Żmida Agata, Bakalczuk Grzegorz, Putowski Maciej, Padała Olga, Piróg Marta, Wdowiak Artur. The kowledge about cervical cacer amog female studets of Lubli uiversities. Joural of Educatio, Health ad Sport. 2017;7(8):233-246. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zeodo.846409 http://ojs.ukw.edu.pl/idex.php/johs/article/view/4721 The joural has had 7 poits i Miistry of Sciece ad Higher Educatio parametric evaluatio. Part B item 1223 (26.01.2017). 1223 Joural of Educatio, Health ad Sport eissn 2391-8306 7 The Authors 2017; This article is published with ope access at Licesee Ope Joural Systems of Kazimierz Wielki Uiversity i Bydgoszcz, Polad Ope Access. This article is distributed uder the terms of the Creative Commos Attributio Nocommercial Licese which permits ay ocommercial use, distributio, ad reproductio i ay medium, provided the origial author(s) ad source are credited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese (http://creativecommos.org/liceses/by-c/4.0/) which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese (http://creativecommos.org/liceses/by-c/4.0/) which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is o coflict of iterests regardig the publicatio of this paper. Received: 01.08.2017. Revised: 02.08.2017. Accepted: 21.08.2017. The kowledge about cervical cacer amog female studets of Lubli uiversities Wiedza a temat raka szyjki macicy wśród studetek lubelskich uczeli Agata Żmida 1, Grzegorz Bakalczuk 1, Maciej Putowski 2, Olga Padała 2, Marta Piróg 2, Artur Wdowiak 3 1 Departmet of Obstetrics, Gyecology ad Nursig i Obstetrics ad Gyecology, Medical Uiversity of Lubli, Polad 2 Medical Uiversity of Lubli, Polad 3 Diagostic Techics Uit, Medical Uiversity of Lubli, Polad Abstract Itroductio ad the aim of the study Cervical cacer has bee a serious epidemiological problem i Polad for may years. The simplest ad the most cost-effective way to detect this cacer is to perform a regular cytological examiatio. The disease is most ofte diagosed at a advaced stage, which is due to the low prevalece of wome for prophylaxis. The aim of the study was to aalyze the level of kowledge of female studets about cervical cacer, its treatmet ad prophylaxis. Material ad methodology The study icluded 250 radomly selected female studets from Lubli uiversities aged 19 to 44 years. The author's questioaire was used. The obtaied results were aalyzed statistically. The sigificace level was assumed as p<0.05. Data base ad statistical studies were performed o STATISTICA 13.0 software (StatSoft, Polad). Results Statistical aalysis showed that the respodets studyig at the Medical Uiversity had sigificatly higher level of kowledge about cytological examiatio tha those who studied at other uiversities (H=35.85, p<0.0001). The respodets most frequetly performed selfiitiated cytology (36.00, =90), while 24.00 (=60) reported that at the doctor's iitiative, 0.80 (=2) o the iitiative of midwife ad 39.20 ( = 98) did ot examie. As a 233
