Projekt Podlaska Sieć Partnerstw na rzecz Ekonomii Społecznej nr POKL.07.02.02-20-016/09 Potencjał społeczności lokalnej-podstawowe informacje Praca powstała na bazie informacji pochodzących z publikacji R. J. Chaskin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału społeczności lokalnej., [w:] T. Kaźmierczak, Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko., Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007 Białystok 2010
Przez termin,,potencjał rozumiemy najczęściej zdolność, moŝliwość działania i osiągnięcia zamierzonych celów. Zaś zestawiony z wyrazem,,społeczny oznacza potencjał odnoszący się do społeczeństwa, powstający, tworzący się w społeczeństwie oraz realizowany w społeczeństwie, przez społeczeństwo, związany z tym społeczeństwem. MoŜe być równieŝ odniesiony do społeczności, czyli ludzi określonego środowiska. 1 W naszych rozwaŝaniach w szczególny sposób odniesiemy się do potencjału społeczności lokalnej. Społeczność lokalna natomiast to wyodrębniona grupa stanowiąca część całości państwowej i całości społeczeństwa Ŝyjąca w ramach tego państwa, a przede wszystkim w ramach ogólnej kultury. 2 Społeczność lokalna moŝe więc być wyodrębniona zarówno pod względem geograficznym (wydzielona określonymi granicami administracyjnymi), jak i umownym ze względu na fakt posiadania przez mieszkańców określonego terenu wspólnych cech, zainteresowań czy teŝ celów. 3 W literaturze spotykamy się z róŝnymi podejściami do definiowania terminu potencjału społeczności lokalnej. WyróŜniamy następujące podejścia: 4 skupiające się na lokalnych rezerwach opisywanych przez pryzmat zaangaŝowania mieszkańców, umiejętności, zasobów oraz umiejętności rozwiązywania problemów formułowane w odniesieniu do konkretnego programu, określonej instytucji; podkreślające szczególnie waŝne znaczenie udziału poszczególnych mieszkańców danej społeczności lokalnej w procesie budowania relacji, planowania rozwoju lokalnego, podejmowania decyzji i działania; zawęŝające znaczenie potencjału społeczności lokalnej, w celu odniesienia go do konkretnej dziedziny Ŝycia; rozszerzające znaczenie, przez co potencjał społeczności lokalnej jest rozumiany jako umiejętność społeczności lokalnej do poŝądania za własnymi celami i we własnym kierunku lub teŝ jako całość zasobów ulokowanych na poziomie 1 Słownik języka polskiego, 1989 [w:] L. Kowalczyk, Wiedza a potencjał społeczny i rozwój regionalny, s. 2, www.lucjankowalczyk.com 2 L. Kowalczyk, Wiedza a, s. 2, www.lucjankowalczyk.com 3 R. J. Chaskin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału społeczności lokalnej., [w:] T. Kaźmierczak, Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko., Instytut Spraw Publicznych, warszawa 2007, s. 38 4 R. J. Chaskin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału, s. 42-43
społeczności lokalnej, zarówno indywidualnych, jaki i zbiorowych kształtowanych przez otoczenie zewnętrzne, które ogranicza się do wspierania sukcesu społeczności lokalnej. Reasumując potencjał społeczności lokalnej powstaje w wyniku interakcji pomiędzy trzema zmiennymi: kapitałem ludzkim, kapitałem społecznym oraz zasobami organizacji, które istnieją w danej społeczności lokalnej i które mogą być wykorzystane do rozwiązywania wspólnych problemów, a takŝe do poprawy lub utrzymania dobrobytu danej społeczności lokalnej. MoŜe być on realizowany przez formalne procesy społeczne lub w ramach zorganizowanych działań jednostek, organizacji i sieci społecznych, które istnieją wśród nich i między nimi oaz w większych systemach wewnątrz których mieści się dana społeczność lokalna. 5 Istnieje szereg podejść do definiowania potencjału społeczności lokalnej, w zatem i multum definicji tego pojęcia, wszystkie jednak zawierają pewne elementy wspólne, a wśród nich są: 6 zasoby, w tym umiejętności ludzi; sieci relacji - zarówno w sensie emocjonalnym, jak i instrumentalnym; przywództwo; wsparcie dla procesów sprzyjających zaangaŝowaniu się członków społeczności lokalnej we wspólne działania i rozwiązywanie problemów Całkowity potencjał społeczności lokalnej jest funkcją określonych cech, które tworzą podstawę do jego działania: 7 poczucie toŝsamości ze społecznością lokalną; angaŝowanie się członków społeczności we wspólne sprawy; umiejętność rozwiązywania problemów; dostęp do zasobów ekonomicznych, politycznych, ludzkich i materialnych. Poszczególne cechy potencjału społeczności lokalnej nie występują z takim samym natęŝeniem w kaŝdej społeczności. Dana społeczność nie musi posiadać określonego 5 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału, s. 37-38 6 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału, s. 43 7 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie, s. 47
