polityk i programów w sektorze opieki zdrowotnej z pomocą narzędzi isword

mądrze o przyszłości z d r o w i e Analiza skutków polityk i programów w sektorze opieki zdrowotnej z pomocą narzędzi isword Materiał szkoleniowy Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Materiał szkoleniowy powstał w ramach projektu isword Innowacyjny System Wspierania Oceny Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych ul. Rejtana 15 lok. 28 02-516 Warszawa tel. +48 22 629-33-82 faks +48 22 395-50-21 ibs@ibs.org.pl www.ibs.org.pl

Spis treści 1 Wstęp 4 2 Uruchamianie narzędzia 8 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego 8 2.2 Uaktywnienie makr 8 2.3 Uwagi na temat czasu działania programu 11 3 Zasada działania 12 3.1 Moduły narzędzia isword Zdrowie 12 3.2 Moduł scenariusza bazowego 12 3.3 Moduł scenariusza interwencji 14 3.4 Metodologia szacunku utraconych lat życia 16 4 Przeprowadzanie analizy z pomocą narzędzia isword Zdrowie 20 4.1 Ekran definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej 20 4.2 Ekran wyboru sposobu analizy 30 4.3 Ekran definicji scenariusza bazowego 32 4.3.1 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej oddzielnie dla każdej grupy wiekowej 32 4.3.2 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej łącznie dla wszystkich grup wiekowych 36 4.4 Ekran wyboru scenariusza interwencji 39 4.5 Ekran definicji scenariusza interwencji 43 4.5.1 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny łącznie 43 4.5.2 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe 45 4.5.3 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja 47 4.5.4 Ekran definicji scenariusza interwencji Wydłużenie życia, bez redukcji liczby zgonów 49 4.6 Ekran wyników analizy dla mężczyzn 50 4.7 Ekran wyników analizy dla mężczyzn i kobiet (łącznie) 52 4.8 Ekran wyników analizy dla alternatywnych wariantów dyskontowania/ważenia lat życia 54 5 Studium przypadku: Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia (cel operacyjny Narodowego Programu Zdrowia 2007-2015) 56 5.1 Choroby serca i naczyń 57 Krok 1 57 Krok 2 57 Krok 3 57 Krok 4 59 Krok 5 59 Krok 6 59 5.2 Choroba niedokrwienna serca 69 Krok 1 69 Krok 2 70 Krok 3 70 Krok 4 70 Krok 5 71 Wyniki analizy 71 Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy: analiza skutków zdrowotnych z pomocą narzędzia isword - materiały szkoleniowe 73 Program prewencji Piłeś, nie jedź : analiza skutków z pomocą narzędzia isword - materiały szkoleniowe 89

1 Wstęp Niniejsze opracowanie stanowi podręcznik użytkownika narzędzia isword Zdrowie jednego z modułów projektu Innowacyjny System Wspierania Ocen Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych, realizowanego przez Instytut Badań Strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V: Dobre Rządzenie, Działanie 5.6: Projekty Innowacyjne, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego na podstawie umowy o dofinansowanie z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Moduł isword Zdrowie służyć ma ocenie skutków polityk i programów zdrowotnych odnoszących się do dowolnie wybranego problemu zdrowotnego (zdefiniowanego zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją WHO, ICD-10), realizowanych na poziomie kraju lub wybranego województwa. Narzędzie umożliwia oszacowanie wpływu polityk/programów zdrowotnych na umieralność oraz utracone lata życia z powodu przedwczesnych zgonów (YLL, years of life lost due to premature mortality): pozwala na porównanie utraconych lat życia w przypadku braku polityki/programu zdrowotnego tj. w scenariuszu bazowym z utraconymi latami życia w scenariuszu interwencji (odzwierciedlającym wpływ polityki/programu zdrowotnego na umieralność z analizowanej przyczyny). Scenariusz bazowy opiera się na symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub w wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach wiekowych na podstawie danych GUS z lat 2000-2010 dot. umieralności z tej przyczyny oraz prognozy demograficznej ludności. Ze względu na szeroki zakres analizowanych problemów zdrowotnych cechą modelu jest elastyczność i otwartość w zakresie definiowania problemu zdrowotnego, scenariusza bazowego oraz scenariusza interwencji. Analiza może dotyczyć kobiet, mężczyzn lub populacji ogółem. Problem zdrowotny może być szczegółowy (np. C50 nowotwór sutka) lub ogólny (np. C nowotwory). W przypadku Polski możliwa jest dodatkowo definicja problemu znakowego na podstawie 4-znakowego kodu ICD (np. C50.0). Użytkownik definiuje scenariusz bazowy na podstawie wybranej przez siebie projekcji surowych współczynników zgonów z analizowanej przyczyny w latach 20112020 (według płci oraz w podziale na grupy wiekowe). Symulacja liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020 może opierać się na prognozie ludności GUS na lata 2008-2035 1 (dla Polski i województw) lub na modelu mikrosymulacyjnym Instytutu Badań Strukturalnych SYMDEM (tylko dla Polski), opartym na współczynnikach zgonów i dzietności z prognozy ludności 1 4 http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/prognoza.aspx

Matysiak i Nowok (2007) 2. Scenariusz ocenianej polityki/programu zdrowotnego definiowany jest poprzez określenie wpływu interwencji na liczbę zgonów z analizowanej przyczyny (ogółem lub w grupach wiekowych) oraz na średnią długość życia w analizowanej chorobie (problemie zdrowotnym), w dowolnie zadanych latach. Efekty zdrowotne ocenianych polityk/programów zdrowotnych wyrażane są (i) w redukcji utraconych lat życia (różnica pomiędzy YLL w scenariuszu bazowym a YLL w scenariuszu interwencji) łącznie i w podziale na efekty unikniętych zgonów i wydłużenia życia w rozważanej chorobie oraz (ii) w liczbie unikniętych zgonów z analizowanej przyczyny. Narzędzie posiada wbudowane bazy danych GUS (na poziomie Polski i województw) dot. umieralności według przyczyn zgonów w pięcioletnich grupach wiekowych dla lat 2000-2010 oraz prognozy demograficzne na lata 2011-2020, które stanowią podstawę symulacji umieralności i YLL w scenariuszu bazowym. Narzędzie obsługiwane jest za pomocą interfejsu użytkownika (modułów służących określeniu problemu zdrowotnego, scenariusza bazowego oraz zakładanych efektów interwencji). Efektem finalnym analizy są zestawienia oraz wykresy łatwe w odczycie dla odbiorcy i możliwe do wydrukowania. Narzędzie przeznaczone jest dla pracowników administracji publicznej, zajmujących się przygotowywaniem i ewaluacją krajowych polityk i programów zdrowotnych. Moduł zdrowotny isword jest narzędziem wspierającym prace analityczne w tym zakresie. Podejście zaproponowane w narzędziu oparte jest na koncepcji utraconych lat życia (YLL) populacyjnej miary wpływu badanych problemów zdrowotnych (przyczyn zgonów) na umieralność. Pomiar efektów polityk i programów zdrowotnych za pomocą YLL (miary zalecanej przez WHO) umożliwia nie tylko porównanie zakładanych efektów interwencji w różnych problemach zdrowotnych, ale także szacunek zakładanych celów polityk/programów zdrowotnych porównywalny między województwami czy krajami. Szacunek korzyści zdrowotnych interwencji zaproponowany w narzędziu isword Zdrowie stanowić może podstawę lub uzupełnienie ocen ekonomicznych polityk i programów zdrowotnych. O ile metodologia oceny technologii medycznych (HTA) jest dobrze rozwinięta i stosowana w procesie wsparcia decyzji o finansowaniu świadczeń i programów zdrowotnych, brak jest narzędzi wspierających analizy wpływu polityk i programów zdrowotnych na umieralność na poziomie populacji. Aplikacja umożliwia szeroką analizę 2 Matysiak A., Nowok B., (2007), Stochastic forecast of the population of Poland, 2005-2050, Demographic Research, vol. 17, article 11: 301-338. 5

umieralności wg przyczyn zgonów, w sposób systematyczny, w oparciu o pełny zbiór danych GUS w tym zakresie. Pozwala w sposób uproszczony uchwycić (często pomijane) informacje o wpływie interwencji na umieralność przedwczesną w populacji. Jest to istotne z uwagi na zróżnicowany kierunek zmian zachorowalności i umieralności w różnych problemach zdrowotnych. Istotnym i nieodłącznym elementem modułu jest także możliwość analizy umieralności i utraconych lat życia według płci, co pozwala na bardziej precyzyjne próby symulacji umieralności w latach przyszłych, dla wielu różnych problemów zdrowotnych (dotyczących mężczyzn, kobiet lub całej populacji). Wyniki analiz i symulacji proponowane w aplikacji mogą mieć znaczenie w szerszej (populacyjnej) ocenie kosztów i korzyści programów i polityk zdrowotnych. W obliczu rosnących kosztów opieki zdrowotnej i dynamicznego wzrostu nakładów na nowoczesne technologie medyczne analiza taka wydaje się być niezbędnym wsparciem w ocenie porównawczej konkretnych programów zdrowotnych i w ustalaniu priorytetów polityki zdrowotnej państwa. Niniejszy podręcznik składa się z czterech rozdziałów, opisujących kolejno uruchamianie narzędzia, zasadę jego działania, instrukcję obsługi aplikacji krok po kroku oraz studium przypadku. 6

7

2 U ruchamianie narzędzia 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego Narzędzie isword Zdrowie jest plikiem arkusza kalkulacyjnego MS Excel z obsługą makr. Działa pod kontrolą arkusza kalkulacyjnego Excel 2007 i 2010. Wcześniejsze wersje pakietu MS Office nie są przystosowane do uruchomienia narzędzia isword Zdrowie. Przed uruchomieniem programu, należy upewnić się, że wersja pakietu Office zainstalowana na komputerze, z którego chcemy skorzystać do przeprowadzenia analizy, jest wersją 2007 lub nowszą. 2.2 Uaktywnienie makr Domyślne ustawienia arkusza kalkulacyjnego powodują blokowanie makropoleceń. Ich obsługa jest niezbędna do korzystania z narzędzie isword Zdrowie, zatem przed przystąpieniem do analizy, należy włączyć obsługę makr w arkuszu Excel. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły Jeżeli po uruchomieniu arkusza kalkulacyjnego nad paskiem formuły widzimy następujące ostrzeżenie Część zawartości aktywnej została wyłączona (patrz Rysunek 1), należy postępować według poniższych wskazówek. W przeciwnym razie można przejść do punktu 2.3 niniejszej instrukcji. Rysunek 1. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach Źródło: Opracowanie własne IBS Aby odblokować zablokowane makropolecenia należy kliknąć przycisk Opcje. Wyświetli się okno widoczne na Rysunku 2. 8

Rysunek 2. Opcje zabezpieczeń makra i formanty ActiveX Źródło: Opracowanie własne IBS Należy wybrać opcję Włącz tę zawartość i kliknąć OK. Dopiero po uaktywnieniu makropoleceń będzie możliwe korzystanie z narzędzia. Jeżeli udało się odblokować makropolecenia, przejdź do punktu 2.3. Jeżeli ostrzeżenie o blokowaniu makr nie pojawiło się, przeczytaj poniższe rozwiązanie. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach nie pojawiło się Jeżeli nad paskiem formuły nie pojawia się ostrzeżenie o zabezpieczeniach, a po kliknięciu w przycisk Rozpocznij Analizę pojawia się komunikat o braku możliwości uruchomienia makra, należy wykonać poniższe czynności: 1. Klikamy w okrągły Przycisk pakietu Office w lewym górnym rogu ekranu (1), a następnie, po rozwinięciu menu, (2) w przycisk Opcje programu Excel 1) Kliknij Przycisk pakietu Office 2) Kliknij przycisk Opcje programu Excel 9

2. W zakładce Popularne zaznaczamy opcję Pokaż kartę Deweloper na Wstążce i klikamy OK. 3. Z górnego menu (Wstążka pakietu Office) wybieramy (1) zakładkę Deweloper, a następnie (2) Bezpieczeństwo makr 1) Zakładka Deweloper 2) Bezpieczeństwo makr 4. W otwartym oknie wybieramy czy chcemy aby makra były włączone. Przy korzystaniu z narzędzi isword zaleca się wybranie opcji Włącz wszystkie makra i kliknięcie OK. Po zatwierdzeniu zmian trzeba zamknąć program Excel i uruchomić go ponownie. Nie będzie konieczne ponowne zezwalanie programowi Excel na korzystanie z makr. Zalecana opcja 10

UWAGA! Można też wybrać opcję Wyłącz wszystkie makra i wyświetl powiadomienie, ale w takim przypadku przy każdym uruchomieniu narzędzia konieczne będzie wykonanie czynności opisanych w poprzednim punkcie podręcznika (Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły). 2.3 Uwagi na temat czasu działania programu Narzędzie isword Zdrowie zawiera w sobie zestaw wielu makropoleceń. Część z nich to złożone obliczeniowo programy, których czas działania może być dla użytkownika zauważalnie długi. Większość operacji powinna zostać wykonana w ciągu kilku-kilkunastu sekund, ale może się zdarzyć, że na starszych i wolniejszych komputerach niektóre operacje zajmą więcej czasu. W czasie działania programu nie należy przerywać pracy arkusza kalkulacyjnego, ani wyłączać komputera, gdyż może to spowodować wygenerowanie błędów, utratę niezapisanych informacji, a nawet uszkodzenie pliku zawierającego program. 11

