Wykład: BANKI I ICH ROLA W GOSPODARCE

Bankowość Nauka o bankowych operacjach finansowych. Nauka o przedsiębiorstwie bankowym i jego relacjach z otoczeniem gospodarczym.

Największe banki świata wg wartości aktywów Bank Kraj Aktywa Dochód netto Zatrudnienie (w mln USD) (w mln USD) Industrial & Commercial Bank of China China 3 316 893 44 441 462 282 China Construction Bank China 2 691 627 36 710 493 583 HSBC UK 2 627 024 12 954 257 603 JP Morgan Chase US 2 573 126 21 218 241 359 Agricultural Bank of China China 2 561 244 28 917 493 583 BNP Paribas France 2 503 749 190 187 903 Mitsubishi UFJ Financial Japan 2 500 033 9 543 106 141 Bank of China China 2 453 420 27 327 308 128 Barclays UK 2 108 682-271 132 300 Bank of America US 2 104 534 4 833 224 000 Deutsche Bank Germany 2 057 846 2 011 98 138 Credit Agricole France 1 918 232 2 562 72 567 Citigroup US 1 842 530 7 202 241 000 Źródło: FT 500, 2015. PKB w 2014 r.: Polska 548,0 mld USD, Rosja 1860,6 mld USD, Francja 2829,2 mld USD, Niemcy 3852,6 mld USD, Chiny 10360,1 mld USD, USA 17419,0 mld USD.

Bank Podmiot dokonujący akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego. Pośrednik który dzięki transformacji wielkości, terminu i ryzyka doprowadza do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu. Przedsiębiorstwo bankowe - zaciąga i udziela kredytu, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz oferuje inne usługi. Jaworski i inni, Bankowość, 2013.

Bank Art. 2. Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

Czynności bankowe Art. 5. 1. Czynnościami bankowymi są: 1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, 2) prowadzenie innych rachunków bankowych, 3) udzielanie kredytów, 4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw, 5) emitowanie bankowych papierów wartościowych, 6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, 6a) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego, 7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach. USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

Czynności bankowe c.d. 2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki: 1) udzielanie pożyczek pieniężnych, 2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty, 3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu, 4) terminowe operacje finansowe, 5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, 6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych, 7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych, 8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń, 9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych, 10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym. USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

Funkcje banków 1. Zabezpieczenie depozytów 2. Udzielanie pożyczek 3. Kreacja pieniądza 4. Prowadzenie rachunków transakcyjnych

Teoria pośrednictwa finansowego (1) Banki rozwiązują problem płynności, który pojawia się przy pożyczkach bezpośrednich (bez pośrednictwa banków). Jeżeli pojedyncza osoba lub firma pożycza pieniądze innej osobie lub firmie, to pozbywa się płynnych środków (na czas trwania pożyczki) i nie może zaspokoić swoich (często pojawiających się nagle) potrzeb inwestycyjnych lub konsumpcyjnych. Banki ograniczają ryzyko kredytowe (angażując się w wiele projektów) oraz zmniejszają asymetrię informacji (dzięki dostępowi do różnych szczegółowych informacji o kondycji pożyczkobiorcy). Diamond i Rajan (1999)

Teoria pośrednictwa finansowego (2) Banki mogą minimalizować koszty transakcyjne (przy dużej skali działalności koszty stałe wyceny aktywów rozkładają się na wiele projektów) oraz zmniejszać istniejącą asymetrię informacji (mają lepszy dostęp do informacji, szczególnie wtedy, gdy kredytów udzielają swoim dotychczasowym klientom). Allen i Santomero (1998) Banki w imieniu depozytariuszy prowadzą monitoring kredytów (dzięki efektom skali i dostępowi do poufnych informacji, banki czynią to znacznie efektywniej niż pojedyncze osoby). Diamond (1984)

Przyczyny kryzysu 1839 r. w USA Spadek cen bawełny Załamanie się systemu finansowego [upadek Bank of the United States w wyniku spekulacji bawełną, długi zabezpieczone przyszłymi wpływami ze sprzedaży bawełny stały się niespłacalne, upadali pośrednicy, aktywa banków straciły płynność, depozytariusze stracili zaufanie do banków, zaczęło się wycofywanie pieniędzy] Kryzys finansów publicznych [wysokie koszty obsługi kredytów zaciągniętych na budowę kanałów, dróg, zakładanie banków stanowych; wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez Bank of England] Źródło: Wallis J.: What caused the crisis of 1839? NBER historical paper 133, April 2001.

