RESEARCH
RYNEK BIUROWY - I POŁOWA 2017 WARSZAWA Zasoby powierzchni biurowej: 5,16 mln m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 754.000 m² Nowa podaż: 131.000 m ² Popyt: 391.000 m ² WROCŁAW Zasoby powierzchni biurowej: 873.000 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 208.000 m² Nowa podaż: 22.800 m ² Popyt: 91.700 m ² KRAKÓW Zasoby powierzchni biurowej: 992.000 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 275.000 m² Nowa podaż: 81.000 m ² Popyt: 98.000 m ² TRÓJMIASTO Zasoby powierzchni biurowej: 646.000 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 155.000 m² Nowa podaż: 11.000 m ² Popyt: 74.000 m ²
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH POZNAŃ Zasoby powierzchni biurowej: 443.000 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 78.000 m² Nowa podaż: 15.500 m ² Popyt: 12.700 m ² KATOWICE Zasoby powierzchni biurowej: 459.000 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 44.400 m² Nowa podaż: 15.700 m ² Popyt: 17.000 m ² ŁÓDŹ Zasoby powierzchni biurowej: 397.500 m ² Powierzchnia biurowa w budowie: 123.000 m² Nowa podaż: 33.700 m ² Popyt: 29.700 m ²
Polska gospodarka jest w dobrej kondycji, a kraj od lat postrzegany jest jako atrakcyjne miejsce do inwestowania. Sprzyja to rozwojowi biznesu, czego efektem jest między innymi dynamiczny rozwój sektora biurowego. Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Polsce na koniec czerwca 2017 roku przekroczyły 9,6 mln m². Warszawa z całkowitą podażą powierzchni powyżej 5 mln m² pozostaje dominującym rynkiem, nie jest jednak jedynym dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem biznesowym w kraju. Kraków, Wrocław, Trójmiasto, Katowice, Poznań czy Łódź także oferują zróżnicowaną nowoczesną infrastrukturę biznesową i zapewniają dostęp do wysoko wykwalifikowanych pracowników, ulgi podatkowe w specjalnych strefach ekonomicznych, a także niższe czynsze za powierzchnię biurową. Od kilku lat obserwujemy wysoki popyt na powierzchnię biurową w całej Polsce. W latach 2012-2014 utrzymywał się on na stabilnym poziomie w granicach 960.000 m² rocznie, zaś w 2015 roku zanotowany został skokowy wzrost o ponad 40% r/r. Od tamtej pory aktywność najemców nie słabnie. W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie, na rynek co roku dostarczane jest kilkaset tysięcy metrów kwadratowych nowej powierzchni. Aktualnie mamy do czynienia z boomem inwestycyjnym w sektorze biurowym. W całym kraju w budowie pozostaje ponad 1,6 mln m² powierzchni biurowej, z czego 580.000 m² ma zostać zrealizowane jeszcze w 2017 roku. Najemcy lokujący swój biznes w Polsce mają szereg możliwości wyboru zarówno lokalizacji, jak i standardu obiektu. Na rynkach regionalnych źródłem popytu są przede wszystkim firmy z sektora nowoczesnych usług dla biznesu. Zatrudnienie w tym sektorze jest obecnie szacowane na 244.000 osób, zaś według prognoz ABSL do 2020 roku może przekroczyć 300.000 pracowników. Aktualnie firmy BPO/SSC oraz IT zajmują od 24% powierzchni biurowej w Poznaniu do blisko 50% w Krakowie i oczekuje się, że odsetek ten będzie się systematycznie zwiększał. Z kolei w Warszawie większość umów zawieranych jest w sektorze finansowym, publicznym, telekomunikacyjnym i IT. Stolica Polski jest też drugim w kraju największym ośrodkiem sektora usług dla biznesu i stale przyciąga nowych inwestorów. WYKRES 1 Popyt na powierzchnię biurową w Polsce 2012 - I poł. 2017 Warszawa 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 m² 0 Źródło: Knight Frank, PORF Rynki regionalne 2012 2013 2014 2015 2016 I poł. 2017 WYKRES 2 Powierzchnia biurowa w budowie w Polsce I poł. 2017 Katowice Poznań Łódź Trójmiasto Wrocław Kraków m² 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 Warszawa m² 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 Źródło: Knight Frank 4
