DEPRESJA I. Etiologia depresji u dzieci i młodzieży Czynniki biologiczne Uwarunkowania genetyczne Urazy okołoporodowe Nieprawidłowe funkcjonowanie osi przysadka-podwzgórze-nadnercza Depresja towarzyszy takim chorobom jak: Choroby infekcyjne Zaburzenia neurologiczne Zaburzenia endokrynologiczne Zaburzenia hormonalne Inne choroby np. niedokrwistość Wpływ przyjmowania leków np. doustne środki antykoncepcyjne Czynniki psychospołeczne Śmierć bliskiej osoby Dysfunkcja i ubóstwo rodziny Zaniedbywanie dziecka i stosowanie wobec niego przemocy Separacja od rodziców w okresie wczesnego dzieciństwa Choroby psychiczne i somatyczne rodziców Uzależnienia członków rodziny Niepowodzenia szkolne Negatywny obraz siebie i niskie poczucie wartości Etiologia depresji wyjaśnienie psychoanalityczne i poznawcze Etiologia psychoanalityczna Psychoanalitycy twierdzą, że żeby rozwinęła się depresja, to podczas pierwszego roku życia potrzeby dziecka były albo niedostateczne albo nadmiernie zaspokajane. Zablokowanie rozwoju psychoseksualnego w ten sposób powoduje nadmierną zależność osoby od innych osób w utrzymaniu oceny własnej osoby. Osoby nadmiernie zależne nie rozluźniają więzi z osobą utraconą. Złość do osoby utraconej, za to, że odeszła jest kierowana do siebie. Złość skierowana do siebie jest podstawą depresji. Etiologia poznawcza Koncepcja triady poznawczej Aarona Becka jest związana z negatywnymi przekonaniami dotyczącymi: Własnej osoby Świata Przyszłości Myśli depresyjne wpływają na pojawienie się uczuć depresyjnych, te z kolei wywierają wpływ na myśli i tak działa mechanizm błędnego koła. Negatywna interpretacja zdarzeń życiowych aktywuje nastrój depresyjny.
II Symptomatyka 2.1 Obraz kliniczny depresji u dzieci i młodzieży Jedynym wyróżnikiem epizodu depresyjnego dzieci i młodzieży jest występowanie objawu rozdrażnienia zamiast obniżenia nastroju oraz brak oczekiwanych przyrostów masy ciała zamiast spadku wagi. Objawy poznawcze: Myślenie depresyjne Niska samoocena Poczucie beznadziejności Pesymizm Poczucie winy Poczucie bezwartościowości, bycia ciężarem dla innych Myśli samobójcze Spowolnienie toku myślenia Zaburzenia koncentracji, pamięci Trudności z podejmowaniem decyzji Objawy biologiczne : Utrata zainteresowań i zadowolenia z aktywności zwykle sprawiających przyjemność Osłabiona reakcja emocjonalna na przyjemne wydarzenia Wczesne budzenie się Zahamowanie lub pobudzenie psychoruchowe Dobowe wahania samopoczucia Utrata apetytu Spadek masy ciała Spadek libido Objawy psychotyczne : Inne objawy : Urojenia depresyjne Omamy zgodne z nastrojem Lęk wolnopłynący, nie wiadomo przed czym Lęk w postaci napadów paniki, lęku społecznego, fobii 2.2 Typy zaburzeń depresyjnych 2.2.1 Epizod depresyjny Do diagnozy epizodu depresyjnego objawy muszą występować przynajmniej przez 2 tygodnie. Podczas epizodu depresyjnego nastrój depresyjny utrzymuje się codziennie przez większość dnia.