Teoria wahań cyklicznych Juglara Joseph Clement Juglar (1819-1905), opisywał cykle 8-10 letnie, upatrując ich przyczyn w zjawiskach pieniężnych. Ekspansja gospodarcza połączona jest z ekspansją kredytową banków. Rosną ceny. Zainteresowanie kredytami jest często większe niż tempo przyrostu depozytów. Banki, obawiając się rosnących rozbieżności pomiędzy zobowiązaniami płatnymi na każde żądanie, a długookresowymi należnościami (kredyty inwestycyjne), ograniczają akcję kredytową i podnoszą stopy procentowe, co wywołuje kryzys (który uzdrawia sytuację rynkową, powodując zniżkę cen i eliminując z rynku przedsiębiorstwa o charakterze wyłącznie spekulacyjnym).

Teoria nierównowagi pieniężnej R. Hawtreya (1879-1975) Mechanizm wahań: 1. Banki, udzielając kredytów, stwarzają warunki do ekspansji. 2. Następuje wzrost inwestycji, produkcji, płac, konsumpcji i cen. 3. Ograniczona podaż oszczędności zmusza banki do spowolnienia ekspansji kredytowej - banki podnoszą stopy %. 4. Wysokie stopy % zwiększają ryzyko fiaska projektów inwestycyjnych. 5. Firmy mają problemy ze spłatą swoich zobowiązań, zmniejszają inwestycje, produkcję i zatrudnienie. 6. Gospodarka wchodzi w fazę recesji. 7. Spadają ceny, z rynku znikają firmy o charakterze spekulacyjnym, pojawiają się znowu możliwości ekspansji.

Gospodarka USA w latach 1922-29 Stopa wzrostu GNP w latach 1924-1929 sięga 7,0% Średnia stopa bezrobocia w latach 1922-1929 wynosi 3,3% Produkcja w latach 1924-1929 rośnie o 70% Dochód per capita w latach 1922-1928 rośnie o 30% W 1928 r. po amerykańskich drogach jeździ ponad 21 milionów samochodów. Źródło: www.calvin-coolidge.org

Gospodarka USA w latach 1929-32 Upada 10.000 banków (40% działających w 1929 r.). 2 mld $ depozytów straconych. GNP spada o 31%. 13 milionów Amerykanów traci pracę. Ceny produktów rolnych spadają o 53%. Od 1930 r. do 1932 r. akcje firm przemysłowych tracą 80% swojej wartości.

Co zdarzyło się w czasie Wielkiej Depresji w USA? Rok Stopa bezrobocia (w %) Realny PNB (w mld USD z 1958 r.) Konsumpcja (w mld USD z 1958 r.) Inwestycje (w mld USD z 1958 r.) Zakupy rządowe (w mld USD z 1958 r.) Nominalna stopa % Stopa inflacji (w %) 1929 3,2 203,6 139,6 40,4 22,0 5,9-1930 8,9 183,5 130,4 27,4 24,3 3,6-2,6 1931 16,3 169,5 126,1 16,8 25,4 2,6-10,1 1932 24,1 144,2 114,8 4,7 24,2 2,7-9,3 1933 25,2 141,5 112,8 5,3 23,3 1,7-2,2 1934 22,0 154,3 118,1 9,4 26,6 1,0 7,4 1935 20,3 169,5 125,5 18,0 27,0 0,8 0,9 1936 17,0 193,2 138,4 24,0 31,8 0,8 0,2 1937 14,3 203,2 143,1 29,9 30,8 0,9 4,2 Źródło: Historical Statistics of the United States.. Colonial Times to 1970. Part I and II. U.S. Department of Commerce. Bureau of Census. 1975, Washington, D.C.

