ADHD ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ Z ZABURZENIAMI KONCENTRACJI UWAGI Opracowała Emilia Szeliga na podstawie warsztatów organizowanych przez Wydawnictwo MAC w dniu 24.11.2005r. oraz literatury przedstawionej na końcu opracowania. Praca nauczyciela w klasach I- III wymaga od niego wnikliwej obserwacji uczniów przede wszystkim w celu dokładnego poznania. W wyniku takich działań powinien zwrócić szczególną uwagę na te symptomy, które mogą wskazać na zaburzenia w zachowaniu, a nawet w rozwoju dziecka. Nauczyciel rozpoczynający pracę w klasie pierwszej bardzo szybko zauważa różnicę między dziećmi, ich zachowaniem, możliwościami, stopniem dojrzałości szkolnej. Czasem łatwo zintegrować zespół, czasem trwa to wiele tygodni. Do trudności wychowawczych obserwowanych już w pierwszych tygodniach nauki można zaliczyć nadpobudliwość psychoruchową. Z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wówczas, gdy dochodzi do powstawania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania. Przyczyną nadpobudliwości psychoruchowej mogą być: Przeszkody występujące w fazie największego wzrostu mózgu Uszkodzenia powstałe w życiu płodowym Uszkodzenia powstałe podczas porodu Błędy wychowawcze Nerwowy tryb życia Nadpobudliwość u dziecka może pojawiać się w trzech sferach: - ruchowej - poznawczej - emocjonalnej Typowymi objawami w sferze ruchowej jest ekspansja ruchowa wraz z niepokojem ruchowym. Dzieci, u których występuje owa nadpobudliwość biegają, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, szukają okazji by wyżyć się ruchowo. Trudno im zachować skupienie. Nadpobudliwość wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Zdarza się, że towarzyszy jej brak precyzji lub częstsze uleganie wypadkom. Dziecko zajmuje się drobiazgami np. gryzie ołówek, bazgrze po zeszycie, niszczy rzeczy znajdujące się wokół niego. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów mimowolnych. Nadpobudliwość w sferze poznawczej charakteryzuje się odruchem orientacyjnym na działające bodźce. Uwagę dziecka ciągle coś rozprasza toteż trudno skupić się jemu na jednej rzeczy. Odwraca się, zagaduje kolegów, nie uważa o czym się mówi na lekcji, każdy szmer głośno komentuje. Bywa, że
wyrywa się do odpowiedzi nie pozwalając nauczycielowi zakończyć pytania. Udziela więc błędnych odpowiedzi, gdyż nie dokonało pełnej analizy myślowej. Uczeń sprawia wrażenie bezkrytycznego, mniej spostrzegawczego i mniej inteligentnego niż jest w rzeczywistości. W zeszycie zostawia niedokończone zdania lub litery. Czasem przeważa u niego świat fantazji nad rzeczywistością. Nadpobudliwość psychoruchowa może objawiać się też w sferze emocjonalnej, jest to zwiększona wrażliwość na działające bodźce. Dzieci takie są konfliktowe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu, nie potrafią przystosować się do wymagań szkolnych. Innym elementem powyższej nadpobudliwości jest wzmożona lękliwość, strach przed nowymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi, a także zbyt mocne przeżywanie nieporozumień i niepowodzeń w domu i w szkole. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej dotyczy od 2 5 % populacji. Objawy ADHD to problem z koncentracją uwagi, problem z samokontrolą, impulsywność, nadmierna ruchliwość. Kiedy dziecko: w domu: - robi niesamowity bałagan, - nie potrafi skupić się na żadnym zajęciu, - nie potrafi czekać na swoją kolej, - zachowuje się tak jakby nie słyszało, co się do niego mówi, - nie potrafi skupić się na żadnym zajęciu, - reaguje buntem na polecenia, - ciągle coś brudzi, niszczy, drze ubrania, - w sklepie wszystkiego dotyka, w szkole: - nigdy nie uważa na zajęciach, - nie może siedzieć w miejscu, wierci się, rozmawia, - w czasie zajęć chodzi po klasie, - nie wie co jest zadane do domu, - bardzo niestarannie prowadzi zeszyty, - odrywa się od lekcji, bawi się, - najpierw mówi, potem myśli. Przedstawione zachowanie dziecka w domu i w szkole to nie efekt złego wychowania, tylko objawy nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. Jest to poważne zaburzenie, dysfunkcja, która przeszkadza dziecku normalnie funkcjonować. Dzieci z ADHD mieszczą się w normie intelektualnej, a niekiedy są nawet powyżej przeciętnej. Nauczyciel po dłuższej obserwacji powinien skierować dziecko do Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, która może wystawić tylko opinię o nadpobudliwości psychoruchowej. Diagnozę wystawia wyłącznie lekarz specjalista, psychiatra dziecięcy na podstawie wywiadu z rodzicami i obserwacji dziecka.
