej Brytanii w 1798 r., by³ on na poziomie 10% od dochodów powy ej 200 funtów, dochody poni ej 60 funtów by³y nieopodatkowane, a dochody pomiêdzy 60 a 200 funtów opodatkowane by³y poni ej 10% rosn¹c¹ stop¹ opodatkowania 25, przy czym œredni dochód wynosi³ w tamtym okresie oko³o 20 funtów. W tej chwili podatek dochodowy wynosi w wiêkszoœci krajów kilkadziesi¹t procent. Mo na podejrzewaæ, e w perspektywie kilkudziesiêciu lat po ewentualnym wprowadzeniu kwota podatku Tobina równie wzroœnie. Dodatkowym problemem jest to, e jeœli chocia jeden wiêkszy oœrodek finansowy na œwiecie pozostanie wolny od podatku, handel walutowy skoncentruje siê w³aœnie tam, a wiêc nie ma ten podatek sensu, jeœli nie bêdzie podatkiem œwiatowym 26. Poniewa wymaga³by on miêdzynarodowej koordynacji polityki gospodarczej poszczególnych krajów, wiêc po jego wprowadzeniu nale a³oby wykorzystaæ instrumenty takich instytucji, jak Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Œwiatowy czy te inny miêdzynarodowy urz¹d. Jednak czy do wolnego handlu miêdzynarodowego potrzebujemy miêdzynarodowych urzêdów czy te rz¹du œwiatowego? 27 Istnienie urzêdu pañstwowego k³óci siê z ide¹ wolnego rynku, ale istnienie rz¹du œwiatowego to o wiele wiêksze zagro enie dla swobodnego handlu ni pañstwa narodowe. Je eli pañstwo narodowe w swej polityce staje siê zbyt represyjne, a jego interwencje w mechanizm rynkowy s¹ zbyt du- ym utrudnieniem dla podmiotów rynkowych, to nara a siê ono na to, e jego obywatele opuszcz¹ terytorium, na którym sprawuje ono w³adzê. Ka dy spadek populacji oznacza utratê potencjalnych przychodów rz¹du, a ka dy wzrost liczby ludnoœci oznacza potencjalne powiêkszenie dochodów rz¹du. Istnienie rz¹du œwiatowego eliminuje mo liwoœæ ucieczki od represyjnego pañstwa. W takiej sytuacji istnienie wolnego rynku budzi³oby w¹tpliwoœci 28. 24 M.N. Rothbard, Power..., s. 87. 25 W. Kwaœnicki, Z historii podatku dochodowego, http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/todownload/historia%20podatku%20doch.pdf. 26 D. Hemi, Globalizacja nierównoœci, ycie, 22 kwietnia 2004 r. 27 Np. L.H. Rockwell, Jr, Does World Trade Need World Government?, Mises Institute, http://www.mises.org/story/1334. 28 Wiêcej na ten temat np.: J.G. Huelsmann, Political Unification: A Generalized Progression Theorem, Journal of Libertarian Studies 1997, nr 1 [wersja online: http://www.mises.org/journals/jls/13_1/13_1_4.pdf].

