Monitoring Branżowy. Analizy Sektorowe. Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 2015 rynek najemcy

Transkrypt

1 Warszawa Kraków Wrocław Trójmiasto Katowice Poznań Łódź Szczecin Lublin Monitoring Branżowy Analizy Sektorowe 14 września 2015 Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 2015 rynek najemcy Trendy bieżące Warszawa w I poł rynkiem najemcy: 1/nadal wysoka podaż powierzchni biurowej (147 tys. mkw.) i 2/powierzchni wynajętej (ok. 390 tys. mkw.); 3/ wzrostowy trend wskaźnika pustostanów i 4/ lekki spadkowy wywoławczych czynszów wynajmu. Sygnały ograniczania podaży w Warszawie: w I poł. 15 rozpoczęto budowę ok. 23 tys. mkw., wobec 113 tys. mkw. w I poł. 14 i 262 tys. mkw. w II poł. 14. Rynki poza Warszawą: wpływ zbliżonego tempa podaży i popytu na stabilizację transakcyjnych czynszów najmu; większa presja zniżkowa na dużych rynkach regionalnych niż na wschodzących (Lublin, Szczecin). Wg JLL w Warszawie w budowie pozostaje ok. 725 tys. mkw., z tego 18% jest zabezpieczone umowami najmu, na rynkach regionalnych odpowiednio ok. 657 tys. mkw. i 21%. Podwojenie w ciągu ostatnich 10 lat dostępnych nowoczesnych powierzchni biurowych (2,7 mln mkw. vs. 7,3 mln mkw w I poł. 15) poprawiające jednocześnie parametry techniczne inwestycji biurowych w Polsce. Polska nadal dobrą lokalizacją dla centrów różnego rodzaju usług biznesowych, co sprzyja wzrostowi rynków regionalnych. Perspektywy Oczekiwana wysoka podaż nowoczesnej powierzchni biurowej w Warszawie (ok. 207 tys. mkw. w II poł. 2015) prawdopodobnie wzmocni tendencję wzrostową wskaźnika pustostanów (do 15%-16% w perspektywie 2016 r.) i presję na efektywne czynsze. Na regionalnych rynkach efekty nadpodaży nowych powierzchni biurowych mogą być odczuwalne w perspektywie 2-3 lat, co wpłynie na wzrost wskaźnika pustostanów. Rekomendacja NBP ostrożnego podejścia banków do kredytowania sektora nieruchomości komercyjnych ze względu na oznaki narastającej nierównowagi (Raport o stabilności systemu finansowego - lipiec 2015). Departament Analiz Ekonomicznych analizy.sektorowe@pkobp.pl Zespół Analiz Sektorowych Wanda Urbańska tel % 20% 15% 10% 5% 0% 14,1 Wskaźnik pustostanów 5,3 9,4 10,8 13,5 21,7 I pol I pol ,7 Źródło: Rynek Biurowy w Polsce I poł. 2014, lipiec 2014 i I poł. 2015, lipiec 2015; JLL 15,6 13,5 Powierzchnia biurowa w 7 największych miastach w I poł r. Inwestycje w powierzchnie biurowe wg lokalizacji Poznan 4% Katowice 5% Łódź 4% Trójmiasto 7% Wrocław 9% Warszawa 62% Kraków 9% źródło: Rynek komercyjny w Polsce w I poł. 2015, Knight Frank źródło: DTZ, Investment Market Update, Polska, sierpień

2 Rynek inwestycyjny wysoka aktywność dotycząca segmentu biurowego Biura najbardziej znaczącą klasą aktywów na rynku nieruchomości komercyjnych w 2013 i 2014 (ponad połowa wolumenu transakcji); tendencja utrzymała się w I poł (49%). Wg Colliers łączna wartość transakcji w I poł r. wyniosła ok. 810 mln euro, tj. spadła r/r o 47%, głównie ze względu na coraz mniejszą podaż dużych atrakcyjnych nieruchomości. Mimo to, z uwagi na negocjacje w toku i umowy bliskie finału, prognozy tej agencji przewidują, że całoroczny wolumen transakcji w 2015 r. będzie zbliżony do poprzedniego roku (3,1 mld