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH WYKRES 3 Podaż powierzchni biurowej na rynkach regionalnych 2010-2017 Nowa podaż Nowa podaż - prognoza Ukończone w I poł. 2017 Planowane do ukończenia w 2017 roku 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 m² 0 Katowice Poznań Wrocław Łódź Trójmiasto 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017p Kraków p - prognoza na podstawie projektów w budowie Źródło: Knight Frank, PORF m² 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 POLSKA - ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNA Polska jest 8. największą gospodarką w Unii Europejskiej pod względem PKB. Polska jest na 1. miejscu w Europie Środkowo-Wschodniej pod względem liczby BIZ. Polska dysponuje dobrze rozwiniętą infrastrukturą lotniczą. 15 lotnisk pasażerskich w 2016 roku obsłużyło ponad 34 miliony pasażerów. W latach 2003-2016 w Polsce zostało wybudowane 3 500 km autostrad oraz dróg ekspresowych. W Polsce funkcjonuje ponad 850 centrów usług biznesowych. Najliczniejszą kategorią są centra usług IT, których jest niemal 370. W rezultacie Polska jest na 9. miejscu w rankingu Top 50 countries 2017 Tholons Services Globalization Index. WYKRES 4 Wywoławcze stawki czynszu za powierzchnię biurową w Polsce II kw. 2017 POLSKA W RANKINGACH W rankingu Doing Business przygotowanym przez World Bank Polska znajduje się na 24. miejscu wśród 190 gospodarek. Według The Global Competitiveness Report 2016-2017 Polska jest na 36. miejscu ze 138 (awans o 5 pozycji). Według Bloomberg 2017 Innovation Index Polska jest na 22. miejscu z 50 krajów, w zeszłym roku była na 23. miejscu. Według The Heritage Foundation 2017 index of Economic Freedom Polska znajduje się na 45. miejscu ze 180 państw. Według ankiety English Proficiency Index 2016 Polska znajduje się na 10. miejscu pod względem znajomości języka angielskiego wśród państw europejskich. Polska znajduje się na 2. miejscu wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a na 29. miejscu na świecie pod względem przejrzystości działań według Corruption Perception Index 2016. EUR/m² /miesiąc 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 Warszawa Źródło: Knight Frank, PORF Rynki regionalne Warszawa Strefy Centralne Warszawa Poza Centrum Wrocław Poznań Trójmiasto Kraków Katowice Łódź 5
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 5,16 mln m 2 13,9% 391.000 m 2 131.000 m 2 754.000 m 2 1 mln m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ CZYNSZE WYWOŁAWCZE WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ COB: 20-23 EUR (prestiżowe budynki) Pozostałe lokalizacje centralne: 13-21 EUR Lokalizacje poza centrum: 10,5-21 EUR POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) Warszawa jest największym i najdynamiczniej rozwijającym się rynkiem biurowym w Polsce. I połowa 2017 roku przyniosła wzmożoną aktywność deweloperów. Na koniec czerwca w budowie znajdowało się ponad 754.000 m² i był to najwyższy wynik odnotowany na stołecznym rynku, natomiast do użytku od początku roku oddano 131.000 m². Jeśli deweloperzy dotrzymają planowanych terminów, to do końca roku jeszcze ok. 206.000 m² nowoczesnej powierzchni biurowej wzbogaci warszawski rynek. Ponad 40% planowanej nowej podaży stanowią wielkoskalowe projekty, których oddanie planowane jest w latach 2019/2020, z tego względu nowa powierzchnia będzie dostarczana na rynek w zrównoważonym tempie. Pierwsze dwa kwartały 2017 roku to także kontynuacja wzmożonej aktywności