Wykład 2 Rachunki narodowe Plan wykładu 1. Pomiar dochodu w gospodarce otwartej 2. Bilans płatniczy 3. Rachunki dochodu i bilans płatniczy 4. Kryzys europejski 5. Globalne nierównowagi 1
1. Pomiar dochodu w gospodarce otwartej 1/3 Produkt Krajowy Brutto (PKB): Rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki produkcji wykorzystane na terenie danego kraju. Dochód Narodowy Brutto (DNB): Wartość dóbr i usług wytworzonych przez czynniki produkcji należące do rezydentów (~obywateli) danego kraju. DNB = PKB + dochody netto z tytułu własności i pracy za granicą 1. Pomiar dochodu w gospodarce otwartej 2/3 Stosunek PKB/DNB w roku 2010 1,6 1,5 GNQ 1,4 LUX 1,3 1,2 1,1 1 0,9 MDA CHE CZECHL ITAAUTTURINDVENBRAPERZAFEGYPRYGRCARG POLRUSDZAVNMBOL HUNESTUN JPNDNKFRADEUSAUSANORGBRKORCHN 2
1. Pomiar dochodu w gospodarce otwartej 3/3 Stosunek PKB/DNB w roku 2010 1,07 CZE CHL 1,05 1,03 1,01 0,99 0,97 KOR CHN GBR USA DEU DNK FRA SAU NOR JPN ZAF BRA EGY TUR PER VEN ITA IND AUT POL GRC PRY ARG EST BOL DZA HUN VNM RUS TUN 2. Bilans płatniczy 1/6 Bilans płatniczy to rejestr napływu i odpływu dewiz towarzyszący transakcjom przeprowadzanym z zagranicą Bilans składa się z dwóch zasadniczych części Rachunku bieżącego (obejmuje niefinansowe transakcje międzynarodowe, głównie wymianę towarów i usług. Najważniejszą częścią jest bilans handlowy) Rachunku finansowego (Rachunek finansowy opisuje zobowiązania pieniężne wobec zagranicy i należności od cudzoziemców. Obejmuje m.in. inwestycje bezpośrednie oraz portfelowe) 3
2. Bilans płatniczy 2/6 Zasadą bilansu płatniczego jest, że suma wszystkich jego pozycji musi wynosić zero. Deficyt w rachunku obrotów bieżących powinien być równoważony nadwyżką w rachunku finansowym, czyli pożyczkami zagranicznymi. W praktyce jednak nie zawsze udaje się pozyskać wystarczające środki zza granicy. Wtedy angażowane są zagraniczne środki pieniężne pozostające w dyspozycji banku centralnego. (bank centralny finansuje tzw. deficyt bilansu płatniczego) 2. Bilans płatniczy 3/6 Schemat bilansu płatniczego A. RACHUNEK BIEŻĄCY (CA) 1. Saldo obrotów towarowych i usług 2. Saldo dochodów (wynagrodzenie pracowników, dochody z inwestycji) 3. Saldo transferów bieżących transfery realne bądź finansowe, które mają natychmiastowy lub nieodległy w czasie wpływ na konsumpcję) B. RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY (FA) 1. Rachunek kapitałowy (zakup licencji, znaków towarowych oraz transfery kapitałowe, np. umorzenia długów, transfery europejskie) 2. Rachunek finansowy 2.1 Inwestycje bezpośrednie 2.2 Inwestycje portfelowe 2.3 Pozostałe inwestycje C. OFICJALNE AKTYWA REZERWOWE 4
2. Bilans płatniczy 4/6 Przykład: Bilans płatniczy w przypadku CA=0 2. Bilans płatniczy 5/6 Bilans płatniczy w Polsce 150 000 100 000 50 000 0-50 000-100 000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 rachunek bieżący rachunek kapitałowy rachunek finansowy aktywa rezerwowe 5
2. Bilans płatniczy 6/6 Rachunek finansowy bilansu płatniczego w Polsce 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0-20 000-40 000-60 000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 inwestycje bezpośrednie inwestycje portfelowe pozostałe inwestycje 3. Rachunki dochodu i bilans płatniczy 1/3 Tożsamość rachunku dochodu narodowego w gospodarce zamkniętej: Y C I G PKB (Y) jest wartością wszystkich produktów finalnych wytworzonych na terenie kraju. Od strony wydatków, PKB składa się z konsumpcji, inwestycji i wydatków rządowych (na zakup dóbr i usług). 6
3. Rachunki dochodu i bilans płatniczy 2/3 W gospodarce otwartej część wytworzonego produktu jest sprzedawana w kraju, natomiast reszta jest eksportowana (ozn. X) Jednocześnie część wydatków rezydentów jest przeznaczona na zakup dóbr, wytworzonych za granicą (ozn. M) Y C I G X M C I G NX gdzie NX oznacza eksport netto (saldo handlowe) 3. Rachunki dochodu i bilans płatniczy 3/3 Tożsamość rachunku dochodu narodowego w gospodarce otwartej: DNB C I G NX dochody DNB C G NX dochody I S CA Niewykorzystana na pokrycie wydatków część dochodu narodowego stanowi oszczędności narodowe. WNIOSEK: Ujemne saldo CA stanowi dodatkowe źródło finansowania inwestycji narodowych. 7
4. Kryzys europejski 1/13 Mobilność kapitału pozwala otrzymywać nierównowagę zewnętrzną: oszcz. - inw. S I CA bilans obrotów biez. Typowe kraje Północy Niemcy, Francja, Finlandia, Holandia mają dodatnie saldo obrotów bieżących w odróżnieniu od typowych krajów Południa Grecji, Portugalii, Hiszpanii i Irlandii. 4. Kryzys europejski 2/13 Saldo obrotów bieżących w proc. PKB w krajach Północy i Południa 8
4. Kryzys europejski 3/13 Na różnice Północ Południe złożyło się zarówno saldo handlowe (NX), jak i dochody netto z zagranicy 4. Kryzys europejski 4/13 Dominujący (do niedawna) pogląd: w unii monetarnej NIE ISTNIEJE problem nadmiernego deficytu. Przykład: dostosowania w krajach o najwyższych deficytach w strefie i poza nią: 9
4. Kryzys europejski 5/13 W strefie euro rozliczenia miedzy bankami centralnymi są dokonywane za pośrednictwem TARGET2: Trans-European Automated Real time Gross settlement Express Transfer System 2. Przykład: działanie systemu TARGET2 w przypadku zobowiązania banku A wobec banku B 4. Kryzys europejski 6/13 Zgodnie z rachunkiem BP musi zachodzić: CA FA RES 0, czyli CA prywatne przeplywy kapitalu oficjalne przeplywy kapitalu 0 W strefie euro na oficjalne przepływy kapitału składają się: Oficjalne aktywa rezerwowe Finansowanie przez TARGET2 (pozycja netto NCB wobec ECB) Finansowania w ramach programów IMF Finansowanie w ramach SMP (Securities Market Programme) 10
4. Kryzys europejski 7/13 Salda TARGET2 wybranych krajów w mld euro 4. Kryzys europejski 8/13 Rynki straciły zaufanie do niektórych członków strefy (niebieska linia całkowity napływ kapitału, czerwona napływ kapitału prywatnego w % PKB) 11
4. Kryzys europejski 9/13 Rynki straciły zaufanie do niektórych członków strefy (niebieska linia całkowity napływ kapitału, czerwona napływ kapitału prywatnego w % PKB) 4. Kryzys europejski 10/13 Znaczenie zobowiązań w systemie TARGET2 stało się największe w krajach, które finansowały swoje deficyty CA napływem kapitału KRÓTKOTERMINOWEGO: Grecja, Portugalia Hiszpania. Członkostwo w unii monetarnej pozwoliło odwlekać konieczne dostosowania nierównowagi CA. Problem pomogłoby rozwiązać zwiększenie wymagań odnośnie zabezpieczeń kredytów zaciąganych przez NCB w ECB kraje Południa nie mogłyby zwiększać popytu na płynność, o jakość aktywów ich banków centralnych maleje. 12
4. Kryzys europejski 11/13 Dekompozycja napływu kapitału do Grecji (w % PKB) 4. Kryzys europejski 12/13 Dekompozycja napływu kapitału do Hiszpanii (w % PKB) 13
4. Kryzys europejski 13/13 Dekompozycja napływu kapitału do Portugalii (w % PKB) 5. Globalne nierównowagi Saldo rachunków obrotów bieżących w procentach światowego PKB 14