euro); barierą znacznego przekroczenia tej wartości jest ograniczona liczba transakcji o dużym wolumenie. Transakcje inwestycyjne na rynku nieruchomości komercyjnych w latach (w mld euro) Wysoka aktywność inwestorów na rynku nieruchomości komercyjnych, w tym biurowych Inwestycje w powierzchnie biurowe wg sektorów w I poł r. (w %) 0,0 0,3 0,6 0,9 1,2 1,5 1, , ,1 1, , ,6 I poł ,4 handlowy 32% magazyny 19% biura 49% biura handlowe magazyny Źródło: Colliers International, Przegląd rynku nieruchomości, I poł Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego, NBP, lipiec 2015, Rynek Biurowy w Polsce I poł. 2015, lipiec 2015, JLL Wysoka aktywność inwestorów na rynku nieruchomości komercyjnych związana z niskim poziomem stóp procentowych na rynkach światowych, w relacji do których, stopy zwrotu, pomimo spadku, pozostają atrakcyjne. Stopy kapitalizacji dla najlepszych obiektów komercyjnych w I poł i 2015 (szacunki Colliers International) Nieruchomości biurowe Nieruchomości handlowe Nieruchomości magazynowe I poł I poł I poł I poł I poł I poł Warszawa Centrum 6,00-6,25% 6% Warszawa poniżej 5,75% 5,5% Warszawa poza Centrum 7,50-7,75% 7,5%-7,75% największe aglomeracje poniżej 6% ok. 5,5% rynki regionalne 7,0%-9,0% 7% mniejsze miasta poniżej 8,5% 8%-8,5% źródło: Przegląd rynku nieruchomości, I poł i 2015 Polska, Colliers International ok. 7% poniżej 7% Spadające wyceny tytułów uczestnictwa zamkniętych funduszy inwestycyjnych lokujących środki w nieruchomości komercyjne efektem tendencji rynkowych wzrostu podaży powierzchni komercyjnych w Polsce. 2

3 Średnia roczna stopa zwrotu w Europie (prognoza) Wskaźniki wyceny funduszy inwestycji zamkniętych na rynku nieruchomości komercyjnych q 08 4q 09 4q 10 4q 11 4q 12 4q 13 4q 14 Rekomendacja NBP 1 ostrożnego podejścia banków do kredytowania sektora nieruchomości komercyjnych ze względu na oznaki narastającej nierównowagi na tym rynku. Perspektywy rynku biurowego w Warszawie ryzyko nadpodaży Podaż Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Warszawie osiągnęły w I poł r. ok. 4,5 mln mkw., a rynek pozostaje rynkiem najemcy. W I poł. 15 w Warszawie oddano do użytku prawie 147 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej (połowa zlokalizowana na Służewcu Przemysłowym), w tym 88 tys. mkw. w II kw. 15 (+53% kw/kw). Oznacza to spadek r/r o 23%, jednak wg szacunków JLL 2 do końca 2015 zostanie oddane około 230 tys. mkw. powierzchni biurowej (207 tys. mkw. nowej i ok. 28 tys. mkw. modernizacji), co w połączeniu z już zrealizowanymi w I połowie roku inwestycjami będzie rekordową roczną podażą. Ponad 360 tys. mkw. jest oczekiwane w 2016 r. Biura oddane do użytku (m 2 ), planowane (m 2 ) i wskaźnik pustostanów (%) Skarbiec-Rynku Nieruchomości FIZ Arka BZ WBK Fundusz Rynku Nieruchomości 2 FIZ Arka BZ WBK Fundusz Rynku Nieruchomości 1 FIZ BPH FIZ Sektora Nieruchomości 1 Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego lipiec 2015 r., NBP Budynki biurowe w Warszawie ukończone w I poł Nadal wysoka podaż powierzchni biurowej w Warszawie w I poł. 2015, choć niższa o 23% r/r Źródło: Rynek biurowy w Polsce, II kw. 2015, JLL Pow. biurowa (mkw.) Postępu Spektrum Tower Nestle House Karolkowa Bussines Park Park Rozwoju II Dzielna X2 Boutique Office NC Carpathia Office House Biurowiec Pileckiego Taneczna Office Park Portico Office Building Źródło: Knight Frank, PORF 1 Raport o stabilności systemu finansowego lipiec 2015 r., NBP 2 Rynek biurowy w Polsce II kw. 2015, JLL 3

