Agresja u dzieci skd si bierze i jak jej zapobiega Zjawisko agresji jest wszechobecne. Na co dzie docieraj do nas doniesienia o rónych jej przejawach z telewizji i prasy. Czsto przeraa nas myl, e nasze dziecko lub my sami, moglibymy sta si ofiarami przemocy ze strony innych. Chcemy zrozumie, dlaczego ludzie krzywdz innych, jak si przed tym chroni, jak nie dopuci, aby nasze dziecko zachowało si w taki sposób. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu przygotowała program edukacyjny dla rodziców, nauczycieli oraz uczniów szkół i placówek, działajcych w rejonie działania poradni. Chcemy Pastwu przybliy wiedz na temat podłoa agresji u dzieci, po to by pomóc w zapobieganiu nieprawidłowym zachowaniom dzieci. Spotkania z pracownikami poradni odbywaj si w szkołach, na zaproszenie Rady Pedagogicznej. Przyjrzyjmy si bliej problemowi agresji. Zacznijmy od samej definicji zjawiska. Agresj jest kade zamierzone działanie - w formie otwartej lub symbolicznej, majce na celu wyrzdzenie komu lub czemu szkody, straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. W definicj agresji wpisuj si zatem zarówno zachowania polegajce na zadawaniu bólu fizycznego (bicie, szarpanie, popychanie itp.), jak i takie działania, która sprawiaj komu przykro (wymiewanie, obmawianie, przezywanie, kłótnie), czy wywołuj poczucie zagroenia, strachu (straszenie, groenie). Form agresji jest równie niszczenie przedmiotów, nalecych do kogo lub do instytucji (kradzie, dewastacja). Wspóln cech tych zachowa jest wiadoma ch wywołania skutku negatywnego, zadania cierpienia. Skd si bior takie zachowania? Nie pojawiaj si bez przyczyny. Ziarno jest zasiewane w toku wychowania i wzrastania dziecka. Dlatego wane jest, by na przejawy złego zachowania reagowa natychmiast i nie dopuszcza do ich utrwalania si. Aby zrozumie zachowanie człowieka, trzeba sign do ródeł, czyli konstrukcji biologicznej. Za powstawanie emocji, wiadome kojarzenie i zapamitywanie, a zatem uczenie si, odpowiada mózg. To włanie tam docierajce z zewntrz sygnały s przetwarzane i nadawane jest im odpowiednie znaczenie. Tam zapada decyzja, jak naley zareagowa i wysyłany jest sygnał do działania. Wiele z naszych reakcji jest instynktownych, wrodzonych. One słu nam w sytuacjach zagroenia ycia lub zdrowia (reagujemy ucieczk lub atakiem na spostrzegane ródło zagroenia). Emocje odpowiedzialne za agresywne zachowania gniew, zło, powstaj w czci starego mózgu: pniu mózgu i układzie limbicznym. Uszkodzenia mózgu lub jego nieprawidłowe działanie mog powodowa zwikszenie popdów agresywnych.