Abyśmy mogli mówić o ADHD jego symptomy muszą: - utrzymywać się przez dłuższy czas, - występować w różnych sytuacjach (w domu, w szkole), - utrudniać naukę, - utrudniać funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej występuje trzykrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Nasilenie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem i większość dzieci (70%) wyrasta z ADHD. Jednak brak odpowiedniej terapii może powodować poważne trudności w nauce. Nie tylko środowisko, ale również dziecko męczy się z tym zaburzeniem. Trudno mu: - odnosić sukcesy w szkole, - trudno znaleźć kolegów, przyjaciół, - trudno uzyskać pochwały od rodziców. Jak pomóc dziecku z ADHD? 1. Organizuj mu środowisko zewnętrzne, uporządkowane otoczenie to ważny element, gdyż takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego niepokoju. 2. Okazywać więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. 3. Wprowadzaj porządek i rutynę. Większość dzieci lubi kiedy rytm dnia jest stały (stała pora wstawania, posiłków, stałe obowiązki), a umysł dziecka nadpobudliwego ma czas na regenerację. 4. Ograniczaj bodźce (spokój podczas wykonywania zadań, nie zlecać wielu czynności naraz, aby dziecka nie rozpraszać). 5. Mów jasno i wyraźnie, bez komentarza np. pościel łóżko, podlej kwiaty itp. 6. Staraj się planować, niespodziewane informacje wyprowadzają dziecko z równowagi. 7. Przewiduj za dziecko wydarzenia, rozkładaj jego przyszłe zadania, za wykonane natychmiast nagradzaj. 8. Zadbaj o miejsce pracy dziecka (uporządkowane otoczenie, na biurku tylko potrzebne przybory). 9. Staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych. 10. Zachęcaj dziecko do różnego rodzaju prac plastycznych, to go uspokaja, uzewnętrznia jego uczucia. 11. Bądź elastyczna, twoje metody mogą zawodzić. 12. Staraj się wyciszać dziecko, a poprawisz jego funkcjonowanie. 13. Staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka. 14. Daj dziecku szansę wypowiadania się, porządkuj jego wypowiedzi. 15. Przypominaj dziecku o pewnych obowiązkach. 16. Nie używaj wobec dziecka tzw. wielkich kwantyfikatorów np. znowu się nie nauczyłeś, nigdy nie uważasz na lekcji itp.
Zabawy wyciszające: 1. Cisza Nauczyciel poleca dzieciom, aby przez dłuższą chwilę nic nie mówiły, zamykają oczy i wsłuchują się w ciszę, potem mówią co słyszały. 2. Kiedy najłatwiej być grzecznym dzieckiem? dzieci przekazują sobie maskotkę i odpowiadają na pytanie. 3. Kiedy najtrudniej być grzecznym dzieckiem? dzieci przekazują sobie maskotkę i odpowiadają na pytanie. 4. Czarujemy kształty dziecko siedzi na krzesełku bez oparcia lub leży na dywanie, nauczyciel lub kolega rysuje mu na plecach kształty figur geometrycznych, liter lub cyfr, ono odgaduje. 5. Medytacja relaksująca Nauczyciel poleca, aby dzieci usiadły na dywanie, zamknęły oczy, i zrobiły kilka głębszych oddechów i skupiły się na tym co do nich mówi Siedzisz wygodnie, jest ci dobrze, masz czas na wszystko, niczego się nie lękaj, całe twoje ciało odpoczywa, odeszły smutki, zmartwienia, jesteś lubiany i kochany, cieszysz się z tego, z uśmiechem wyglądasz tak ładnie za chwilę policzę do trzech i wrócisz do rzeczywistości: 1 czujesz się dobrze, 2 powoli wracasz, 3 jeszcze chwila ciszy. Pracując z dzieckiem nadpobudliwym warto: - poświęcić mu dużo uwagi, - wzmacniać wszystkie przejawy dobrego zachowania, - być konsekwentnym, - przekazywać treści w jasnej, prostej i krótkiej formie, a wszelkie konsekwencje (pozytywne, negatywne) wyciągać natychmiast, - pomóc dziecku zorganizować świat wokół siebie, - stosować jasny i zrozumiały dla dziecka system nagród i kar. Warto również wprowadzić zmiany sposobu nauczania: 1. Zorganizowanie miejsca pracy dziecka: - właściwe ustawienie ławki (obok biurka nauczyciela, w pewnym oddaleniu od dzieci), - stałe monitorowanie zachowania i pracy dziecka. 2. Poprawienie umiejętności organizacyjnych dziecka: - ustalenie jasnych reguł, może to być np. 5 zasad zachowania na lekcji (wypisać na kartonie i umieścić w widocznym miejscu). 1. Siedź na swoim miejscu! 2. Zajmij się swoim zadaniem! 3. Nie rozglądaj się dookoła! 4. Nie zaczepiaj kolegów! 5. Pracuj! - ustanowienie rutynowych czynności porządkujących i przygotowujących do pracy, - wypisywanie na kartce prac domowych.
3. Pobudzanie uwagi dziecka: - dzielić zadania na mniejsze części, - mniej zadań np. matematycznych, - skracanie prac domowych, - urozmaicanie zadań, - ilustrowanie materiału np. Słuchaj i patrz! - przekazywanie materiału w formie rymowanek np. Kreską zmiękczaj przed spółgłoską, a przez i przed samogłoską Pomocną techniką pobudzającą uwagę dziecka nadpobudliwego jest używanie zdań kluczowych. Uważaj, to będzie na sprawdzianie! To jest ważne! 4. Inne metody, to dostosowanie programów szkolnych do nadpobudliwości dziecka. Dziecku nadpobudliwemu duże trudności sprawiają testy wielokrotnego wyboru. Podsumowaniem będzie 10 podstawowych próśb dziecka nadpobudliwego 1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności. 2. Chcę wiedzieć, co zdarzy się za chwilę. 3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić. 4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaz mi wyjście z tej sytuacji. 5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to co robię jest zrobione dobrze. 6. Daj mi tylko jedno polecenie na raz. 7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał. 8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się. 9. Chwal mnie choć raz dziennie, bo tego potrzebuję. 10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję że rosnę, gdy mnie chwalisz. Propozycje literatury: - H. Natowska Wychowanie dziecka nadpobudliwego - T. Wolańczyk Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci; Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć