UMYSŁ SPOŁECZNY dr Mateusz Hohol Wykład 9: Samokontrola
poziom behawioralny poziom poznawczy poziom mózgowy
NA CZYM POLEGA SAMOKONTROLA? Dzięki samokontroli człowiek potrafi wbrew sygnałom płynącym z otoczenia i narzucającym się schematom działania zmienić przebieg swoich procesów poznawczych i zachowania dla realizacji celów, które bez udziału samokontroli nie zostały osiągnięte. Chuderski, 2010
OBSZARY SAMOKONTROLI kontrola myśli (np. unikanie przykrych wspomnień) kontrola emocji (np. próba zmiany nastroju) kontrola impulsów (np. opieranie się pokusie zjedzenia cukierka) kontrola zachowania (np. podnoszenie się po porażce, dopasowywanie celów do możliwości) za Baumeister, 2011
SAMOKONTROLA U INNYCH NACZELNYCH Hampton (2001): zadaniem rezusów jest rozróżnianie obiektów: jeśli uda im się uda otrzymują cenną nagrodę, w przypadku niepowodzenia nie otrzymują nagrody i muszą odczekać jakiś czas do podjęcia kolejnej próby Po niepowodzeniu rezusy mogą ominąć problem, a także karencję i dostać mniejszą nagrodę Rezusy omijają tylko zadania, z którymi trudno jest sobie poradzić Tomasello (2014) spekuluje, że oprócz wyobrażania sobie scenariuszy mają widzę na temat własnych ograniczeń poznawczych
NIE MYŚL O BIAŁYCH NIEDŹWIEDZIACH!
CZY MOŻNA PRZEWIDZIEĆ SUKCES ŻYCIOWY DZIECKA? ROY BAUMEISTER VS MARTIN SELIGMAN
film dostępny na: https://www.youtube.com/watch?v=qx_oy9614hq
Walter Mischel et al. (J Pers Soc Psych, 1972; et al, Science, 1989)
ZDOLNOŚĆ DO ODRACZANIA GRATYFIKACJI V = A / (1 + k x D) V - subiektywna użyteczność A - wielkość nagrody D - czas odroczenia k - indywidualny współczynnik impulsywności dyskontowanie hiperboliczne
Moffitt et al, A Gradient of Self-Control Predicts Health, Wealth, and Public Safety, 2011
METAFORA: SAMOKONTROLA TO MIĘSIEŃ ROY BAUMEISTER
METAFORA: SAMOKONTROLA MIĘSIEŃ Według Baumeistera (Kulturowe zwierzę, PWN 2011, s. 327-328): Siła woli działa podobnie jak mięsień. Ma ograniczone zasoby siły. Jeżeli zaangażujemy się w jeden akt samokontroli, zdolność do kontrolowania siebie w inny sposób się zmniejsza. Ludzie przeżywając stres: ( ) używają siły samoregulacji, żeby poradzić sobie z dotrzymaniem terminu czy innymi problemami, i nie zostaje im już dość siły, by regulować wybuchy emocji ( ), podtrzymywać dobre nawyki ( ) i opierać się pokusom. Siłę samokontroli przywraca wypoczynek, np. sen. Są też pewne oznaki, że można ją wzmocnić przez regularne ćwiczenia ( ). Zachowanie dobrej postawy, czekanie na swoją kolej, mycie zębów, walka z pokusami mają wartość wykraczającą daleko poza natychmiastowe wyniki praktyczne: wzmacniają zdolność <<ja>> do kontrolowania siebie na wiele różnych sposób.
Roy Baumeister
Muraven, Tice & Baumeister, 1998
Vohs et al, 2008
NIE MA GLUKOZY, NIE MA SIŁY WOLI!
I PARADOKS SAMOKONTROLI: ABY KONTROLOWAĆ SWÓJ POPĘD DO SŁODYCZY POTRZEBUJESZ CUKRU!
II PARADOKS SAMOKONTROLI: ABY NIE JEŚĆ, OSOBA NA DIECIE POTRZEBUJE SIŁY WOLI, ALE ABY MIEĆ SIŁĘ WOLI, OSOBA NA DIECIE MUSI JEŚĆ.
Postanowienia noworoczne
samokontrola (cecha podmiotowa) funkcje wykonawcze (elementarne procesy kontroli poznawczej)
człowiek to skąpiec poznawczy (Fiske & Taylor, 1991) balistyczność procesów poznawczych (Nęcka et al, 2008)
KTO TYM RZĄDZI? Homunkulus?
KAHNEMAN & TVERSKY System 1 ( myślenie szybkie ) automatyczny nieświadomy irracjonalny (podatny na błędy poznawcze) domyślny System 2 ( myślenie wolne ) sprawujący kontrolę świadomy racjonalny (unika błędów poznawczych) uruchomiany tylko czasami
FUNKCJE WYKONAWCZE (MIYAKE ET AL., 2000)
FUNKCJE WYKONAWCZE (MIYAKE ET AL., 2000) przerzutność (shifting) kontrola przełączania się pomiędzy procesami (switching) podtrzymanie schematu działania podczas wykonywania drugiego zadania hamowanie (inhibition) hamowanie zautomatyzowanej reakcji hamowanie interferencji odświeżanie informacji w pamięci roboczej (updating) pętla fonologiczna/szkicownik wzrokowo-przestrzenny (Baddeley)
PRZERZUTNOŚĆ zadania typu: pamiętaj, aby co drugi element zmienić regułę Test Sortowania Kart z Wisconsin zadania ze switchingiem endogennym
HAMOWANIE czerwony zielony czerwony niebieski zielony Wieża Hanoi test Stroopa sygnał stopu
EMOCJONALNY TEST STROOPA
EMOCJONALNY TEST STROOPA
ODŚWIEŻANIE najpierw prezentowany jest ciąg cyfr, zaś następnie tylko jedna cyfra z prośbą o ocenę, czy była ona w zestawie czy też nie Badani widzą sekwencję znaków eksponowanych ze stałą prędkością. M a j ą z a r e a g o w a ć n a fi g u r ę prezentowaną n próbek wcześniej Test Sternberga n-wstecz (n-back)
POZIOM NEURONALNY
KLASYCZNE WYNIKI Test Sortowania Kart Wisconsin (Berman et al, 1995, Ragland et al, 1997) grzbietowo-boczna kora przedczołowa (dlpfc), okolice bieguna czołowego, przyśrodkowe dolne okolice ciemieniowe, potyliczne i skroniowe nadoczodołowe części PFC Wieża Hanoi przednia kora zakrętu obręczy (ACC), okolice ciemieniowe, móżdżek, dlpfc, kora brzuszno-boczna Test Stroopa (Jonides et al, 2002, MacDonald et al, 2000) różne obszary PFC (szczególnie dlpfc), ACC Zadanie n-back (n-wstecz) (Braver et al, 1997, im więcej n tym silniejsza aktywacja) dlpfc, dolne okolice przedczołowe i ciemieniowe
ACC przednia część kory zakrętu obręczy: monitorowanie konfliktu dlpfc grzbietowo-boczna kora przedczołowa: -rozwiązywanie konfliktów -nakierowanie uwagi na cel metaanaliza: Duncan & Owen, 2000
PROSZĘ OBEJRZEĆ prof. dr hab. Edward Nęcka YouTube: Śniadanie Mistrzów podczas Copernicus Festival 2014 https://www.youtube.com/ watch?v=uyxakqoovce