3 Z asada działania 3.1 Moduły narzędzia isword Zdrowie Narzędzie składa się z dwóch modułów: 1. Moduł scenariusza bazowego: symulacja umieralności i utraconych lat życia (YLL) z analizowanej przyczyny w pięcioletnich grupach wiekowych w latach 2011-2020 2. Moduł scenariusza interwencji: symulacja umieralności i utraconych lat życia (YLL) z analizowanej przyczyny w pięcioletnich grupach wiekowych w latach 2011-2020 Narzędzie umożliwia oszacowanie różnicy w umieralności i utraconych latach życia (YLL) pomiędzy scenariuszem bazowym a scenariuszem interwencji. Różnica ta odzwierciedla skutki zdrowotne ocenianej interwencji (tj. programu czy polityki zdrowotnej). Utracone lata życia (YLL), odzwierciedlające skutki przedwczesnych zgonów spowodowanych analizowanym problemem zdrowotnym, oszacowano na podstawie zaleceń WHO (pkt. 3.4.). 3.2 Moduł scenariusza bazowego Symulacja liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub wybranym województwie w latach 2011-2020, w pięcioletnich grupach wiekowych (wg płci), wyznaczana jest na podstawie następujących danych wejściowych: a) dane GUS z lat 2000-2010 dot. umieralności z tej przyczyny (w pięcioletnich grupach wiekowych) W narzędziu zaimplementowano zbiór danych GUS (lata 2000-2010) obejmujący liczby zgonów w podziale na przyczyny zgonów (określane na podstawie statystycznych kart zgonu), w pięcioletnich grupach wiekowych (wg płci), dla Polski i województw. Przyczyny zgonów w tym zbiorze danych określono zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją WHO (X Rewizja), za pomocą trzyznakowych symboli ICD-10 (np. A15) dla Polski i województw oraz szczegółowych symboli ICD-10 12

tj. czteroznakowych kodów (np. A00.0) dla Polski 3. Surowe współczynniki zgonów z analizowanej przyczyny (łączne i w pięcioletnich grupach wieku) obliczane są na podstawie danych GUS dot. ludności w latach 2000-2010 (wg płci i pięcioletnich grup wieku). b) prognoza demograficzna ludności Polski (wg płci i grup wieku) lata 2011-2020 W narzędziu zaimplementowano dane dwóch projekcji ludności obejmujących lata 2010-2020: (i) prognoza ludności GUS na lata 2008-2035 (według grup wieku) 4 dla Polski i województw (ii) prognoza ludności SYMDEM 2008-2050 (według grup wieku), oparta na współczynnikach zgonów i dzietności Matysiak i Nowok (2007) 5 dla Polski. Wariant symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach wiekowych określany jest przez użytkownika, który po zdefiniowaniu problemu zgodnie z klasyfikacją ICD-10, zapoznaje się z danymi dot. umieralności z analizowanej przyczyny zgonu w latach 2000-2010. Użytkownik na podstawie tych danych oraz innych dostępnych informacji (danych historycznych, własnych analiz, ekspertyz) określa projekcję współczynników zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020. Liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach (wg płci) są następnie wyznaczane w oparciu o prognozę demograficzną ludności (wg płci i grup wieku) na lata 2011-2020. W przypadku analizy dla Polski użytkownik wybiera prognozę demograficzną GUS lub SYMDEM, w przypadku analizy dla województwa zaimplementowana jest prognoza demograficzna GUS. Oszacowane liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach (wg płci) stanowią podstawę do obliczenia utraconych lat życia (YLL) z powodu przedwczesnych zgonów z analizowanej przyczyny. Metodologię szacunku YLL przedstawiono w rozdziale 3.4. 3 W przypadku, gdy dla danej jednostki nie istnieje bardziej szczegółowe rozpoznanie na liście kodów szczegółowych widniej kod trzyznakowy (np. A09). Zob. lista kodów ICD-10: www.icd10.pl. Szczegółowe informacje o kodowaniu przyczyn zgonów można znaleźć w: Topór-Mądry i in. (2002), Szacowanie potrzeb zdrowotnych, Rozdział 3, Versalius, Kraków. http://www.bpz.gov.pl/old/html/konsulting.htm 4 http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/prognoza.aspx 5 Matysiak A., Nowok B., (2007), Stochastic forecast of the population of Poland, 2005-2050, Demographic Research, vol. 17, article 11: 301-338. 13

3.3 Moduł scenariusza interwencji W ramach tego modułu definiowany jest scenariusz ocenianej polityki/programu zdrowotnego. Użytkownik, na podstawie zakładanych celów polityki/programu zdrowotnego, określa wpływ interwencji na liczbę zgonów z analizowanej przyczyny (ogółem lub w grupach wiekowych) oraz na średnią długość życia w analizowanej chorobie (problemie zdrowotnym), w dowolnie zadanych latach. Cele ocenianej polityki/programu zdrowotnego mogą być sformułowane w sposób, który umożliwia bezpośrednie i precyzyjne określenie scenariusza interwencji (np. zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny o 3% w latach 2015-2020 (ogółem lub dla wybranych grup wiekowych)). Możliwe jest także określenie (przybliżenie) celów ocenianego programu zdrowotnego na podstawie danych o skuteczności interwencji medycznych stosowanych w ramach programu. Elastyczny i otwarty sposób definicji scenariusza interwencji pozwala na szacunkowe wyznaczenie zakładanych skutków zdrowotnych wielu możliwych polityk, czy programów zdrowotnych. Scenariusze interwencji omówiono szczegółowo w rozdziałach 4.4. i 4.5. W przypadku niektórych scenariuszy, warto zwrócić uwagę na ogólny charakter określanych skutków zdrowotnych mających (przesunięty w czasie) wpływ na umieralność i utracone lata życia. Niektóre warianty scenariuszy w przypadku wielu problemów zdrowotnych wymagają dodatkowych założeń i przeformułowania/doprecyzowania parametrów ocenianej interwencji. Podkreślić więc należy konieczność ostrożnego i konsekwentnego formułowania scenariuszy, zwłaszcza jeśli chodzi o efekty uzyskiwane w kolejnych latach, w podziale na grupy wiekowe. Przykładowo, zakładając wpływ zmniejszenia zachorowalności na umieralność należy wziąć pod uwagę średni czas trwania choroby (i rozważać redukcje zgonów wskutek zmniejszenia zachorowalności w poprzednich latach i w przesuniętych grupach wiekowych); analizując efekt wydłużenia życia w danej grupie wiekowej (zdefiniowanej dla scenariusza bazowego) należy uwzględnić (odpowiednie) przesunięcie roku, w którym ten efekt następuje, oraz konsekwentną zmianę grupy wiekowej, w której następuje zgon z analizowanej przyczyny. Warto jednak zaznaczyć, że wspomniane tu problemy wiążą się z definicją scenariuszy (w latach i w grupach wiekowych), nie mają natomiast wpływu na szacunki całkowite skutków zdrowotnych ocenianych polityk/programów zdrowotnych. Efekty zdrowotne ocenianych polityk/programów zdrowotnych wyrażane są (i) w redukcji utraconych lat życia (różnica pomiędzy YLL w scenariuszu bazowym a YLL w scenariuszu interwencji) łącznie i w podziale na efekty unikniętych zgonów i wydłużenia życia w rozważanej chorobie oraz (ii) w liczbie unikniętych zgonów z analizowanej przyczyny. 14

3.4 Metodologia szacunku utraconych lat życia Utracone lata życia wskutek przedwczesnej umieralności (YLL) szacowane są zgodnie z zaleceniami WHO 6. Koncepcja ta jest spójna z metodologią pomiaru lat życia skorygowanych niesprawnością (DALY, disability adjusted life years) zaproponowaną w międzynarodowym badaniu Global Burden of Disease and Injury (GBD) zapoczątkowanym w 1988 r. (i prowadzonym przez WHO, Bank Światowy oraz Harvard School of Public Health) 7. Lata życia utracone wskutek przedwczesnych zgonów (YLL) szacowane są w oparciu o standardowe utracone oczekiwane lata życia (SEYLL, standard expected years of life lost). Wskaźnik ten odwołuje się do idealnego standardu oczekiwanej długości życia populacji o najwyższej oczekiwanej długości życia tj. 82.5 roku dla populacji kobiet w Japonii. Założono, że dla mężczyzn (idealna) oczekiwana długość życia wynosi 80 lat (2,5 roku różnicy uzasadnianej biologicznie). Standardowe (idealne) oczekiwane długości życia dla osób w wieku x są obliczane na podstawie modelu tablicy trwania życia Coale i Demeny West Level 26, dla którego oczekiwana długość życia kobiety wynosi 82,5 roku. Obliczane w ten sposób utracone lata życia umożliwiają porównania międzynarodowe umieralności wg przyczyn (jednakowa, arbitralnie przyjęta oczekiwana długość życia) tj. odzwierciedlają wpływ poszczególnych chorób na umieralność z jednakowym nasileniem dla populacji o różnych tablicach trwania życia. Wartości YLL dla osoby zmarłej w wieku x oraz formuły obliczeń YLL w przypadku, gdy dostępne są dane w pięcioletnich grupach wiekowych zaczerpnięto z zasobów internetowych WHO8. Warto podkreślić, że WHO zaleca obliczanie YLL na podstawie danych o umieralności w pięcioletnich grupach wiekowych. W przypadku pięcioletnich grup wiekowych utracone lata życia (YLL) z powodu analizowanej przyczyny zgonu obliczane są jako suma utraconych lat życia dla poszczególnych grup wieku tj. suma iloczynów liczby zgonów z danej przyczyny w danej grupie wiekowej i (idealnej) oczekiwanej długości życia osoby należącej do danej grupy wiekowej. 6 http://www.who.int/topics/global_burden_of_disease/en/ 7 7DALY dla danej populacji (lub członka danej populacji) jest sumą utraconych lat Ŝycia z powodu przedwczesnej umieralności (YLL) oraz utraconych lat Ŝycia wskutek niesprawności (lata przemnoŝone przez standardowe wagi tzw. disability weights) YLD (years lost due to disability). Utracone lata Ŝycia skorygowane niesprawnością (DALY) wyznaczone dla danego problemu zdrowotnego słuŝą określeniu jego skutków na poziomie populacji. Szczegółowe informacje o DALY, YLL i innych populacyjnych miarach zdrowia w: Topór-Mądry i in. (2002), Szacowanie potrzeb zdrowotnych, Rozdział 3, Versalius, Kraków. (link w przypisie 3) National Burden of Disease Studies: A Practical Guide, WHO Genewa, 2001. (link w przypisie 9) 8 Standard life table: http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/tools_national/en/ 15

Szczegółowe formuły obliczania utraconych lat życia (YLL) oraz lat życia skorygowanych niesprawnością (DALY) są omówione i przedyskutowane w podręczniku National Burden of Disease Studies: A Practical Guide (NBD Guide)9. Dyskontowanie i ważenie lat życia W analizach ekonomicznych w ochronie zdrowia (w analizach efektywności kosztowej interwencji medycznych) dyskontowanie efektów zdrowotnych jest standardową procedurą10. Podobnie uzasadnia się konieczność dyskontowania utraconego roku życia skorygowanego niesprawnością (DALY) i konsekwentnie wartości utraconego roku życia (YLL). W badaniu GBD przyjmuje się stopę dyskontową YLL 3% (stopa dyskontowa zalecana przez WHO w szacunku YLL i DALY). W badaniu GBD przyjęto, że relatywna waga roku życia dla osób w najmłodszym i najstarszym wieku jest niższa w porównaniu z rokiem życia dla osób w wieku młodym (30±10 lat). Wybór taki uzasadniano badaniami społecznych preferencji odnośnie znaczenia roku życia osób młodych, dzieci i osób starszych oraz rolami społecznymi osób młodych (np. Murray i Lopez 1996) 11. Koncepcja ważenia lat jest najbardziej kontrowersyjną w metodologii szacunku utraconego roku życia skorygowanego niesprawnością (DALY) i utraconych lat życia (YLL) por. NBD Guide. W badaniu GBD przyjęto wartości utraconych lat życia wg standardowego rozkładu wag, zgodnie z formułą zaproponowaną przez Murray i Lopez 1996 (NBD Guide, str. 117). Narzędzie umożliwia szacunek utraconych lat życia w 4 wariantach dyskontowania/ważenia lat życia. Warianty te są proponowane/zalecane przez WHO przy szacunkach DALY i YLL (wariantem podstawowym w ostatnim badaniu GBD 2004 jest wariant z dyskontowaniem i ważeniem lat) 9 http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/tools_national/en/ 10 Dyskontowanie efektów zdrowotnych, analogicznie jak w przypadku dyskontowania wartości pieniężnych, oznacza, że efekty zdrowotne interwencji uzyskane obecnie uznawane są za relatywnie więcej warte niż efekty zdrowotne uzyskane w przyszłości. Efekty zdrowotne dyskontuje się w podobny sposób jak wartości pieniężne ale stopa dyskontowa efektu zdrowotnego (np. zyskanego roku życia) nie musi by identyczna ze stopą dyskontow wydatków pieniężnych w tej samej analizie ekonomicznej (np. wydatków na leczenie, których skutkiem jest zyskany rok życia). (Por.: Drummond M. i in., Metody badań ekonomicznych programów ochrony zdrowia, Via Medica, GdaDsk, 2003 oraz Wytyczne Oceny Technologii Medycznych (HTA), AOTM, 2009 http://www.aotm.gov.pl/assets/files/wytyczne_hta/2009/09.05.29_wytyczne_hta_pl_ms.pdf) 11 Murray CJL, Lopez, AD, eds (1996). The global burden of disease: a comprehensive assessment of mortality and disability from diseases, injuries and risk factors in 1990 and projected to 2020. Global Burden of disease and Injury Series, Vol. 1. Cambridge: Harvard University Press; 1996. 16