Kryzys bankowy w Irlandii W latach 2004-2008 zagraniczne zadłużenie irlandzkich banków wzrosło z 15 do 110 mld euro. Pieniądze były przeznaczone na finansowanie inwestycji w nieruchomości. Ze względu na spadek sprzedaży nieruchomości oraz spadek ich cen w bankach pojawiły się problemy z płynnością, sięgające 4 mld euro. Rząd Irlandii zdecydował się na ratowanie systemu bankowego za pomocą publicznych pieniędzy; dokapitalizowano m.in. trzy największe banki: Allied Irish Bank (AIB), Bank of Ireland oraz Anglo Irish Bank. W 2010 r. pomoc rządowa dla sektora bankowego sięgnęła 32% PKB.

Wskaźniki koniunktury, Irlandia 2003-2006 Wskaźnik 2003 2004 2005 2006 Wzrost gospodarczy 4,4 4,6 6,0 5,3 Stopa bezrobocia 4,5 4,5 4,3 4,4 Stopa zatrudnienia 64,9 65,4 67,5 68,5 Stopa wzrostu inwestycji 5,2 10,6 14,6 3,9 Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym 18,1 11,2 15,8 3,1 Inflacja 3,5 2,2 2,4 3,9 Saldo finansów publicznych / PKB 0,4 1,4 1,6 2,9 Dług publiczny / PKB 34,1 32,8 32,6 29,2 Źródło: OECD.

Wskaźniki koniunktury, Irlandia 2007-2012 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wzrost gospodarczy 5,4-2,1-5,5-0,8 1,4 0,9 Stopa bezrobocia 4,9 5,9 12,5 14,1 14,9 15,3 Stopa zatrudnienia 69,2 67,9 62,2 60,0 59,2 58,8 Stopa wzrostu inwestycji Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym 2,4-9,6-20,6-17,9-3,1 4,3-11,2-15,9-37,6-34,0-10,3-15,2 Inflacja 2,9 3,1-1,7-1,6 1,2 1,9 Saldo finansów publicznych / PKB 0,1-7,4-13,9-30,8-13,3-7,5 Dług publiczny / PKB 28,6 49,7 70,5 98,0 112,2 123,3 Wzrost gospodarczy w 2014 r. : 4,8% Źródło: OECD.

Inwestycje w sektorze mieszkaniowym (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012.

Ceny nieruchomości (I kw. 2005 = 100) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012.

Rola sektora bankowego w gospodarce Źródło: KNF.

Kredyty Źródło: KNF.

Struktura kredytów Źródło: KNF.

Udział kredytów w PKB Rynek mieszkaniowy (w tys.) Źródło: KNF.

Kredyty mieszkaniowe a inwestycje na rynku mieszkaniowym Źródło: KNF. Wskaźnik Jednostka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mieszkania, na realizację których wydano pozwolenia w tys. 114,9 123,9 168,4 247,7 230,1 178,8 174,9 184,1 165,1 138,7 Mieszkania, których budowę rozpoczęto w tys. 101,1 105,8 138,0 185,1 174,7 142,9 158,1 162,2 141,8 127,4 Mieszkania oddane do użytkowania w tys. 108,1 114,1 115,4 133,7 165,2 160,0 135,8 131,0 152,9 145,1 Źródło: GUS.

Kredyty mieszkaniowe a średnia cena mieszkania (rynek pierwotny, oferty) Źródło: KNF. Źródło: NBP.

Kredyty dla przedsiębiorstw w Polsce Zmiany PKB (r/r) Źródło: KNF. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2,2 2,8 4,3 4,8 5,6 6,3 6,5 6,3 7,7 7,3 6,9 6,9 5,5 4,9 3,7 1,9 1,5 1,9 2,7 4,2 2,1 3,6 4,0 4,8 4,6 4,5 4,8 5,1 3,7 2,2 1,3 0,2 0,5 0,7 2,3 3,0

Suma bilansowa banków zagranicznych obecnych w Polsce Wskaźnik Polska Nominalny PKB (mld EUR), 2014 413 Źródło: KNF.

Liczba banków i struktura własnościowa sektora bankowego, lipiec 2015 Liczba banków i oddziałów instytucji kredytowych Liczba krajowych banków komercyjnych 37 Liczba banków spółdzielczych 562 Liczba oddziałów instytucji kredytowych 29 Struktura własnościowa Liczba banków kontrolowanych przez Skarb Państwa 5 Liczba banków z przewagą kapitału prywatnego 568 Liczba banków z przewagą kapitału zagranicznego 55 Udział w rynku Udział 5 największych banków w aktywach 48,0% Udział 5 największych banków w depozytach 54,7% Udział 5 największych banków w należnościach sektora niefinansowego 49,0% Źródło: KNF.

Koncentracja sektora Źródło: KNF.

Struktura własnościowa i wyniki sektora bankowego Wynik finansowy w 2014 r.: 16,2 mld PLN. Źródło: KNF.

Oprocentowanie kredytów i depozytów Źródło: KNF.

Zatrudnienie w bankach (w tys. osób) Źródło: KNF. Lipiec 2015 r.: 171 012 osób

Liczba placówek (w tys.) Źródło: KNF.

Kredyty zagrożone Źródło: KNF.

Wyniki banków i ich inwestorów strategicznych (1) Źródło: KNF.

Płynność - definicja Płynność łatwość z jaką można zamienić dany rodzaj aktywów na inne aktywa (w możliwie najkrótszym czasie i przy możliwie najmniejszej utracie wartości). Najbardziej płynnym rodzajem aktywów jest gotówka.

Struktura aktywów sektora bankowego

Struktura aktywów sektora bankowego Źródło: KNF.

Aktywa banku komercyjnego (PKOBP), 31.12.2013 (w mln PLN) Aktywa Wartość Struktura (w %) Kasa, środki w banku centralnym 7 188 3,7% Należności od banków 2 089 1,1% Kredyty i pożyczki udzielone klientom 147 372 75,1% Papiery wartościowe 29 400 15,0% Pozostałe aktywa 10 229 5,2% Suma aktywów 196 280 100,0% Źródło: PKOBP.

Pasywa banku komercyjnego (PKOBP), 31.12.2013 (w mln PLN) Pasywa Wartość Struktura (w %) Zobowiązania wobec banków 2 534 1,3% Zobowiązania wobec klientów 159 958 81,5% Własna emisja popierów wartościowych 2 604 1,3% Inne zobowiązania 6 073 3,1% Kapitał własny 25 111 12,8% Suma pasywów 196 280 100,0% Źródło: PKOBP.

Udziały rynkowe PKOBP (w %) Źródło: PKOBP.

Rachunek zysków i strat PKOBP (w mln PLN) Źródło: PKOBP.

Struktura akcjonariatu PKOBP SA 17.04.2013 zarząd banku rekomendował wypłatę dywidendy za 2012 r. w wysokości 2250 mln PLN (61,1% sumy zysku netto za 2012 r.). Źródło: PKOBP.

Rezerwy obowiązkowe i nadwyżkowe Rezerwa obowiązkowa jest to część wkładów depozytowych, jaką na mocy decyzji banku centralnego każdy bank komercyjny musi utrzymywać w postaci gotówkowej w skarbcu lub na rachunku w banku centralnym. Rezerwy nadwyżkowe są to zasoby gotówkowe banku komercyjnego, stanowiące nadwyżkę nad rezerwami obowiązkowymi.

Rezerwy a zasoby pieniądza Rezerwy Zmiana poziomu rezerw Depozyty Zmiana wielkości depozytów

Mechanizm kreacji pieniądza przez banki 1) Pekao S.A. 2) Pekao S.A. AKTYWA PASYWA Gotówka 10.000 Depozyty 10.000 RAZEM 10.000 RAZEM 10.000 AKTYWA PASYWA Gotówka 1.000 Depozyty 10.000 Pożyczki 9.000 RAZEM 10.000 RAZEM 3) ING Bank Śląski 4) BZWBK AKTYWA PASYWA Gotówka 900 Depozyty 9.000 Pożyczki 8.100 RAZEM 9.000 RAZEM 9.000 AKTYWA PASYWA Gotówka 810 Depozyty 8.100 Pożyczki 7.290 RAZEM 8.100 RAZEM 8.100 Stopa rezerw obowiązkowych = 10 %

Mnożnik kreacji pieniądza m = M1 M0 styczeń 2015: M0 = 171,4 mld PLN M1 = 596,6 mld PLN m = 3,48 m = 1 stopa rezerw obowiązkowych styczeń 2015: stopa rezerwy obowiązkowej 3,5% [od 31.12.2010] m = 28,57