156 MARCIN ZIELIÑSKI 6. Rozwi¹zanie: powrót do standardu z³ota Problem podatku Tobina polega na tym, e ma on leczyæ patologie wywo- ³ane interwencjonizmem za pomoc¹ innych interwencjonistycznych patologii, ale nie przyczyny (pieni¹dz fiducjarny i banki centralne), lecz jej objawy (spekulacje walutowe). Nie mo na zapominaæ, e czêœci¹ wolnego rynku jest rynkowy pieni¹dz. Jak pokazuje analiza historyczna, rynek za pieni¹dz wybra³ z³oto (przy mniejszych transakcjach tak e srebro). Nale y podkreœliæ, e kiedy zwolennicy szko³y austriackiej mówi¹ o powrocie do standardu z³ota, to nie chodzi o to, eby rz¹d narzuca³ obywatelom z³oto jako prawny œrodek p³atniczy, a zabrania³ im u ywania innych dóbr jako pieniêdzy. Okreœlenie rynkowego re imu monetarnego standardem z³ota wynika z tego, e w ci¹gu wieków okaza³o siê, e z³oto najlepiej spe³nia funkcjê pieni¹dza. Jest te bardzo prawdopodobne, e po zliberalizowaniu rynku monetarnego to w³aœnie z³oto zosta³oby pieni¹dzem. Nic nie stoi na przeszkodzie, eby ludzie u ywali innych towarów jako œrodków wymiany, jak np. elaza czy diamentów. Jednak nie jest zbyt prawdopodobne, by jakiœ inny towar by³ powszechnie akceptowany jako pieni¹dz. Powrót do standardu z³ota rozwi¹zuje wszystkie problemy walut papierowych. Poda pieni¹dza w takim systemie jest niezale na od decyzji prezesów banków centralnych czy rz¹dów, a w zwi¹zku z tym znika problem inflacji i p³ynnych kursów. Jednak mimo tych niew¹tpliwych zalet przeciwnicy wprowadzenia standardu z³ota uwa aj¹, e z³oto nie sprawdzi siê jako pieni¹dz, gdy ma wady, które praktycznie uniemo liwiaj¹ rozwój gospodarczy. G³ówn¹ wad¹ z³ota ma byæ to, e w takim systemie monetarnym ceny dóbr spadaj¹, co sprawia, e inwestycje nie mog¹ przynosiæ zysków (w³aœciwie wszystkie inne wady standardu z³ota to inne warianty tego mitu) i dlatego pañstwo musi wkroczyæ i stabilizowaæ ceny b¹dÿ te stymulowaæ popyt. Nie mo na zaprzeczyæ, e przy doœæ sta³ej poda y pieni¹dza wzrost produktywnoœci spowoduje ogólny spadek cen. Jednak nie oznacza to, e inwestycje nie mog¹ przynosiæ w takiej sytuacji zysków. Pomyœlny interes nie zale y w ogóle od poziomu cen, ale od ró nicy w cenach, lub dok³adniej, od ró nicy pomiêdzy przychodami ze sprzeda y a kosztami nak³adu. Ale takie ró nice mog¹ istnieæ i istniej¹ przy jakimkolwiek poziomie cen oraz mog¹ istnieæ i istniej¹ nawet gdy mamy do czynienia z powszechnym spadkiem cen. Zasadnicz¹ przyczyn¹ jest to, e przedsiêbiorcy mog¹ antycypowaæ malej¹ce ceny, tak jak mog¹ antycypowaæ rosn¹ce ceny. Je eli antycypuj¹ przysz³y spadek sprzeda y, mog¹ zbijaæ obecne ceny czynników produkcji, aby mieæ gwarancjê zyskownej produkcji i daæ zatrudnienie wszystkim chêtnym do pracy. [...] Zarówno Stany Zjednoczone, jak i Niemcy mog³y pochwaliæ siê naprawdê mocnymi wskaÿnikami wzrostu pod koniec XIX wieku, podczas gdy przez ponad dwie dekady w obu krajach poziom cen spada³. W tym okresie wysokoœæ p³ac w pieni¹dzu pozostawa³a na sta³ym po-

PODATEK TOBINA CZY MIÊDZYNARODOWY STANDARD Z OTA? 157 ziomie, ale realne dochody efektywnie wzrasta³y, gdy za tê sam¹ iloœæ pieniêdzy mo na by³o kupiæ wiêcej dóbr konsumenckich 29. 