najemców. Wolumen transakcji najmu na koniec czerwca wyniósł 391.000 m². Wynik ten jest prawie 20% wyższy niż średni półroczny popyt w latach 2012-2016 i jednocześnie jest to najwyższy popyt w historii warszawskiego rynku biurowego odnotowany w pierwszym półroczu. Absorpcja netto w I połowie 2017 roku wyniosła 134.400 m² i była o 10% niższa niż absorpcja zanotowana w analogicznym okresie 2016 roku. Wysoka aktywność najemców oraz niewielka ilość nowo oddanych projektów sprawiły, że współczynnik pustostanów pozostał na stabilnym poziomie i na koniec II kwartału 2017 roku wyniósł 13,9%. Jednak w porównaniu z analogicznym okresem 2016 roku, widać znaczący spadek wskaźnika pustostanów 1,5 pp. dla całej Warszawy i 3,2 pp. dla stref centralnych. 6
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH COB Zasoby: 831.000 m 2 W budowie: 203.000 m 2 Czynsz: 20-23 EUR WSCHÓD Zasoby: 207.000 m 2 W budowie: 35.000 m 2 Czynsz: 11-14 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca CENTRUM Zasoby: 1,16 mln m 2 W budowie: 322.000 m 2 Czynsz: 13-21 EUR ZACHÓD Zasoby: 227.000 m 2 Czynsz: 12,5-15 EUR ALEJE JEROZOLIMSKIE Zasoby: 648.000 m 2 W budowie: 56.000 m 2 Czynsz: 12,5-16 EUR SŁUŻEWIEC Zasoby: 1,06 mln m 2 W budowie: 65.000 m 2 Czynsz: 10,5-13,5 EUR BGŻ BNP Paribas projekt Karolkowa/Kasprzaka 22.000 m² Grupa Luxmed Park Postępu 12.300 m² Millennium Bank Harmony Office Centre A 18.300 m² CITI Service Center Poland Generation Park X 13.600 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper Varso Tower 138.000 2019/2020 HB Reavis Warsaw Hub 76.000 2019 Ghelamco Poland Mennica Legacy Tower 66.000 /2019 Golub GetHouse Spinnaker Tower 40.000 2019 Ghelamco Poland West Station II 37.000 2017 HB Reavis ATUTY MIASTA Stolica i największe pod względem liczby ludności miasto w Polsce Warszawska Giełda Papierów Wartościowych - najbardziej licząca się giełda w Europie Środkowo-Wschodniej Drugi największy ośrodek przemysłowy w kraju (po Górnośląskim Okręgu Przemysłowym) 8. miejsce na świecie w Top 10 Miast przyjaznych dla biznesu w rankingu fdiintelligence, Global Cities of the Future 2016/2017 Siedziba instytucji rządowych i władz centralnych 2. miejsce (po Krakowie) pod względem zatrudnienia w sektorze BPO/SSC LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 7
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 992.000 m 2 9,2% 98.000 m 2 81.000 m 2 275.000 m 2 288.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 13,5-14,5 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 10-12 EUR/m²/miesiąc Kraków jest drugim po Warszawie największym rynkiem biurowym w Polsce. Ostatnie lata to okres bardzo dynamicznego rozwoju tego rynku, o czym świadczy rekordowa aktywność deweloperów i wysoka aktywność najemców. W I połowie 2017 roku ukończono realizację 81.000 m² nowych biur, a kolejne 275.000 m² jest w budowie, z czego 133.000 m² może zostać ukończone jeszcze w tym roku. Rekordowy przyrost zasobów jest odpowiedzią na wysokie zapotrzebowanie na powierzchnię biurową. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2017 roku w stolicy Małopolski podpisano umowy najmu obejmujące 98.000 m² powierzchni biurowej, co stanowiło ponad 70% średniego rocznego wolumenu popytu notowanego w latach 2012-2016 i jednocześnie było wynikiem o zaledwie 11% niższym w porównaniu do rekordowego wyniku z analogicznego okresu poprzedniego roku. Na dobrą koniunkturę na krakowskim rynku wskazuje także wskaźnik absorpcji netto, która w I połowie 2017 roku wyniosła 55.500 m². Wysoka nowa podaż powierzchni w nie w pełni wynajętych budynkach sprawiła, że na koniec czerwca 2017 odnotowany został wzrost pustostanów o 2 pp. w porównaniu z końcem ubiegłego roku. Po wielu latach niedoboru powierzchni dostępnej do wynajęcia od zaraz, sytuacja na lokalnym rynku staje się bardziej sprzyjająca najemcom. 8
