Hare a-horgana-timmonsa argument przeciwko deskryptywizmowi

Diametros nr 3 (marzec 2005): 56 74 Hare a-horgana-timmonsa argument przeciwko deskryptywizmowi Krzysztof Saja Wprowadzenie W ostatnich latach, wraz z pojawieniem si nowej fali realizmu i nondeskryptywizmu 1, w metaetyce odyły dawne spory pomidzy kognitywizmem a nonkognitywizmem. Obecnie wród metaetyków jednym z intensywniej dyskutowanych argumentów jest tzw. argument Moralnej Bliniaczej Ziemi Terrence a Horgana i Marka Timmonsa. Zaprezentowany został on w serii artykułów opublikowanych na pocztku lat dziewidziesitych 2. Jednak podobny argument przedstawił o wiele wczeniej Richard M. Hare, cho uczestnicy dyskusji, toczcej si wokół Moralnej Bliniaczej Ziemi pomijaj go milczeniem 3. Po raz pierwszy pojawił si on 1 Charakterystyka realizmu nowej fali przedstawiona została poniej. Nondeskryptywizm jest natomiast stanowiskiem semantycznym, który, jako teoria metaetyczna, głosi, i znaczenie sdów moralnych determinowane jest w inny sposób ni znaczenie sdów opisowych. Przez deskryptywizm R. M. Hare rozumiał pogld, którego przedstawiciele twierdz, e wszystkie wyraenia uzyskuj znaczenie w taki sam sposób jak wyrazy czy zdania deskryptywne: ich znaczenie zdeterminowane jest przez składni oraz warunki prawdziwoci (szeroko rozumiane), te za mog zalee od warunków poprawnego stosowania wyrae deskryptywnych oraz odniesienia. Nondeskryptywizm jest natomiast stanowiskiem przeciwnym. Według nondeskryptywistów znaczenie niektórych wyrae i zda (np. moralnych) oprócz składni, warunków prawdziwoci, stwierdzalnoci czy odniesienia zdeterminowane jest take czym wicej. Owo co wicej Hare nazwał znaczeniem preskryptywnym. Wród nowych teorii nondeskryptywistycznych wymieni naley: projektywizm (quasi-realizm) Simona Blackburna (Blackburn [1984]), norm-eskpresywizm Allana Gibbarda (Gibbard [1990]) i nondeskryptywistyczny kognitywizm Terry ego Horgana i Marka Timmonsa (Timmons [1999]; Horgan i Timmons [2000]). Tez współczesnego nondeskryptywizm jest twierdzenie, i sdy normatywne, cho nie redukuj si do sdów opisowych, mog naladowa wiele ich wanych własnoci: mog by obiektywne, podatne na prawd, wystpowa w kontekstach złoonych, by przesłankami logicznymi, itd. Przedstawiciele tego nurtu próbuj wyjani potrzeb wyrónienia postaw, które nie bdc deskryptywne, s quasi-obiektywne, tj. s takimi stanami motywacyjnymi, które nie s propozycjonalne, lecz pod wieloma wzgldami traktujemy je tak, jak gdyby nimi były. 2 Zob. Horgan i Timmons [1991], [1992a], [1992b], [2000]; oraz Timmons [1997]. 3 M. Timmons pisze: Prekursorem argumentu mylowego Moralnej Bliniaczej Ziemi jest opowie Hare a uyta przez niego kilka lat wczeniej w celu skrytykowania etycznego naturalizmu (oczywicie jego celem był analityczny naturalizm etyczny) (Timmons [1999] s. 68). Jednak poza t wzmiank uczestnicy dyskusji wokół Moralnej Bliniaczej Ziemi raczej nie powołuj si na R. M. Hare a, co wicej, nie odwołuj si do głównego jego artykułu na ten temat, tj. 56

w na pocztku lat pidziesitych w The Language of Morals pod postaci argumentu Misjonarza i Wyspy Kanibali 4. Nastpnie Hare nadał mu nazw Reductio ad Absurdum Deskryptywizmu w artykule wydanym w 1986 roku pod tym samym tytułem 5. Od tego czasu traktował go jako swoje podstawowe narzdzie krytyki deskryptywizmu 6. W niniejszym artykule (1) przedstawi argument Moralnej Bliniaczej Ziemi, (2) zaprezentuj jego pierwowzór oraz (3) zwile przedstawi jego krytyk. *** Celem argumentu Moralnej Bliniaczej Ziemi (MBZ) Horgana i Timmonsa (HiT) jest obalenie nowej fali realizmu naturalistycznego, którego najbardziej znanymi przedstawicielami s tacy filozofowie jak: David O. Brink, Richard Boyd, Nicholas Sturgeon, Geoffrey Sayre-McCord. Z racji tego, i zwizani s oni z Cornell University, pogld przez nich reprezentowany nazywany jest czsto realizmem z Cornell 7. Stanowisko to 8 najkrócej mona opisa poprzez odwołanie si do zbioru realistycznych postulatów metafizycznych (M), deskryptywistycznych postulatów semantycznych (S) oraz epistemologiczno metodologicznych postulatów naturalistycznych (N) 9 : M1 M2 S1 Istniej własnoci i fakty moralne. Owe własnoci i fakty s obiektywne. Dyskurs moralny jest faktualny. Reductio ad Absurdum Deskryptywizmu. Nie jest te prawd, i Hare za pomoc swojego argumentu atakował jedynie naturalizm analityczny. We wszystkich jego pracach, w których odwoływał si do tej argumentacji, stwierdzał, i uderza ona w kad odmian deskryptywizmu. 4 Hare [1952] s. 148-149. 5 Hare [1986]. 6 Argument ten znale mona równie w: Hare [1987] s. 102-103 oraz Hare [1997] s. 68-69. 7 Zob. Miller [2003] s. 138-139. 8 HiT, krytykujc realizm nowej fali, nie analizowali teorii konkretnego autora. Na potrzeby swojego argumentu realizm z Cornell zawzili do kilku kluczowych tez, które nazwali nastpnie teori Brinka-Boyda. W niniejszym artykule równie pójdziemy tym ladem. 9 Por. Timmons [1999] s. 36. 57