7. Zakoñczenie Istnienie walut narodowych znacz¹co utrudnia wymianê miêdzynarodow¹. Przedsiêbiorcy z ró nych krajów, oprócz ponoszenia ryzyka wynikaj¹cego z ich w³asnej dzia³alnoœci, musz¹ ponosiæ te ryzyko kursowe. Podatek Tobina nie rozwi¹zuje tego problemu; rozwi¹zaniem nie s¹ te inne interwencjonistyczne pomys³y. Jeœli chcemy mieæ do czynienia z prawdziwie wolnym miêdzynarodowym rynkiem, to musimy zacz¹æ od przywrócenia rynkowego pieni¹dza (standardu z³ota). Standard z³ota rozwi¹zuje problemy zwi¹zane z p³ynnymi i sztywnymi kursami walutowymi bez potrzeby tworzenia miêdzynarodowych instytucji typu œwiatowy bank centralny, który w rzeczywistoœci grozi ogromnym za³amaniem gospodarczym. eby uzdrowiæ sytuacjê nale y zlokalizowaæ jej przyczynê i j¹ zlikwidowaæ, a nie próbowaæ zatuszowaæ jej objawy. Bibliografia Begg D., Fisher S., Dornbush R., Makroekonomia, t³um. B. Czarny i in., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000. Bitner M., Komentarz cotygodniowy: Jak pomoc zagraniczna szkodzi biednym krajom?, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=27&content_id=232&view=full; Callahan G., Ekonomia dla normalnych ludzi: wprowadzenie do Szko³y Austriackiej, t³um. J.M. Fijor, Fijorr Publishing, Warszawa Chicago 2004. DiLorenzo T., A Foreign Aid Disaster in the Making, Mises Institute, Fisher I., The Purchasing Power of Money, its Determination and Relation to Credit, Interest and Crises, Macmillan, New York 1922. Hemi D., Globalizacja nierównoœci, ycie 22 kwietnia 2004. Hoppe H.H., Economic Science and the Austrian Method, Ludwig von Mises Institute, Auburn, Ala. 1995. Huelsmann J.G., Deflacja: najwiêksze mity, t³um. M. Zieliñski, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=234&view=full Huelsmann J.G., Political Unification: A Generalized Progression Theorem, Journal of Libertarian Studies 1997. Keynes J.M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieni¹dza, t³um. M. Kalecki, S. R¹czkowski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003. Kwaœnicki W., Z historii podatku dochodowego, http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/todownload/historia%20podatku%20doch.pdf Machaj M., W obronie austriackiej metody, Instytut Misesa, http://mises.pl/pliki/upload/w%20obronie%20austriackiej%20metody.pdf Menger C., On the Origins of Money, Economic Journal, czerwiec 1892. 29 J.G. Huelsmann, Deflacja...

158 MARCIN ZIELIÑSKI Menger C., Principles of Economics, New York University Press, New York London 1981. Mises L. von, Human Action: A Treatise on Economics, Contemporary Books, Chicago 1966. Mises L. von, The Plight of the Underdeveloped Nations, [w:] Money, Method, and the Market Process, The Ludwig von Mises Institute, Auburn, Ala., Kluwer Academic Publishers, Norwell, Mass. 1990. Mises L. von, Theory of Money and Credit, Liberty Fund, Indianapolis 1981. Mises L. von, Wolnoœæ i w³asnoœæ, t³um. P. Go³êbiewski, Bez uprzedzeñ, http://www.bezuprzedzen.pl/czytelnia/mises_wiw_05.html; Oppenheimer F., The State: Its History and Development viewed Sociologically, B.W. Huebsch, New York 1922. Rockwell L.H. Jr, Does World Trade Need World Government?, Mises Institute, http://www.mises.org/story/1334 Rothbard M.N., Man, Economy, and State with Power and Market, Ludwig von Mises Institute, Auburn, Alabama 2004. Rothbard M.N., Power and Market, Sheed Andrews and McMeel, Kansas City 1970. Rothbard M.N., Prakseologia: metodologia Szko³y Austriackiej, t³um. A. Gruhn, M. Zieliñski, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=235&view=full Rothbard M.N., U³uda równania wymiany, t³um. J. Jab³ecki, Instytut Misesa, http://mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=175&view=full Rothbard M.N., Z³oto, banki, ludzie krótka historia pieni¹dza, t³um. W. Falkowski, Fijorr Publishing, Warszawa Chicago 2004. Samuelson P., Nordhaus R., Ekonomia, t. I, t³um. H. Hagemejer, K. Hagemejer, J. Czekaj, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003.