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH PÓŁNOCNY ZACHÓD Zasoby: 134.900 m 2 W budowie: 18.100 m 2 Czynsz: 10-13,5 EUR PÓŁNOCNY WSCHÓD Zasoby: 236.000 m 2 W budowie: 101.400 m 2 Czynsz: 10-14 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca HCL O3 Business Campus II 10.300 m² CENTRUM MIASTA Zasoby: 141.600 m 2 W budowie: 61.600 m 2 Czynsz: 13-15 EUR POŁUDNIE Zasoby: 393.100 m 2 W budowie: 90.400 m 2 Czynsz: 10-14,5 EUR Delphi Enterprise Park F 6.300 m² Brown Brothers Harriman Orange Office Park 7.660 m² Pega Bonarka for Business C 5.300 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper V.Offices 24.500 AFI Projekt 1 High 5ive etap I 22.800 Skanska Property Poland O3 Business Campus II, III 38.400 2017- Echo Investment Equal Business Park B 17.100 2017 Cavatina Podium Park etap I 17.000 Decon Investment ATUTY MIASTA 2. miejsce w Europie i 8. na świecie w rankingu miast najbardziej atrakcyjnych dla lokowania inwestycji z sektora BPO wg Tholons 2017 Top100 Outsourcing Destinations Drugie po Warszawie największe centrum akademickie w kraju; jeden z najważniejszych ośrodków naukowych i akademickich w Europie Środkowej Miasto uznawane za kulturalną stolicę Polski Drugie największe lotnisko w Polsce, obsługujące ponad 100 kierunków na świecie Gospodarka ukierunkowana na zaawansowane technologie i nowoczesne usługi dla biznesu, wśród których przeważają finanse, IT i telekomunikacja Krakowski Park Technologiczny LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 9
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 873.000 m 2 8,5% 91.700 m 2 22.800 m 2 208.000 m 2 242.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 13-15 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 10-12 EUR/m²/miesiąc Wrocław jest drugim po Krakowie największym regionalnym rynkiem biurowym w Polsce. 2016 rok był dla stolicy Dolnego Śląska rekordowy pod względem popytu i nowej podaży, a I połowa 2017 roku przyniosła kontynuację pozytywnych trendów. Co prawda w ciągu pierwszych sześciu miesięcy tego roku ukończono zaledwie 22.800 m² nowych biur, ale na koniec czerwca 2017 zidentyfikowaliśmy ponad 207.000 m² powierzchni w budowie, z czego 53.000 m² może zostać ukończone jeszcze w tym roku. Koniec 2016 i początek 2017 roku przyniósł rekordową aktywność najemców. W ciągu pierwszych dwóch kwartałów 2017 roku we Wrocławiu wynajęto 91.700 m² powierzchni biurowej, niemal tyle samo, ile wynosił średni roczny wolumenu popytu notowanego w latach 2012-2016 i jednocześnie o 75% więcej w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. Duży popyt na powierzchnię biurową we Wrocławiu potwierdza także wskaźnik absorpcji netto, która w I półroczu 2017 wyniosła ponad 55.000 m². Tak wysoki popyt w połączeniu z ograniczoną nową podażą poskutkowały spadkiem współczynnika pustostanów, który na koniec czerwca 2017 wyniósł 8,5%, aż o 4 pp. mniej w porównaniu z końcem ubiegłego roku. Do końca 2017 roku możemy się jednak spodziewać niewielkiej korekty wskaźnika, wynikającej z planowanego ukończenia kilku nowych budynków. 10