(i) (ii) (iii) (iv) brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Poniżej przedstawiono utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (dla 4 wariantów dyskontowania/ważenia lat). Wykres 1. Utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (4 warianty dyskontowania): mężczyźni Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych WHO (Standard Life Table). Wykres 2. Utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (4 warianty dyskontowania): kobiety Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych WHO (Standard Life Table). 17

4 Przeprowadzanie analizy z pomocą narzędzia isword Zdrowie 4.1 Ekran definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej Definicja problemu zdrowotnego Użytkownik, po uruchomieniu narzędzia i uaktywnieniu makr (por. rozdział 2), definiuje poziom analizy. Możliwe jest przeprowadzenie analizy na dwóch poziomach: Polski lub wybranego województwa; użytkownik w okienku Poziom analizy zaznacza wybraną przez siebie opcję: Polska lub województwa. W przypadku wyboru Polski użytkownik dodatkowo wybiera (w okienkach Kody ICD-10 oraz Prognoza demograficzna rysunek powyżej): poziom szczegółowości symbolu ICD-10: 3-znakowe lub 4-znakowe kody ICD-10 prognozę demograficzną ludności wg płci i grup wieku na lata 2011-2020: GUS lub SYMDEM 18

W przypadku wyboru analizy na poziomie województw użytkownik wybiera województwo (okienko Wybierz województwo rysunek poniżej) Określenie populacji analizy: płeć Następnym krokiem jest określenie płci, dla której wykonywana jest analiza. Należy wybrać jedną z 3 możliwości: (i) (ii) (iii) analiza wykonywana (tylko) dla mężczyzn, analiza wykonywana (tylko) dla kobiet, analiza wykonywana dla mężczyzn i kobiet. Wybranie opcji (iii) umożliwia analizę zdefiniowanego problemu zdrowotnego, której (dodatkowym) efektem końcowym będą wyniki ogółem (dla kobiet i mężczyzn łącznie): liczba zgonów i utracone lata życia w scenariuszu bazowym i scenariuszu interwencji (dyskontowanie/ważenie lat życia identyczne dla kobiet i mężczyzn (por. 3.4.)). Wybranie opcji (iii) nie oznacza (automatycznego) określenia identycznych założeń odnośnie scenariusza bazowego i scenariusza interwencji analizy te są przeprowadzane osobno (np. w przypadku, gdy inne są zakładane efekty programu zdrowotnego wśród mężczyzn a inne wśród kobiet i/lub gdy trendy umieralności w latach 2000-2009 wśród kobiet i mężczyzn są różne). Możliwe jest natomiast przeprowadzenie analizy o identycznych założeniach odnośnie scenariusza bazowego i/lub scenariusza interwencji. 19

Następne kroki analizy (do momentu zakończenia analizy dla kobiet lub mężczyzn) są identyczne dla możliwości (i)-(iii), w podręczniku przedstawiono je więc na przykładzie mężczyzn. Kroki analizy w przypadku wyboru opcji (iii), które następują po przeprowadzeniu analizy dla mężczyzn, zostaną omówione w punktach 4.6 i 4.7. Definicja analizowanej przyczyny zgonów Użytkownik, po wyborze poziomu analizy, może zdefiniować problem zdrowotny zgodnie z klasyfikacją ICD-10 (jeśli problem zdrowotny może być określony wg klasyfikacji ICD-10 na wybranym obszarze terytorialnym analizy). W takim przypadku możliwe są dwa sposoby definicji analizowanej przyczyny zgonów: 1. W kolumnie Analizowana przyczyna zgonów użytkownik wpisuje kody ICD-10, które odpowiadają analizowanej przyczynie zgonów. Kody ICD-10 mogą być: - trzyznakowe (dla województw oraz dla Polski jeśli taką opcję wybrano lub gdy dla danej jednostki (przyczyny zgonów) nie rozróżnia się czteroznakowych symboli szczegółowych np. A09) lub - czteroznakowe (np. A00.0) tylko dla Polski jeśli taką opcję wybrano) 2. Użytkownik może posłużyć się wbudowaną w aplikacji listą kodów ICD 10. W tym celu należy wcisnąć przycisk POKAŻ LISTĘ KODÓW ICD-10, który odsyła użytkownika do ekranu z pełną listą kodów ICD-10 (kodów trzyznakowych lub czteroznakowych zależnie od wyboru poziomu analizy lub, w przypadku Polski, wyboru poziomu szczegółowości kodów): Kody trzyznakowe 20

Kody czteroznakowe Zastosowanie listy kodów umożliwia definicję problemu zdrowotnego na poziomie ogólniejszych kodów ICD-10 tj. na poziomie Grupy lub Podgrupy kodów ICD 10. Przykładowo, w przypadku listy kodów trzyznakowych, użytkownik może odfiltrować listę kodów (kolumna Podgrupa) poprzez określenie Grupy kodów np. grupa C choroby nowotworowe. W przypadku kodów czteroznakowych, użytkownik może odfiltrować listę kodów szczegółowych czteroznakowych (kolumna Symbol) poprzez określenie Podgrupy kodów np. podgrupa A37 krztusiec. W celu zdefiniowania problemu zdrowotnego użytkownik zaznacza odfiltrowane kody w kolumnie Podgrupa (jeśli posługuje się listą kodów trzyznakowych) lub Symbol (jeśli posługuje się listą kodów czteroznakowych). Zaznaczenie kodów grupy lub podgrupy (kodów ogólniejszych niż trzy- lub czteroznakowe) razem z wybraną listą kodów w postaci najbardziej szczegółowej kolumna Podgrupa lub Symbol (np. przy zaznaczaniu długiej listy kodów) nie ma wpływu na poprawność określenia listy wybranych kodów (kody mniej szczegółowe nie są uwzględniane w bazie danych i dodają zerowe liczby zgonów do sumy zgonów z analizowanej przyczyny). Użytkownik, poprzez wciśnięcie przycisku UŻYJ ZAZNACZONYCH KODÓW, akceptuje zaznaczoną listę kodów i wraca do Ekranu definicji problemu zdrowotnego. Możliwe jest także dodanie zaznaczonych kodów do zdefiniowanej uprzednio listy kodów. W tym celu należy wcisnąć przycisk DODAJ ZAZNACZONE KODY DO LISTY, który także odsyła użytkownika do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej. Możliwe jest także anulowanie wyboru kodów z listy i powrót do Ekranu definicji problemu zdrowotnego. 21

Definicja analizowanej przyczyny zgonów: własne dane W przypadku gdy użytkownik chce przeprowadzić analizę na podstawie własnych danych lub dodatkowych informacji o umieralności z określonej przyczyny zgonów na wybranym obszarze terytorialnym możliwe są dwa sposoby definicji analizowanej przyczyny zgonów: 1. Jeśli użytkownik chce przeprowadzić analizę na podstawie odrębnych danych (np. dysponuje danymi o umieralności z analizowanej przyczyny w 5-letnich grupach wiekowych dla wybranego powiatu), należy wcisnąć przycisk WŁASNE DANE oraz wybrać opcje z wykorzystaniem tylko własnych danych (bez zaimplementowanych) w okienku Czy analiza na podstawie własnych danych? (które pojawia się po wciśnięciu przycisku WŁASNE DANE) oraz określić płeć dla której podane będą dane (należy pamiętać, że wpisanie danych nie oznacza wyboru płci dla analizy, płeć dla przeprowadzanej analizy (dla własnych danych) powinna być wybrana w okienku Analiza wykonywana dla:.. przed lub po wpisaniu własnych danych): Następnie, użytkownik zostaje odesłany do arkusza, w którym wpisuje własne dane: 22

Przycisk DALEJ akceptuje wpisane dane i odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego, w którym użytkownik po wciśnięciu przycisku DALEJ rozpoczyna analizę dla własnych danych. Przycisk WSTECZ odsyła do okienka Czy analiza na podstawie własnych danych?. Przycisk Powrót w tym okienku odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i analiza przeprowadzana jest dla danych zaimplementowanych. 2. Jeśli użytkownik chce wykorzystać dane dla wybranego obszaru i przyczyny zgonów (wybrane: poziom analizy (Polska lub wybrane województwo), przyczyna zgonów wg ICD-10, płeć), możliwe jest podanie własnych danych z wykorzystaniem zaimplementowanego zbioru danych. Przykładowo, jeśli użytkownik dysponuje informacjami, że 60% zgonów z danej przyczyny (określonej kodem ICD-10) powodowana jest analizowanym problemem zdrowotnym, możliwe jest zastosowanie danych o zgonach spowodowanych analizowanym problemem zdrowotnym. W tym celu należy wcisnąć przycisk WŁASNE DANE oraz wybrać opcje z wykorzystaniem zaimplementowanych danych dla Polski i województw w okienku Czy analiza na podstawie własnych danych? (które pojawia się po wciśnięciu przycisku WŁASNE DANE) oraz określić płeć dla której podane będą dane (należy pamiętać, że wpisanie danych nie oznacza wyboru płci dla analizy, płeć dla przeprowadzanej analizy (dla własnych danych) powinna być wybrana w okienku Analiza wykonywana dla:.. przed lub po wpisaniu własnych danych): 23

Następnie, użytkownik zostaje odesłany do arkusza, w którym może podać własne dane z wykorzystaniem zaimplementowanych danych (rysunek str. 19 góra). Poprzez wpisanie dowolnej formuły w polach zaznaczonych na żółto użytkownik może wykorzystać zaimplementowane dane. Przykładowo, możliwe jest zastosowanie formuły w polu (wiek 0, rok 2000), która oblicza (zaokrąglone) 60% zgonów dla każdej z grup wiekowych (gdzie E20 to pole (wiek 0, rok 2000) dla zaimplementowanych danych: Przycisk DALEJ akceptuje wpisane dane i odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego, w którym użytkownik po wciśnięciu przycisku DALEJ rozpoczyna analizę dla własnych danych. Przycisk WSTECZ odsyła 24

do okienka Czy analiza na podstawie własnych danych?. Przycisk Powrót w tym okienku odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i analiza przeprowadzana jest dla danych zaimplementowanych. Uwaga! w okienku WŁASNE DANE opcją domyślną jest zastosowanie danych zaimplementowanych (bez własnych danych), dlatego w przypadku analizy na podstawie zaimplementowanych danych nie jest konieczne określanie tej opcji za pomocą przycisku WŁASNE DANE. Przycisk ten należy wcisnąć tylko w przypadku, gdy użytkownik chce zastosować własne dane (np. dla powiatu) lub informacje (np. że problem zdrowotny powoduje 60% zgonów z przyczyny zadanej danym kodem ICD-10). Definicja analizowanej przyczyny zgonów: wyszukiwanie najczęstszych przyczyn zgonów Możliwe jest także wyszukanie i przeanalizowanie najczęstszych przyczyn zgonów na wybranym obszarze, dla wybranej płci, w wybranym roku oraz dla wybranej grupy lub grup wiekowych. W tym celu (po wyborze obszaru i płci na Ekranie definicji należy wcisnąć przycisk WYSZUKAJ NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY ZGONÓW, który odsyła użytkownika do arkusza analizy przyczyn zgonów: Uzytkownik wybiera rok (wpisując rok w okienku Rok) oraz grupę wiekową (Ogółem lub wybrane grupy wiekowe zaznaczając z ctrl wybrane grupy wiekowe), dla których mają być wyszukane przyczyny zgonów (i odpowiadające im liczby przypadków). Przykładowo, poniżej wybrano rok 2000 oraz grupę wiekową 55+: 25

Następnie, użytkownik poprzez wciśnięcie przycisku PRZELICZ uzyskuje poniżej listę kodów ICD-10 wraz z liczbami zgonów dla zadanej populacji (ponadto podany jest odsetek jaki dany kod ICD-10 stanowi w ogóle zgonów dla wybranej populacji). Stosując filtr użytkownik może np. wybrać 10 najczęstszych przyczyn zgonów (wybór Pierwsze 10 w liście Filtry liczb), kolumna Liczba zgonów : Otrzymana lista 10 najczęstszych przyczyn zgonów wygląda następująco: Analogicznie, możliwe jest wybranie kodów ICD-10, które stanowią 5% lub więcej wszystkich zgonów w wybrane populacji. 26

