O niezbdnoci filozofii analitycznej

Transkrypt

1 Diametros nr 6 (grudzie 2005): Robert Poczobut I Analitycy z reguły uprawiaj filozofi w sposób systematyczny i problemowy. Problemy filozoficzne zostały podzielone na okrelone kategorie wyznaczajce poszczególne działy filozofii. Niektóre dyscypliny filozoficzne s rozwijane tylko przez analityków: filozofia logiki, filozofia matematyki, filozofia fizyki, filozofia biologii, filozofia sztucznej inteligencji, filozofia neuronauk, filozofia informacji itd. Jeli chodzi o filozofi jzyka, filozofi umysłu i filozofi nauki, to wkład nieanalityków w rozwój tych dyscyplin (tzn. w analiz ich problemów) jest niewielki lub aden (oczywicie fenomenologia stanowi ródło inspirujcych danych dla filozoficznej teorii umysłu). Gdyby nie było filozofii analitycznej, bylibymy znacznie ubosi poznawczo, nie tak wyrafinowani pod wzgldem metodologicznym, nie tak profesjonalni w realizacji zada badawczych. W zasadzie tylko analityk zachowujcy odpowiednie standardy metodologiczne moe by partnerem w dyskusji z przedstawicielami nauk szczegółowych. Z moich dowiadcze wynika, e przedstawiciele nauk szczegółowych s otwarci na współprac z analitykami w zakresie problemów filozoficznych, które pojawiaj si w kontekcie ich dyscyplin. Dotyczy to takich zagadnie, jak: sposób istnienia przedmiotów matematycznych, implikacje teorii ewolucji, kwestia determinizmu i indeterminizmu, redukcja i emergencja, prawa nauki i prawidłowoci przyrody, kategoria czasu i przestrzeni, interpretacje zasady antropicznej, moliwo sztucznej inteligencji, natura umysłu i procesów poznawczych itd. Dua cz współczesnej filozofii analitycznej jest zanurzona w problemy z pogranicza nauki i filozofii (a nawet religii). Model analityka jako filozofa szlifujcego potoczne pojcia naley do przeszłoci (co nie znaczy, e analiza poj potocznych jest poznawczo jałowa). Czy jest to zmiana sposobu rozumienia terminu filozofia analityczna? Nie sdz, jeli za analityków uznajemy Russella, Reichenbacha, 244

2 Zawirskiego czy Metallmanna. Skłaniam si do szerokiego rozumienia filozofii analitycznej. Nie było one obce Bocheskiemu, który korzenie analitycznego mylenia i analitycznej postawy w filozofii wyprowadzał od Arystotelesa. II Tylko analitycy zajmuj si formalizacj poj i teorii filozoficznych. Nikt inny nie ma kompetencji do uprawiania ontologii formalnej ani takich działów logiki filozoficznej, jak logika fikcji, logika modalna, logika kauzalna, logika temporalna, logika epistemiczna, logika doksastyczna czy logika deontyczna. Znane s róne formalizacje dowodów na istnienie Boga (tych apriorycznych w stylu Anzelma, i tych aposteriorycznych w stylu w. Tomasza). Mamy formaln analiz pojcia prawdy i stanu rzeczy, znane s zastosowania logiki w etyce. Istniej formalizacje fragmentów fenomenologicznej ontologii (głównie Ingardena teoria idei, teoria przedmiotu czysto intencjonalnego, koncepcja negatywnych stanów rzeczy). Buduje si formalne modele struktury wiadomoci i intencjonalnoci. Formalna analiza poj i teorii filozoficznych stanowi wany składnik współczesnej filozofii. Dziki niej nasze rozumienie problemów filozoficznych zostało znacznie pogłbione. Mona odrzuca okrelon wersj (lub wszystkie) sformalizowanych dowodów na istnienie Boga, niepodobna jednak głosi, e formalizacja takich wnioskowa jest poznawczo jałowa. Znajomo struktury logicznej tego czy innego dyskursu filozoficznego pozwala na ujcie takich jego aspektów, które w inny sposób byłyby poznawczo nieosigalne. Logika w filozofii odgrywa rol analogiczn do tej, któr matematyka odgrywa w fizyce. Dziki niej lepiej rozumiemy struktur filozoficznych problemów. III Postp w filozofii dokonuje si m.in. poprzez analiz jej problemów. Filozofia analityczna dostarcza okrelonych narzdzi analizy (nie tylko formalnych), które mona zastosowa do badania kadego autentycznego problemu filozoficznego. Udział filozofii analitycznej w rozwój współczesnej filozofii jest dostrzegalny w odniesieniu do wszystkich jej działów: od filozofii sztucznej inteligencji po 245