4 Ok. 75% powierzchni biurowej w Warszawie zlokalizowana jest w czterech strefach: Południe Górne, Obrzeża Centrum, Południowy Zachód i Ścisłe Centrum. Koncentracja nowoczesnej powierzchni biurowej w Warszawie Największe projekty biurowe planowane w Warszawie na II poł Budynek Pow. biurowa (mkw.) Strefa Royal Wilanów Południowy Wschód Domaniewska Office Hub Południe Górne Eurocentrum Office Compleks Ścisłe Centrum Multimedialny Dom Plusa Południe Górne Astrum Biznes Park I Południowy Zachód Warsaw Spire C Ścisłe Centrum Źródło: Biura w Warszawie, II kw. 2015, DTZ Źródło: Dział Wycen i Doradztwa Cushman&Wakefield, luty 2015 Aktywność deweloperów realizujących inwestycje biurowe pozostawała w I poł. 15 na wysokim poziomie (wg JLL w czerwcu ponad 725 tys. mkw. jest w budowie, a ok. 28 tys. mkw. przechodzi modernizację), zmalała natomiast liczba nowo rozpoczynanych inwestycji w porównaniu z 2014 r. - w I poł rozpoczęto budowę ok. 23 tys. mkw., wobec 113 tys. mkw. w I poł. 14 i 262 tys. mkw. w II poł. 14. Może to oznaczać początek ograniczania podaży. Sygnały ograniczania podaży: w I poł. 15 rozpoczęto budowę ok. 23 tys. mkw., wobec 113 tys. mkw. w I poł. 14 i 262 tys. mkw. w II poł. 14 Popyt Wysoka podaż na rynku powierzchni biurowej w Warszawie spotkała się z utrzymującym się w I poł. 15 popytem. Wg JLL łącznie w I poł podpisano umowy najmu na niemal 390 tys. mkw. biur (221 tys. mkw. w II kw. 15), co oznacza wzrost o 50% r/r i o 17% więcej niż w I poł Najwięcej umów podpisały firmy z sektora bankowo-finansowo-ubezpieczeniowego (79 tys. mkw.), technologii informacyjnych (77 tys. mkw.) oraz usług profesjonalnych (49 tys. mkw.). Dominowały nowe umowy i ekspansje (65%), znaczną część stanowiły renegocjacje i ekspansje. Wg szacunków JLL 46% z 207 tys. mkw. nowej podaży przewidzianej na II poł r. jest zabezpieczona umowami najmu, dla całej podaży w budowie (725 tys. mkw.) ten wskaźnik wynosi 18%. W I poł. 15 wzrost powierzchni wynajętej o 50% r/r; kluczowe znaczenie sektora bankowofinansowego W II poł. 15 wg JLL 46% nowej podaży jest zabezpieczona umowami najmu 4

5 Czynsze i pustostany W I poł r. bazowe stawki czynszowe w stolicy oscylowały w granicach 11-24,75 euro/mkw./miesiąc w zależności od lokalizacji oraz standardu danego budynku - za najlepsze powierzchnie biurowe w centrum Warszawy wahały się od 18 do 24 euro/mkw./miesiąc, na obrzeżach centrum od 11 do 18 euro/mkw./miesiąc, a w lokalizacjach oddalonych od centrum euro. W ciągu ostatnich 6 miesięcy obserwowano niewielkie obniżki czynszów wywoławczych za powierzchnię biurową w Warszawie (średnio o ok. 1 euro/mkw./miesiąc). Najwyższe czynsze transakcyjne w Warszawie w I poł. 15 (euro/ m 2 /m-c) Presja na spadek czynszów w Warszawie Czynsze transakcyjne (euro/m kw./m-c Centrum trend Presja wzrostu podaży powierzchni biurowej w I poł. 15 na spadkowy trend wywoławczych czynszów wynajmu biur Poza Centrum trend najwyższe 25,4 15,0 średnie (klasa A) 18,0 