Tak określone wyszukiwanie daje następującą listę: Użytkownik zaznaczając wybrany kod lub kody z kolumny Kod ICD-10 oraz wciskając przycisk UŻYJ ZAZNACZONYCH KODÓW przesyła wybrane kody do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i może przeprowadzić analizę dla wyszukanych najczęstszej przyczyny zgonów (analogicznie jak w arkuszu Kody ICD-10). Po zdefiniowaniu problemu zdrowotnego, tj. poziomu analizy (Polska lub wybrane województwo), przyczyny zgonów, określeniu płci, dla której (których) jest wykonywana analiza oraz wyborze prognozy demograficznej (w przypadku Polski) użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ, przechodzi do Ekranu wyboru sposobu analizy. 27

4.2 Ekran wyboru sposobu analizy Użytkownik zapoznaje się z danymi dot. umieralności z analizowanej przyczyny w latach 2000-2010. Możliwa jest prezentacja wykresów dla lat 2000-2010, na których przedstawiono: a. liczby zgonów ogółem b. współczynnik zgonów ogółem (liczba zgonów na 100 000 osób) c. współczynniki zgonów w podziale na grupy wiekowe (po 4 grupy wiekowe na wykresie, liczba zgonów na 100 000 osób w poszczególnych grupach wiekowych) d. liczby zgonów w podziale na grupy wiekowe (po 4 grupy wiekowe na wykresie) e. średni wiek zgonu z analizowanej przyczyny f. rozkłady liczby zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku Na podstawie informacji przedstawionych na wykresach (a)-(f) oraz innych dostępnych danych historycznych i/lub projekcji współczynników zgonów z analizowanej przyczyny użytkownik rozważa sposób przeprowadzenia symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020 i wybiera jedną z metod symulacji: (i) Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej W ramach tej metody konieczne będzie określenie projekcji współczynników zgonów w latach 2011-2020 oddzielnie dla każdej z grup wiekowych. Liczby 28

zgonów w poszczególnych grupach wiekowych w tych latach obliczone będą na podstawie projekcji współczynników zgonów w grupach wiekowych oraz prognozy ludności w grupach wiekowych. Wariant ten jest zalecany w przypadku, gdy liczba zgonów ogółem w latach 2000-2010 jest na tyle duża, że obserwuje się wyraźne tendencje liczb i współczynników zgonów dla kilku grup wiekowych. Przesłankami do wyboru tego wariantu są także: znaczący spadek lub wzrost średniego wieku zgonu z analizowanej przyczyny oraz wyraźne przesunięcia rozkładu liczby zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku (nie obserwuje się stabilnej struktury zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku). (ii) Łącznie dla wszystkich grup wiekowych W metodzie tej określa się projekcję współczynnika zgonów ogółem w latach 2011-2020. Liczby zgonów w poszczególnych grupach wiekowych w tych latach obliczone będą na podstawie zaobserwowanej w latach 2000-2010 struktury zgonów z analizowanej przyczyny oraz symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny ogółem (uzyskanej z projekcji współczynnika zgonów ogółem oraz prognozy liczby ludności ogółem). Wariant ten jest zalecany w przypadku, gdy liczba zgonów ogółem w latach 2000-2010 jest niewielka i nie jest możliwe zaobserwowanie tendencji liczb i współczynników zgonów dla żadnej z grup wiekowych. Przesłanką do wyboru tego wariantu jest możliwa do zaobserwowania tendencja liczby i współczynnika zgonów ogółem w latach 2000-2010 oraz stabilna struktura zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku w tych latach. UWAGA: W przypadku definicji problemu zdrowotnego, dla którego nie odnotowano zgonów w latach 2000-2010 (nad wykresem przedstawiającym liczby zgonów) pojawia się komunikat: ZEROWA LICZBA ZGONÓW W LATACH 2000-2010: BRAK PRZESŁANEK DO PRZEPROWADZENIA ANALIZY Użytkownik może wrócić do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ Po wyborze metody symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2010-2020 użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ, przechodzi do Ekranu definicji scenariusza bazowego. 29

4.3 Ekran definicji scenariusza bazowego 4.3.1 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej oddzielnie dla każdej grupy wiekowej Po wyborze wariantu (i) Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej na Ekranie sposobu analizy (pkt. 4.2.) użytkownik określa projekcje współczynników zgonów w latach 2011-2020 oddzielnie dla każdej z grup wiekowych. W zakładce Wybierz grupę wiekową użytkownik wybiera jedną z pięcioletnich grup wiekowych: 0, 1-4, 5-9, 10-14,, 80-84, 85+ i obserwuje na wykresie współczynniki zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2000 2010 w wybranej grupie wiekowej. Użytkownik w zakładce Projekcja współczynników zgonów wybiera jedną z 4 opcji: (i) (ii) (iii) (iv) 30 wartość współczynnika z 2010 średni współczynnik z lata 2000-2010 wartość użytkownika trend liniowy

Projekcja przedstawiona na wykresie jest ostatnio zastosowanym wyborem użytkownika (zapamiętany, zastosowany wybór w uprzednio przeprowadzanej analizie). Po wyborze opcji (i), (ii) lub (iv) użytkownik akceptuje (nowy) wybór przyciskiem Zastosuj dla tej grupy, po czym obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. W tabeli po prawej stronie ekranu pojawia się zastosowany (zaakceptowany) przez użytkownika wybór dla danej grupy wiekowej. Po wyborze opcji (iii) użytkownik wpisuje wartości współczynnika zgonów (liczby zgonów na 100 000 osób) dla lat 2011-2020. Po wpisaniu wartości dla wszystkich lat użytkownik akceptuje wybór przyciskiem Zastosuj dla tej grupy, po czym obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Jeżeli opcja aktualnie wybrana dla danej grupy wiekowej ma być zastosowana i zaakceptowana dla wszystkich grup wiekowych jednocześnie użytkownik powinien zaakceptować ten wybór przyciskiem Zastosuj dla wszystkich grup. Wybranie tego przycisku anuluje wcześniej wybrane opcje dla innych grup wiekowych i akceptuje dla wszystkich grup aktualnie wybraną opcję. 31

Użyteczne jest stosowanie przycisku Zastosuj dla wszystkich grup w sytuacji, gdy użytkownik chce wybrać jedną z opcji dla prawie wszystkich grup wiekowych; wówczas po wyborze opcji dla wszystkich grup wiekowych, zmienia wybór dla kilku grup wiekowych, używając przycisku Zastosuj dla tej grupy. Z prawej strony ekranu zaprezentowany jest zbiorczo dla wszystkich grup wiekowych dokonany przez użytkownika wybór opcji (i)-(iv). Włączenie czerwonego przycisku Zresetuj wybór powoduje anulowanie wszystkich zastosowanych (zaakceptowanych) wyborów. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru sposobu analizy poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik po wybraniu i zaakceptowaniu wyborów opcji (i)-(ii) i (iv) dla wszystkich grup wiekowych wybiera przycisk DALEJ i przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji. W przypadku wyboru Wartości użytkownika (opcji (iii)) dla co najmniej jednej grupy wiekowej po wybraniu przycisku DALEJ (na odrębnym ekranie pomocniczym) wyświetlane są wszystkie wybory użytkownika, które należy akceptować przyciskiem Zastosuj zmiany lub anulować w przypadku chęci powrotu do Ekranu wyboru scenariusza bazowego i zmiany na inną opcję (przycisk ANULUJ). Wpisane wartości mogą być skorygowane przed akceptacją przyciskiem Zastosuj zmiany. Po kliknięciu na przycisk Zastosuj zmiany użytkownik przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji. 32

UWAGI: W przypadku wyboru trendu liniowego, dla którego symulowane liczby zgonów (i współczynniki zgonu) w latach 2011-2020 są ujemne program przyjmuje dla tych wielkości liczby zgonów (i współczynniki zgonu) równe 0. W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie wpisania wartości dla wszystkich lat nie możliwe jest zaakceptowanie tego wyboru (przy wciśnięciu przycisku Zastosuj dla tej grupy pojawia się komunikat Podaj własne wartości współczynników zgonu dla wszystkich lat.) W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie zaakceptowaniu tego wyboru (nie wciśnięciu przycisku Zastosuj dla tej grupy ) program przeprowadza DALEJ analizę, przyjmując dla danej grupy wiekowej ostatnio zastosowany (zaakceptowany) wybór Nie jest możliwe przejście DALEJ, jeśli nie wybrano i zastosowano opcji (i)-(iv) dla wszystkich grup wiekowych. 33

4.3.2 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej łącznie dla wszystkich grup wiekowych Projekcja współczynników zgonów w latach 2011-2020 Użytkownik określa projekcję współczynnika zgonów z analizowanej przyczyny ogółem w latach 2011-2020 (dla wszystkich grup wiekowych łącznie) oraz wybiera strukturę zgonów w podziale na grupy wiekowe (rozkład zgonów wg grup wieku) dla lat 2011-2020. Użytkownik w zakładce Projekcja współczynników zgonów wybiera jedną z 4 opcji: (i) (ii) (iii) (iv) wartość współczynnika z 2010 średni współczynnik z lata 2000-2010 wartość użytkownika trend liniowy Po wyborze opcji (i), (ii) lub (iv) użytkownik obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Po wyborze opcji (iii) użytkownik wpisuje wartości współczynnika zgonów (liczby zgonów na 100 000 osób) dla lat 2011-2020. Po wpisywaniu wartości 34

dla poszczególnych lat użytkownik obserwuje wybrane przez siebie wartości współczynnika zgonów na wykresie. Po wpisaniu wartości dla wszystkich lat użytkownik obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Projekcja ustawiona w zakładce Projekcja współczynników zgonów pozostaje opcją zaakceptowaną przez użytkownika (wybór nie wymaga akceptacji żadnym z przycisków). Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe dla lat 2011-2020 Użytkownik w zakładce Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe wybiera strukturę zgonów z analizowanej przyczyny dla lat 2011-2020. Do wyboru ma 3 opcje: (i) (ii) (iii) struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe Z ROKU 2010 struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe ŚREDNIA Z LAT 2000-2010 struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe ŚREDNIA Z LAT 2008-2010 Struktura ustawiona w zakładce Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe pozostaje opcją zaakceptowaną przez użytkownika (wybór nie wymaga akceptacji żadnym z przycisków). 35

Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru sposobu analizy poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik po wybraniu Projekcji współczynników zgonów oraz Struktury zgonów w podziale na grupy wiekowe dla lat 2011-2020 wybiera przycisk DALEJ i przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji. UWAGI: W przypadku wyboru trendu liniowego, dla którego symulowane liczby zgonów (i współczynniki zgonów) w latach 2011-2020 są ujemne program przyjmuje dla tych wielkości liczby zgonów (i współczynniki zgonów) równe 0. W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie wpisania wartości dla wszystkich lat nie możliwe jest zaakceptowanie tego wyboru (przy wciśnięciu przycisku DALEJ pojawia się komunikat Nie wpisano wartości dla roku x ). W przypadku wyboru opcji struktury zgonów w podziale na grupy wiekowe (2010, średnia z lat 2000-2010 lub średnia z lat 2008-2010) dla roku lub lat z zerowymi liczbami zgonów (i zerowymi współczynnikami zgonów) nie jest możliwe określenie struktury zgonów dla tego okresu. Wobec powyższego w takim przypadku pojawia się komunikat: Wybór struktury z 2010 r. nie jest możliwy: zerowa liczba zgonów w tym roku lub Wybór średniej struktury z lat 2008-2010 r. nie jest możliwy: zerowa liczba zgonów w tych latach 36

4.4 Ekran wyboru scenariusza interwencji Użytkownik obserwuje wykres przedstawiający liczbę zgonów z analizowanej przyczyny ogółem w latach 2000-2010 oraz symulację liczby zgonów w latach 2011-2020. Wykres odzwierciedla zakładane przez użytkownika liczby zgonów z analizowanej przyczyny w scenariuszu bazowym. Wybór dyskontowania/ważenia lat w analizie podstawowej Użytkownik obserwuje na wykresie utracone lata życia (YLL) z powodu analizowanej przyczyny w latach 2000-2010 oraz projekcję utraconych lat życia (YLL) w latach 2011-2020 (opartą na symulacji liczb zgonów w podziale na grupy wiekowe dla lat 2011-2020). W zakładce Wybierz dyskontowanie/ ważenie lat życia użytkownik wybiera jedną z 4 opcji dyskontowania/ważenia lat życia (por. 3.4.): (i) (ii) (iii) (iv) brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) opcja domyślna dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Na wykresie utraconych lat życia (YLL) w latach 2000-2020 przedstawiana jest aktualnie wybrana opcja dyskontowania/ważenia lat życia. 37

Opcja ustawiona w zakładce Wybierz dyskontowanie/ważenie lat życia pozostaje opcją zaakceptowaną przez użytkownika tj. opcją zakładaną w analizie podstawowej (wybór nie wymaga akceptacji żadnym z przycisków). Użytkownik będzie jednak mógł uzyskać wyniki dla pozostałych opcji w ramach analizy wrażliwości przeprowadzanej po zakończeniu analizy podstawowej. Wybór scenariusza interwencji Następnie w zakładce Wybierz scenariusz interwencji użytkownik wybiera jeden z 4 scenariuszy interwencji tj. scenariusz odzwierciedlający wpływ ocenianej polityki/programu zdrowotnego na umieralność z analizowanej przyczyny: (i) Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny łącznie a. scenariusz zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów o założoną wartość (p%), w zadanych latach (latach x-y) b. procentowe zmniejszenie liczby zgonów (p%) jest jednakowe dla wszystkich grup wiekowych (ii) Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe a. scenariusz zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów w danej grupie wiekowej o założoną wartość (p%), w zadanych latach (latach x-y) b. należy podać x, y, p% dla każdej z 19 grup wiekowych 38

(iii) Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja a. scenariusz zakłada zmniejszenie się zachorowalności o r% w latach x-y oraz spadek wskaźnika zgony/zachorowania o q% w latach w-z, w danej grupie wiekowej b. należy podać r%, q%, x, y, w, z dla każdej z 19 grup wiekowych (iv) Wydłużenie życia, bez redukcji liczby zgonów a. scenariusz zakłada wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym dla danej grupy wiekowej zmarłych (zdefiniowanych dla scenariusza bazowego), bez redukcji liczby zgonów (bez unikniętych zgonów) b. należy podać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y, w których ono następuje w danej grupie wiekowej: należy podać wydłużenie życia, x, y dla każdej z 19 grup wiekowych. UWAGA: W ramach scenariuszy (i)-(iii) możliwe jest uwzględnienie efektu wydłużenia życia (równolegle do procentowych redukcji liczb zgonów określonych w tych scenariuszach). W scenariuszach użytkownik będzie musiał określić: Wariant zmniejszania się liczby zgonów w latach x-y do zakładanego spadku (p%): (i) (ii) LINIOWY - procentowa redukcja liczby zgonów rośnie LINIOWO w latach x-y do p% w roku y LOGARYTMICZNY procentowa redukcja liczby zgonów rośnie LOGARYTMICZNIE w latach x-y do p% w roku y. W scenariuszu (iii) konieczne będzie określenie OSOBNO sposobu wzrostu procentowej redukcji zachorowalności i odsetka przypadków śmiertelnych (wskaźnika zgony/zachorowania) LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE. 39

Opcja: wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym a. Opcja ta umożliwia zbadanie wpływu przedłużenia życia dla poszczególnych grup wieku zmarłych (zdefiniowanych dla scenariusza bazowego) na utracone lata życia b. Należy podać wartość przedłużenia życia (w latach) oraz lata, w których się ono dokona (wydłużenie życia, x, y dla poszczególnych grup wiekowych) c. Należy zdecydować czy wydłużanie się życia odbywa się liniowo czy logarytmicznie w latach x-y d. Opcję tę można stosować bez redukcji liczby zgonów (Scenariusz (iv)) lub nakładając efekt wydłużenia życia na zmniejszenie liczby zgonów (równolegle do procentowych redukcji określonych w scenariuszach (i)-(iii)). Użytkownik może wrócić do Ekranu definicji scenariusza bazowego poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik po wybraniu Wybraniu dyskontowania/ważenia lat życia oraz Wybraniu scenariusza interwencji dla lat 2011-2020 wybiera przycisk DALEJ i przechodzi do Ekranu definicji scenariusza interwencji. 40

4.5 Ekran definicji scenariusza interwencji 4.5.1 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny łącznie Użytkownik wpisuje i wybiera założenia odnośnie scenariusza Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny łącznie. Scenariusz ten zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów o założoną wartość (p%), w zadanych latach (latach x-y); procentowe zmniejszenie liczby zgonów (p%) jest jednakowe dla wszystkich grup wiekowych. a. W tabeli Procentowa redukcja liczby zgonów użytkownik wpisuje lata x, y (możliwe jest wpisywanie lat x, y takich, że 2000<x<2010, 2020<y<2100, wówczas program przelicza odpowiednią procentową zmianę dla lat 2010-2020) oraz p% b. W zakładce Wzrost procentowej redukcji zgonów użytkownik wybiera jedną z opcji: LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE 41

c. W zakładce Czy wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym użytkownik wybiera TAK lub NIE. Jeżeli wybrano TAK: - w zakładce Wydłużanie się życia w latach x-y następuje należy wybrać LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE - w tabeli Wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym należy wpisać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y (w których to wydłużenie się dokonuje) dla poszczególnych grup wiekowych Jeżeli wybrano NIE program nie uwzględnia efektu wydłużenia życia (i nie pojawia się zakładka i tabela związane z definicją efektu wydłużenia życia). Pozostawienie nie wpisanych danych dla jednej lub większej liczby grup wiekowych skutkuje brakiem efektu wydłużenia życia dla tych grup wiekowych. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru scenariusza interwencji poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Po zdefiniowaniu założeń scenariusza użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ przechodzi do Ekranu wyników analizy dla mężczyzn. 42

4.5.2 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe Użytkownik wpisuje i wybiera założenia odnośnie scenariusza Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe. Scenariusz ten zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów w danej grupie wiekowej o założoną wartość (p%), w zadanych latach (latach x-y). Należy podać x, y, p% dla każdej z 19 grup wiekowych. a. W tabeli Procentowa redukcja liczby zgonów użytkownik wpisuje lata x, y oraz p% dla każdej z 19 grup wiekowych b. W zakładce Wzrost procentowej redukcji zgonów użytkownik wybiera jedną z opcji: LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE c. W zakładce Czy wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym użytkownik wybiera TAK lub NIE. Jeżeli wybrano TAK: - w zakładce Wydłużanie się życia w latach x-y następuje należy wybrać LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE - w tabeli Wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym należy wpisać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y (w których to wydłużenie się dokonuje) dla poszczególnych grup wiekowych 43

Jeżeli wybrano NIE program nie uwzględnia efektu wydłużenia życia (i nie pojawiają się zakładka i tabela związane z definicją efektu wydłużenia życia). Pozostawienie nie wpisanych danych dla jednej lub większej liczby grup wiekowych skutkuje brakiem efektu wydłużenia życia/redukcji zgonów dla tych grup wiekowych. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru scenariusza interwencji poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Po zdefiniowaniu założeń scenariusza użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ przechodzi do Ekranu wyników analizy dla mężczyzn. 44

4.5.3 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja Użytkownik wpisuje i wybiera założenia odnośnie scenariusza Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja. Scenariusz ten zakłada zmniejszenie zachorowalności o r% w latach x-y oraz spadek wskaźnika zgony/zachorowania o q% w latach w-z, w danej grupie wiekowej. Należy podać r%, q%, x, y, z, w dla każdej z 19 grup wiekowych. a. W tabeli Zachorowalność użytkownik wpisuje lata x, y oraz r% dla każdej z 19 grup wiekowych b. W tabeli Zgony/zachorowalność użytkownik wpisuje lata w, z oraz q% dla każdej z 19 grup wiekowych c. W (podwójnej) zakładce Wzrost procentowej redukcji zgonów użytkownik wybiera jedną z opcji: LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE dla (i) wzrostu redukcji zachorowalności oraz (i) wzrostu redukcji wskaźnika zgony/zachorowalność. 45

d. W zakładce Czy wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym użytkownik wybiera TAK lub NIE. Jeżeli wybrano TAK: - w zakładce Wydłużanie się życia w latach x-y następuje należy wybrać LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE - w tabeli Wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym należy wpisać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y (w których to wydłużenie się dokonuje) dla poszczególnych grup wiekowych Jeżeli wybrano NIE program nie uwzględnia efektu wydłużenia życia. Pozostawienie nie wpisanych danych dla jednej lub większej liczby grup wiekowych skutkuje brakiem efektu wydłużenia życia/redukcji zachorowalności i/lub redukcji wskaźnika zgony/zachorowania. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru scenariusza interwencji poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Po zdefiniowaniu założeń scenariusza użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ przechodzi do Ekranu wyników analizy dla mężczyzn. 46

4.5.4 Ekran definicji scenariusza interwencji Wydłużenie życia, bez redukcji liczby zgonów Użytkownik wpisuje i wybiera założenia odnośnie scenariusza Wydłużenie życia, bez redukcji liczby zgonów. Scenariusz ten zakłada wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym dla danej grupy wiekowej zmarłych (zdefiniowanych dla scenariusza bazowego), bez redukcji liczby zgonów (bez unikniętych zgonów). Należy podać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y, w których ono następuje w danej grupie wiekowej: należy podać wydłużenie życia, x, y dla każdej z 19 grup wiekowych. a. W zakładce Wydłużanie się życia w latach x-y następuje należy wybrać LINIOWO lub LOGARYTMICZNIE b. W tabeli Wydłużenie życia w analizowanym problemie zdrowotnym należy wpisać wydłużenie życia (w latach) oraz lata x-y (w których to wydłużenie się dokonuje) dla poszczególnych grup wiekowych Pozostawienie nie wpisanych danych dla jednej lub większej liczby grup wiekowych skutkuje brakiem efektu wydłużenia życia dla tych grup wiekowych. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru scenariusza interwencji poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Po zdefiniowaniu założeń scenariusza użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ przechodzi do Ekranu wyników analizy dla mężczyzn. 47

4.6 Ekran wyników analizy dla mężczyzn Po zdefiniowaniu założeń scenariusza interwencji użytkownik uzyskuje wyniki analizy podstawowej dla wybranej płci dla mężczyzn. Wyniki analizy przedstawiono w postaci: 48 a. Wykresu utraconych lat życia (YLL) w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji (dla wybranego w analizie podstawowej wariantu dyskontowania/ważenia lat życia) dla lat 2000-2020 (w tym symulacja dla lat 2011-2020). b. Wykresu liczb zgonów w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji (dla wybranego w analizie podstawowej wariantu dyskontowania/ważenia lat życia) dla lat 2000-2020 (w tym symulacja dla lat 2011-2020).

c. Tabeli podsumowującej wyniki analizy, w której zawarto: - informację, który wariant dyskontowania/ważenia lat życia założono w analizie podstawowej - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu bazowym - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu interwencji - redukcję utraconych lat życia - procentową redukcję utraconych lat życia - redukcję utraconych lat życia wskutek wydłużenia życia - redukcję utraconych lat życia wskutek unikniętych zgonów - liczbę unikniętych zgonów. Użytkownik może wrócić do Ekranu definicji scenariusza interwencji poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Po zdefiniowaniu założeń scenariusza użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ przechodzi do: Ekranu wyników analizy dla alternatywnych wariantów dyskontowania/ ważenia lat życia (dla mężczyzn) jeśli na Ekranie definicji problemu zdrowotnego użytkownik wybrał analizę wykonywaną dla mężczyzn Ekranu wyboru sposobu analizy (dla kobiet) jeśli na Ekranie definicji problemu zdrowotnego użytkownik wybrał analizę wykonywaną dla mężczyzn i kobiet. 49

4.7 Ekran wyników analizy dla mężczyzn i kobiet (łącznie) Po przeprowadzeniu analizy dla kobiet (patrz rozdziały 4.2.-4.6.) użytkownik przechodzi do Ekranu wyników analizy dla mężczyzn i kobiet (łącznie). Użytkownik w zakładce Wariantu dyskontowania/ważenia lat życia użytkownik wybiera jedną z 4 opcji dyskontowania/ważenia lat życia dla analizy łącznej identyczną dla kobiet i mężczyzn (por. 3.4.): (i) brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) opcja domyślna (ii) dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) (iii) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) (iv) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Na wykresie utraconych lat życia (YLL) w latach 2000-2020 przedstawiana jest aktualnie wybrana opcja dyskontowania/ważenia lat życia. 50

Wyniki analizy przedstawiono w postaci: a. Wykresu utraconych lat życia (YLL) w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji (dla wybranego dla analizy łącznej wariantu dyskontowania/ważenia lat życia) dla lat 2000-2020 (w tym symulacja dla lat 2011-2020) ogółem, dla mężczyzn i kobiet b. Wykresu liczb zgonów w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji (dla wybranego w analizie podstawowej wariantu dyskontowania/ważenia lat życia) dla lat 2000-2020 (w tym symulacja dla lat 2011-2020) - ogółem c. Tabeli podsumowującej wyniki analizy ogółem, dla mężczyzn i kobiet, w której zawarto: - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu bazowym - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu interwencji - redukcję utraconych lat życia - procentową redukcję utraconych lat życia - redukcję utraconych lat życia wskutek wydłużenia życia - redukcję utraconych lat życia wskutek unikniętych zgonów - liczbę unikniętych zgonów. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyników analizy dla kobiet poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik może rozpocząć nową analizę klikając na przycisk ROZPOCZNIJ OD NOWA. 51

4.8 Ekran wyników analizy dla alternatywnych wariantów dyskontowania/ważenia lat życia Po przeprowadzeniu analizy (jedynie) dla wybranej płci dla mężczyzn (pkt. 4.1.4.6.) użytkownik przechodzi do Ekranu wyników analizy dla alternatywnych wariantów dyskontowania/ważenia lat życia. Użytkownik w zakładce Wariantu dyskontowania/ważenia lat życia użytkownik wybiera jedną z 4 (3 alternatywnych do analizy podstawowej) opcji dyskontowania/ważenia lat życia dla analizy dla mężczyzn (por. 3.4.): (i) brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) opcja domyślna (ii) dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) (iii) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) (iv) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Na wykresie utraconych lat życia (YLL) w latach 2000-2020 przedstawiana jest aktualnie wybrana opcja dyskontowania/ważenia lat życia. 52

