1 Kinga Łukasik, Magdalena Antonowicz Makroekonomiczny rynek pracy Istota i elementy rynku pracy Rynek pracy jest to rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Rynek pracy tworzony jest przez trzy podstawowe elementy: zasoby kapitału ludzkiego i jego wykorzystanie (z punktu widzenia grup wiekowych, wykształcenia, kategorii zdrowotnych), podział pracowników wg pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej (wielkość zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej), wielkość i struktura bezrobocia. Należy także zwrócić uwagę na popytową oraz podażową stronę rynku. Popyt na pracę zgłaszają firmy produkujące na rynek dobra i usługi. Celem ich działalności jest maksymalizacja zysku i dlatego wybierają one taką wielkość produkcji, która umożliwia osiągnięcie tego celu. Ale aby produkować, firmy muszą zatrudnić czynniki wytwórcze, a przede wszystkim pracę. Firma osiąga przychody całkowite ze sprzedaży swoich produktów. Przychody krańcowe pokazują o ile wzrastają przychody całkowite na skutek zwiększenia sprzedaży o jednostkę. Natomiast podaż pracy uzależniona jest od zasobów siły roboczej oraz od relacji pomiędzy ukształtowaną na rynku płacą a "ceną" wolnego czasu. Ludzie pracują zawodowo przede wszystkim dlatego, gdyż potrzebne im są środki do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych. Środki takie uzyskują właśnie w postaci dochodów za pracę. Podaż pracy spowodowana jest popytem na dobra i usługi konsumpcyjne. Na podaż pracy ogromny wpływ ma stawka płac, czyli dochód otrzymywany za przepracowaną jednostkę czasu, np. jedną godzinę. Im wyższa jest stawka płac, czyli im większy dochód można otrzymać z pracy, tym jesteśmy gotowi więcej pracować. Ważnym czynnikiem wpływającym na decyzję podaży pracy jest także polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe, to ogranicza konsumpcję pracowników. Podwyżka podatków prowadzi więc do ograniczania podaży pracy, gdyż zmniejsza dochody, i jednocześnie zachęca do zwiększania czasu wolnego, gdyż zmniejsza jego koszty alternatywne. Istota i determinanty siły roboczej Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów. Istnieje wiele klasyfikacji bezrobocia. Jedną z nich, jest podział na bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi, oraz na bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą. Bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Ten rodzaj bezrobocia obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne. - Bezrobocie frykcyjne wynika z braku dostatecznej informacji na temat istniejących wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płac oraz z kosztów poszukiwań (pracy i pracowników). - Bezrobocie strukturalne niedopasowania dotyczące regionów (bezrobocie regionalne), zawodów, miejsca i czasu wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe). Wynika przede wszystkim
2 Kinga Łukasik, Magdalena Antonowicz z postępu technicznego (niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy. Natomiast bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą może wynikać zarówno ze wzrostu podaży siły roboczej, jak i redukcji popytu na siłę roboczą. W tym drugim przypadku, związanym z osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej, mamy do czynienia z bezrobociem koniunkturalnym. Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia. Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym popycie na towary i dlatego ten typ bezrobocia określany jest często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem, natomiast neoklasycy tłumaczą to bezrobocie przede wszystkim zbyt wysokimi płacami. W Polsce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia: 1. Metoda stosowana przez urzędy pracy: Zgodnie z tą metodą bezrobotnymi są: - osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, - osoby pozostające bez pracy i nie uczące się w szkole z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych. - osoby zarejestrowane w urzędzie pracy, jeżeli: Ukończyły 18 lat, Kobiety nie ukończyły 60 lat, a mężczyźni 65 lat, Nie nabyły prawa do emerytury, Nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego, Nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej. 2. Metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) Zgodnie z tą metodą do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające jednocześnie trzy warunki: W okresie badanego tygodnia nie pracują, Aktywnie poszukiwały pracy w ciągu 4 ostatnich tygodni, Są gotowe podjąć pracę. Aktywni zawodowo - Ogół osób w wieku produkcyjnym wyrażający chęć podjęcia pracy. Do aktywnych zawodowo zalicza się zarówno osoby pracujące, jak i osoby bezrobotne poszukujące pracy i zainteresowane jej podjęciem. Bierni zawodowo - Osoby niepracujące i nieposzukujące pracy. W grupie osób nieaktywnych zawodowo znajdują się: osoby niewykazujące chęci do zatrudnienia mimo posiadania zdolności do podjęcia pracy, osoby starsze (w wieku emerytalnym) lub takie, które są w wieku produkcyjnym, ale uzyskały uprawnienia rentowe i nie zamierzają powrócić na rynek pracy. Stan bierności zawodowej dotyczy także osób niepełnosprawnych oraz młodzieży, która nie rozpoczęła jeszcze kariery zawodowej lub czasowo wycofała się z rynku pracy z powodu kontynuowania edukacji lub konieczności opieki nad dzieckiem, rodziną. Zatrudnienie - (praca w sensie prawnym), jest umową między dwiema stronami, pierwszą będącą pracodawcą i drugą zwaną pracownikiem. Stosunek między obiema stronami regulowany jest Kodeksem pracy. W ujęciu ekonomicznym pracodawca układa wydajne zajęcie, przeważnie z zamiarem tworzenia zysku, a pracownik wnosi swoją pracę do tego przedsięwzięcia, zwykle w rewanżu otrzymując pensję. Zatrudnienie istnieje również w sektorze publicznym(państwowym), organizacjach non-profit i w sektorze gospodarstw domowych.
3 Kinga Łukasik, Magdalena Antonowicz Interwencjonizm państwowy na rynku pracy Interwencjonizm państwowy są to stosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa w wolny rynek. Niekiedy rozumiane jako teoria ekonomiczna zalecająca takowe podejście. Rząd jako najwyższy organ w państwie, prowadzi politykę zmniejszającą poziom bezrobocia. Przejawia się ona aktywnymi formami, mającymi na celu redukcję bezrobocia, oraz formami pasywnymi których celem jest załagodzenie skutków. Czyli mające na celu zminimalizować widoczny procent bezrobocia w kraju. Aktywna polityka państwa obiera się na wykorzystywaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Aktywna polityka makroekonomiczna polega na wykorzystywaniu instrumentów fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza) w celu redukcji bezrobocia. Instrumenty te skierowane są bądź na stymulowaniu globalnego popytu na towary, bądź na stwarzanie producentom korzystniejszych warunków ekonomicznych dla rozwijania produkcji. Polityka makroekonomiczna ma na celu ograniczanie głównie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy. Pasywne formy przeciwdziałania bezrobociu skupiają się na zapobieganiu ubóstwu osób pozostających bez pracy głównie za pomocą zasiłków dla bezrobotnych. Państwo może również zmniejsz podaż siły roboczej na rynku przez system wcześniejszych emerytur lub ustawowe skrócenie czasu pracy. Powoduje to konieczność zatrudnienia większej liczby pracowników przez przedsiębiorstwa. Jednak to rozwiązanie zwiększa koszty pracy i zmniejsza dochód przedsiębiorstw, które można byłoby przeznaczyć na inwestycje tworzące nowe miejsca pracy. Innymi metodami są: praca w niepełnym wymiarze (na pół etatu, popularne w Szwecji), worksharing dzielenie pracy między większą liczbę bezrobotnych przez ograniczenie godzin nadliczbowych, skracanie czasu pracy, wydłużanie czasu urlopów, nauki, zakaz podejmowania pracy przez cudzoziemców (Niemcy, Japonia), przepisy ułatwiające wyjazdy za granicę. Zatrudnienie osób, które np. sprawują nadzór nad