13,0 średnie (klasa B) 15,0 11,5 Źródło: Rynek biurowy w Polsce, II kw. 2015, JLL Źródło: Warszawski rynek biurowy I kw. 2015, CBRE Wskaźnik pustostanów w Warszawie wykazywał tendencję wzrostową wraz z rosnącą podażą powierzchni biurowych - na koniec II kw. 15 średnio osiągnął 14,1%, w tym 17,5% dla stref centralnych, 13,5% na obrzeżach Centrum i od 6% do 9% poza Centrum. Jednocześnie w niektórych strefach wskaźnik pustostanów zmalał np. porównaniu z końcem 2014 r. o 8,9 p.p. spadł poziom pustostanów w strefie Północnej, głównie za sprawą wynajęcia ponad 13 tys. mkw. w budynku Gdański Business Center 1 i komercyjnego sukcesu budynku Śródmieście w kompleksie Dzielna. Wzrostowa tendencja wskaźnika pustostanów: średnio 14,1% w I poł. 15, tj. +0,8 pp w porównaniu do końca 2014; w perspektywie kilku lat przewidywany wzrost do 15% Stopa pustostanów w Warszawie w latach Stopa pustostanów wg stref w I poł Źródło: DTZ, Investment Market Update, Polska, sierpień 2015 Źródło: Warszawski rynek biurowy w II kw. 2015, DTZ 5

6 Stopa pustostanów była zróżnicowana także pod względem wieku budynków. Stopa pustostanów wg wieku budynków < 5 lat 5 10 lat ponad 10 lat 18% 14,5% 11,8% Źródło: Rynek biurowy, Warsaw City Report Q2 2015, JLL W nadchodzących kwartałach, mimo wysokiej absorpcji, oddanie do użytku kolejnych budynków spowoduje dalszy, zarówno nominalny, jak i procentowy, wzrost współczynnika pustostanów; wg oceny różnych firm doradczych do poziomu 15% - 16% na koniec 2016 r. oraz ponad 17% do połowy 2017 r. Spodziewany wzrost współczynnika pustostanów do poziomu 15% - 16% na koniec 2016 Podstawowe informacje o rynku biurowym w Warszawie i prognozy wg Knight Frank i prognoza na 12 miesięcy Wyszczególnienie Wg stanu w II kw Zmiana r/r Prognoza na 12 m-cy Nowa podaż (tys. m 2 ) 87-20% Podaż w budowie (tys. m 2 ) % Stopa pustostanów 16,4% +1,3pp Czynsze wywoławcze Centrum: euro/m 2-1eur Poza Centrum: 10,5-18 Stopa kapitalizacji (%) 6,00-6,25 0 Źródło: Rynek biurowy w Warszawie, Knight Frank, II kw Wg raportu firmy doradczej Cushman & Wakefield na rynku warszawskim w najbliższych trzech latach przewidywany jest spadek czynszów o ok. 4% rocznie w związku ze znacznym wolumenem podaży. Miasto Stawki czynszu Wzrost Wskaźnik pustostanów euro /mkw./mc euro /mkw./rok grudzień 2014 % rocznie % rocznie % rocznie Bratysława 15,00 180,00 0,0% 0,2% 0,9% 12,5% 11,9% 11,8% Bukareszt 19,00 228,00-2,6% 1,4% 1,3% 12,5% 10,8% 10,1% Budapeszt 21,00 252,00 1,2% 1,2% 0,0% 14,3% 13,8% 14,3% Praga 19,50 234,00 0,0% 0,0% 2,4% 16,8% 16,5% 15,6% Warszawa 25,00 300,00-2,0% -6,1% -4,3% 14,6% 17,4% 18,8% Źródło: European Office Forecast , Cushman & Wakefield Research Publication W najbliższych trzech latach przewidywany spadek czynszów na rynku warszawskim o ok. 4% rocznie Regionalne rynki biurowe strategiczne znaczenie sektora BPO dla ich rozwoju Na koniec czerwca 2015 r. zasoby powierzchni na wynajem na głównych rynkach regionalnych przekroczyły 3 mln mkw. Największym rynkiem pozostawał Kraków (752 tys. mkw.), następnie Wrocław (651 mkw.) i Trójmiasto (539 mkw.). Do rynków wschodzących należy Szczecin i Lublin. Na koniec czerwca 2015 r. w tych miastach znajdowało się odpowiednio 175 tys. mkw. i 154 mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej, przy czym blisko 80% budynków to obiekty małe o powierzchni najmu nieprzekraczającej 5 tys. mkw. i oferujące średnio niższy standard powierzchni niż w przypadku pozostałych miast regionalnych. Wzrost znaczenia rynków regionalnych: w I poł po raz pierwszy wolumen transakcji przewyższył poziom stolicy 6