result of the studies, it was show that respodets with good or very good fiacial status were more likely to have a higher level of kowledge about cervical cacer (19.89) tha low status (7.59) (Chi2=6.30 p=0.04). Statistical aalysis showed that the respodets aged 22 ad over were more likely to have heard about the Prevetio ad Early Detectio Program for Cervical Cacer, orgaized by the Natioal Health Fud (NFZ) tha the youger oes (33.33) (Chi2=11.91, p=0.003). Coclusios The level of kowledge of female studets i Lubli about cervical cacer seems to be isufficiet. There is a eed to educate wome i the prevetio ad diagosis of this cacer. The most commoly poited source of kowledge about cervical cacer was the Iteret. This makes it possible to improve youg wome's kowledge by coductig large-scale iformatio campaigs o social etworkig sites or o websites cocerig health. Doctors should pay particular attetio to the educatioal aspect of patiet care. Key words: cervical cacer, the level of kowledge Streszczeie Wprowadzeie i cel pracy Rak szyjki macicy staowi w Polsce od wielu lat poważy problem epidemiologiczy. Do ajprostszych i ajtańszych metod wykrywaia tego owotworu zalicza się regulare wykoywaie badaia cytologiczego. Choroba rozpozawaa jest ajczęściej w zaawasowaym stadium, co wyika to ze zbyt iskiej zgłaszalości kobiet a badaia profilaktycze. Celem pracy była aaliza poziomu wiedzy studetek lubelskich uczeli a temat raka szyjki macicy, jego leczeia oraz profilaktyki. Materiał i metodyka Badaiem objęto 250 losowo wybraych studetek lubelskich uczeli w wieku od 19 do 44 lat. Zastosowao autorski kwestioariusz akiety. Uzyskae wyiki badań poddao aalizie statystyczej. Przyjęto poziom istotości p<0,05. Bazę daych i badaia statystycze przeprowadzoo w oparciu o oprogramowaie komputerowe STATISTICA 13.0 (StatSoft, Polska). Wyiki Aaliza statystycza wykazała, że akietowae studiujące a Uiwersytecie Medyczym miały istotie wyższy poziom wiedzy a temat badaia cytologiczego iż badae studiujące a iych uczeliach (H=35,85; p<0,0001). Akietowae ajczęściej wykoywały badaie cytologicze z iicjatywy własej (36,00, =90), atomiast 24,00 (=60) badaych przyzało, że z iicjatywy lekarza, zaś 0,80 (=2) z iicjatywy położej i 39,20 (=98) badaych ie badało się. W wyiku przeprowadzoych badań wykazao, że akietowae z dobrym lub bardzo dobrym statusem materialym częściej miały wyższy poziom wiedzy a temat raka szyjki macicy (19,89) iż iskim statusem materialym (7,59) (Chi 2 =6,30 p=0,04). Aaliza statystycza wykazała, że akietowae w wieku powyżej 22 lat częściej słyszały o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ iż młodsze badae (33,33) (Chi 2 =11,91; p=0,003). 234
Wioski Poziom wiedzy studetek lubelskich uczeli a temat raka szyjki macicy wydaje się być iewystarczający. Istieje potrzeba edukacji kobiet w zakresie profilaktyki i rozpozawaia tego owotworu. Najczęsciej wymieiaym źródłem wiedzy a temat raka szyjki macicy jest Iteret. Stwarza to możliwość polepszeia poziomu wiedzy młodych kobiet poprzez prowadzeie szeroko zakrojoych kampaii iformacyjych a portalach społeczościowych czy stroach poruszających tematykę zdrowia. Lekarze powii zwracać szczególą uwagę a aspekt edukacyjy podczas opieki ad pacjetem. Słowa kluczowe: rak szyjki macicy, poziom wiedzy Wprowadzeie Rak szyjki macicy staowi w Polsce od wielu lat poważy problem epidemiologiczy. Jest to ajczęstszy owotwór złośliwy arządów płciowych u kobiet [1]. Spośród wszystkich państw zrzeszoych w Uii Europejskiej Polska ma jede z ajwyższych odsetków zachorowań oraz zgoów a raka szyjki macicy [2]. Zgodie z Krajowym Rejestrem Nowotworów rak szyjki macicy jest szóstym ajczęściej występującym owotworem u kobiet, zaś pod względem umieralości wśród kobiet zajduje się a siódmym miejscu [1]. Każdego dia umiera a iego 5 osób, co daje iemal 2 tysiące zgoów roczie. W Europie atomiast umiera a iego około 30 000 kobiet roczie. Tak duża liczba zgoów związaa jest ze zbyt późo postawioą diagozą. Kobiety zgłaszają się do lekarz zbyt późo, poieważ choroba ta bardzo często ie daje specyficzych objawów [3-5]. Zakażeie wirusem brodawczaka ludzkiego ma duży związek z rozwojem raka szyjki macicy i jest jego ajistotiejszą przyczyą. Nie wszystkie typy wirusa HPV są odpowiedziale za powstawaie staów przedrakowych szyjki macicy. Ścisły związek z zachorowaiem ma zakażeie typami wirusa o wysokim charakterze okogeym, p. HPV 16 oraz 18 [6,7]. Wirus te jest przeoszoy drogą płciową. U 80 kobiet aktywych seksualie dochodzi do zakażeia. W obrębie dolego odcika arządu rodego jest to jedo z ajbardziej pospolitych zakażeń. Większość z ich ie wywołuje jedak zmia kliiczych. Zmiay te ajczęściej ulegają samowyleczeiu w wyiku odpowiedzi autoimmuologiczej orgaizmu [8]. Moża jedak skuteczie zapobiegać rozwojowi choroby dzięki profilaktyce pierwotej oraz wtórej. Do ajprostszych i ajtańszych metod wykrywaia tego owotworu zalicza się regulare wykoywaie badaia cytologiczego. Szacuje się, że wykoaie cytologii chociaż jede raz w życiu każdej kobiecie może zmiejszyć liczbę zgoów z powodu raka szyjki macicy awet do 40. Pomimo wdrożeia w 2007 roku Populacyjego Programu Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy, zaczą część rozpozawaych przypadków wciąż staowią raki w wysokim stopiu zaawasowaia. Wpływa to iekorzystie a proces leczeia, poieważ podobie jak w przypadku iych owotworów efektywość terapii uzależioa jest od kliiczego zaawasowaia procesu owotworowego [9-11]. Rak szyjki macicy wciąż staowi istoty problem medyczy jak i społeczy, a liczba zachorowań adal jest duża. Choroba rozpozawaa jest ajczęściej w zaawasowaym stadium, co wyika to ze zbyt iskiej zgłaszalości kobiet a badaia profilaktycze. Mają 235
oe małą wiedzę a temat choroby i ie zdają sobie sprawy, że wcześie wykryta jest całkowicie wyleczala [10, 12]. Cel pracy Celem pracy była aaliza poziomu wiedzy studetek lubelskich uczeli a temat raka szyjki macicy, jego leczeia oraz profilaktyki. Materiał i metodyka Badaiem objęto 250 losowo wybraych studetek lubelskich uczeli w wieku od 19 do 44 lat. Badaia zostały przeprowadzoe w marcu 2017 roku. Autorski kwestioariusz akiety składał się z 28 zamkiętych pytań dotyczących charakterystyki grupy badaej oraz wiedzy a temat raka szyjki macicy. Sodaż został prowadzoy za pomocą Iteretu. Respodetki w 38,00 studiowały a Uiwersytecie Marii Skłodowskiej Curie, atomiast 25,20 badaych studiowało a Uiwersytecie Przyrodiczym, 15,20 a Katolickim Uiwersytecie Lubelskim, 12,40 a Uiwersytecie Medyczym i 9,20 a Politechice Lubelskiej. Uzyskae wyiki badań poddao aalizie statystyczej. Do porówaia grup iezależych zastosowao testy U Maa-Whiteya oraz Kruskala-Wallisa. Dla iepowiązaych cech jakościowych test jedorodości Ch 2, zaś do ocey zależości między badaymi cechami użyto testu iezależości Ch 2. Przyjęto poziom istotości p<0,05. Bazę daych i badaia statystycze przeprowadzoo w oparciu o oprogramowaie komputerowe STATISTICA 13.0 (StatSoft, Polska). Wyiki badań Ocea poziomu wiedzy a temat raka szyjki macicy Z badań wyika, że ajczęściej iformacje a temat raka szyjki macicy i profilaktyki akietowae uzyskują z Iteretu (83,60), czasopism kobiecych (43,60), od lekarza giekologa (42,40), zajomych lub rodziy (40,00) oraz z telewizji (36,00), zaś rzadziej z literatury fachowej (17,20), uczeli (15,20), od położej (8,00), lekarza rodziego (4,00) i pielęgiarki (1,20). Badaia wykazały, że 37,20 (=93) badaych oceiało swój poziom wiedzy a temat raka szyjki macicy jako dostateczy, atomiast 34,40 (=86) jako iewystarczający, zaś 24,00 (=60) jako dobry i 4,40 (=11) jako bardzo dobry. Aaliza statystycza wykazała, że akietowae studiujące a KUL częściej twierdziły, że ich wiedza a temat raka szyjki macicy jest iewystarczająca (47,37) w porówaiu z badaymi, które studiowały a UMCS (40,00), UP (31,75), PL (34,78) lub UM (6,45). Stwierdzoe różice były istote statystyczie (p=0,00001), (Tabela 1). Ocea wiedzy a temat badaia cytologiczego Akietowae w większości wiedziały, że wykoując regulare badaia moża uikąć raka szyjki macicy (69,60, =174), 14,80 (=37) badaych przyzało, że ie wie, zaś 15,60 (=39) odpowiedziało, że ie moża. 236
Respodetki ajczęściej wiedziały, że badaiem pozwalającym a wczese wykrycie zmia a szyjce macicy jest cytologia (88,00), atomiast 7,60 badaych błędie odpowiedziało, że USG giekologicze, 3,20 - wymaz z pochwy i 1,20 - badaie krwi (Tabela 2). Z badań wyika, że większość respodetek wiedziała, że badaie cytologicze polega a pobraiu wymazu z szyjki macicy (77,20), atomiast 13,20 badaych błędie odpowiedziało, że a pobraiu wycika do ocey histopatologiczej, 1,60, że jest to badaie USG arządu rodego i 8,00 przyzało, że ie wie co to jest cytologia (Tabela 3). Akietowae ajczęściej wiedziały, że badaie cytologicze ależy wykoywać co 3 lata, jeżeli wyiki cytologii wykoywaej co roku przez kilka lat są prawidłowe oraz ie występują czyiki ryzyka zachorowaia a raka szyjki macicy (65,60). Natomiast respodetki rzadziej twierdziły, że ie późiej iż 3 lata po iicjacji seksualej (24,00) lub raz a rok u kobiet z grupy wysokiego ryzyka (27,20). Do ocey poziomu wiedzy a temat badaia cytologiczego 5 pytań wielkokrotych odpowiedzi. Maksymala liczba puktów możliwych do uzyskaia wyosiła 7. Średia ocea wiedzy wyiosła 4,07±0,99 (Me=4,00, zakres od 1,00 do 5,00). Aaliza statystycza wykazała tedecję do wyższego poziomu wiedzy a temat badaia cytologiczego u akietowaych w wieku 22-23 lata oraz powyżej 23 lat iż u kobiet w wieku do 21 lat (H=5,50, p=0,06) Nie wykazao istotości statystyczej w przypadku akietowaych będących w związku i stau wolego (Z=-0,84; p=0,40) oraz w kobiet mieszkających a wsi i mieście (Z=-1,36; p=0,17). Aaliza statystycza wykazała, że akietowae studiujące a Uiwersytecie Medyczym miały istotie wyższy poziom wiedzy a temat badaia cytologiczego iż badae studiujące a iych uczeliach. Różice były wysoce istote statystyczie (H=35,85; p<0,0001). Akietowae ajczęściej wykoywały badaie cytologicze z iicjatywy własej (36,00, =90), atomiast 24,00 (=60) badaych przyzało, że z iicjatywy lekarza, zaś 0,80 (=2) z iicjatywy położej i 39,20 (=98) badaych ie badało się. Ocea poziomu wiedzy a temat objawów raka szyjki macicy i leczeia Wśród akietowaych, 52,40 (=131) wiedziało, że jedą z przyczy raka szyjki macicy może być zakażeie wirusem przeoszoym drogą płciową, atomiast 10,00 (=25) akietowaych błędie odpowiedziało, że ie i 37,60 (=94) przyzało, że ie wie. 84,40 respodetek (=211) wiedziało, że stosowaie prezerwatywy ograicza ryzyko zakażeia HPV, ale go ie elimiuje. Natomiast 8,40 (=21) akietowaych błędie odpowiedziało, że prezerwatywa ie zabezpiecza przed zakażeiem HPV i 7,20 (=18) respodetek podało, że prezerwatywa całkowicie zabezpiecza przed zakażeiem HPV. Najczęściej wymieiae przez akietowae czyiki predyspoujące do wystąpieia raka szyjki macicy to: częste ieleczoe stay zapale pochwy (74,80), przewlekłe 237
zakażeia HPV typu 16 i 18 (67,20), duża liczba porodów (>3) (64,40), duża liczba parterów seksualych (59,60), zaś rzadziej wiedziały o takich czyikach jak: wczesy wiek iicjacji seksualej (34,00), wieloletie stosowaie doustych środków atykocepcyjych (28,80), paleie papierosów (26,40) i iski status socjoekoomiczy (12,80), atomiast 72,40 badaych błędie podało, że jedym z czyików jest wiek 45-65 lat. Przeprowadzoe badaia wykazały, że respodetki ajczęściej wymieiały objawy raka szyjki macicy takie jak: obfite upławy z pochwy (68,80), ból w podbrzuszu (66,40), krwawieie, które pojawia się pomiędzy regularymi krwawieiami miesięczymi (65,20), zaś rzadziej: krwawieie po meopauzie (29,20), krwawieie po stosuku (28,40) i krwawieie miesięcze, które trwa dłużej i jest bardziej obfite iż zwykle (22,80). Akietowae w 50,00 (=125) wiedziały, że a ryku istieje szczepioka przeciwko zakażeiu wirusem, które może być przyczyą raka szyjki macicy, atomiast 50,00 (=125) badaych przyzało, że ie wiedziało. Respodetki tylko w 36,00 wiedziały, że szczepieie przeciwko HPV jest zalecae między 12 a 15 rokiem życia oraz u osób, które ie rozpoczęły współżycia, atomiast 14,40 badaych błędie odpowiedziało, że po rozpoczęciu współżycia, 7,60, że po 45 roku życia, zaś 4,00, że po pierwszej miesiączce a 38,00 respodetek przyzało, że ie wie. Ogólą oceę poziomu wiedzy a temat raka szyki macicy obliczoo jako sumę wiedzy z zakresu badaia cytologiczego i poziomu wiedzy a temat objawów i leczeie raka szyki macicy. Maksymala ocea możliwa do uzyskaia to 31 pkt. Średia ocea poziomu wiedzy wyiosła 17,14 ± 5,27 (Me=17,00; zakres od 6 do 29). Na podstawie wartości średiej ± 1 SD wykazao, że 20,00 (=50) badaych studetek miało iski poziom wiedzy (<=12 pkt), atomiast 64,00 (=160) przecięty (13-22 pkt) i 16,00 (=40) wysoki (>22 pkt), (Rycia 1). Z badań wyika, że akietowae z miasta iezaczie częściej miały wysoki poziomu wiedzy a temat raka szyjki macicy (17,76) w porówaiu z badaymi ze wsi (12,35). Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie (Chi 2 =1,33; p=0,51). Aaliza statystycza wykazała, że akietowae studiujące a Uiwersytecie Medyczym częściej posiadały wysoki poziomu wiedzy a temat raka szyjki macicy (83,87) w porówaiu z studetkami z UMCS (7,37) oraz UP (6,35), KUL (0,00) a także PL (13,04). Stwierdzoe różice były wysoce istote statystyczie (p<0,0001). (Tabela 4) W wyiku przeprowadzoych badań wykazao, że akietowae z dobrym lub bardzo dobrym statusem materialym częściej miały wysoki poziom wiedzy a temat raka szyjki macicy (19,89) iż badae z dostateczym lub złym statusem materialym (7,59). Stwierdzoe różice były istote statystyczie (Chi 2 =6,30 p=0,04). Z badań wyika, że akietowae korzystające z porad lekarza giekologa co rok iezaczie częściej miały wysoki poziom wiedzy a temat raka szyjki macicy (18,86( w porówaiu z badaymi, które korzystały z porad co 2 lata (16,00) lub co 3-5 lat lub rzadziej (12,63). Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie (Chi 2 =7,71 p=0,10). 238
Z badań wyika, że 49,20 (=123) akietowaych słyszało o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ dla kobiet w wieku 25-59 lat, atomiast 50,80 (=127) badaych odpowiedziało, że ie słyszały (Rycia 2). Aaliza statystycza wykazała, że akietowae w wieku powyżej 23 lat (59,46) oraz 22-23 lata (54,08) częściej słyszały o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ iż badae w wieku do 21 lat (33,33). Stwierdzoe różice były istote statystyczie (Chi 2 =11,91; p=0,003). Aaliza statystycza wykazała, że akietowae z UM częściej słyszały o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ (83,87) iż badae studiujące a UMCS (48,42), UP (42,86), KUL (39,47) lub PL (39,13). Stwierdzoe różice były istote statystyczie (Chi 2 =18,32, p=0,001). Respodetki w 48,80 (=122) przyzały, że ie korzystały z Programu Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ, atomiast 48,40 (=121) badaych ie spełiało kryteriów programu i 2,80 (=7) akietowaych kobiet skorzystało. Dyskusja Przeprowadzoe badaia miały a celu pozaie i aalizę poziomu wiedzy studetek lubelskich uczeli a temat raka szyjki macicy, jego leczeia oraz profilaktyki. Na podstawie iformacji zebraych podczas badaia stwierdzoo, iż zaledwie 4,40 akietowaych oceia swoją wiedzę jako bardzo dobrą, a 24,00 jako dobrą. Z badań wyika, że akietowae ajczęściej iformacje a temat raka szyjki macicy i profilaktyki uzyskują z Iteretu (83,60). Według Iwaowicz-Palus 20 25,4 kobiet uważa media za główe źródło wiedzy a temat raka szyjki macicy. W badaiach przeprowadzoych przez Bara i wsp. prawie 20 akietowaych deklaruje, iż posiada lub poszukuje iformacji a temat owotworu szyjki macicy w Iterecie [13]. Podstawowym badaiem w profilaktyce raka szyjki macicy jest badaie cytologicze. Respodetki ajczęściej wiedziały, że badaiem pozwalającym a wczese wykrycie zmia a szyjce macicy jest cytologia (88,00). Prawidłowo prowadzoy skryig, skuteczie może zapobiegać rozwojowi choroby. Przeprowadzoe badai wykazały, że większość respodetek wiedziała, że poprzez regulare wykoywaie badaia możą uikąć raka szyjki macicy (69,60). Cytologię ależy wykoywać przyajmiej raz a trzy lata. Polskie Towarzystwo Giekologicze rekomeduje, że pierwsze badaie cytologicze ależy wykoać ie późiej iż 3 lata od rozpoczęcia współżycia [14]. Akietowae ajczęściej wiedziały, że badaie cytologicze ależy wykoywać co 3 lata, jeżeli wyiki cytologii wykoywaej co roku przez kilka lat są prawidłowe oraz ie występują czyiki ryzyka zachorowaia a raka szyjki macicy (65,60), atomiast rzadziej twierdziły, że ie późiej iż 3 lata po iicjacji seksualej (24,00) lub raz a rok u kobiet z grupy wysokiego ryzyka (27,20). Z badań wyika, że 52,40 akietowaych miało wykoae badaie cytologicze w ciągu ostatich 3 lat, atomiast 42,00 akietowaych przyzało, że ie miały igdy. W pracy apisaej przez M. Wyderke [15] wszystkie akietowae miały wykoae to badaie. Z kolei w badaiu przeprowadzoym przez A. Stefaek i wsp. [16] wyika ze prawie 239
60 badaych kobiet do 29. roku życia i poad 90 powyżej 29. roku życia miało wykoae badaie cytologicze w ciągu ostatich 3 lat. Według badań własych większość akietowaych (77,20) wiedziała, że badaie cytologicze polega a pobraiu wymazu z szyjki macicy. Są to wyiki porówywale z badaiami przeprowadzoymi przez M Wyderke, [15] w których wiedza respodetek wyosi 76. W badaiach Lewadowskiej i wsp. [17] prawie wszystkie akietowae miały świadomość czym jest to badaie. Z badań wyika, że 49,20 akietowaych słyszało o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ dla kobiet w wieku 25-59 lat. W badaiach Mastales-Migas i wsp. [18] większość kobiet wie w jakim wieku według Populacyjego Programu Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy badaia cytologicze objęte są refudacją. (70,3), a w badaiach Leszczyńskiej [18] prawie wszystkie akietowae (91). Stosowaie prezerwatyw podczas stosuków płciowych może skuteczie ograiczyć ryzyko zakażaia wirusem HPV. Według badań własych z twierdzeiem tym zgadza się większa część badaych kobiet (84,40). W badaiach Szykuły i wsp. [20], oceiających wiedzę studetek pielęgiarstwa a temat profilaktyki raka szyjki macicy tego zdaia jest zdecydowaa większość, bo aż 91 akietowaych. Rak szyjki macicy w początkowej fazie ie daje żadych objawów. Zaobserwować je moża ajczęściej w przypadku wyższego stopia