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH ZACHODNI OBSZAR BIZNESU Zasoby: 260.900 m 2 W budowie: 74.400 m 2 Czynsz: 10-13 EUR LOKALIZACJE OKOŁOCENTRALNE Zasoby: 235.300 m 2 W budowie: 78.000 m 2 Czynsz: 13-15 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca Credit Agricole Business Garden 2 15.450 m² CENTRUM MIASTA Zasoby: 195.000 m 2 W budowie: 20.500 m 2 Czynsz: 12-16 EUR POŁUDNIOWA OŚ BIZNESU Zasoby: 61.500 m 2 W budowie: 16.400 m 2 Czynsz: 10-14 EUR Capgemini Business Garden 1 13.100 m² EY Sagittarius Business House 10.500 m² Nokia West Link 14.400 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper Sagittarius Business House 28.000 Echo Investment Retro Office House 20.900 LC Corp Carbon Tower 19.100 Cavatina Nowy Targ 18.500 2019 Skanska Property Poland Green 2Day 15.800 2017 Skanska Property Poland ATUTY MIASTA Wrocław został uznany za miasto najbardziej sprzyjające inwestycjom przez Forbes 2016 We Wrocławiu jest najlepsza znajomość języka angielskiego w Polsce według English Porficiency Index 2016 Ponad 50% powierzchni miasta to tereny zielone Wrocław jest najbardziej innowacyjnym miastem w Polsce z największą liczba centrów R&D (Nagroda fdi Strategy Award 2016 przyznana miastu przez Financial Times) Według Polskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych (2016) Wrocław jest na pierwszym miejscu w Polsce pod względem projektów BIZ Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna, podstefa Wrocław - Kobierzyce LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 11
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 646.000 m 2 7,8% 74.000 m 2 11.000 m 2 155.000 m 2 80.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 12-13 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 10-12 EUR/m²/miesiąc Aktualnie Trójmiasto jest czwartym z siedmiu największych rynków biurowych w Polsce. Od początku roku w Trójmieście oddano do użytku 10.900 m² w trzech projektach biurowych. Jeśli deweloperzy dotrzymają planowanych terminów, to rok 2017 może okazać się rekordowy pod względem nowej podaży, która zgodnie z szacunkami w II połowie 2017 roku ma przekroczyć 100.000 m². Na wysoki wolumen powierzchni w budowie kluczowy wpływ mają dwa wielkoskalowe projekty: Olivia Business Center Star (43.000 m²) oraz Alchemia Argon (36.000 m²) z planowanym terminem ukończenia do końca bieżącego roku. Na koniec I połowy 2017 roku w budowie znajdowało się około 155.000 m². Ponad 145.000 m² realizowanej powierzchni zostanie ukończone w Gdańsku, natomiast ok. 12.000 m² w Gdyni. Między styczniem a lipcem 2017 roku w Trójmieście zawarto umowy najmu na niemal 74.000 m². Odnotowany popyt jest o ponad połowę wyższy niż średnia półroczna w latach 2012-2016 i jednocześnie jest to najwyższy wynik w historii trójmiejskiego rynku odnotowany w pierwszym półroczu. Absorpcja netto w I połowie 2017 roku wyniosła 31.000 m². Konsekwencją bardzo wysokiej aktywności najemców jest spadek współczynnika pustostanów, który w ciągu ostatniego kwartału obniżył się o 2 pp., a w ciągu minionego roku odnotował spadek aż o 6 pp. 12
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH GDAŃSK LOTNISKO Zasoby: 35.400 m 2 W budowie: 9.300 m 2 GDYNIA Zasoby: 147.200 m 2 W budowie: 10.800 m 2 Czynsz: 10-13 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca Intel Tryton Business House 10.800 m² GDAŃSK CENTRUM Zasoby: 56.700 m 2 W budowie: 10.000 m 2 Czynsz: 11-14 EUR AL. GRUNWALDZKA Zasoby: 231.000 m 2 W budowie: 109.700 m 2 Czynsz: 10-13,5 EUR Nordea Tensor Z 6.400 m² Swarovski Yoko 6.100 m² IHS Markit C200 4.300 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper Olivia Business Centre - Olivia Star 43.700 2017 Olivia Business Centre Alchemia - Argon 36.000 2017 Torus Olivia Business Centre - Olivia Seven 30.000 Olivia Business Centre Heweliusza 18 10.000 Apollo-Rida ATUTY MIASTA Korzystne położenie geograficzne największy ośrodek portowy w Polsce Miasto otrzymało CEE Shared Services and Outsourcing Award dla najbardziej dynamicznie rozwijającego się miasta w 2017 roku Atrakcyjny ośrodek dla inwestorów skandynawskich dostępność kadry ze znajomością języków skandynawskich i najwięcej połączeń z krajami nordyckimi Trójmiasto znajduje się na trzecim miejscu (za Koszalinem i Szczecinem) pod względem czystości powietrza Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 13