7 W ostatnim okresie wzrasta znaczenia rynków regionalnych - w I poł na polskim rynku biurowym 60% wolumenu wszystkich transakcji przypadło na umowy kupna/sprzedaży poza Warszawą (odwrotne proporcje notowano w poprzednich latach). Wg agencji Knight Frank w 2015 r. łączna wartość umów kupna sprzedaży obiektów biurowych poza Warszawą może wzrosnąć r/r o 70%. Od 2012 r. strategicznym najemcą na rynkach regionalnych pozostaje sektor nowoczesnych usług dla biznesu (BPO/SSC), który wybiera lokalizacje poza Warszawą ze względu na konkurencyjne ceny nieruchomości i stawki czynszowe. Polska znajduje się na wysokiej, 18 pozycji wśród najlepszych miejsce dla usług outsourcingowych. Już teraz trafia tu prawie 40% inwestycji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Jak podaje PAIiIZ (Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych) w Polsce jest łącznie 659 różnego typu centrów usług biznesowych. Branża nowoczesnych usług dla biznesu zajmuje 65% powierzchni biurowych w miastach poza Warszawą - najwięcej we Wrocławiu (81%) i Krakowie (69%), najmniej w Poznaniu (13%). Rozwój sektora BPO szansą na rozwój rynku biurowego w Polsce; wg PAIZ w Polsce jest 659 różnego typu centrów usług biznesowych Podaż W I poł r. deweloperzy oddali do użytku 189 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej, tj. +50% r/r. W porównaniu z końcem 2014 r. najbardziej wzrosła podaż w Poznaniu (+45,7 tys. mkw.) i Wrocławiu +23,8 tys. mkw.), natomiast zmniejszyła się w Katowicach (o 7 tys. mkw). Podaż (m 2 ) i wskaźnik pustostanów (%) w I poł. 15 Powierzchnia w budowie (m 2 ) w II kw. 15 Wysoka podaż powierzchni biurowej w I poł. 15 w miastach regionalnych (+50% r/r) Źródło: Rynek biurowy w Polsce, II kw. 2015, JLL Na rynkach regionalnych w budowie pozostaje ok. 657 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej, z czego 21% jest zabezpieczona umowami najmu. Najbardziej dynamicznymi rynkami poza stolicą pozostają Wrocław, Kraków i Trójmiasto, w których deweloperzy budują odpowiednio 178 tys. mkw., 157 tys. mkw. oraz 140 tys. mkw. biur. W I poł r. podaż nowej powierzchni na wschodzących rynkach, tj. w Szczecinie i Lublinie była wyższa jedynie o ok. 6 tys. mkw. w porównaniu z I poł Wg JLL 21% powierzchni biurowej w budowie na rynkach regionalnych (ok. 657 tys. m kw.) jest zabezpieczona umowami najmu 7

8 Popyt I poł 2015 r. była rekordowa pod względem popytu na powierzchnie biurowe na rynkach regionalnych. Wolumen najmu na głównych rynkach sześciu miast (Kraków, Wrocław, Trójmiasto, Poznań, Katowice i Łódź) wyniósł ponad 217 tys. mkw., co stanowiło 59% całkowitego wolumenu w 2014 r. Zdecydowanym liderem był Kraków (31% powierzchni), następnie Trójmiasto (24,2%) i Wrocław (18,5%). Mniejszy popyt zanotowano w Łodzi (9,7%) i Poznaniu (7,8%). W Krakowie zawarto najwięcej nowych transakcji, a w Gdańsku