Wyniki analizy dla alternatywnych wariantów ważenia/dyskontowania lat życia przedstawiono w postaci: a. Wykresu utraconych lat życia (YLL) w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji (dla wybranego wariantu dyskontowania/ ważenia lat życia) dla lat 2000-2020 (w tym symulacja dla lat 2011-2020). b. Tabeli podsumowującej wyniki analizy, w której zawarto: - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu bazowym - sumę utraconych lat życia w latach 2011-2020 w scenariuszu interwencji - redukcję utraconych lat życia - procentową redukcję utraconych lat życia - redukcję utraconych lat życia wskutek wydłużenia życia - redukcję utraconych lat życia wskutek unikniętych zgonów - liczbę unikniętych zgonów. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyników analizy dla kobiet poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik może rozpocząć nową analizę klikając na przycisk ROZPOCZNIJ OD NOWA. 53

5 Studium przypadku : Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia (cel operacyjny Narodowego Programu Zdrowia 2007-2015) W Narodowym Programie Zdrowia 2007-2015, w ramach niezbędnych działań ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego, zdefiniowano Cel operacyjny 14 (NPZ 2007, str. 50)12: Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia, udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami cukrzycy, chorobami układu oddechowego oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie przez działania podstawowej opieki zdrowotnej. W obszarze chorób układu krążenia zdefiniowano szczegółowo oczekiwane efekty do 2015 r. oraz zadania związane z realizacją Celu operacyjnego 14. Założono oczekiwane korzyści zdrowotne działań podjętych w tym obszarze: 1. Zmniejszenie umieralności przedwczesnej (25-64 lata) z powodu chorób serca i naczyń o 15-20% w ciągu najbliższych 10 lat, 2. Zmniejszenie umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca (w tym zawału serca) o 15-20% w ciągu najbliższych 10 lat. W rozdziale tym przeanalizowano skutki analizowanej polityki zdrowotnej z zastosowaniem narzędzia isword. Przyjęto, że zakładane efekty zdrowotne ocenianej polityki będą obserwowane od 2010 r. Ponadto, założono, że procentowa redukcja umieralności związana z realizacją Celu operacyjnego 14 odnosi się do umieralności w scenariuszu bazowym tj. do przypadku braku działań podjętych w ramach ocenianej polityki zdrowotnej. Oszacowano utracone lata życia (YLL) oraz liczby zgonów w scenariuszu interwencji (tj. zakładając oczekiwane efekty i realizację zadań do 2015 r. - związanych z założonym celem polityki - osiągnięciem zakładanych korzyści zdrowotnych) oraz w scenariuszu bazowym. W ramach analizy studium przypadku przeprowadzono symulacje, w których zaproponowano alternatywne (przykładowe) zakładane korzyści zdrowotne (oczekiwane korzyści zdrowotne w pkt. 2 przeformułowano tak, by zobrazować możliwe zastosowania narzędzia isword). 12 http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf 54

Zakładane efekty zdrowotne ocenianej polityki sformułowano na poziomie ogólnego problemu zdrowotnego (choroby serca i naczyń) oraz bardziej szczegółowej grupy schorzeń w tym obszarze (choroba niedokrwienna serca bez przypadków przewlekłych). W studium przypadku przeanalizowano zakładane efekty zdrowotne oddzielnie dla dwóch tak sformułowanych problemów zdrowotnych. 5.1 Choroby serca i naczyń Krok 1 Problem zdrowotny, którego dotyczy oceniana polityka, obejmuje choroby układu sercowo-naczyniowego zaklasyfikowane według WHO jako choroby układu krążenia. Na początku analizy zdefiniowano problem zdrowotny według listy kodów ICD-10: symbol I (grupa chorób). Następnie określono prognozę demograficzną symulacji scenariusza bazowego (GUS) oraz określono populację według płci (analiza dotyczy mężczyzn i kobiet). a. Mężczyźni Krok 2 Przeanalizowano wstępnie dane dot. umieralności mężczyzn z analizowanej przyczyny w latach 2000-2010. Z uwagi na fakt, że liczby zgonów z analizowanej przyczyny są duże (79-84 tyś. rocznie) i obserwuje się wyraźne tendencje (lub wahania w pewnym zakresie) współczynników zgonów dla większości grup wiekowych uzasadnione jest wybranie opcji analizy Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej. Krok 3 Przeprowadzono szczegółową analizę współczynników zgonów mężczyzn dla lat 2000-2010 oraz wybrano symulacje współczynników dla lat 2011-2020. Poniżej przedstawiono wybrane symulacje współczynników zgonów w pięcioletnich grupach wiekowych. 55

Tabela 1. Wybór opcji projekcji współczynników zgonów w latach 2010-2020 w grupach wiekowych: mężczyźni Grupa wiekowa Wybrano 0 Średni współczynnik z lat 2000-2010 1-4 Średni współczynnik z lat 2000-2010 5-9 Średni współczynnik z lat 2000-2010 10-14 Średni współczynnik z lat 2000-2010 15-19 Średni współczynnik z lat 2000-2010 20-24 Średni współczynnik z lat 2000-2010 25-29 Średni współczynnik z lat 2000-2010 30-34 Średni współczynnik z lat 2000-2010 35-39 Średni współczynnik z lat 2000-2010 40-44 Średni współczynnik z lat 2000-2010 45-49 Średni współczynnik z lat 2000-2010 50-54 Trend liniowy 55-59 Trend liniowy 60-64 Wartość współczynnika z 2010 65-69 Wartość współczynnika z 2010 70-74 Wartość współczynnika z 2010 75-79 Wartość współczynnika z 2010 80-84 Wartość współczynnika z 2010 85 + Wartość współczynnika z 2010 Uzasadnieniem wyboru opcji Średni współczynnik z lat 2000-2010 dla grup wiekowych 0-49 jest brak wyraźnych tendencji (wahania w pewnym zakresie) współczynników w latach 2000-2010. W pozostałych grupach zaobserwowano takie tendencje: łagodnego trendu liniowego (dla lat 50-59 wybrano opcję Trend liniowy ) oraz ustabilizowania się współczynnika zgonu z analizowanej przyczyny (dla grup wiekowych powyżej 60 lat wybrano opcję Wartość współczynnika z 2010 r. ). 56

Krok 4 Na kolejnym ekranie przedstawiono symulację liczby zgonów ogółem oraz utraconych lat życia (YLL) w latach 2011-2020 przy założeniach odnośnie scenariusza bazowego (przyjętych w kroku 3). Następnie wybrano wariant dyskontowania/ważenia lat życia w analizie podstawowej: brak dyskontowania i równe wagi dla różnych lat życia. Zdefiniowano scenariusz ocenianej interwencji:(ii) Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe. Krok 5 Wpisano zakładane efekty zdrowotne polityki zdrowotnej: a. scenariusz zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów w grupach wiekowych 25-64 lata o 17,5% (w scenariuszu optymistycznym - 20%, pesymistycznym 15%), w pozostałych grupach wiekowych założono brak redukcji zgonów w porównaniu ze scenariuszem bazowym b. scenariusz zakłada wzrost redukcji liczb zgonów w latach 2011-2020 liniowo (logarytmicznie w analizie wrażliwości) c. w scenariuszu interwencji w analizie podstawowej nie rozważa się wydłużenia życia (w analizie wrażliwości założono dodatkowo, że oprócz redukcji zgonów następuje wydłużanie się średniej długości życia osób z chorobami krążenia liniowo w latach 2012-2020 do 3 lat w 2020 r.). Wydłużanie się życia następuję w grupach wiekowych zmarłych w wieku 25-64 lata (zdefiniowanych w scenariuszu bazowym) Krok 6 Uzyskano wyniki analizy podstawowej i poszczególnych wariantów analizy wrażliwości dla mężczyzn. 57

b. Kobiety Przeprowadzono identyczne kroki 2-6 dla kobiet, przy czym w Kroku 3 wybrano inne symulacje współczynników zgonów dla lat 2011-2020 (Tabela 2 - poniżej). Uzasadnieniem wyboru opcji Średni współczynnik z lat 2000-2010 dla grup wiekowych 0-39 lat jest brak wyraźnych tendencji (wahania w pewnym zakresie) współczynników w latach 2000-2010. W pozostałych grupach zaobserwowano takie tendencje: łagodnego trendu liniowego (dla lat 40-49 i powyżej 85 wybrano opcję Trend liniowy ) oraz ustabilizowania się współczynnika zgonu z analizowanej przyczyny (dla lat 50-64 oraz 75-84 wybrano opcję Wartość współczynnika z 2010 r., dla lat 65-69 wybrano opcję Wartość użytkownika stabilizację współczynnika na poziomie ok. 390 zgonów na 100 000 osób, dla lat 70-74 wybrano opcję Wartość użytkownika stabilizację współczynnika na poziomie ok. 820 zgonów na 100 000 osób). Tabela 2. Wybór opcji projekcji współczynników zgonów w latach 2010-2020 w grupach wiekowych: mężczyźni 58 Grupa wiekowa Wybrano 0 Średni współczynnik z lat 2000-2010 1-4 Średni współczynnik z lat 2000-2010 5-9 Średni współczynnik z lat 2000-2010 10-14 Średni współczynnik z lat 2000-2010 15-19 Średni współczynnik z lat 2000-2010 20-24 Średni współczynnik z lat 2000-2010 25-29 Średni współczynnik z lat 2000-2010 30-34 Średni współczynnik z lat 2000-2010 35-39 Średni współczynnik z lat 2000-2010 40-44 Trend liniowy 45-49 Trend liniowy 50-54 Wartość współczynnika z 2010 55-59 Wartość współczynnika z 2010 60-64 Wartość współczynnika z 2010 65-69 Wartość użytkownika 70-74 Wartość użytkownika

Grupa wiekowa Wybrano 75-79 Wartość współczynnika z 2010 80-84 Wartość współczynnika z 2010 85 + Trend liniowy c. Wyniki analizy (ogółem) Analiza podstawowa Poniżej przedstawiono wykresy przedstawiające liczby zgonów i utracone lata życia (YLL) w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji dla mężczyzn, kobiet i ogółem. Wykres 1. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na umieralność: mężczyźni 59

Wykres 2. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na umieralność: kobiety Wykres 3. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na umieralność: ogółem 60

Wykres 4. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia: mężczyźni Wykres 5. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia: kobiety 61

Wykres 6. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia: ogółem W tabeli poniżej przedstawiono podsumowanie wyników w analizie podstawowej: 62 a. scenariusz zakłada procentowe zmniejszenie liczby zgonów w grupach wiekowych 25-64 lata o 17,5% b. scenariusz zakłada wzrost redukcji liczb zgonów w latach 2010-2020 liniowo c. w scenariuszu interwencji w analizie podstawowej nie rozważa się wydłużenia życia d. wariant dyskontowania/ważenia lat życia w analizie podstawowej: brak dyskontowania i równe wagi dla różnych lat życia

WYNIKI ANALIZY PODSTAWOWEJ UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL) OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY YLL: Scenariusz INTERWENCJA 19 996 973 11 244 738 8 752 235 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 20 759 105 11 817 012 8 942 093 Redukcja utraconych lat życia YLL 762 132 572 274 189 858 Procentowa redukcja YLL [%] 3,67% 4,84% 2,12% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - - - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 762 132 572 274 189 858 Liczba unikniętych zgonów 29 147 22 228 6 919 Jednokierunkowe analizy wrażliwości 1) Dyskontowanie/ważenie lat W analizie podstawowej założono wariant dyskontowania/ważenia lat życia (YLL) (i) tj. brak dyskontowania i równe wagi dla różnych lat życia. Poniżej przedstawiono wyniki jednokierunkowej analizy wrażliwości dla pozostałych wariantów dyskontowania/ważenia YLL (pozostałe założenia identyczne z analizą podstawową). WYNIKI ANALIZY UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL): OGÓŁEM (MĘŻCZYŹNI I KOBIETY ŁĄCZNIE) (ii) dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights); (iii) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights); (iv) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Wariant YLL (ii) Wariant YLL (iii) Wariant YLL (iv) YLL: Scenariusz INTERWENCJA 9 403 706 15 914 535 11 935 504 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 9 809 063 16 433 303 12 509 010 Redukcja utraconych lat życia YLL 405 357 518 768 573 506 Procentowa redukcja YLL [%] 4,13% 3,16% 4,58% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - - - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 405 357 518 768 573 506 Liczba unikniętych zgonów 29 147 29 147 29 147 63

2) Wariant optymistyczny i pesymistyczny W ocenianej polityce zdrowotnej zakładano redukcję zgonów 15-20%. Wobec tego w analizie podstawowej przyjęto 17,5% redukcję w roku 2020. W analizie wrażliwości w wariancie optymistycznym założono 20% redukcję zgonów, w pesymistycznym 15%. Pozostałe założenia scenariusza interwencji przyjęto identyczne z analizą podstawową. Poniższe tabele przedstawiają wyniki analizy dla wariantu optymistycznego i pesymistycznego. WYNIKI ANALIZY UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL): wariant optymistyczny redukcja zgonów 20% OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY YLL: Scenariusz INTERWENCJA 19 888 097 11 162 985 8 725 113 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 20 759 105 11 817 012 8 942 093 871 008 654 027 216 981 4,20% 5,53% 2,43% - - - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 871 008 654 027 216 981 Liczba unikniętych zgonów 33 308 25 401 7 907 Redukcja utraconych lat życia YLL Procentowa redukcja YLL [%] Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia WYNIKI ANALIZY UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL): wariant pesymistyczny redukcja zgonów 15% OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY YLL: Scenariusz INTERWENCJA 20 105 849 11 326 491 8 779 358 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 20 759 105 11 817 012 8 942 093 653 256 490 520 162 735 3,15% 4,15% 1,82% - - - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 653 256 490 520 162 735 Liczba unikniętych zgonów 24 981 19 051 5 930 Redukcja utraconych lat życia YLL Procentowa redukcja YLL [%] Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia 64