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 459.000 m 2 12,7% 17.000 m 2 15.700 m 2 44.400 m 2 71.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 12-14 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 8-11 EUR/m²/miesiąc Katowice pozostają czwartym największym regionalnym rynkiem biurowym w Polsce. Po bardzo dobrym pod względem nowej podaży 2016 roku, początek 2017 przyniósł lekkie spowolnienie i obniżenie aktywności deweloperów. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy tego roku do użytku zostało oddane 15.700 m² nowych biur, zaś w budowie zidentyfikowano 44.400 m², z czego 7.500 m² ma zostać ukończone do końca grudnia. O nieznacznym spowolnieniu można mówić także po stronie popytu. W I połowie 2017 roku podpisano umowy najmu na 17.000 m², co stanowiło około 40% średniego rocznego popytu notowanego w latach 2012-2016. Mimo osłabienia aktywności najemców, powierzchnia biurowa w Katowicach jest stopniowo wchłaniana przez rynek. Absorpcja netto w okresie styczeń-czerwiec 2017 roku wyniosła 19.800 m². Ograniczona nowa podaż przełożyła się na spadek współczynnika pustostanów, który obniżył się o 1.3 pp. w porównaniu z końcem 2016 roku. Mając na uwadze niewielką ilość powierzchni, jaka ma być ukończona do końca bieżącego roku, spodziewany jest dalszy spadek współczynnika. 14
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH CENTRUM MIASTA Zasoby: 178.900 m 2 W budowie: 19.700 m 2 Czynsz: 11-14,5 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca PWC Silesia Business Park 2.000 m² POZA CENTRUM Zasoby: 280.100 m 2 W budowie: 24.700 m 2 Czynsz: 8-13 EUR Groupon Supersam 2.300 m² Aldi Green Park 2.000 m² KPMG Centrum Biurowe Francuska 1.560 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper.KTW - I etap 18.200 TDJ Estate Silesia Business Park D 11.500 Skanska Property Poland Baildona 66 etap II 5.500 Opal Maksimum ATUTY MIASTA Centrum gospodarcze, kulturalne i naukowe Górnego Śląska, zamieszkiwanego przez 2,2 mln osób Stolica jednego z większych rejonów przemysłowych w Europie Górnego Śląska, który liczy 19 miast Dobrze rozwinięta baza ośrodków targowych i konferencyjnych (Międzynarodowe Centrum Kongresowe, Targi Katowickie i centrum targowo-wystawiennicze Expo-Silesia) Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna w rankingu Global Free Zones of the Year 2015 (Financial Times fdi Magazine) uznana za najlepszą wolną strefę w Europie oraz drugą najlepszą na świecie LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 15
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 443.000 m 2 12,2% 12.700 m 2 15.500 m 2 78.000 m 2 60.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 12-14,5 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 8-11 EUR/m²/miesiąc Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Poznaniu sięgają 443.000 m², co czyni go piątym pod względem wielkości regionalnym rynkiem biurowym w Polsce. Obecnie obserwujemy w mieście wzrost aktywności deweloperów. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy tego roku do użytku zostało oddane 15.500 m² nowych biur, a w budowie znajduje się kolejne 78.000 m², z czego do końca roku na rynek powinno trafić około 9.000 m². Po ożywieniu po stronie popytu w latach 2015-2016, pierwsza połowa 2017 roku przyniosła spadek aktywności najemców - zawarto umowy najmu obejmujące 12.700 m², co stanowiło nieco ponad 30% średniego rocznego popytu notowanego w latach 2012-2016 i jednocześnie było wynikiem o połowę niższym w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. Mimo umiarkowanego poziomu popytu zarejestrowanego w minionej połowie roku, powierzchnia biurowa w Poznaniu jest stopniowo wchłaniana przez rynek. Absorpcja netto w okresie styczeń-czerwiec 2017 roku wyniosła 19.200 m². Relatywnie niewielka nowa podaż poskutkowała obniżeniem współczynnika pustostanów. Na koniec czerwca 2017 roku w mieście dostępne do wynajęcia było 12,2% zasobów, co oznacza widoczny spadek w porównaniu z końcem 2016 roku (13,6%). Ze względu na niewielką ilość powierzchni planowaną do ukończenia do końca roku, w nadchodzących kwartałach oczekiwana jest stabilizacja lub dalszy niewielki spadek współczynnika. 16
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH CENTRUM MIASTA Zasoby: 194.700 m 2 W budowie: 6.100 m 2 Czynsz: 10-14,5 EUR UMOWY NAJMU 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca Business Link Maraton 4.200 m² REJON MARCELIŃSKIEJ I BUŁGARSKIEJ Zasoby: 65.600 m 2 W budowie: 38.400 m 2 Czynsz: 11-13,75 EUR MALTA Zasoby: 43.000 m 2 Enea Skalar 6.650 m² Roche Malta Office Park 3.300 m² GSK Poznań Business Garden 2.000 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper Poznań Business Garden 2 38.400 Vastint Poland Pixel II etap 17.700 Garvest Delta 3 5.000 Ataner ATUTY MIASTA Atrakcyjne położenie w połowie drogi pomiędzy Warszawą a Berlinem Największe w Polsce i drugie w Europie Środkowo-Wschodniej centrum kongresowo-wystawiennicze - Międzynarodowe Targi Poznańskie Zagłębie przemysłu motoryzacyjnego w Polsce 2. miejsce w Polsce w kategorii dużych miast w corocznym rankingu Miast atrakcyjnych dla biznesu (2016) Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 17
FAKTY I LICZBY I poł. 2017 397.500 m 2 6,0% 29.700 m 2 33.700 m 2 123.000 m 2 74.000 m 2 ZASOBY POWIERZCHNI BIUROWEJ WSKAŹNIK PUSTOSTANÓW POPYT NOWA PODAŻ POWIERZCHNIA BIUROWA W BUDOWIE BUDYNKI PLANOWANE (Z POZWOLENIEM NA BUDOWĘ) CZYNSZE WYWOŁAWCZE Budynki klasy A: 11-13,5 EUR/m²/miesiąc Budynki klasy B: 35-50 PLN/m²/miesiąc Sektor biurowy w Łodzi znajduje się obecnie w fazie dynamicznego wzrostu. W okresie od stycznia do czerwca zostało oddane do użytku 33.700 m² nowych biur, a w budowie znajduje się nienotowany dotychczas na lokalnym rynku wolumen powierzchni ok. 123.000 m², z czego 47.500 m² ma planowaną datę ukończenia w 2017 roku. Rekordowej aktywności deweloperów towarzyszy ożywiony popyt. W I poł. 2017 roku podpisano w Łodzi umowy obejmujące 29.700 m² powierzchni biurowej, co stanowiło 64% średniego rocznego wolumenu popytu notowanego w latach 2012-2016 i jednocześnie było o 65% wyższym wynikiem w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. Warto podkreślić, że w I połowie 2017 roku niemal cała nowo dostarczona powierzchnia została wchłonięta przez rynek - absorpcja netto wyniosła około 32.100 m². Wysoki popyt oraz fakt, że większość nowej powierzchni dostarczonej na rynek była wynajęta przed oddaniem do użytkowania sprawiły, że na koniec czerwca 2017 roku współczynnik pustostanów w Łodzi spadł do poziomu 6% i był najniższy spośród największych rynków biurowych w Polsce. W najbliższych kwartałach możliwy jest wzrost współczynnika wraz z oddaniem do użytku kolejnych nowych biurowców, jednak mając na uwadze poziom zabezpieczenia umowami pre-let, wzrost ten powinien być nieznaczny. 18