S2 Zdania konstytuujce ów dyskurs s albo prawdziwe, albo fałszywe (w zalenoci od tego, czy koresponduj czy nie z istniejcymi obiektywnie faktami moralnymi). N1 N2 N3 Ontologicznie pierwotne s wszystkie te byty (własnoci, fakty, itd.), które s przedmiotem nauki 10. Wszystkie własnoci i fakty moralne musz by dostosowane do naukowego (naturalistycznego) obrazu wiata. Nasz dostp do własnoci i faktów moralnych, moliwa wiedza moralna oraz uzasadnienie musz zgadza si z naturalistycznym sposobem wyjaniania, którego uywamy, gdy zastanawiamy si nad poznawczym dostpem, wiedz czy uzasadnieniem przekona na temat naturalnego wiata fizycznego 11. Realici z Cornell, aby spełni powysze warunki oraz unikn podstawowych problemów zwizanych z metaetycznym naturalizmem, narosłych wokół niego od czasów Principia Ethica Moore a, skorzystali z narzdzi, które rozpowszechniły si w latach siedemdziesitych w epistemologii i filozofii umysłu: kauzalnej teorii znaczenia oraz funkcjonalizmu. Dziki temu proponowane przez nich naturalistyczne definicje terminów moralnych nie s wraliwe na test otwartego pytania Moore a, który stał si standardow metod krytyki deskryptywizmu. Moore załoył bowiem analityczno i synonimiczno definicji naturalistycznych, jednak realizm nowej fali przekonanie to odrzuca. Według przedstawicieli tego stanowiska, semantyka podstawowych poj moralnych, takich jak dobry, podobna jest do semantyki poj rodzajów naturalnych takich jak woda czy złoto, która przedstawiona została przez Putnama 12 i Kripkego 13. Tak jak zdaniem Putnama terminy woda i H2O nie s synonimami, mimo i odnosz si do jednej własnoci, zdaniem realistów z Cornell termin dobry nie jest synonimiczny z adnym zbiorem predykatów naturalnych, cho odnosi si on do 10 Zob. ibid., s. 13. 11 Zob. ibid., s. 37. 12 Zob. Putnam [1998]. 13 Zob. Kripke [2001]. 58

własnoci naturalnej. Identyczno własnoci nie musi bowiem pociga za sob synonimicznoci (analitycznoci) poj. Definicje poj moralnych nie maj wic charakteru analitycznego, ale syntetyczny (std naturalizm syntetyczny) znaczenie terminu dobry regulowane jest moc koniecznoci metafizycznej, nie za pojciowej. To, e jak pokazuje historia naturalizmu, mamy trudnoci z wyznaczeniem znaczenia terminu dobry, szukajc jego naturalistycznego synonimu, spowodowane jest faktem, i synonim taki nie istnieje. Przedstawiciele naturalizmu nowej fali stanli zatem na stanowisku semantycznego eksternalizmu 14, który najczciej przyjmuje posta kauzalnej teorii znaczenia. Według nich x jest dobry, generalnie rzecz ujmujc, wtedy i tylko wtedy gdy x posiada własno N, która pełni rol przyczynow, objawiajc si w obserwowalnych przez nas zwizkach pojciowych i fenomenach moralnych 15. Horgan i Timmons teori Brinka-Boyda scharakteryzowali poprzez nastpujce definicje 16 : (1) Teza regulacji przyczynowej: Dla kadego terminu moralnego t (np. dobry ) istnieje własno naturalna N taka, e N przyczynowo reguluje uyciem przez ludzi terminu t. (2) Semantyczny naturalizm przyczynowy: Kady termin moralny t sztywno desygnuje własno naturaln N, która jednoznacznie reguluje uyciem przez ludzi terminu t. (3) Teza regulacji funkcjonalno przyczynowej: Istnieje taka normatywna teoria moralna T, i dla kadego terminu moralnego t, ludzie, którzy uywaj t, s przyczynowo kierowani przez funkcjonaln własno T(t). 14 Semantyczny eksternalizm to pogld, według którego znaczenie wielu słów (tre wielu poj lub myli) przynajmniej czciowo zalene jest od czynników zewntrznych wobec podmiotu, takich jak rodowisko fizyczne, rodowisko społeczne czy kauzalne zwizki ze wiatem. Zob. Ziemiska [2002] s. 241. 15 Przez fenomeny moralne rozumiem wszystkie te cechy wiata moralnoci, które opisywane s przez fenomenologi moralnoci. Innymi słowy, byłby to zbiór wszystkich ujmowanych przez ludzi zjawisk i cech dotyczcych mylenia moralnego, dyskursu moralnego, logiki moralnoci, poznania moralnego, psychologii moralnej, itd. Fenomenem moralnym nazw np. zjawisko powszechnego podania rzeczy dobrych; powszechnego traktowania niektórych sdów moralnych jako obiektywnych i posiadajcych wartoci logiczne; fakt istnienia słaboci woli; wystpowanie wyrzutów sumienia spowodowanych niewykonaniem powinnoci; uwaanie, e oceny moralne wymagaj uzasadnienia, e dyskurs moralny podlega racjom, itd. 16 Zob. Horgan i Timmons [1992a] s. 159; Timmons [1999] s. 58. 59