3) Wzrost redukcji zgonów w latach 2010-2020 logarytmicznie W analizie podstawowej w scenariuszu interwencji założono wzrost redukcji zgonów w latach 2010-2020 liniowo. Poniżej przedstawiono podsumowanie wyników, przy założeniu logarytmicznego wzrostu redukcji liczb zgonów (pozostałe założenia identyczne z analizą podstawową). WYNIKI ANALIZY UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL): redukcja liczb zgonów w latach 2010-2020 logarytmicznie OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY YLL: Scenariusz INTERWENCJA 19 740 061 11 052 169 8 687 893 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 20 759 105 11 817 012 8 942 093 Redukcja utraconych lat życia YLL 1 019 043 764 843 254 200 Procentowa redukcja YLL [%] 4,91% 6,47% 2,84% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - - - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 1 019 043 764 843 254 200 Liczba unikniętych zgonów 38 964 29 713 9 251 65

4) Redukcja zgonów i wydłużanie się życia W scenariuszu interwencji w analizie podstawowej nie rozważa się wydłużenia życia. Poniżej przedstawiono analizę wrażliwości, w której oprócz redukcji zgonów następuje wydłużanie się średniej długości życia osób z chorobami krążenia w latach 2012-2020 liniowo, do 3 lat w 2020 r. Wydłużanie się życia następuje w grupach wiekowych zmarłych w wieku 25-64 lata (zdefiniowanych w scenariuszu bazowym). WYNIKI ANALIZY UTRACONE LATA ŻYCIA (YLL): wydłużanie się średniej długości życia w latach 2012-2020 (3 lata w 2020 r.) OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY YLL: Scenariusz INTERWENCJA 19 645 179 10 976 455 8 668 724 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 20 759 105 11 817 012 8 942 093 Redukcja utraconych lat życia YLL 1 113 926 840 557 273 369 5,37% 7,11% 3,06% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia 351 794 268 283 83 511 Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 762 132 572 274 189 858 Liczba unikniętych zgonów 29 147 22 228 6 919 Procentowa redukcja YLL [%] Wykres poniżej przedstawia utracone lata życia w latach 2000-2020 dla analizy z redukcją zgonów i wydłużaniem się życia. Wykres 7. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia łączny efekt redukcji zgonów i wydłużenia się życia: ogółem 66

5.2 Choroba niedokrwienna serca W analizie studium przypadku, w celu zaprezentowania alternatywnego scenariusza interwencji umożliwiającego analizę redukcji zgonów w dekompozycji na redukcję zachorowań i odsetka zgonów wśród zachorowań (redukcję wskaźnika zgony/zachorowania), oczekiwane korzyści zdrowotne polityki: 2. Zmniejszenie umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca (w tym zawału serca) o 15-20% w ciągu najbliższych 10 lat. przeformułowano na przykładowe alternatywne oczekiwane korzyści zdrowotne nieco innej polityki: 2. Zmniejszenie zachorowalności na ostre choroby niedokrwienne serca (w tym zawał serca) mężczyzn o 10% w latach 2010-2020 oraz zmniejszenie odsetka przypadków śmiertelnych ostrych chorób niedokrwiennych serca mężczyzn o 9% w latach 2012-2018. Warto zwrócić uwagę, że 10 letni efekt odnośnie redukcji zgonów w przeformułowanej definicji korzyści zdrowotnych jest podobny jak w pierwotnej definicji. Dla uproszczenia ograniczono problem zdrowotny do przypadków ostrych choroby niedokrwiennej serca: dla tak zdefiniowanego problemu zdrowotnego rozsądne jest założenie, że przypadki zgonów i zachorowań występują w tych samych latach (brak jest konieczności uwzględnienia przesunięcia w czasie pomiędzy zachorowaniem a zgonem). Populację docelową polityki zdrowotnej ograniczono do mężczyzn. Należy podkreślić, że efektów tej polityki nie ograniczono do grup wiekowych 25-64 lata. Krok 1 Problem zdrowotny, którego dotyczy oceniana polityka, obejmuje choroby niedokrwienne serca, z wyłączeniem przewlekłej postaci tej choroby. Na początku analizy zdefiniowano problem zdrowotny według listy kodów ICD 10 grupa chorób I.20-I.24. Następnie określono prognozę demograficzną symulacji scenariusza bazowego (SYMDEM) oraz określono populację według płci (analiza dotyczy mężczyzn). 67

Krok 2 Przeanalizowano wstępnie dane dot. umieralności mężczyzn z analizowanej przyczyny w latach 2000-2010. Z uwagi na fakt, że liczby zgonów z analizowanej przyczyny są duże (15-20 tyś. rocznie) i obserwuje się wyraźne tendencje (lub wahania w pewnym zakresie) współczynników zgonów dla większości grup wiekowych uzasadnione jest wybranie opcji analizy Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej. Krok 3 Przeprowadzono szczegółową analizę współczynników zgonów mężczyzn dla lat 2000-2010 oraz wybrano symulacje współczynników dla lat 2011-2020. Uzasadnieniem wyboru opcji Średni współczynnik z lat 2000-2010 dla grup wiekowych 15-34 lata oraz powyżej 85 lat jest brak wyraźnych tendencji (wahania w pewnym zakresie) współczynników w latach 2000-2010. W pozostałych grupach zaobserwowano takie tendencje: ustabilizowania się współczynnika zgonu z analizowanej przyczyny na poziomie 2010 r. (dla lat 35-59 i 80-84, oraz 0-4 i 10-14 (zerowe liczby zgonów), wybrano opcję Wartość współczynnika z 2010 r. ); ustabilizowania się liczby zgonów na pewnym poziomie (w grupie 60-64 na poziomie ok. 100 przypadków na 100 000 osób, w grupie 65-69 na poziomie 150/100 000, 70-74: 190/100 000, 75-79: 300/100 000). Krok 4 Na kolejnym ekranie przedstawiono symulację liczby zgonów ogółem oraz utraconych lat życia (YLL) w latach 2011-2020 przy założeniach odnośnie scenariusza bazowego (przyjętych w kroku 3). Następnie wybrano wariant dyskontowania/ważenia lat życia w analizie podstawowej: brak dyskontowania i równe wagi dla różnych lat życia. Zdefiniowano scenariusz ocenianej interwencji:(iii) Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja. 68

Krok 5 Wpisano zakładane efekty zdrowotne polityki zdrowotnej: a. Zmniejszenie zachorowalności na ostre choroby niedokrwienne serca (w tym zawał serca) mężczyzn o 10% w latach 2010-2020 oraz zmniejszenie odsetka przypadków śmiertelnych ostrych chorób niedokrwiennych serca mężczyzn o 9% w latach 2012-2018 b. Scenariusz zakłada wzrost redukcji liczb zachorowań w latach 2010-2020 liniowo oraz wzrost redukcji odsetka przypadków śmiertelnych (wskaźnika zgony/zachorowania) w latach 2012-2018 logarytmicznie (np. wskutek znaczących inwestycji w POZ i ratownictwo medyczne w latach 2012-1013) c. W scenariuszu interwencji nie rozważa się wydłużenia życia Wyniki analizy Poniżej przedstawiono wykresy liczby zgonów i utraconych lat życia (YLL) w scenariuszu bazowym i w scenariuszu interwencji oraz syntetyczne wyniki analizy. Wykres 8. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia: mężczyźni 69

Wykres 9. Wpływ ocenianej polityki usprawnienia wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia na utracone lata życia: mężczyźni WYNIKI ANALIZY mężczyźni Utracone lata życia (YLL) YLL: Scenariusz INTERWENCJA 1 726 941 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 1 934 474 Redukcja utraconych lat życia YLL 207 533 Procentowa redukcja YLL [%] 10,73% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia 70 - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 207 533 Liczba unikniętych zgonów 12 840

Warto jest oszacować osobno efekty: redukcji zachorowalności oraz redukcji współczynnika zgony/zachorowania na utracone lata życia. W tym celu należy przeprowadzić 2 analizy w scenariuszu interwencji (iii): (1) uwzględniając jedynie efekt redukcji zachorowań (wpisując 0% zmiany w redukcji odsetka przypadków śmiertelnych); (2) uwzględniając jedynie efekt redukcji przypadków śmiertelnych (wpisując 0% zmiany w redukcji zachorowań). WYNIKI ANALIZY mężczyźni: dekompozycja efektów redukcji zachorowalności i odsetka przypadków śmiertelnych (1) Utracone lata życia (YLL) wskutek redukcji zachorowań (2) Utracone lata życia (YLL) wskutek redukcji przypadków śmiertelnych YLL: Scenariusz INTERWENCJA 1 829 357 1 824 296 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 1 934 474 1 934 474 Redukcja utraconych lat życia YLL 105 118 110 179 Procentowa redukcja YLL [%] 5,43% 5,70% Liczba unikniętych zgonów - - 71

P o p u l a c yj n y p r o g r a m profilaktyki i wczesnego w y k r y wa n i a r a k a s z yj k i m a c i c y : a n a l i z a s k u t kó w zdrowotnych z pomocą n a r z ę d z i a i SWORD M at e r i a ł s z k o l e n i o w y 73

Wprowadzenie Celem opracowania jest oszacowanie efektów zdrowotnych Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy (PRSM), który jest realizowany w Polsce w latach 2006 2015. Opierając się na zakładanych celach tego programu, przeanalizowano wpływ PRSM na redukcję umieralności oraz utraconych lat życia (YLL) z powodu raka szyjki macicy (ICD-10: C53) z wykorzystaniem narzędzia isword Zdrowie. W opracowaniu oszacowano skutki zdrowotne PRSM w latach 2011-2020. PRSM jest realizowany na podstawie Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o ustanowieniu wieloletniego programu Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz.U.05.143.1200) i wpisuje się w cel strategiczny Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 (2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych). W ramach PRSM wykonuje się badania cytologiczne u Polek między 25 a 59 rokiem życia, które w ciągu 3 ostatnich lat nie miały wykonanego wymazu cytologicznego. Do szczegółowych celów PRSM należą: wykrywanie stanów przednowotworowych (CIN l, CIN2, CIN3); wyodrębnienie grupy podwyższonego ryzyka, wymagającej częstszych badań cytologicznych; stworzenie centralnej bazy danych kobiet uczestniczących w Programie w latach 2005-2015; podniesienie poziomu świadomości społecznej, w kwestii badań profilaktycznych; przygotowanie wyspecjalizowanej kadry realizującej Program; wprowadzenie światowych standardów postępowania profilaktycznego; edukacja i podnoszenie kwalifikacji osób realizujących Program (ginekolodzy, kolposkopiści, patomorfolodzy, cytotechnicy); wprowadzenie na terenie całego kraju jednakowych zasad postępowania diagnostycznego w ramach ubezpieczenia w NFZ 1. 1 74 http://www.rakszyjki.org/

Działania w ramach PRSM mają doprowadzić do obniżenia zachorowalności i umieralności kobiet na raka szyjki macicy w Polsce o ok. 50% do roku 2015, czyli do poziomu przodujących krajów Unii Europejskiej. 2 W Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015 założono efekt zdrowotny PRSM w 2015 r. w stosunku do roku bazowego 2005: spadek liczby zgonów z powodu raka szyjki macicy z 2000 do 500 (o 75%) (NPZ 2007, str. 71) 3. W niniejszym opracowaniu rozważono efekty zdrowotne PRSM zgodne ze wspomnianymi wyżej założonymi celami programu (odnotowanymi w oficjalnych źródłach i dokumentach dot. realizacji PRSM w Polsce oraz odnoszącymi się do redukcji umieralności i zachorowań na raka szyjki macicy w Polsce wskutek realizacji programu). W alternatywnych scenariuszach analizy oraz analizach wrażliwości przeanalizowano inaczej sformułowane cele PRSM (zakładając możliwe do wyobrażenia efekty redukcji umieralności wskutek zmniejszenia się zachorowań i zwiększenia odsetka wyleczeń, efekt wydłużenia życia w chorobie oraz opóźnione lata osiągnięcia zakładanych celów programu). Nie rozważano dodatkowych informacji związanych z dotychczasową realizacją programu (np. danych dot. objęcia populacji programem), w opracowaniu odniesiono się jedynie do zakładanych celów PRSM bez prób oceny szans na ich osiągnięcie 2 j.w. 3 http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf 75

A naliza efektów zdrowotnych Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy z pomocą narzędzia isword Zdrowie 1. Pierwszym krokiem analizy jest określenie problemu zdrowotnego, którego dotyczy oceniana interwencja. Należy zdefiniować jednostkę chorobową (przyczynę zgonów) jako nowotwór złośliwy szyjki macicy C53, zaznaczając szczegółowe kody ICD-10 z trzyznakowej listy kodów (używając filtrów w kolumnach symboli ICD-10). Analiza dotyczy populacji kobiet w Polsce i przeprowadzona jest na podstawie prognozy demograficznej GUS. 2. Następnie analizujemy dane dot. umieralności z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2010. Liczba zgonów w latach 2001-2006 była stabilna i wynosiła ok. 1800-1850, co sugeruje, że poziom ten odzwierciedla umieralność z powodu raka szyjki macicy przed uzyskaniem pierwszych efektów zdrowotnych PRSM (wykres 1). Wykres 1. Liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2010 Źródło: dane GUS - obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Surowy współczynnik zgonów z powodu raka szyjki macicy wahał się pomiędzy 9,2 a 9,4 zgonów na 100 000 osób w latach 2001-2006 (Wykres 2). 76

Wykres 2. Surowy współczynnik zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2010 Źródło: dane GUS - obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Zaobserwowano również, że dynamika zmian współczynnika zgonów z powodu raka szyjki macicy w latach 2000-2010 w poszczególnych pięcioletnich grupach wiekowych jest podobna tj. nie zanotowano (wyraźnych) odmiennych tendencji współczynnika zgonów (co sugeruje, że rozsądne jest przeprowadzenie symulacji opartej na współczynniku zgonów łącznie). 3. Przeprowadzono symulację liczby zgonów w latach 2011-2020 w scenariuszu bazowym tj. w przypadku braku realizacji PRSM w latach 2006-2015. Na podstawie zaobserwowanych tendencji umieralności z powodu raka szyjki macicy (pkt. 2) przyjęto, że w latach 2011-2020 współczynnik zgonów byłby równy średniemu współczynnikowi zgonów z lat 2000-2010 (tj. ok. 9,3 zgonów na 100 000 osób). Wartość ta wydaje się odzwierciedlać poziom umieralności w przypadku braku realizacji PRSM (jest ona równa wartości wokół której oscylował współczynnik zgonów w latach 2001-2006). Założono również strukturę liczb zgonów w podziale na grupy wiekowe opartą na średniej strukturze z lat 2000-2010. Wyniki symulacji przedstawiają poniższe wykresy. Symulację utraconych lat życia w scenariuszu bazowym przedstawiono dla wariantu brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) ; w dalszej części opracowania przeprowadzono analizę wrażliwości dla innych wariantów obliczania YLL (w porównywanych scenariuszach). 77

Wykres 3. Surowy współczynnik zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2020: symulacja dla lat 2011-2020 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Wykres 4. Liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2020: symulacja dla lat 2011-2020 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 78

Wykres 5. Utracone lata życia (YLL) z powodu raka szyjki macicy w Polsce w latach 2000-2020: symulacja dla lat 2011-2020; brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 4. Zdefiniowano dwa scenariusze interwencji tj. symulacje uwzględniające zakładane efekty PRSM. Z uwagi na dużą niepewność odnośnie możliwych efektów zdrowotnych PRSM, w ramach każdego ze scenariuszy zaproponowano warianty alternatywne i przeprowadzono (przykładowe) analizy wrażliwości. S cenariusz 1 Cel: spadek liczby zgonów z powodu raka szyjki macicy o 75% w latach 20072015 (NPZ 2007, str. 71) Narzędzie isword umożliwia oszacowanie efektów zdrowotnych dla tak sformułowanego celu z uwagi na stałą prognozowaną liczbę zgonów w latach 2011-2020, wynoszącą ok. 1830 zgonów rocznie w scenariuszu bazowym. W NPZ 2007 zakładano spadek z 2000 do 500 (rok bazowy 2005); liczba zgonów w 2005 r. wyniosła jednak ok. 1800, przyjmijmy więc zakładaną redukcję zgonów o 75% w 2015 r. w stosunku do roku (scenariusza) bazowego. Wariant podstawowy 1. Redukcja liczby zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 75% w roku 2015) 2. Brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) 79

Uzyskano następujące wyniki: realizacja PRSM prowadzi do ok. 12,1 tyś. unikniętych zgonów i redukcji 295,48 tyś. utraconych lat życia (ok. 67 % redukcja) w latach 2011-2020, do ok. 1 300 unikniętych zgonów i redukcji ok. 35 tyś. utraconych lat życia rocznie począwszy od 2015 r.. Szczegółowe wyniki w postaci wykresów i zestawienia tabelarycznego przedstawiono poniżej. Tabela 1. Skutki PRSM zakładając redukcje liczb zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 75%) Scenariusz 1, Wariant podstawowy Utracone lata życia (YLL) 0%, uniform age weights YLL: Scenariusz INTERWENCJA 147 848 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 443 327 Redukcja utraconych lat życia YLL 295 479 Procentowa redukcja YLL [%] 66,65% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 295 479 Liczba unikniętych zgonów 12 132 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Wykres 6. Wpływ PRSM na utracone lata życia (YLL) : Scenariusz 1, Wariant podstawowy Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 80

Wykres 7. Wpływ PRSM na liczby zgonów: Scenariusz 1, Wariant podstawowy. Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Analiza wrażliwości 1 inne warianty dyskontowania/ważenia lat życia a. dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) b. dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (3%, uniform age weights) c. brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Tabela 2. Wyniki analizy isword: skutki PRSM zakładając redukcje liczb zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 75%): alternatywne warianty dyskonotowania/ważenia lat życia Utracone lata życia (YLL) Scenariusz INTERWENCJA Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) Redukcja utraconych lat życia YLL 0%, uniform age weights Wariant podstawowy 3%, standard age weights Wariant a. 3%, uniform age weights Wariant b. 0%, standard age weights Wariant c. 147 848 74 544 98 870 107 651 443 327 223 523 296 464 322 794 295 479 148 978 197 594 215 143 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 81

Analiza wrażliwości 2 opóźniony rok osiągnięcia celu 1. 2. Redukcja liczby zgonów liniowo w latach 2006-2017, 2006-2020, 2006-2023 (o 75% w roku osiągnięcia celu) Brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) Tabela 3. Wyniki analizy isword: skutki PRSM zakładając redukcje liczb zgonów liniowo od roku 2006 (o 75% w roku osiągnięcia celu): alternatywne lata osiągnięcia celu Utracone lata życia (YLL) - 0%, uniform age weights Rok osiągnięcia celu 2015 2017 2020 2023 Scenariusz INTERWENCJA 147 848 174 419 217 837 257 629 Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 443 327 443 327 443 327 443 327 Redukcja utraconych lat życia YLL 295 479 268 908 225 490 185 698 Procentowa redukcja YLL [%] 66,65% 60,66% 50,86% 41,89% Liczba unikniętych zgonów 12 132 11 042 9 258 7 626 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie 82

Scenariusz 2 Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie internetowej programu 1, działania w ramach PRSM mają doprowadzić do obniżenia zachorowalności i umieralności kobiet na raka szyjki macicy w Polsce o ok. 50% do roku 2015. W scenariuszu 2 rozważmy więc tak zdefiniowany cel programu. Wariant podstawowy 1. Redukcja liczby zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 50% w roku 2015) 2. Brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) Wyniki analizy w postaci wykresów i zestawienia tabelarycznego przedstawiono poniżej. Tabela 4. Wyniki analizy isword: skutki PRSM zakładając redukcje liczb zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 50%) Utracone lata życia (YLL) 0%, uniform age weights YLL: Scenariusz INTERWENCJA 246 341 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 443 327 Redukcja utraconych lat życia YLL 196 986 Procentowa redukcja YLL [%] 44,43% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 196 986 Liczba unikniętych zgonów 8 088 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 1 http://www.rakszyjki.org/ 83

Wykres 8. Wpływ PRSM na utracone lata życia: Scenariusz 2, Wariant podstawowy Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Wykres 9. Wpływ PRSM na liczby zgonów: Scenariusz 2, Wariant podstawowy Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Podsumowując, realizacja PRSM prowadzi do ok. 8,1 tyś. unikniętych zgonów i redukcji 197,0 tyś. utraconych lat życia (44 % redukcja) w latach 2011-2020. 84

Wariant alternatywny 1: dekompozycja zachorowalność i umieralność 1. Redukcja liczby zgonów (liniowo) wskutek redukcji zachorowalności w latach 2006-2018 (o 40% w 2018 r.) oraz redukcja liczby zgonów (liniowo) wskutek zwiększenia odsetka wyleczeń w latach 2006-2014 (o 15% w 2014 r.), co oznacza 51% redukcję liczby zgonów w roku 2018 2. Brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) Wyniki analizy przedstawiono poniżej. Tabela 5. Wyniki analizy isword: skutki PRSM zakładając redukcję umieralności wskutek zmniejszenie zachorowalności (o 40% w 2018 r.) oraz zwiększenia odsetka wyleczeń (o 15% w 2014 r.) - Scenariusz 2, Wariant alternatywny 1: dekompozycja zachorowalność i umieralność Utracone lata życia (YLL) 0%, uniform age weights YLL: Scenariusz INTERWENCJA 269 926 YLL: Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) 443 327 Redukcja utraconych lat życia YLL 173 401 Procentowa redukcja YLL [%] 39,11% Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia - Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów 173 401 Liczba unikniętych zgonów 7 119 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 85

Wykres 10. Wpływ PRSM na utracone lata życia: Scenariusz 2, Wariant alternatywny 1: dekompozycja zachorowalność i umieralność Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. Wykres 11. Wpływ PRSM na liczby zgonów: Scenariusz 2, Wariant alternatywny 1: dekompozycja zachorowalność i umieralność Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 86

Wariant alternatywny 2: wydłużenie życia kobiet chorych na raka szyjki macicy 1. Redukcja liczby zgonów liniowo w latach 2006-2015 (o 50% w roku 2015) 2. Wydłużenie życia kobiet chorych na raka szyjki macicy w latach 2008-2015 (kobiety, które zmarły w latach 2006-2015), 0,25; 0,5; 0,75; 1 rok (analizy wrażliwości) 3. Brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) Tabela 6. Wyniki analizy isword: skutki PRSM zakładając redukcję umieralności (liniowo) w latach 2006-2015 oraz wydłużenie życia kobiet chorych na raka szyjki macicy (kobiety, które zmarły w latach 2008-2015) Utracone lata życia (YLL) - 0%, uniform age weights Rok osiągnięcia celu Scenariusz INTERWENCJA Scenariusz bazowy (BRAK INTERWENCJI) Redukcja utraconych lat życia YLL Procentowa redukcja YLL [%] Redukcja YLL wskutek wydłużenia życia Redukcja YLL wskutek unikniętych zgonów Liczba unikniętych zgonów Brak (wariant podstawowy) 0,25 0,5 0,75 1 246 341 244 472 242 602 240 732 238 863 443 327 443 327 443 327 443 327 443 327 196 986 198 856 200 725 202 595 204 464 44,43% 44,86% 45,28% 45,70% 46,12% - 1 870 3 739 5 609 7 479 196 986 196 986 196 986 196 986 196 986 8 088 8 088 8 088 8 088 8 088 Źródło: obliczenia własne z zastosowaniem narzędzia isword Zdrowie. 87

Podsumowanie W opracowaniu przedstawiono przykładowe zastosowanie narzędzia isword Zdrowie. Opierając się na zakładanych celach Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, który jest realizowany w Polsce w latach 2006 2015, przeanalizowano wpływ tego programu na redukcję umieralności oraz utraconych lat życia (YLL) z powodu raka szyjki macicy w latach 2011-2020. Zakładając 75% redukcję liczby zgonów w latach 2006-2015 (cel przyjęty w Narodowym Programie Zdrowia 2007-2015), w wariancie podstawowym (brak dyskontowania i równe wagi dla różnych lat życia w kalkulacji YLL), wykazano, że realizacja programu prowadzi do ok. 12,1 tyś. unikniętych zgonów i redukcji 295,5 tyś. utraconych lat życia (66 % redukcja) w latach 2011-2020 oraz do ok. 1 300 unikniętych zgonów i redukcji ok. 35 tyś. utraconych lat życia rocznie począwszy od 2015 r. W alternatywnych wariantach kalkulacji YLL redukcja utraconych lat życia w latach 2011-2020 wynosi 149,0 tyś. (dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag), 197,6 tyś. (dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia) i 215,14 tyś. (brak dyskontowania, standardowy rozkład wag). W przypadku opóźnionego roku osiągnięcia celu (75% redukcja liczby zgonów), w wariancie podstawowym kalkulacji YLL, redukcja utraconych lat życia wynosi 268,9 tyś. (osiągnięcie celu w 2017 r.), 225,5 tyś. (2020 r.), 185,7 tyś. (2023 r.). Zakładając 50% redukcję liczby zgonów w latach 2006-2015, w wariancie podstawowym kalkulacji YLL, realizacja programu prowadzi do ok. 8,1 tyś. unikniętych zgonów i redukcji 197,0 tyś. utraconych lat życia (42 % redukcja) w latach 2011-2020. Przyjmując, że realizacja programu wpływa także na wydłużenia życia kobiet chorych na nowotwór złośliwy szyjki macicy, redukcja YLL wynosi od 198,9 tyś. (średnie wydłużenie życia o 3 miesiące) do 204,5 tyś. ( średnie wydłużenie życia o 1 rok). 88

Program prewencji Piłeś, nie jedź : a n a l i z a s k u t kó w z pomocą narzędzia i SWORD M at e r i a ł s z k o l e n i o w y 89