Oznacza to, e wzory takich zachowa s zapisane w naszym mózgu. Nie determinuj jednak naszego działania po to wychowujemy nasze dzieci, by nauczy je właciwych zachowa, zgodnych z obowizujcymi normami moralnymi i społecznymi. Wspomnielimy ju, e reakcje agresywne s uruchamiane, kiedy spostrzegane jest zagroenie, nawet w formie symbolicznej. Tak si dzieje, kiedy nasze potrzeby nie s zaspokajane. Niezaspokojenie podstawowych potrzeb fizycznych lub psychicznych - bezpieczestwa, miłoci, akceptacji, spowodowane lkiem, poczuciem odrzucenia przeywanym w relacjach z rodzicami, powoduje nasilenie si zachowa agresywnych u dzieci. Kiedy dziecko ma trudnoci w nawizywaniu kontaktów z rówienikami, broni si przed czym lub walczy o np. dominacj, miejsce w grupie, agresja moe by skutecznym sposobem radzenia sobie. Dzieci bowiem ucz si takich zachowa, które zaspokajaj ich potrzeby i przynosz im korzyci (nawet, jeeli te niewielkie straty); zawsze zwyciy silniejsza potrzeba. Dzieci ucz si przez naladowanie innych i to ju od momentu, kiedy widz, słysz i czuj. Wzory do naladowania jakie dzieci instynktownie wybieraj to rodzice istoty najblisze, z którymi wi jest dla dziecka podstaw egzystencji. Potem, w toku wzrastania, do wzorów tych dołczaj osoby spoza najbliszego krgu inni członkowie rodziny, nauczyciele, rówienicy, bohaterzy seriali, gier komputerowych, gwiazdy muzyki itd. itd. Tym silniejszy bdzie wpływ tych modeli, im wikszym autorytetem bd dla dziecka. Dlatego tak niebezpieczny jest wpływ subkultur młodzieowych, w których wzory zachowa przestpczych wypieraj te, których dzieci uczone były w domu. Wpływ domu na zachowanie dziecka jest bowiem zasadniczy. Tu bowiem uczy si podstawowych norm, które powinno przestrzega, uczy si sposobów wyraania własnych emocji, radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jeeli w domu rodzice stosuj wobec siebie, dziecka lub innych osób agresj, to takiego zachowania nauczy si dziecko. Zarówno brak ciepła rodzinnego, nieokazywanie dziecku uczu, dystans pomidzy rodzicami a dzieckiem jak te nadmierna akceptacja, niezauwaanie złych zachowa dziecka (czasem niedopuszczanie ich do wiadomoci to niemoliwe, e moje dziecko zrobiło co takiego, to nie ono ), s niekorzystne z punktu widzenia rozwoju dziecka, jego wychowania. Wtedy tak naprawd rodzice nie wyznaczaj dziecku granic zachowania nie dostaje ono sygnałów, kiedy zachowa si niewłaciwie i nie wie jak miałoby si zachowa inaczej, bo albo rodzice si tym nie interesuj, nie przywizuj do tego zasadniczej wagi, albo akceptuj wszystko, obdarzajc dziecko zaufaniem na wyrost. Ju zupełnie trudno dziecku zachowywa si inaczej ni agresywnie, jeli w domu jest zachcane do takiego zachowania ( oddaj mu, nie daj sob pomiata, zemcij si ). Dziecko musi dokładnie wiedzie, jak wolno, a jak nie wolno mu zachowywa si wobec dorosłych, rówieników, obcych osób (anonimowo nie zwalnia od odpowiedzialnoci!). Fakt, e nie zawsze dziecko zachowuje si w sposób przez nas aprobowany. Najpierw musimy si upewni, e nasze dziecko wie, e nie wolno si tak zachowywa i rozumie dlaczego tak jest. Zawsze naley z dzieckiem porozmawia i pozna jego punkt widzenia pozna jego myli i uczucia, które spowodowały takie zachowanie. Niezalenie od okolicznoci, człowiek jest odpowiedzialny za swoje zachowanie i nasze dziecko te musi wiedzie, e jeli odpowiada agresj na agresj, musi liczy si z konsekwencjami swojego zachowania. Moe zachowa si inaczej moe obroni si w sposób nieagresywny, moe zwróci si po pomoc (musie wiedzie, gdzie, do kogo, jak). Po to, aby dziecko rozumiało przyczyny swojego zachowania, nauczyło si samodzielnoci w podejmowaniu decyzji, odpowiedzialnoci, musi ponie konsekwencje swojego postpowania zetkn si w uczuciami przykroci i bólu ze strony innych, wywołanych jego zachowaniem, przeprosi, zadouczyni (naprawi szkod, jeli to jest moliwe). Nie oduczymy dziecka zachowa