zaawasowaia kliiczego [17]. Przeprowadzoe badaia wykazały, że respodetki ajczęściej wymieiały objawy raka szyjki macicy takie jak: obfite upławy z pochwy (68,80), ból w podbrzuszu (66,40), krwawieie, które pojawia się pomiędzy regularymi krwawieiami miesięczymi (65,20), zaś rzadziej wskazywały a: krwawieie po meopauzie (29,20), krwawieie po stosuku (28,40) i krwawieie miesięcze, które trwa dłużej i jest bardziej obfite iż zwykle (22,80). W badaiach Lewadowskiej i wsp. [17] poad połowa akietowaych odpowiedziała, że w początkowej fazie owotwór może rozwijać się bezobjawowo. Szasą a wyelimiowaie zakażeia wirusem brodawczaka ludzkiego jest szczepioka przeciwko HPV [21]. Przeprowadzoe badaie wykazało, że respodetki ajczęściej wiedziały, że dostępa a ryku szczepioka to szczepioka przeciwko wirusowi HPV (62,40). Wioski 1. Poziom wiedzy studetek lubelskich uczeli a temat raka szyjki macicy wydaje się być iewystarczający. Istieje potrzeba edukacji kobiet w zakresie profilaktyki i rozpozawaia tego owotworu. 2. Mimo istieia Programu Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy od 10 lat, adal połowa młodych kobiet ie ma świadomości, że może skorzystać z bezpłatego badaia cytologiczego fiasowaego przez Narodowy Fudusz Zdrowia. 3. Najczęsciej wymieiaym źródłem wiedzy a temat raka szyjki macicy jest Iteret. Stwarza to możliwość polepszeia poziomu wiedzy młodych kobiet poprzez prowadzeie szeroko zakrojoych kampaii iformacyjych a portalach społeczościowych czy stroach poruszających tematykę zdrowia. 240
4. Wyższy poziom wiedzy wiąże się z częstszym korzystaiem z usług gabietów giekologiczych. Wyika z tego, że rozmowa z lekarzem postrzegaa jest jako cee i rzetele źródło wiedzy. Lekarze powii zwracać szczególą uwagę a aspekt edukacyjy podczas opieki ad pacjetem. Literatura [1] Didkowska Joaa, Wojciechowska Urszula. Zachorowaia i zgoy a owotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Cetrum Okologii - Istytut im. Marii Skłodowskiej - Curie. Dostępe a stroie http://okologia.org.pl/k/epidemiologia/ dostęp z dia 22.06.2017r. [2] Komitet Edukacyjy ESGO: Algorytm postępowaia. Rak szyjki macicy. Curr. Gyecol. Ocol. 2013, 11 (2): 166-172. [3] Adamczyk-Gruszka O. i wsp.: Elektrokoizacja szyjki macicy w leczeiu zmia zależych od HPV. Studia Medycze 2012, 26 (2): 55-60. [4] Mastalerz-Migas A. i wsp.: Wiedza i świadomość młodych kobiet w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy. Family Medicie&PrimaryCareReview 2011, 13, 3: 443-445. [5] Wyderka M. I.: Wiedza badaych kobiet o profilaktyce raka szyjki macicy. Pielęgiarstwo Polskie 2008, 4 (30): 262-270 [6] Atos E., Łyszkowska A.: Rak szyjki macicy-igdy dość o profilaktyce i diagostyce. Magazy pielęgiarki i położej 2014, 01-02: 46-48. [7] Gogolewski R.: Ocea jakości życia kobiet chorych a raka szyjki macicy leczoych radioterapii. Rozprawa doktorska. Uiwersystet Medyczy im. Karola Marcikowskiego w Pozaiu, Pozań 2013, 4-28. [8] Hercuń K.: Porówaie dwóch systemów ocey cytologiczej rozmazów z szyjki macicy w badaiach przesiewowyc. Rozprawa doktorska. Akademia Medycza im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, 1-40 [9] Bara W. i wsp.: Ocea wiedzy kobiet z Podkarpacia a temat profilaktyki raka szyjki macicy. Przegląd Medyczy Uiwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Istytutu Leków w Warszawie 2013, 3: 311-318. [10] Korafel J.: Nowotwory szyjki macicy. Cetrum Medycze Kształceia Podyplomowego, Warszawa 2011. [11] Sikorski M., Majewski S.: Zmiay chorobowe związae przyczyowo z zakażeiem HPV. Przewodik lekarza 2008, 1 (103): 234-245. [12] Korafel J. i wsp.: Nowotwory kobiecego układu płciowego. Cetrum Medycze Kształceia Podyplomowego, Warszawa 2013: 278-279 [13] Bara W. i wsp.: Ocea wiedzy kobiet z Podkarpacia a temat profilaktyki raka szyjki macicy. Przegląd Medyczy Uiwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Istytutu Leków w Warszawie 2013, 3: 311-318. 241