poziomu kaŝdej z cech, aby moŝna było uznać, iŝ posiada potencjał, wystarczy, aby kaŝda z cech się pojawiła nawet w minimalnym stopniu. 8 Potencjał społeczności lokalnej jest wykorzystywany na trzech poziomach działania społecznego: 9 jednostki, odnosi się do kapitału ludzkiego i przywództwa sprawowanego przez liderów, zwłaszcza do umiejętności, wiedzy i zasobów poszczególnych mieszkańców oraz ich zaangaŝowania w przedsięwzięcia na rzecz poprawy sytuacji społeczności lokalnej; organizacji, jest uruchamiany w ramach podmiotów grupowych np. lokalne instytucje, lokalne oddziały większych instytucji oraz mniejsze grupy zorganizowane. Przejawia się on na tym poziomie w umiejętnościach grup do wypełniania swych funkcji w odpowiedzi na potrzeby społeczności w sposób skuteczny i efektywny, tworząc całościowy system lokalny połączony z większymi systemami istniejącymi poza społecznością lokalną; sieci stowarzyszeń, czyli w ramach relacji między ludźmi, grupami nieformalnymi i organizacjami sformalizowanymi. Sieci pozytywnych relacji społecznych łączą ludzi i budują między nimi zaufanie, dają im wsparcie i podtrzymują zasadę równego dostępu do zasobów, nazywany kapitałem społecznym. Potencjał społeczności lokalnej w praktyce bardzo często nie ogranicza się jedynie do jednego określonego poziomu, lecz funkcjonuje na kilku poziomach jednocześnie. Funkcje potencjału społecznego traktowane są jako specyficzne działania, jakie społeczność lokalna moŝe wykonywać dzięki właśnie temu, Ŝe posiada taki potencjał. Wymiar funkcji odnosi się do zamiaru zaangaŝowani poszczególnych cech na odpowiednich poziomach działania społecznego, by mogły zostać zrealizowane określone funkcje tj. planowanie, zarządzanie, produkowanie dóbr i usług, informowanie, organizowanie, mobilizowanie mieszkańców określonego terenu do wspólnego działania. Realizacja tych funkcji ma na celu doprowadzenie do osiągnięcia dwóch rezultatów: zwiększenie trwałego potencjału społeczności lokalnej oraz uzyskanie innych, szczególnie 8 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału, s. 53 9 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie, s. 54-57
poŝądanych warunków dla danej społeczności (np. lepsze usługi, większy wpływ na podmioty podejmujące decyzje w zakresie polityki społecznej, oŝywienie lokalnej przedsiębiorczości). 10 Czynniki kształtujące potencjał społeczności lokalnej, są to okoliczności, które mogą ułatwić lub utrudnić rozwój tegoŝ potencjału oraz celowych działań ukierunkowanych na jego budowanie. Wpływają one na poziom tego potencjału w danej społeczności lokalnej oraz na moŝliwość jego wykorzystania do realizacji określonych celów. Dzielimy je na pośredniczące (np. potrzeba bezpiecznego miejsca lub systemu bezpieczeństwa wewnątrz wspólnoty) i makrostrukturalne (struktura moŝliwości rozwoju gospodarczego regionu, wpływy migracji i segregacji rasowej, nierówny podział zasobów). 11 Potencjał społeczności lokalnej moŝe być wzmacniany przez dwojakiego rodzaju interakcje między jego trzema podstawowymi wymiarami lub interakcje strategiczne. Te ostatnie polegają na róŝnym połączeniu trzech wymiarów potencjału społeczności lokalnej oraz na połączeniu czterech róŝnych strategii działania: 12 przywództwo, ukierunkowane jest na umiejętności, poświecenie, zaangaŝowanie i skuteczność osób, które mają być liderami w procesie budowania społeczności lokalnej; rozwój organizacyjny, to tworzenie nowych lub wzmacnianie istniejących organizacji, tak by mogły lepiej wykonywać powierzone im zadania i podejmować nowe wyzwania; organizowanie się społeczności, zwraca się tu szczególną uwagę na stowarzyszeniowe aspekty funkcjonowania i mobilizowania poszczególnych interesariuszy dla realizacji specyficznych celów kolektywnych; współpraca między organizacjami ma za zadanie wykształcić infrastrukturę instytucjonalną w społecznościach lokalnych poprzez rozwój relacji współpracujących ze sobą partnerstw. 10 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału, s. 59-60 11 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie, s. 60-62 12 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie, s. 63