bezpieczeństwem uczniów przechodzących przez przejście dla pieszych jest jedną z aktywnych form walki z bezrobociem. Praca ta, jako społecznie użyteczna, zwiększa poczucie wartości osób zatrudnionych, pomagając im w poszukiwaniu dalszego zatrudnienia. Ranga problemów zatrudnienia we współczesnym świecie Duży wpływ na problem zatrudnienia we współczesnym świecie ma globalizacja. Z uwagi na fakt, że zjawisko globalizacji jest często ściśle powiązane z większą niestabilnością produkcji i zatrudnienia, może to oznaczać realne zagrożenie w postaci wzrostu bezrobocia. Ostrzejsza konkurencja może być także trudna do zaakceptowania w pewnych społeczeństwach za względów kulturowych. Innym problemem, wywołującym wiele emocji, jest kwestia rosnących rozpiętości dochodowych, które mogą być pogłębiane przez globalizację i wolny handel. Globalizacja premiuje kraje dysponujące wysoko wykwalifikowaną siłą roboczą, wysokim poziomem wiedzy i dobrymi umiejętnościami w zakresie organizacji i zarządzania. Te atuty gwarantują sukces w bardziej konkurencyjnym środowisku globalnym. Społeczeństwa dysponujące niewykwalifikowaną siłą roboczą, niskim poziomem wiedzy, brakiem dyscypliny, słabą organizacja państwa, nieefektywnymi przedsiębiorstwami, a także zantagonizowanym społeczeństwem, mają znacznie mniejsze szanse na sukces w coraz bardziej konkurencyjnej gospodarce światowej.
4 Kinga Łukasik, Magdalena Antonowicz Rynek pracy a inne problemy makroekonomiczne i społeczne Na rynek pracy duży wpływ ma inflacja. Na podstawie analizy danych statystycznych z lat 1861-1957 dla Wielkiej Brytanii A.W. Phillips zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia. Jak pokazuje obrazek, wyższym poziomom stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych, gdy zaś koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta. Podstawą tej zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost płc nominalnych. Gdy stan rynku pracy poprawia się i bezrobocie spada, rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się, gdy zaś bezrobocie wzrasta, pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe. Nieliniowy charakter zależności między tempem wzrostu płac a stopą bezrobocia Phillips tłumaczył względną sztywnością płac w dół, powodującą ich stosunkowo szybki wzrost w przypadku spadku bezrobocia oraz nieznaczny spadek tempa ich wzrostu w sytuacji wzrostu bezrobocia. P.A. Samuelson i R.M. Solow wysuneli twierdzenie o istnieniu funkcyjnej zależności między tempem wzrostu płac nominalnych a tempem wzrostu cen oraz przedstawili zmodyfikowaną krzywą Phillipsa w postaci zależności stopy bezrobocia i stopy wzrostu cen. Podkreślając wymienność inflacji i bezrobocia, dostarczali ważnych wskazówek dla polityki gospodarczej. Zmodyfikowana krzywa Phillipsa Dużym problemem jest także bezrobocie ludzi młodych i niedopasowanie poziomu kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb rynku pracy. Długotrwałe bezrobocie natomiast jest początkiem marginalizacji społecznej. Wyraźnie negatywną cechą polskiego rynku pracy jest systematyczne rozszerzanie się bezrobocia długotrwałego, czyli zwiększanie się udziału bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy wśród ogółu bezrobotnych. Wydłużająca się bezczynność zawodowa w znaczny sposób zmniejsza szansę tej grupy bezrobotnych na ponowną aktywizację zawodową. Pogłębiające się zróżnicowanie przestrzenne lokalnych rynków pracy. Nierównomierny dotychczas rozwój gospodarczy poszczególnych regionów Polski uległ pogłębieniu, procesy restrukturyzacyjne sprawiły, iż w niektórych regionach warunki ekonomiczno-społeczne ulegają stałemu pogorszeniu. Następuje dalsza polaryzacja poziomu gospodarki i szans rozwojowych różnych regionów kraju.
5 Kinga Łukasik, Magdalena Antonowicz BIBLIOGRAFIA 1. R. E. Hall, J.B. Taylor: Makroekonomia. PWN, Warszawa 2006 2. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Makroekonomia. PWE, Warszawa 1994