najwięcej umów renegocjowano. Wolumen transakcji w Lublinie i Szczecinie był niewielki i wyniósł ok. 4,7 tys. mkw. Głównymi atutami tych miast, z punktu widzenia najemców, są przede wszystkim niskie koszty pozyskania wykwalifikowanych pracowników, natomiast deweloperzy mogą liczyć na stosunkowo niskie ceny gruntu. Rekordowy popyt na powierzchnie biurowe w I poł w miastach regionalnych: 59% całkowitego wolumenu w 2014 r. Czynsze i pustostany Zbliżony wzrost zarówno podaży jak i popytu w I poł r., wpłynął na stabilizację transakcyjnych czynszów najmu. Średnia czynszów na sześciu największych rynkach wynosiła 14,5 euro/mkw./miesiąc, przy zróżnicowaniu od 13,8-14,5 euro/mkw./miesiąc w Krakowie i Wrocławiu do 11,5-12,5 euro/mkw./miesiąc w Łodzi. Najniższe czynsze nadal są oferowane w Lublinie (od euro/mkw./miesiąc). Najwyższe czynsze transakcyjne w I poł. 15 (euro/ m 2 /m-c) Źródło: Rynek biurowy w Polsce, II kw. 2015, JLL Na większości dużych rynków biurowych agencje konsultingowe notowały lekką presje zniżkową na stawki najmu związane z dużą konkurencją zarówno między istniejącymi, jak i realizowanymi budynkami biurowymi. Bardziej stabilne, ale jednocześnie niższe są czynsze wynajmu na wschodzących rynkach Szczecina i Lublina. Na koniec czerwca 2015 r. w sześciu głównych miastach regionalnych pustostany stanowiły średnio 9,3% (+1,1 pp r/r). Wysoki poziom odnotowano w Poznaniu (21,7%; +9,6 pp r/r) i we Wrocławiu (9,4%), co było efektem oddania do użytku pod koniec II kw. 15 dużych projektów. Wpływ zbliżonego tempa podaży i popytu na stabilizację transakcyjnych czynszów najmu w I poł. 2015; większa presja zniżkowa na dużych rynkach niż na wschodzących 8

9 Pozwolenia na budowę Statystyka wydanych pozwoleń na budowę budynków biurowych jest jedną z przesłanek kształtowania się sytuacji na rynku biurowym w kolejnych latach. Statystyka GUS obejmuje wszystkie budynki biurowe, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że w znacznej mierze jest to przewidywana nowoczesna powierzchnia biurowa. Budowa nowej powierzchni biurowej jest skoncentrowana w województwach z największymi aglomeracjami 85% pozwoleń z lat na budowę nowych biur dotyczyło 7 województw z największymi aglomeracjami, co oznacza kontynuację dominacji tych województw (58% w latach ). W 2014 r. zwraca uwagę istotny wzrost powierzchni w 6 województwach z największymi aglomeracjami bez mazowieckiego do 36,3% r/r wobec 8,8% r/r w 2013 r., co potwierdza wzrost znaczenia regionalnych rynków biurowych. Pozwolenia na budowę nowych budynków biurowych w latach (z uwzględnieniem największych rynków biurowych) Region Budynki biurowe Pow. użytkowa w tys. m kw. Polska ogółem % % w tym 7 województw z największymi miastami % % w tym: Mazowieckie 14% % Małopolskie 8% % Dolnośląskie 8% % Wielkopolskie 11% % Pomorskie 11% % Śląskie 7% % Łódzkie 5% % Źródło: Budownictwo wyniki działalności w 2014 r., GUS, lipiec 2015, obliczenia własne Sytuacja jest zróżnicowana regionalnie największy udział w udzielonych pozwoleniach ogółem ma (oprócz mazowieckiego), województwo dolnośląskie, małopolskie i pomorskie; najmniejszy jest udział łódzkiego i śląskiego. Istotny wzrost pozwoleń na głównych rynkach bez mazowieckiego potwierdzeniem rosnącego znaczenia regionalnych rynków Dynamika pozwoleń (r/r) na budowę nowej powierzchni użytkowej w budynkach biurowych w latach P O L S K A 7 województw z największymi miastami 6 wojew. z największymi miastami (bez mazowieckiego) Źródło: Budownictwo wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa, lipiec 2015; obliczenia własne Mazowieckie Dolnośląskie Pomorskie Łódzkie Małopolskie Wielkopolskie Śląskie 9