(4) Teza semantycznego funkcjonalizmu przyczynowego: Kady termin moralny t sztywno desygnuje unikaln własno funkcjonaln, która przyczynowo kieruje uyciem t przez ludzi w wiecie aktualnym. Horgana-Timmonsa argument Moralnej Bliniaczej Ziemi Horgan i Timmons próbuj sprzeciwi si realizmowi z Cornell poprzez udowodnienie, e nasze intuicje dotyczce jzyka moralnego i jzyka pozamoralnego róni si na tyle, i stosowanie kauzalnej teorii znaczenia, semantyki eksternalistycznej, która zdaje egzamin w przypadku poj rodzajów naturalnych, zawodzi w odniesieniu do poj moralnych. Krytyk t zrekonstruowa mona w nastpujcy sposób: (1) Na pocztku załómy, e akceptowana przez realistów z Cornell teoria znaczenia jest prawdziwa. (2) Nastpnie wyobramy sobie dwie planety, Ziemi i Ziemi Bliniacz, które s identyczne pod wszystkimi wzgldami oprócz własnoci, które przyczynowo reguluj znaczenie terminu dobry. Na Ziemi termin dobry odnosi si do własnoci W1 i jest przez ni regulowany, natomiast na Ziemi Bliniaczej termin dobry odnosi si do własnoci W2. (3) Własnoci W1 i W2 s własnociami funkcjonalnymi oraz s od siebie róne, przy czym na Ziemi metod opisu istoty ich funkcjonalnej roli jest konsekwencjalistyczna teoria normatywna, na Ziemi Bliniaczej natomiast teoria deontologiczna (W1 jest własnoci konsekwencjalistyczn, W2 deontologiczn) 17. (4) Z punktu (3) powinnimy wywnioskowa, tak jak zrobił to Putnam w oryginalnym argumencie Bliniaczej Ziemi, e jeli własnoci W1 i W2 s róne, w myl kauzalnej teorii znaczenia znaczenie i referencja terminu dobry na Ziemi i Ziemi Bliniaczej równie musz by róne. (5) Aby mogło zaistnie autentyczne moralne nieporozumienie spór co do przekona moralnych i wyznawanych normatywnych teorii, który nie 17 Horgan i Timmons [1992a] s. 163, 164. 60

byłby jedynie sporem o znaczenie terminu dobry znaczenia terminów moralnych uywanych przez Ziemian i Bliniaków musz by identyczne. Do autentycznych dyskusji moralnych konieczne jest uywanie terminów w tych samych znaczeniach. (6) Zatem na mocy (4) i (5) musimy stwierdzi, i midzy Ziemianami a mieszkacami Bliniaczej Ziemi nie moe doj do autentycznego sporu moralnego. (7) Jednak powyszy wniosek (6) nie zgadza si z naszymi intuicjami lingwistycznymi. Mamy mocne przewiadczenie, e jeli owe dwa wiaty s identyczne na tyle, i fenomeny moralne, sposób uycia poj, formalne własnoci moralne na Ziemi i Ziemi Bliniaczej niczym si od siebie nie róni róne s jedynie własnoci je przyczynujce to midzy Ziemianami i ich Bliniakami moe zaistnie autentyczne moralne nieporozumienie, spór co do przekona moralnych i wyznawanych normatywnych teorii, który nie bdzie jedynie sporem o znaczenie terminu dobry, sporem drugiego rzdu, sporem lingwistycznym. Jeli dowiedzielibymy si jako Ziemianie przebywajcy na Ziemi Bliniaczej, i na Ziemi Bliniaczej ekstensj słowa dobry jest własno W2, cho na Ziemi jest ni W1, nie wydawałoby nam si wcale, e debata z Bliniakami na temat dobra czy skłania si bardziej w stron teorii konsekwencjalistycznej czy deontologicznej byłaby czym niemdrym. Taka ewentualna rozmowa jawiłaby nam si jako właciwa, poniewa uwaalibymy, i rónimy si w kwestiach przekona lub moralnych teorii, ale nie w kwestiach znaczenia 18. (8) Poniewa normy semantyczne rozpoznawane s dziki naszej kompetencji lingwistycznej oraz istotne kompetencje lingwistyczne odzwierciedlone s w intuicyjnych sdach dotyczcych Bliniaczej Ziemi, rezultat argumentu Moralnej Bliniaczej Ziemi stanowi mocne wiadectwo empiryczne 19 przeciwko semantycznemu naturalizmowi przyczynowemu, tezie 18 Por. Horgan i Timmons [1992a] s. 166. Zob. Timmons [1999] s. 59-70. 19 Zob. Timmons [1999] s. 63; Horgan i Timmons [1992a] s. 166. 61

semantycznego funkcjonalizmu przyczynowego a nawet wszelkiemu semantycznemu naturalizmowi syntetycznemu 20. Kauzalna teoria znaczenia, nawet jeli trafnie oddaje intuicje lingwistyczne kompetentnych uytkowników jzyka, gdy zastosujemy j do poj rodzajów naturalnych, nie zdaje egzaminu i sprzeczna jest z naszymi intuicjami dotyczcymi poj moralnych. (9) Najlepsz hipotez wyjaniajc powysze intuicje jest przekonanie, i terminy moralne i pojcia, które one wyraaj, maj charakter ewaluatywny: uywane s w sdach, których głównym celem jest ocena a nie opis. Argument MBZ jest wic mocnym wiadectwem na rzecz teorii nondeskryptywistycznej, uderza bowiem w deskryptywistyczn przesłank S1. (10) Argument MBZ przyczynia si równie do odnowienia testu otwartego pytania Moore a, poniewa wydaje si, i zawsze moemy zada otwarte pytanie: Czy rzecz y, która posiada tak własno W1, i obecno W1 przyczynowo skłania Ziemian do pewnych działa i pogldów, które s wyrazem funkcjonalnej roli W1 (np. podania rzeczy, które posiadaj W1; przykładania bardzo duej wagi do tego, czy dana rzecz posiada W1 czy nie, itd.) jest na pewno rzecz dobr? 21 (11) Jeli jest prawd, e zgodnie z tez (9) sdy moralne nie maj charakteru deskryptywnego lecz normatywny, oraz zauwaymy, i normatywno standardowo rozumiana jest jako wyraz internalizmu motywacyjnego (wypowied jest normatywna jeli dostarcza motywu do działania), to argument MBZ bdzie mocnym wiadectwem na rzecz internalizmu, a w konsekwencji poparciem argumentu J. L. Mackiego z dziwacznoci 22. MBZ udowadnia bowiem, i realici nowej fali musieliby postulowa istnienie realnych, obiektywnych własnoci, które maj charakter 20 Semantyczny naturalizm syntetyczny: podstawowe terminy moralne, takie jak»dobry«posiadaj syntetyczne definicje naturalistyczne (Timmons [1999] s. 64). 21 Zob. Horgan i Timmons [1992a]. 22 Zob. Mackie [1977] s. 38-42. 62