3 metafizyk i filozofi religii. Ocen wartoci poznawczej filozofii analitycznej mona sformułowa dokonujc meta-analizy wyników bada analitycznych w zastosowaniu do konkretnych problemów. Niczego podobnego w tekcie T. Szubki nie znajduj, dlatego jego wnioski nie s dla mnie instruktywne w warstwie podstawowej: dotycz aspektów trzeciorzdnych, wanych głównie dla historyka czy socjologa filozofii. Nie ma zmierzchu filozofii analitycznej, gdy rozwija si ona lepiej od innych szkół czy kierunków filozoficznych. wiadczy o tym liczba ukazujcych si czasopism, publikowanych ksiek, zakres poruszanych problemów, współpraca z przedstawicielami nauk szczegółowych, a take wzrastajca specjalizacja bada. Zakrawa na ironi, e specjalizacj bada wykorzystuje si jako argument przeciwko filozofii analitycznej. Wprawdzie kada cnota ma swoje patologie, jednak specjalizacja bada pozostaje jednym z podstawowych kryteriów poznawczego postpu (nie tylko w filozofii). Osobisto- ci tej miary co Russell czy Wittgenstein pojawiaj si w filozofii nie rzadziej ni osobistoci tej miary co Einstein czy Schrödinger w fizyce. Wan prac wykonuj take zwykli wyrobnicy zmagajcy si na co dzie ze swoimi małymi problemami. Zdumiewa twierdzenie R. Piłata, e: IV Wikszo głoszonych w filozofii analitycznej stanowisk niczemu wanemu nie słuy i pełni funkcj retoryczn i dialektyczn. Owe naturalizmy, eksternalizmy, funkcjonalizmy, deflacjonizmy w kwestii X czy Y, itd. wykraczaj w swych pretensjach daleko poza swoje bazy uzasadnie i tylko czciowo słu rozwizywaniu realnych problemów. W moim głbokim przekonaniu powysze twierdzenie jest po prostu fałszywe. Naturalizm, eksternalizm, funkcjonalizm i deflacjonizm s uporzdkowanymi zbiorami twierdze na okrelony temat (kade z wymienionych stanowisk pojawia si w kontekcie rónych działów filozofii). Twierdzenia te maj swoje uzasadnienia, które najczciej s sformułowane w sposób na tyle przejrzysty, e 246

4 kady nieuprzedzony autor moe je przyj lub odrzuci z uwagi na okrelone racje. Jak powstaj stanowiska? W wyniku sformułowania rozwizania okrelonego problemu. Rozwizania maj najczciej charakter tentatywny. Wymagaj uzupełnienia, korekty, co prowadzi do powstawania nowych wersji danego stanowiska lub stanowisk konkurencyjnych. Chocia odrzucam deflacjonizm w teorii prawdy, jestem przekonany, e zainspirowane przeze dyskusje i analizy znacznie posunły nasze rozumienie samego problemu/ów prawdy. Chocia odrzucam niektóre składowe funkcjonalizmu maszynowego wczesnego Putnama (podobnie zreszt jak sam Putnam), zdaj sobie spraw, jak płodna heurystycznie była to idea (w dalszym cigu stanowi ona załoenie robotyki kognitywnej). Z drugiej strony, jeli nie jestemy kartezjaskimi dualistami, jaka odpowiednio zmodernizowana wersja funkcjonalizmu w filozofii umysłu wydaje si słuszna (umysł nie jest substancj). Póny Putnam ide funkcjonalizmu (ju nie maszynowego) wyprowadza od Arystotelesa i nadal skłonny jest jej broni. Z kolei problematyka eksternalizmu, w jego licznych odmianach, wyznacza jeden z ciekawszych wtków współczesnej analitycznej filozofii umysłu (a take epistemologii). Chodzi o problemy niebanalne, bo dotyczce czynników determinacji treci umysłowych oraz konceptualizacji granicy systemów poznawczych (koncepcje rozszerzonego umysłu/poznania). To samo dotyczy sporów na temat naturalizmu. Nie s to spory jałowe, za zajmowane w nich stanowiska nie pełni li-tylko funkcji retorycznej. Równie w wypadku naturalizmów w gr wchodz problemy nie byle jakie, bo dotyczce genezy Natury, miejsca człowieka w kosmosie, charakteru dopuszczalnych wyjanie otaczajcych nas zjawisk, relacji midzy nauk a filozofi oraz granic poznania uzyskiwanego w natural sciences. O tym, e opinie filozofów s tutaj podzielone nie musz nikogo przekonywa. Istnieje naturalizm naukowy (V. W. O. Quine), naturalizm pluralistyczny (J. Dupré), naturalizm liberalny (J. McDowell), naive naturalism (J. Hornsby), more open minded or even expansive naturalism (B. Stroud), naturalizm emergencyjny (A. Peacocke, R. Poczobut), naturalizm ateistyczny (D. Dennett) oraz last but not least naturalizm chrzecijaski (A. Peacocke, M. Heller, J. M. Bocheski) 1. Za kadym 1 Na uwag zasługuje poszukiwanie nowej formuły dla naturalizmu, który obejmowałby take 247

5 z tych stanowisk kryj si rozwizania okrelonych problemów, o których nie da si powiedzie, e s pozorne czy jałowe. Natomiast faktem jest, e bywaj stanowiska lepiej lub gorzej uzasadnione. Jednak szacowanie stopnia uzasadnienia twierdzenia/wniosku X z uwagi na przesłanki Y1, Y2... samo jest przedsiwziciem analitycznym. Stanowiska s rezultatami analizy okrelonych problemów, które w wypadku naturalizmu-eksternalizmu-funkcjonalizmu-deflacjonizmu s problemami o charakterze podstawowym. Jeli kto nie formułuje stanowiska w jakim sporze, znaczy to, e nie umie logicznie uporzdkowa i uzasadni twierdze na dany temat. Jest iluzj, e mona bada problemy nie formułujc stanowisk (dotyczcych choby czysto warunkowych zalenoci midzy twierdzeniami). Czasami termin stanowisko jest po prostu synonimem teorii, prototeorii lub koncepcji. Tak jest w wypadku naturalizmu, eksternalizmu, funkcjonalizmu i deflacjonizmu, dla których istniej stanowiska/teorie konkurencyjne. Dlaczego warto analizowa stanowiska/teorie? Poniewa ich twórcy nie zawsze zdaj sobie spraw z załoe i konsekwencji bronionych przez siebie twierdze. Techniki analityczne s cenne m.in. dlatego, e nikt nie zna (i nie moe zna!) zbioru wszystkich konsekwencji logicznych swoich twierdze (przekona). Dlaczego naley formułowa rezultaty analiz w postaci stanowisk/teorii? Poniewa czyni to je bardziej podatnymi na analiz krytyczn, co jest warunkiem filozoficznego postpu i intelektualnej uczciwoci. Gdyby nie było filozofii analitycznej, musielibymy j wymyli. Wydaje mi si, e powstanie i rozwój filozofii analitycznej jest wyrazem osignicia okrelonego poziomu metodologicznej samowiadomoci u osób atakujcych problemy filozoficzne. odpowiednio rozumian naturalizacj matematyki, procesów umysłowo-poznawczych, treci jzykowych oraz norm (etycznych, estetycznych, metodologicznych). Moim zdaniem jest to wykonalne (przynajmniej w pewnym zakresie) w ramach naturalizmu emergencyjnego. Por. take uwagi Mario De Caro oraz Davida Macarthura pt. Some Directions for a New Naturalism w antologii Naturalism in Question (Harvard University Press, 2004, s ). 248