10 W 2014 r. rekordowy wzrost pozwoleń zanotowano w województwie dolnośląskim (+160% r/r), co pozwala spodziewać się wzrostu podaży nowej powierzchni biurowej w kolejnych latach. Wyraźne wyhamowanie pozwoleń zanotowano na rynku biurowym w województwie śląskim. Wydane pozwolenia z lat , zaczną się materializować na rynku w postaci większej podaży ok roku, o ile budowy zostały rozpoczęte. Rekordowy wzrost pozwoleń w 2014 r. w województwie dolnośląskim sygnałem wzrostu podaży w kolejnych latach Perspektywy krótkookresowe Warszawa Aktywność deweloperów w ostatnich latach może doprowadzić do przejściowej nadpodaży nowoczesnej powierzchni biurowej w Warszawie, co w 2016 r. wpłynie na: 1/tendencję wzrostową wskaźnika pustostanów, 2/wzmocnienie presji na spadek efektywnych czynszów, 3/skrócenie umów najmu. Rynki poza Warszawą Wg agencji doradczych utrzymywanie się od 2012 r. średniego wskaźnika pustostanów na stabilnym poziomie 9% dla głównych miast regionalnych - świadczy o dobrym dopasowaniu podaży do popytu. Podobnie stawki czynszowe typu prime w tych miastach nie uległy znaczącym zmianom. Obecnie wzrost rynku biurowego poza Warszawą stymuluje nadal rozwój branży BPO (szacowany na 20% r/r). Znaczna podaż nowych powierzchni biurowych może jednak w perspektywie 2-3 lat spowodować nadpodaż na regionalnych rynkach i wzrost poziomu pustostanów. Zwiększy się presja na dodatkowe zachęty w ramach cen najmu (np. wakacje czynszowe) i wzrośnie konkurencja. Obiekty starsze mogą nie spełniać wymagań obecnych najemców i może pojawić się wakat strukturalny. Warszawa: w 2016 wzmocnienie presji na spadek czynszów wynajmu i zagrożenie wzrostem wskaźnika pustostanów Rynki regionalne: w perspektywie 2-3 lat możliwa nadpodaż, wzrost poziomu pustostanów oraz presja na spadek czynszów wynajmu Niniejszy materiał ma charakter informacyjny, jest przeznaczony wyłącznie dla klientów Grupy PKO Banku Polskiego i nie stanowi oferty w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny. Informacje zawarte w niniejszym materiale nie mogą być traktowane, jako propozycja nabycia jakichkolwiek instrumentów finansowych, usługa doradztwa inwestycyjnego, podatkowego lub jako forma świadczenia pomocy prawnej. Grupa PKO BP SA dołożyła wszelkich starań, aby zamieszczone w niniejszym materiale informacje były rzetelne oraz oparte na wiarygodnych źródłach. Klienci Grupy PKO BP SA ponoszą odpowiedzialność za skutki swoich decyzji inwestycyjnych, podjętych z uwzględnieniem informacji zamieszczonych w niniejszym materiale. Niniejszy materiał został przygotowany i/lub przekazany przez Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna, zarejestrowany w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS ; NIP: REGON: ; kapitał zakładowy (kapitał wpłacony) zł 10