agresywnych, jeli dostaje za kar lanie! W ten sposób stosujemy sami agresj i dajemy komunikat agresja jest dopuszczalna, ale tylko dla starszych, silniejszych. Skutki bicia czy psychicznego zncania si nad dzieckiem s dramatyczne w skutkach. Wywołuj krótkotrwały efekt, ale pozostaj głbokie lady w psychice dziecka jego poczuciu godnoci, własnej wartoci. Powikłaniami s zaburzenia emocjonalne, osobowoci oraz włanie wzrost popdów agresywnych. Co zatem rodzice powinni robi, aby wychowanie ich dzieci osignło swój cel doprowadziło do rozwoju osoby wiadomej i odpowiedzialnej, darzcej szacunkiem zarówno siebie (nie pozwalajcej si rani i krzywdzi), jak i innych ludzi, umiejcej osiga własne cele i zaspokaja swoje potrzeby tak, by robi tego kosztem innych. Nie jest to łatwe pytanie. Psychologowie i pedagodzy badaj ten problem od zarania powstania tych nauk. Nauka si rozwija, powstaj nowe teorie i wynikajce z nich sposoby wychowania. Pastwo jako rodzice musicie mie wiadomo, e i Wy moecie korzysta z tej wiedzy, po to by radzi sobie w codziennych trudach wychowania swoich pociech. Jedno jest pewne nie mona ustawa w wysiłkach i cigle doskonali si jako rodzic i wychowawca. Warto! Wojciech Eichelberger, znany polski psycholog, w swojej ksice O co pytaj dzieci. O miłoci i wychowaniu napisał : Wychowanie dziecka jest jak pakowanie walizki, co do niej zapakujesz, to potem z niej wycigniesz. Co maj robi rodzice, aby zapobiega agresji u dzieci: Mdrze kocha swoje dzieci Okreli jasne i zrozumiałe relacje w domu Okreli granice dyscypliny By konsekwentnym w egzekwowaniu wspólnie ustalonych reguł postpowania Stosowa konsekwentn dyscyplin Kształtowa obraz wiata, w którym dla osignicia celu nie trzeba ucieka si do agresji, w którym gardzi si przemoc Dba o rozwijanie zainteresowa, budzenie pasji, umiejtne organizowanie czasu wolnego Rozwija kompetencje społeczne, uczy asertywnoci, tolerancji i empatii Tworzy warunki do rozwoju poprzez moliwo aktywnoci, samodzielnoci, rozmowy i aktywnego słuchania Okazywa szacunek i zaufanie dziecku Tworzy atmosfer yczliwoci i przychylnoci Prezentowa wzory prospołecznych zachowa w sytuacjach konfliktowych
1. Nie krzycz (ewentualnie raz w tygodniu). 2. Nie rób wicej ni trzeba (gdzie za dobra matka, tam nic nie warta córka). 3. Pamitaj o miłoci (jedynie miło przekonuje). 4. Bd gotów do pomocy (dziecko musi wiedzie, e moe na ciebie zawsze liczy). 5. Naucz si mówi (bro moe zwyciy, ale jedynie słowo moe przekona). 6. Pamitaj, aby był zawsze przykładem dla swojego dziecka (słowo to dwik, przykład to dowód). 7. Nie musisz by nieomylny (nazbyt błyszczce lustra olepiaj oczy). 8. Nie zapominajcie o ocenie swojego zachowania (chwila refleksji to nie obwinianie si, ale otrzymywanie siły ze wiadomoci własnych ogranicze). 9. Pamitajcie, abycie byli umiechnici (rodzice, którzy nie lubi wychowywa, minli si ze swoim powołaniem). 10.Nie chciej tego, aby twoje dziecko było inne ni jest (kady człowiek jest cenny, kady człowiek jest niezwykły). Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu Bd towarzyszem dziecka w jego poznawaniu wiata Pomó mu zrozumie, co czuje i co czuj inni Daj mu skrzydła - pielgnuj jego poczucie własnej wartoci Naucz szanowa innych ludzi i siebie Naucz, jak spdza wolny czas i bawi si, nie ranic innych Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu Pomocna literatura: O co pytaj dzieci. O miłoci i wychowaniu W. Eichelberger Jak mówi, eby dzieci nas słuchały. Jak słucha, eby dzieci do nas mówiły A. Faber, E. Mazlish 10 błdów popełnianych przez dobrych rodziców S. Keen Jak rozmawia z dziemi o bardzo wanych sprawach Ch. Schaefer, T. F. DiGeronimo Seria GWP Bezpieczne dziecko co kade dziecko powinno wiedzie E. Zubrzycka Powiedz komu! Gry i zabawy przeciwko agresji R. Portmann
Elbieta Neroj dyrektor Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Brzegu