[14] Spaczyński M. i wsp.: Diagostyka, profilaktyka i wczese wykrywaie raka szyjki macicy Rekomedacje Polskiego Towarzystwa Giekologiczego. Giekologia po dyplomie wyd. spec. luty 2008: 158-162 [15] Wyderka M. I.: Wiedza badaych kobiet o profilaktyce raka szyjki macicy. Pielęgiarstwo Polskie 2008, 4 (30): 262-270 [16] Stefaek A., Durka P.: Poziom świadomości kobiet a temat profilaktyki raka szyjki macicy. Polski przegląd auk o zdrowiu 2014, 1 (38): 29-38. [17] Lewadowska A. i wsp.: Wiedza kobiet a temat profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi. Okol. Pol. 2012, 15, 1: 5-8. [18] Mastalerz-Migas A. i wsp.: Wiedza i świadomość młodych kobiet w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy. Family Medicie&PrimaryCareReview 2011, 13, 3: 443-445. [19] Leszczyńska K. i wsp.: Wiedza kobiet a temat profilaktyki raka szyjki macicy. Wiedza i dobrosta 2015, 2: 257-270. [20] Szykuła a. i wsp.: Wiedza studetek pielęgiarstwa temat profilaktyki raka szyjki macicy. Pielęgiarstwo Polskie 2013, 3 (49): 157-161. [21] Suwalska A. i wsp.: Przydatość kliicza metod wykorzystywaych w diagostyce zmia wywołaych zakażeiem wirusem brodawczaka ludzkiego. Pol. Merk. Lek. 2014, XXXVI, 212: 129-132. 242
16,00 20,00 64,00 Niski Przecięty Wysoki Rycia 1. Rozkład akietowaych z uwzględieiem ocey poziomu wiedzy ogólej a temat raka szyjki macicy 50,80 49,20 Tak Nie Rycia 2. Rozkład akietowaych z uwzględieiem opiii a temat, czy słyszały o Programie Profilaktyki i Wczesego Wykrywaia Raka Szyjki Macicy orgaizowaego przez NFZ 243
Tabela 1. Samoocea wiedzy a temat raka szyjki macicy z uwzględieiem miejsca auki Samoocea wiedzy Miejsce auki B. dobra/ dobra Dostatecz a Niewysta rczająca Ogółem Uiwersytet Marii Skłodowskiej Curie Uiwersytet Przyrodiczy Katolicki Uiwersytet Lubelski Uiwersytet Medyczy Politechika Lubelska 22 35 38 95 23,16 36,84 40,00 100,00 15 28 20 63 23,81 44,44 31,75 100,00 5 15 18 38 13,16 39,47 47,37 100,00 22 7 2 31 70,97 22,58 6,45 100,00 7 8 8 23 30,44 34,78 34,78 100,00 Razem 71 93 86 250 28,40 37,20 34,40 100,00 Aaliza statystycza :Chi 2 =36,97 p=0,00001* 244
Tabela 2. Najważiejsze badaie pozwalające a wczese wykrycie zmia a szyjce macicy w opiii akietowaych Odpowiedzi Cytologia 220 88,00 USG giekologicze 19 7,60 Wymaz z pochwy 8 3,20 Badaie krwi 3 1,20 Razem 250 100,00 Tabela 3. Wiedza a temat badaia cytologiczego Badaie cytologicze polega a: Pobieraiu wymazu z szyjki macicy Pobraiu wycika do ocey histopatologiczej 193 77,20 33 13,20 Badaiu USG arządu rodego 4 1,60 Nie wiem 20 8,00 Razem 250 100,00 245
Tabela 4. Ocea ogólego poziomu wiedzy a temat raka szyjki macicy z uwzględieiem miejsca auki Poziom wiedzy a temat raka szyjki macicy Ogółem Miejsce auki Niski Przecięty Wysoki Uiwersytet Marii Skłodowskiej Curie Uiwersytet Przyrodiczy Katolicki Uiwersytet Lubelski Uiwersytet Medyczy Politechika Lubelska Razem 24 64 7 95 25,26 67,37 7,37 100,00 10 49 4 63 15,87 77,78 6,35 100,00 10 28 0 38 26,32 73,68 0,00 100,00 0 5 26 31 0,00 16,13 83,87 100,00 6 14 3 23 26,09 60,87 13,04 100,00 50 160 40 250 20,00 64,00 16,00 100,00 Aaliza statystycza : Chi 2 =126,51 p<0,0001* 246