RYNEK BIUROWY W POLSCE RESEARCH CENTRUM MIASTA Zasoby: 350 700 m 2 W budowie: 116.000 m 2 Czynsz: 8,5-13,5 EUR POZA CENTRUM Zasoby: 46 800 m 2 W budowie: 7.000 m 2 Czynsz: 8-10 EUR UMOWY NAJMU Fujitsu Textorial Park 10.030 m² 2016/2017 Budynek Powierzchnia Najemca Philips Symetris Business Park II 4.000 m² Mccormick Nowa Fabryczna 3.600 m² Whirlpool Nowa Fabryczna 5.600 m² PROJEKTY W BUDOWIE Budynek Powierzchnia Data ukończenia Deweloper Brama Miasta etap I 27.500 2019 Skanska Property Poland Ogrodowa Office 25.600 Warimpex Przystanek mbank 26.300 2017 Ghelamco Symetris Business Park II 9.500 2017 Echo Investment ATUTY MIASTA Centralne położenie miasta z dogodnymi połączeniami drogowymi z dużymi ośrodkami w kraju Lokalizacja w pobliżu dwóch międzynarodowych lotnisk: Portu Lotniczego Łódź- Lublinek i Lotniska Chopina w Warszawie 1. miejsce w Polsce pod względem dobrej współpracy inwestorów z władzami miasta przyznane przez ABSL Miasto o tradycjach przemysłowych; historyczne zagłębie włókiennicze Polski Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna LUDNOŚCI STOPA BEZROBOCIA WZROST PKB PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO STUDENCI ABSOLWENCI 2015/2016 UCZELNI 19
Jako jeden z największych i najbardziej doświadczonych zespołów monitorujących rynek nieruchomości w Polsce, świadczymy usługi doradcze, opracowujemy prognozy oraz diagnozujemy wszystkie sektory rynku nieruchomości. Naszym klientom, do których należą m.in. deweloperzy, fundusze inwestycyjne, instytucje finansowe, przedsiębiorstwa oraz inwestorzy indywidualni, oferujemy: doradztwo strategiczne, niezależne prognozy i analizy dostosowane do specyficznych wymogów klientów, prezentacje na indywidualne zapotrzebowanie/zamówienie. Prowadzimy kwartalnie aktualizowane bazy danych, obejmujące wszystkie sektory rynku nieruchomości komercyjnych (biurowy, handlowy, magazynowy, hotelowy) w głównych miastach i regionach Polski (Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Śląsk, Trójmiasto, Wrocław). Dzięki naszym oddziałom w tych lokalizacjach, posiadamy wiedzę o lokalnych rynkach, którą wykorzystujemy w przygotowywaniu raportów. Kontakty w Polsce: +48 22 596 50 50 www.knightfrank.com.pl RESEARCH Elżbieta Czerpak elzbieta.czerpak@pl.knightfrank.com ASSET MANAGEMENT Monika A. Dębska-Pastakia monika.debska@pl.knightfrank.com ASSET MANAGEMENT - OFFICE AND LOGISTICS Maja Meissner maja.meissner@pl.knightfrank.com CAPITAL MARKETS Joseph Borowski joseph.borowski@pl.knightfrank.com COMMERCIAL AGENCY - OFFICE Izabela Potrykus-Czachowicz izabela.potrykus@pl.knightfrank.com COMMERCIAL AGENCY - RETAIL Paweł Materny pawel.materny@pl.knightfrank.com PROPERTY MANAGEMENT Aneta Rogowicz-Gała aneta.rogowicz-gala@pl.knightfrank.com NASZE NAJNOWSZE PUBLIKACJE: MIEJSCA SPOTKAŃ Kulinarna mapa Warszawy PROPERTY MANAGEMENT COMPLIANCE Magdalena Oksańska magdalena.oksanska@pl.knightfrank.com VALUATIONS Grzegorz Chmielak grzegorz.chmielak@pl.knightfrank.com 2017 Contact in London Kontakt w Londynie: Rynek biurowy w Warszawie: I poł. 2017 Miejsca Spotkań. Kulinarna mapa Warszawy: 2017 Omnichannel po polsku. Koszty i opłaty eksploatacyjne w budynkach biurowych 2011-2016 INTERNATIONAL RESEARCH Matthew Colbourne matthew.colbourne@knightfrank.com Raporty Knight Frank są dostępne do pobrania na stronie KnightFrank.com.pl/badanie-rynku/ Knight Frank Sp. z o.o. 2017 Knight Frank nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne szkody poniesione na skutek działań podjętych na podstawie zawartości niniejszego raportu. Pomimo przeprowadzenia szczegółowych badań i zachowania należytej staranności Knight Frank nie gwarantuje ani nie zapewnia, że informacje zawarte w raporcie są prawdziwe lub że nie uległy dezaktualizacji. Powielanie części lub całości opracowania tylko za zgodą Knight Frank.