Nastrój depresyjny to brak umiejętności cieszenia się, martwienie się wszystkim, uczucie przygnębienia, spostrzeganie świata w czarnych kolorach Anhedonia utrata zdolności do przeżywania przyjemności Kolejne objawy epizodu depresyjnego to : Nieuzasadnione poczucie winy Zmniejszona zdolność myślenia Pobudzenie lub spowolnienie 2.2.2. Uporczywe zaburzenia nastroju ( afektywne) A. Dystymia - stałe lub stale nawracające obniżenie nastroju, które trwa co najmniej rok. Aby zdiagnozować dystymię muszą wystąpić co najmniej trzy spośród następujących objawów: Ograniczenie aktywności Bezsenność Utraty wiary w siebie Uczucie braku nadziei Trudności z koncentracją Anhedonia Utrata zainteresowania seksem Osobę cierpiącą z powodu dystymii charakteryzuje pesymizm dotyczący przyszłości oraz tendencja do rozpamiętywania przeszłości, wycofanie z kontaktów społecznych i zwiększona z tym rozmowność oraz dostrzegalna nieumiejętność radzenia sobie ze zwykłymi obowiązkami dnia codziennego. B. Cyklotymia ( łagodne zaburzenie dwubiegunowe) - przez przynajmniej dwa lata występuje wiele okresów hipomaniakalnych i wiele okresów obniżonego samopoczucia. 2.2.3. Epizod maniakalny * wzmożony, ekspansywny i drażliwy nastrój * urojenia i nastawienia wielkościowe * zmniejszenie liczby godzin snu i powiązana z tym wzmożona aktywność i problemy z koncentracją uwagi 2.2.4. Epizod hipomaniakalny
- przynajmniej przez 4 dni wyraźnie, trwale podwyższony, ekspansywny lub drażliwy nastrój + trzy lub więcej z następujących objawów: * wyolbrzymiona samoocena * Zredukowana potrzeba snu * gonitwa myśli * łatwe rozpraszanie uwagi * pobudzenie psychoruchowe * podejmowanie zachowań ryzykownych 2.2.5. Epizod mieszany Aby zdiagnozować epizod mieszany, prawie każdego dnia podczas co najmniej jednego tygodnia występują jednocześnie objawy spełniające kryteria na epizod depresyjny i epizod maniakalny. III Metodyka rozpoznawania symptomów w poszczególnych stadiach i przedziałach wiekowych 3.1. Stadia depresji Łagodny epizod depresyjny faza zniechęcenia - muszą wystąpić przynajmniej cztery objawy depresyjne. Dziecko jest w stanie z pewnym trudem wypełniać swoje obowiązki. Epizod umiarkowany faza zwątpienia występuje co najmniej sześć objawów depresyjnych. Występują wyraźne trudności z wypełnianiem obowiązków, występują objawy somatyczne. Epizod ciężki faza rozpaczy występują wszystkie objawy depresji oraz co najmniej cztery inne: Omamy spostrzeżenia, które występują bez odpowiadającym im bodźców w otoczeniu chorego Urojenia utrwalone i fałszywe przekonania, których nie można zmienić przemawiając do rozsądku chorego Myśli samobójcze pojawiają się najczęściej w momencie przeciążenia stresem, sytuacji kryzysowej o zróżnicowanej etiologii Próby samobójcze stanowią wszystkie świadome zachowania autodestrukcyjne zagrażające życiu Do czynników ryzyka samobójstwa zaliczamy : Wielokrotne ponawianie prób samobójczych Doświadczenia przemocy psychicznej i fizycznej Przemoc seksualna
Diagnoza depresji, zaburzeń zachowania, psychozy schizofrenicznej lub uzależnienie od środków psychoaktywnych Niska samoocena Poczucie samotności i izolacji Problem samobójstw i prób samobójczych w najbliższym otoczeniu Samobójstwo, śmierć kolegi, przyjaciela Wpływ informacji o samobójstwach w mediach Komunikaty dziecka o chęci popełnienia samobójstwa zawsze należy traktować poważnie. Osoby z otoczenia dziecka, które zauważą symptomy suicydalne mają obowiązek poinformowania o tym fakcie rodziców dziecka. 3.2. Przedziały wiekowe 3.2.1. Niemowlęctwo Depresja u niemowląt przebiega w trzech fazach: aktywnego protestu, rozpaczy i fazy depresyjnego zwątpienia. Depresyjny nastój u niemowląt manifestuje się pogorszeniem stanu fizycznego, regresem w rozwoju, zaburzeniami snu oraz stuporem to wyraźnie obniżenie reaktywności na bodźce i zmniejszenie aktywności. Pojawiają się również stereotypie i zachowania autoerotyczne. 3.2.2 Okres przedszkolny - objawy somatyczne, zmniejszenie aktywności psychoruchowej, eskalacja problemów natury społecznej, dzieci wyglądają na przygnębione 3.2.3. Depresja u adolescentów - uczucie niepokoju, zmienność nastroju, anhedonia i zachowania autoagresywne, drażliwość Wg. A. Kępińskiego depresja okresu młodzieńczego może przyjmować jedną z czterech postaci: Postać apatyczno abuliczna zaniedbania wyglądu zewnętrznego, unikanie kontaktu społecznego, izolacja, brak aktywności Postać buntownicza nadmiar energii, wybuchy złości, kłótliwość, sprzeciwianie się normami Postać labilna zmienność nastroju, okresy buntowania się, poczucie winy i żalu 3.3 Depresja a wiek i płeć dziecka