wewntrznie nakazowy własnoci, które s równoczenie motywami do działania. Jednak takie motywujce, niezalene od naszych pragnie i awersji, realnie istniejce własnoci byłyby czym dziwacznym (std argument z dziwacznoci ) jako nie do pogodzenia z naturalistycznymi tezami N1 N3. Co wicej, aby je pozna, musielibymy dysponowa równie tajemniczymi zdolnociami poznawczymi. O dziwacznoci realnego istnienia wartoci wiadczy równie tajemniczo zwizku, zachodzcego midzy jakociami moralnymi czynu a jego cechami naturalnymi. Cho nie moe by to zwizek wynikania czy logicznej koniecznoci (analitycznoci), zaobserwowa mona istnienie zalenoci midzy nimi (tzw. superweniencji). Jednak blisze okrelenie tej relacji napotyka na powane trudnoci. Przy takim podejciu musiałaby zosta rozbudowana równie władza moralnej percepcji: musiałaby ujmowa ona cechy naturalne czynu, jego cechy moralne oraz ich wzajemn zaleno 23. Hare a argument Reductio ad Absurdum Deskryptywizmu Przyjrzyjmy si teraz argumentowi Richarda Hare a. W The Language of Morals 24 zaprezentował on eksperyment mylowy Misjonarza i Wyspy Kanibali, który, rozwinity nastpnie w artykule Reductio ad Absurdum Deskryptywizmu 25, stał si jego koronnym argumentem przeciwko deskryptywizmowi. Jego rekonstrukcj przedstawi mona w nastpujcy sposób 26 : (1) Jeli znaczenie sdów, np. Jedzenie ludzi jest złe (p) i Jedzenie ludzi nie jest złe (~p) zaley tylko i wyłcznie od warunków prawdziwoci, warunków stwierdzalnoci, kryteriów poprawnego uycia słów (czyli akceptujemy tez deskryptywizmu); 23 Zob. Horgan i Timmons [1992b]; Timmons [1999] 63-64. 24 Hare [1952] s. 148-149. 25 Hare [1986]. 26 Rekonstrukcja opiera si przede wszystkim na Hare [1952] s. 148-149; Hare [1986] oraz Hare [1997] s. 68-69. 63

(2) i istniej dwie odrbne społecznoci, społeczno Misjonarzy (A) oraz Kanibali (B) gdzie w pierwszej sdzi si, e Jedzenie ludzi jest złe (p), w drugiej za, e Jedzenie ludzi nie jest złe (~p); (3) oraz w społecznoci Misjonarzy warunkami prawdziwoci zdania Jedzenie ludzi jest złe (p) jest Q (np. fakt, i jedzenie ludzi wymaga ich umiercania, co nie zgadza si z prawem naturalnym), a w społecznoci B warunkami prawdziwoci zdania Jedzenie ludzi nie jest złe (~p) jest W (np. fakt, e dusze osób zjedzonych osign wieczne szczcie w krainie mierci); (4) to powiedzie trzeba, i oba te sdy w rónych społecznociach maj róne znaczenia, które nie wchodz ze sob w relacj sprzecznoci. Społeczno A stwierdzajc Jedzenie ludzi jest złe (p) mówi bowiem Zabijanie nie jest zgodne z prawem naturalnym (Q(a)), a społeczno B stwierdzajc Jedzenie ludzi nie jest złe (~p), mówi Osoby zjedzone zaznaj wiecznego szczcia (W(a)). Poniewa jest zarazem moliwe, e (Q(a) W(a)), moliwe jest równie, e (p ~p). (5) Aby autentyczny spór moralny mógł zaistnie, znaczenie terminów moralnych uywanych przecz członków rónych społecznoci musi by takie samo. (6) Zatem powiedzie trzeba, i na mocy przesłanek (1), (4) oraz (5) niemoliwa jest midzy nimi komunikacja czy moralny dialog; zachodzi moe co najwyej dyskusja jzykowa, spór co do znaczenia 27. (7) Jednak nasze intuicje lingwistyczne nie zgadzaj si z powyszym wnioskiem (6): a) Nawet jeli kryteria uycia danych ocen w rónych społecznociach s róne, nie znaczy to, i nie moe istnie midzykulturowy, autentyczny konflikt przekona moralnych. Moe on istnie i czsto ma miejsce. Co wicej, moliwe jest uczenie Kanibali etyki Misjonarzy i nie polegałoby to na uczeniu ich całkiem nowego jzyka. Kanibale rozumieliby, co mówiłby Misjonarz, nazywajc co dobrym, dziwiliby si jedynie, e nazywa on tak osoby, które s łagodne i nie 27 Jeli deskryptywizm byłby trafny, a słowo»zły«byłoby deskryptywne czysto deskryptywne, nie mogłoby słuy do komunikacji (Hare [1986] s. 117). 64

kolekcjonuj skalpów 28. Prorocy i reformatorzy moralni mog głosi kazania przeciwko nowym grzechom; mog by uwaani za szalonych, ale ich słowa bd zrozumiane 29. Jednak w wietle deskryptywizmu spory moralne staj si czysto lingwistycznymi polemikami terminologicznymi. Ich treci musi by znaczenie poj lub sdów, a metod osignicia konkluzji przekonywanie swoich oponentów, e znaczenie ich jest takie, jak uwaa jedna ze stron dyskusji. b) Gdyby znaczenie słów moralnych wyznaczone było jedynie przez standardy ich uycia, nawet jeli znalibymy znaczenie wyraenia dobry kij do krykieta czy dobry chronometr, nie potrafilibymy zastosowa słowa dobry w odniesieniu do przedmiotów nieznanego nam wczeniej rodzaju. Moemy mówi jednak znaczco o dobrej ganicy czy dobrym samochodzie, nawet jeli w stosunku do tych przedmiotów nie znamy kryteriów poprawnej aplikacji słowa dobry 30. (8) Co wicej, przyjcie punktu (4) prowadzi deskryptywistów do bardzo niepodanych konsekwencji. Hare w Sorting Out Ethics, analizujc ewentualny spór wokół oceny walki na wojnie, stwierdził, e walka moe by zła w jednym, uywanym przez jedn społeczno sensie słowa»zły«oraz nie by zła w drugim, uywanym przez drug społeczno sensie słowa»zły«. Jeli ludzie w rónych społecznociach uyj swoich znacze słowa»zły«do oceny walki, ich oceny bd słuszne (right). [...] Naturalizm musi prowadzi do wniosku, i zarazem jest słuszne w jednej kulturze nie potpia walki oraz słuszne w drugiej kulturze j potpia. [...] Wobec tego zarówno ludzie, którzy nazywaj akt walki złym, jak i ludzie, którzy nie nazywaj go złym, maj zarazem racj. Mogliby mie zarazem racj, jeli słowo to znaczy róne rzeczy w dwóch kulturach. To natomiast jest 28 Zob. Hare [1952] s. 148. 29 Hare [1986] s. 127. 30 Por. Hare [1952] s. 96 oraz Hare [2001] s. 97. 65

pewnego rodzaju relatywizm 31. Wniosek taki jest Reductio ad Absurdum deskryptywizmu 32, poniewa cel, który chc osign deskryptywici (uzyskanie obiektywnoci wartoci moralnych na racjonalnej i naukowej drodze), z koniecznoci musi by zaprzepaszczony. (9) Najlepsz hipotez wyjaniajc powysze problemy deskryptywizmu jest załoenie, e sdy normatywne posiadaj wspólny element preskryptywny, który determinuje ich znaczenie. Ujmowany jest on przez wszystkich uytkowników jzyka normatywnego nawet wtenczas, gdy nie istnieje zgoda co do sdów opisowych dotyczcych wartoci czy racji uzasadniajcych stojcych za danym nakazem czy zakazem 33. Reductio ad Absurdum jest wic argumentem na rzecz nondeskryptywizmu. Z powyszych rekonstrukcji wynika, i istota argumentu Horgana Timmonsa oraz Hare a jest bardzo podobna: struktura, podstawowe przesłanki i konkluzje wydaj si by analogiczne. Obydwa powysze argumenty polegaj bowiem na: (I) (II) Stwierdzeniu faktu istnienia rónic w ocenach moralnych tych samych czynów w odmiennych kulturach lub w przypadku HiT moliwoci istnienia takich rónic na rónych planetach. Argumenty powysze (3) zakładaj równie prawdziwo deskryptywnego relatywizmu semantycznego, który rozumiemy tutaj jako tez empiryczn, i w rónych wiatach, społecznociach lub czasach obowizuj odmienne warunki prawdziwoci, odmienne kryteria poprawnej aplikacji czy róne własnoci regulujce znaczeniem terminów i sdów moralnych. Dowodzeniu, e na mocy deskryptywistycznej teorii znaczenia (kauzalnej teorii znaczenia w przypadku HiT) deskryptywizm z powyszego relatywizmu z koniecznoci prowadzi do (4) niewspółmiernoci schematów pojciowych (normatywnego relatywizmu semantycznego 34 ) (Hare), lub, 31 Hare [1997] s. 69-70. 32 Zob. Hare [1986] s. 113. 33 Ibid., s. 119. 34 Normatywny relatywizm semantyczny znaczenie słów zdeterminowane jest przez społeczno jzykow, kultur lub kontekst historyczny: dwie społecznoci mog posiada wspólne słowo, cho bdzie miało ono róne znaczenie. Zob. Swoyer [2003]. 66

analogicznie do argumentu Bliniaczej Ziemi Putnama, powinien do niego prowadzi (HiT). (III) Załoeniu prawdziwoci intuicji lingwistycznej, która potwierdza autentyczno sporów moralnych w wiecie realnym (Hare) oraz w moliwym wiecie Moralnej Bliniaczej Ziemi (HiT), pomimo wystpujcych rónic w kryteriach poprawnej aplikacji poj moralnych (Hare) lub własnociach regulujcych ich znaczenie (HiT). (IV) Postawieniu wniosku, i punkt (II), który jest konsekwencj deskryptywizmu sprzeczny jest z naszymi intuicjami (III), bowiem nie moe istnie spór moralny, jeli nie toczy si on przy uyciu poj o tych samych znaczeniach. (V) (VI) Poparciu wniosku stwierdzeniem, e w zwizku z (IV) deskryptywizm uniemoliwia zrealizowanie ambicji obiektywizacji ocen etycznych, co czyni go absurdalnym (Hare) oraz przyczynia si do odnowienia testu otwartego pytania Moore a oraz krytycznej mocy argumentu z dziwacznoci Mackiego (HiT). Wyprowadzeniu std ostatecznej tezy, e poniewa naley przedkłada nasze intuicje lingwistyczne nad rewizjonistyczne teorie znaczenia, jedynie teoria nondeskryptywistyczna moe poradzi sobie z owymi nieprzychylnymi dla deskryptywizmu konkluzjami. Tylko bowiem element niedeskryptywny, który konstytuuje znaczenie, moe by niezmienny i niezaleny od akceptowanych warunków prawdziwoci czy rzekomych własnoci przyczynujcych znaczenie. Tylko on umoliwia wyjanienie fenomenu sporu moralnego oraz daje nadziej na obiektywizacj ocen etycznych czy choby osignicie wzajemnego zrozumienia. Moraln Bliniacz Ziemi nazwa mona modusem argumentu Hare a, bowiem MBZ jest nowym gatunkiem nalecym do jednego rodzaju argumentów: dowodzcych, i róne formy deskryptywizmu prowadz do normatywnego relatywizmu semantycznego (niewspółmiernoci), co w dziedzinie etyki jest wnioskiem kontrintuicyjnym, gdy sprzeciwiajcym si istnieniu autentycznego sporu moralnego. Rónice pomidzy nimi spowodowane s przedstawieniem ich 67

w odmiennych rodowiskach pojciowych, rónym zakresie ich aplikacji oraz oparciu na innych przykładach. Podczas gdy dla Hare a Reductio ad Absurdum stanowi narzdzie dyskwalifikujce w s z e l k i e odmiany deskryptywizmu, MBZ wymierzony jest przeciwko naturalizmowi syntetycznemu, w szczególnoci przeciwko koncepcji nazwanej przez HiT teori Brinka-Boyda. Jeli argument Hare a opisany został w jzyku, w którym kluczowe miejsce zajmuj tak pojemne znaczeniowo pojcia jak: warunki prawdziwoci, warunki stwierdzalnoci, kryteria uycia czy referencja w oparciu o przykład midzykulturowych konfliktów moralnych, Timmons i Horgan zaadoptowali to tego celu jzyk moliwych wiatów Kripkego, funkcjonalno-kauzaln teori znaczenia oraz eksperyment mylowy Bliniaczej Ziemi Putnama. Rónice midzy nimi istniej równie w argumentach dodatkowych (8), (10) i (11), których celem jest wsparcie konkluzji głównych (7) i (9). Z drugiej jednak strony nie mona powiedzie, i MBZ zredukowa mona do jego pierwowzoru, jako e naturalizm syntetyczny wychodzi obronn rk z Reductio ad Absurdum Hare a, jeli skupimy si przede wszystkim na jego punkcie (8) 35. Hare przedstawiajc swój argument nie znał bowiem realizmu nowej fali; MBZ jest zatem wanym jego przekształceniem, uzupełnieniem i wzmocnieniem. Nie wydaje si jednak, aby w starciu z powysz krytyk deskryptywici pozostali bezbronni. Istnieje kilka dróg wyjcia z impasu. Po pierwsze, jako naturalici moemy nie zgodzi si na normatywny relatywizm semantyczny (niewspółmierno) (II), negujc sposób opisu analizowanych argumentów, a przede wszystkim ukryte załoenie deskryptywnego relatywizmu semantycznego (I). Moemy twierdzi, i przedstawiona argumentacja podlega błdnemu kołu, bowiem to ich autorzy w przesłankach (2) i (3) przemycaj relatywizm, który jest ródłem niewspółmiernoci pojciowej. W przypadku HiT błd ten polega na załoeniu istnienia jakiej Bliniaczej Ziemi, gdzie znaczenie słowa dobry wyznaczone jest przez inn własno ni na Ziemi. Nie musi by przecie tak, i istnieje jaka Bliniacza Ziemia, na której istniej nasze Bliniaki i gdzie słowo dobry desygnuje inn własno. Co wicej, jest to mało prawdopodobne. Moemy 35 Krytyka punktu (8) przedstawiona została poniej. 68

twierdzi, i we wszystkich wiatach moliwych słowo dobry lub wszystkie pojcia, które nazywamy moralnymi, regulowane s tylko jednym zbiorem własnoci. Natomiast to, i ludzie róni si co do ich opisu, powodowane jest jedynie błdami poznawczymi, nie za struktur wiata, co zakładaj Timmons i Horgan 36. Równie argument Hare a popada w błdne koło. Punkt (8) podpowiada nam bowiem, i warunki prawdziwoci traktuje on antyrealistycznie: wykazana niewspółmierno jzyków społecznoci A i B została wyprowadzona z ukrytego załoenia, e znaczenia wyrae to sposób ich uycia a warunki prawdziwoci wyznaczane s społecznie. Piszc Reductio ad Absurdum, jak wspomniałem powyej, nie znał on bowiem naturalizmu syntetycznego. Koncepcja znaczenia, któr przypisuje Hare deskryptywizmowi, nadaje znaczeniom charakter konwencjonalny. Nie musi by ona jednak podzielana przez realistów 37. Wród nich znaczenie pojmowane jest bowiem czsto jako odniesienie wyraenia do obiektywnych stanów rzeczy, warunki prawdziwoci jako przekraczajce ludzkie wiadectwo, terminy moralne za jako sztywne desygnatory. Wydaje si równie, e nie ma podstaw, aby uwaa co w punkcie (8) czyni Hare e przyjcie perspektywy deskryptywizmu prowadzi od deskryptywnego relatywizmu semantycznego 38 (3), poprzez pojciow niewspółmierno sdów etycznych (4), do normatywnego relatywizmu etycznego 39 (8). Mona bowiem twierdzi, e 36 Timmons na powyszy zarzut odpowiada, i nie jest wane, czy Bliniacza Ziemia Putnama lub HiT jest fizycznie lub metafizycznie moliwa, wane jest tylko, i jest moliwa pojciowo. Wystarczy bowiem moliwo pojciowa, aby powyszy argument był argumentem relewantnym w dziedzinie semantyki, abymy zobaczyli, co podpowiada nam nasza kompetencja jzykowa (zob. Timmons [1999] s. 66). Jednak wydaje si, e wszyscy ci, którzy akceptuj eksternalizm w kwestii znaczenia (eksternalizm semantyczny) nie przyjliby powyszego uzasadnienia, bowiem zakłada ono prawdziwo internalizmu semantycznego. Kto, kto nie wierzy, e analizy pojciowe s relewantnym sposobem odkrywania znacze, nie musi bra na serio moliwoci pojciowych. 37 Hare uwaał, i realizm nonnaturalistyczny równie prowadzi do relatywizmu, bowiem intuicja, która stanowi moe jedyne epistemologiczne kryterium rozstrzygania o istnieniu w danym czynie nienaturalnych własnoci moralnych, nie jest rzeteln władz poznawcz. 38 Deskryptywny relatywizm semantyczny teza empiryczna, która głosi, i w rónych wiatach, społecznociach lub czasach ludzie posiadaj odmienne przekonania na temat obowizujcych warunków prawdziwoci, kryteriów poprawnej aplikacji czy własnoci regulujcych znaczenie terminów i sdów. Zob. Swoyer [2003]. 39 Normatywny relatywizm etyczny to co jest słuszne, sprawiedliwe czy cnotliwe jest wzgldne wobec etycznych schematów pojciowych, kontekstu kulturowego lub historycznego. Zob. ibid. 69

t y l k o j e d e n z powyszych sdów na temat walki na wojnie jest prawdziwy, t y l k o j e d e n z nich jest naprawd słuszny t y l k o j e d n a społeczno rzetelnie uchwyciła znaczenie. Druga popełniła błd poznawczy, bowiem zdaniu Walka na wojnie jest zła przypisała błdne warunki prawdziwoci. W konsekwencji jednak o ludziach, którzy nie uchwycili odpowiednich warunków prawdziwoci lub nie odnosz si do odpowiednich własnoci, a wydaje si, e takich osób jest wiele, powiedzie naley, i błdnie uywaj znaczenia sdów etycznych, posługuj si nimi w b łdnym znaczeniu. Rodzi si wic pytanie: Czy sytuacja, która zakłada, i jedna społeczno dobrze uchwyciła znaczenie, podczas gdy druga błdnie, nie prowadzi do koniecznoci stwierdzenia, e nie istnieje midzy nimi n a w e t spór jzykowy, a dyskusja jest nieporozumieniem? Akceptujc powysz obron deskryptywizmu, znów stajemy przed problemem wyjanienia fenomenu sporu etycznego. Owszem, metaetycy czy naukowcy mog dyskutowa na temat tego, czy własno N odpowiada za znaczenie terminu dobry czy nie, jest to jednak spór drugiego rzdu spór dotyczcy znacze, nie za normatywna dyskusja moralna, w której ludzie uczestnicz codziennie. Odpowied powysza zakłada jednak poprawno i filozoficzn wano intuicji lingwistycznych. Jako naturalici moemy si na to nie zgodzi. Analizowane argumenty podda mona bowiem krytyce uderzajc w przesłank (7) 40 : intuicje semantyczne, które s jej ródłem nie s konkluzywne. To, czy w przyszłoci zostanie podana poprawna definicja naturalistyczna, nie moe bowiem w konieczny sposób zosta zanegowane przez nasze intuicje lingwistyczne lub test otwartego pytania (10). W przyszłoci, za spraw dokonanego zwrotu naturalistycznego, intuicje mog ulec zmianie. Opieranie si na współczesnych intuicjach z góry zakłada, i rewizjonizm naturalistyczny jest nietrafny. To, i dla HiT intuicje s mocnym argumentem empirycznym, nie musi nas przekonywa. Kompetencja lingwistyczna rozpoznaje bowiem tylko aktualne normy semantyczne, te natomiast ulegaj zmianom w miar rozwoju nauk. Co wicej, relatywizm pojciowy prowadzi do zanegowania dialogu, jeli 40 Zob. Miller [2003] s. 167-168. 70

dwóch rónych jzyków nie mona nawzajem przetłumaczy. Naturalista moe jednak uwaa, e mona odkry jzyk, który pozwoli nam przełoy rzekomo niewspółmierne dyskursy obu społeczestw. Dlaczego nie moemy wierzy, e tak, jak odkrycie pierwiastka złota rozwizało problem znaczenia pojcia złoto, tak samo znalezienie własnoci czy zbioru własnoci N rozwie problem znaczenia poj moralnych? Wysun mona jednak zastrzeenie, i nawet, jeli udałoby si przekona wszystkich do zmiany jzyka, cigle pozostaje pytaniem otwartym jak wyjani fenomen sporu moralnego, który odbywa si tutaj i teraz, gdy nie znamy jeszcze owego uniwersalnego jzyka moralnoci. Konflikty musimy rozwizywa ju teraz, ju teraz prowadzi dialog moralny, deskryptywizm natomiast to uniemoliwia. Po drugie, nie naley by sceptykiem, jeli nie ma si ku temu mocnych racji. Owszem, nasze intuicje mog by błdne, ale wszyscy, którzy tak uwaaj, musz poda pewne wyjanienia 41 : Dlaczego s one tak mocne i szeroko rozpowszechnione, skoro s niepoprawne? Dlaczego nie s one takie same w przypadku Bliniaczej Ziemi Putnama oraz Moralnej Bliniaczej Ziemi HiT? Naturalistom etycznym brak empirycznych, mocnych dowodów na poparcie semantycznego naturalizmu przyczynowego, który, jak kad teori rewizjonistyczn, naley traktowa podejrzliwie. Zatem, cho intuicje mog by błdne, nie mamy wystarczajcych powodów, aby nie dawa im wiary i nie traktowa jako wyraz kompetencji semantycznej, która odkrywa przed nami autentyczne własnoci jzyka 42. Kolejnym moliwym sposobem odpowiedzi deskryptywisty na powysze argumenty jest zanegowanie tezy o niemoliwoci istnienia autentycznego sporu pomidzy ludmi, którzy uywaj słów o rónych znaczeniach (odrzucenie przesłanki (5)). Czy koniecznie bowiem musimy twierdzi, e relatywizm pojciowy prowadzi do zaprzeczenia istnienia dialogu? Moliwoci zaistnienia 41 Odpowied tak podał Timmons [1999] s. 66. 42 Podano róne próby wyjanienia rozbienoci intuicji zwizanych z eksperymentem Putnama i HiT. Jedn z nich jest wskazanie na rónice w konstrukcji i wystpujce dysanalogie pomidzy nimi. Punkt (7) spowodowany moe by równie niejasnym opisem sytuacji MBZ. Tak hipotez znale mona w Laurance, Margolis, Dawson [1999] oraz Geirsson [2003]. 71

autentycznego sporu, który zachodziłby w takiej sytuacji, broni mona na dwa sposoby. Po pierwsze, midzy Ziemianami i Bliniakami moliwy byłby spór etyczny, jeli pomimo rónic w znaczeniach, ziemskie terminy traktowalibymy jako najlepszy przekład odpowiadajcych im słów z jzyka Bliniaków (i na odwrót) 43. Argument HiT spełnia powyszy warunek. Moemy bowiem racjonalnie załoy, e skoro uycie terminów moralnych, w przeciwiestwie do moralnych własnoci, na obu planetach niczym si od siebie nie róni, to np. słowo zły na Ziemi i zły na Moralnej Bliniaczej Ziemi traktowalibymy jako swoje jzykowe ekwiwalenty. Podobne przypadki zachodz wokół nas: moemy zauway, e jeli istnieje jakie angielskie słowo na oznaczenie pewnej własnoci, które nie ma polskiego odpowiednika o identycznym zakresie, to i tak lingwici podadz jego polski równowanik, jeli stosowanie go przez Polaków w wielu przypadkach zgodne bdzie z uyciem słowa angielskiego 44. Z drugiej jednak strony powysza odpowied nie uchyla Reductio ad Absurdum Hare a, poniewa podane przez niego przykłady wykluczaj moliwo istnienia wspólnego dla społecznoci A i B, deskryptywnego sposobu uycia słowa zły. W jego argumencie społecznoci A i B skłócone s włanie dlatego, i stosuj odmienne kryteria aplikacji słów moralnych. Istnieje jednak kolejna metoda obrony moliwoci dialogu, która, jak si wydaje, rozwizuje powysze problemy deskryptywizmu. Polega on na rozrónieniu pomidzy odniesieniem nadawcy i odniesieniem semantycznym, midzy tym, do czego dany termin jest uywany a tym, co sam znaczy. W ten sposób atakuje MBZ Heimir Geirsson. Krytyka ta dotyczy równie argumentu Hare a. Według Geirssona, aby zaistniała moliwo niezgodnoci dwóch wypowiedzi, nie jest konieczne, by terminy w nich zawarte miały wspóln ekstensj czy znaczenie. Wystarczy, eby osoby uczestniczce w sporze odnosiły si za ich pomoc do tej samej rzeczy. Odniesienie nadawcy odniesienie, na które intencjonalnie nakierowuje si nadawca danej wypowiedzi, odniesienie, które ma on na myli wypowiadajc dane słowo, pozwala mu bowiem mówi o 43 Zob. Copp [2000]. 44 Odpowied HiT znale mona w Horgan i Timmons [2000a]. 72

rzeczach, do których terminy same w sobie si nie odnosz. Odniesienie nadawcy nie jest bowiem jednoznacznie zdeterminowane ekstensj czy znaczeniem samego wyrazu, ale równie intencj z jak wyraz ten został wypowiedziany. wiadczy o tym np. metaforyczne lub ironiczne uycie jzyka. Co wicej, ludzie mog porozumiewa si mimo, e błdnie stosuj słowa, których uywaj. Wyobramy sobie sytuacj, w której dziecko, zawsze wskazujc na tramwaj, uywa wyraenia lokomotywa. Jeli jego matka wie, e dziecko, wypowiadajc słowo lokomotywa, konsekwentnie odnosi si do tramwaju, moe prowadzi z nim sensown konwersacj na temat tramwajów za pomoc wyrazu lokomotywa. Wydaje si, e podstawowy błd argumentu Hare a-horgana-timmonsa tkwi w załoeniu prawdziwoci przesłanki (5). Polega on bowiem na wyprowadzaniu niekorzystnych wniosków pragmatycznych (negowaniu moliwoci komunikacji) z konkretnej semantyki proponowanej przez realistów z Cornell lub deskryptywistów w ogóle. Semantyka i pragmatyka nie musz jednak by ze sob powizane w ten sposób, i semantyczna niewspółmierno dwóch jzyków prowadzi do niemoliwoci zaistnienia komunikacji. Bibliografia Blackburn [1984] S. Blackburn, Spreading the Word, Oxford University Press, Oxford 1984. Brink [1989] D. Brink, Moral Realism and the Foundations of Ethics, Cambridge University Press, Cambridge 1989. Boyd [1988] R. Boyd, How to Be a Moral Realist,w: Essays on Moral Realism, red. G. Sayre-McCord, Cornell University Press, Ithaca 1988. Copp [2000] D. Copp, Milk, Honey, and the Good Life on Moral Twin Earth, Synthese (92) 2000. Geirsson [2003] H. Geirsson, Moral Twin-Earth: The Intuitive Argument, Southwest Philosophy Review (19) 2003. Geirsson [2005] H. Geirsson, Moral Twin-Earth and Moral Semantic Realism, oddane do druku w Erkenntnis. Pobrane dnia 10 stycznia 2005 z <http://www.public.iastate.edu/~geirsson /pdf/moral%20twin-earth%20and%20moral%20semantic%20realism.pdf>. Gibbard [1990] A. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings, Clarendon Press, Oxford 1990. Hare [1952] R. M. Hare, The Language of Morals, Oxford University Press, London 1952. Hare [1986] R. M. Hare, A Reductio od Absurdum of Descriptivism, w: Philosophy in Britain Today, red. S. Shanker, Croom Helm, London 1986. Cytuj za przedrukiem w: R. M. Hare, Essays in Ethical Theory, Clarendon Press, Oksford 1989. 73

Hare [1987] R. M. Hare, How to Decide Moral Question Rationally, Critica (18) 1987. Cytuj za przedrukiem w: R. M. Hare, Essays in Ethical Theory, Clarendon Press, Oxford 1989. Hare [1997] R. M. Hare, Sorting Out Ethics, Clarendon Press, Oxford 1997. Hare [2001] R. M. Hare, Mylenie moralne. Jego płaszczyzny, metody i istota, tłum. J. Margaski, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001. Horgan i Timmons [1991] T. Horgan, M. Timmons, New Wave Moral Realism Meets Moral Twin Earth, Journal of Philosophical Research (16) 1991. Horgan i Timmons [1992a] T. Horgan, M. Timmons, Troubles for new wave moral semantics: the open-question argument revived, Philosophical Papers (21) 1992. Horgan i Timmons [1992b] T. Horgan, M. Timmons, Troubles on Moral Twin Earth: Moral Queerness Revived, Synthese (92) 1992. Horgan i Timmons [2000a] T. Horgan, M. Timmons, Copping Out on Moral Twin Earth, Synthese (124) 2000. Horgan i Timmons [2000b] T. Horgan, M. Timmons, Nondescriptivist Cognitivism: Framework for a New Metaethics, Philosophical Papers (29) 2000. Kripke [2001] S. Kripke, Nazywanie i konieczno, tłum. B. Chwedeczuk, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001. Laurence, Margolis i Dawson [1999] S. Laurence, E. Margolis, A. Dawson, Moral Realism and Twin Earth, Facta Philosophica (1) 1999. Mackie [1977] J. L. Mackie, Ethics, Inventing Right and Wrong, Penguin Books, New York 1977. Putnam [1998] H. Putnam, Znaczenie wyrazu znaczenie, w: H. Putnam, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler, PWN, Warszawa 1998. Swoyer [2003] Ch. Swoyer, Relativism, w: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2003 Edition), red. E. N. Zalta, pobrane 10 stycznia 2005 z: <http://plato.stanford.edu/archives/ spr2003/entries/relativism/>. Timmons [1999] M. Timmons, Morality Without Foundations. A Defense of Ethical Contextualism, Oxford University Press, New York 1999. Ziemiska [2002] R. Ziemiska, Eksternalizm we współczesnej epistemologii, Rozprawy i Studia US, t. 407, Szczecin 2002. 74