Im starsze dziecko, tym częściej diagnozowane są takie objawy jak anhedonia, poczucie bezradności i beznadziejności, zahamowania motoryczne, zmniejsza się natomiast nasilenie dolegliwości somatycznych, depresyjnego wyglądu oraz niskiej samooceny. W okresie adolescencji dziewczęta manifestują dwa lub trzy razy więcej objawów niż chłopcy. 3.4. Depresja u dzieci i młodzieży a diagnoza różnicowa U młodszych dzieci depresji współtowarzyszą takie zaburzenia jak: nadmierny lęk separacyjny, ADHD, mimowolne moczenie się i zanieczyszczanie kałem, zaburzenia opozycyjno buntownicze. U starszych dzieci depresji współtowarzyszą takie zaburzenia jak: zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania, syndrom chronicznego zmęczenia, zaburzenia odżywiania, nadużywanie substancji psychoaktywnych. IV. Wybrane formy zaburzeń psychicznych i lękowych w okresie dzieciństwa i dorastania Zaburzenia lękowe lęk przybiera wymiary patologiczne gdy stale dominuje w zachowaniu dziecka i prowadzi do zaburzeń. Lęk przybiera maskę objawów somatycznych. Lęk separacyjny to obawa przed rozstaniem z opiekunem Uogólnione zaburzenia lekowe stałe nadmierne zamartwianie się Lęk społeczny w dzieciństwie Zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie 4.2 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej - schorzenie neurorozwojowe, którego objawy układają się w trzy grupy: * zaburzenia koncentracji uwagi * kłopoty z kontrola własnej impulsywności * nadmierna aktywność ruchowa Występuję u 3% - 5% populacji, częściej u chłopców. Etiologia : Czynniki genetyczne Urazy okołoporodowe
Uszkodzenia CUN Trudności dziecka z ADHD występują w trzech obszarach: Brak uwagi Nadmierna aktywność Impulsywność Problemy, które mogą wiązać się z ADHD: Konsekwencje zdrowotne Słabsze w stosunku do możliwości osiągnięcia szkolne Niska samoocena Konfliktowość Osobowość antyspołeczna, zaburzenia zachowania, depresja, zaburzenia lękowe Możliwość popełnienia samobójstwa Uzależnienia od substancji psychoaktywnych Problemy somatyczne Zaburzenia snu 4.3 Mutyzm wybiórczy ( selektywny) - przewlekła odmowa mówienia w określonych sytuacjach społecznych, w których wymaga się od dziecka ekspresji słownej, pomimo mówienia w innych sytuacjach - minimum 1 miesiąc - prawidłowy poziom rozumienia mowy - etiopatogeneza: nieprawidłowa struktura rodziny, stres, trauma - terapia : eliminacja objawów, poprawienia sytuacji rodzinnej, ćwiczenia emisji głosu 4.4 Moczenie mimowolne Utrzymywanie się mimowolnego oczenia dziennego o nocnego po ukończeniu przez dziecko 4 r. ż. Powinno budzić niepokój, a po ukończeniu 5 r. ż. Jest zjawiskiem nieprawidłowym. Etologia : Zakażenia układu moczowego Zbyt mała pojemność pęcherza Trudne emocjonalne wydarzenia
4.5. Uzależnienia wśród dzieci i młodzieży W okresie adolescencji uzależnieniu towarzyszy eksternalizacja problemów, która przejawia się zachowaniami opozycyjno buntowniczymi oraz zaburzeniami socjalizacji. W późniejszym okresie natomiast uzależnienie łączy się z internalizacją problemów, która przejawia się zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi i poczuciem alienacji. Czynniki zwiększające ryzyko uzależnienia: Wychowanie w rodzinie i środowisku rówieśniczym, w których panuje przyzwolenie na zażywanie środków psychoaktywnych Występowanie w rodzinie chorób Brak pozytywnych relacji i patogenne postawy rodzicielskie Obciążenie genetyczne Zaburzenia psychiczne Cechy tempera mentalne Używanie szkodliwe to sposób przyjmowania substancji psychoaktywnych, który powoduje szkody somatyczne i psychiczne mające z nimi bezpośredni związek. 4.6. Zaburzenia osobowości Zaburzenia osobowości to zaburzenia struktury charakteru i sposobu zachowania. A) Osobowość schizotypowa urojenia ksobne, zachowania będące pod wpływem dziwnych przekonań, iluzje, dziwaczny wygląd, zachowanie, lęk społeczny B) Osobowość schizoidalna brak potrzeby bliskich związków, brak zainteresowania kontaktami seksualnymi, chłód emocjonalny C) Osobowość paranoidalna ustawiczne podejrzenie o byciu wykorzystywanym i oszukiwanym, podważanie lojalności i wiarygodności bliskich D) Osobowość typu borderline gorączkowe usiłowania by nie dopuścić do porzucenia, niestabilne związki, zaburzenia tożsamości, zachowania ryzykowne, samookaleczenia, uczucie pustki, niekontrolowany gniew E) Osobowość antyspołeczna powtarzające się łamanie zasad, reguł, bójki, napaści, grożenia, okrucieństwo, gwałt, brak wyrzutów sumienia F) Osobowość narcystyczna wyolbrzymione poczucie własnej ważności, fiksacja na fantazjach o piękności, wspaniałości, idealnej miłości, potrzeba nadmiernego podziwu G) Osobowość histroniczna poczucie dyskomfortu w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi, nadmierna koncentracja na własnym wyglądzie, nadmierna draatyczna ekspresja emocji, łatwość ulegania sugestii H) Osobowość unikająca obawa przed krytycyzmem, zahamowania przed niepewnymi kontaktami
I) Osobowość zależna - potrzeba nadmiernej rady i dodawania otuchy, potrzeba, by inni wzięli odpowiedzialność za większość obszarów życia J) Osobowość obsesyjno kompulsywna zaabsorbowanie szczegółami, listami, porządkiem, organizacją, zasadami lub harmonogramami tak silne, że zostaje zagubiony cel aktywności. Opracowała: A. Wałęsa