Przed zagłębieniem się w świat nanotechnologii należy posiąść jej język, a jest to język chemii, biologii i fizyki. Aby lepiej go poznać, bez wertowania wielu podręczników, poniżej zebrano najważniejsze hasła, do których dodano zwięzłą definicję oraz odsyłacz do innych materiałów (głównie do Wikipedii w języku polskim oraz angielskim; aby skorzystać z odsyłacza naciśnij CRTL a następnie kliknij Czytaj więcej... ). Ponadto do każdego hasła dołączono termin w języku angielskim, aby usprawnić dalsze wyszukiwania. Mam nadzieję, że poniższy słowniczek będzie przydatny! Jakub M. Tomczak A Aminokwasy: organiczne molekuły, zbudowane z bloków protein. Obecnie znanych jest około dwustu aminokwasów (z których dwadzieścia jest używanych w żywych organizmach). [ang. amino acids] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/aminokwasy Anion: jon naładowany ujemnie. [ang. anion] Assembler: maszyna molekularna, która poprzez odpowiednie oprogramowanie zdolna jest do tworzenia dowolnych struktur molekularnych. [ang. assembler] Więcej: http://en.wikipedia.org/wiki/molecular_assembler Atom: najmniejsza, niepodzielna cząstka materii. Składa się z jądra (protony i neutrony) oraz otaczających to jądro elektronów. Atomy z liczbą elektronów różną od liczby protonów nazywane są jonami. Rozmiary atomów są rzędu 10-10 m, natomiast masa w przedziale 10-27 10-25 kg. [ang. atom] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/atom B C Cząsteczka: zob. molekuła. D DNA (kwas deoksyrybonukleinowy): podstawowy nośnik informacji genetycznej złożony z dwóch równoległych nici o określonych sekwencjach nukleotydów; ułożenie nukleotydów zwiera informację potrzebną do tworzenia molekuł proteinowych. Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/dna E Elektron: trwała cząstka elementarna o ładunku elektrycznym równym e = -1,6021917(70) 10-19 C oraz masie spoczynkowej m e 9,10938 x 10-31 kg będąca jednym z elementów atomu. [ang. electron] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/elektron Enzym: proteina, która katalizatorem reakcji biochemicznych. [ang. enzyme] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/enzym
F Fulleren: związki chemiczne składające się z atomów węgla (od kilkudziesięciu do kilku tysięcy), które tworzą zamkniętą, regularną i pustą w środku strukturę (kulistą lub rurkowatą). Najbardziej znany fulleren składa się z 60 atomów węgla (tzw. C 60 ) i ma kształt dwudziestościanu ściętego. Fullereny posiadają właściwości nadprzewodzące i półprzewodnikowe, natomiast ich właściwości chemiczne zbliżone są do sprzężonych węglowodorów aromatycznych; są bardzo trudno rozpuszczalne. [ang. fulleren] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/fuleren G Gen: odcinek DNA, w którym zakodowana jest informacja o budowie łańcucha polipeptydowego (białka), nadający komórce zdolność do tworzenia jakiegoś RNA. [ang. gene] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/gen H Heisenberga zasada nieoznaczoności: zasada mechaniki kwantowej, która mówi, że nie można z dowolną dokładnością jednocześnie określić pędu oraz położenia cząsteczki. [ang. Heisenberg uncertainty principle] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/zasada_nieoznaczono%c5%9bci I In vivo: w żywym organizmie. In vitro: poza żywym organizmem (w probówce). J Jon: atom z niedoborem lub nadmiarem elektronów w stosunku do ilości protonów. Wyszczególnia się kationy oraz aniony. [ang. ion] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/jon K Kation: jon naładowany dodatnio. L Litografia (lub Nanolitografia): tworzenie struktur w nano-skali, tzn. tworzenie struktur w co najmniej jednym wymiarze w skali do 100 nm. Technika nanolitografii opiera się na zasadzie klasycznej litografii, czyli wykonywania wzorów na materiale (w przypadku nanolitografii najczęściej stosowane do wyżłabiania są wiązki elektronów, ultrafiolet, nanonakładanie, litografia X-ray oraz litografia sondy skaningowej). [ang. nanolitography] Więcej: http://en.wikipedia.org/wiki/nanolithography
M Mem: idea, lub ogólnie informacja, która może być replikowana (może być replikatorem) i może ewoluować. [ang. meme] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/mem Molekuła (cząstęczka): najmniejsza cząstka substancji chemicznej; zazwyczaj grupa obojętnych elektrycznie atomów trwale połączonych ze sobą wiązaniami chemicznymi. [ang. molecule] N Nanocząstka: cząstka materii wielkości do 100 nm. Nanometr: dziesięciomiliardowa część metra (10-9 metra). Nanorurka węglowa: struktura zbudowana z węgla (średnicy liczonej w nanometrach) wykazująca ciekawe właściwości: dużą wytrzymałość na rozrywanie, unikalne własności elektryczne, przewodność ciepła. [ang. carbon nanotube] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/nanorurka Nanorobot (nanobot, nanoid): urządzenie wielkości od kilku nanometrów do 10 mikrometrów skonstruowane z komponentów w nano-skali lub molekuł. Wyszczególnia się nanoroboty biologiczne (zbudowane z cząstek organicznych) oraz niebiologiczne (z cząstek nieorganicznych). [ang. nanorobot, nanobot, nanoid] Nanorobotyka: technologia tworzenia maszyn (lub robotów) w nano-skali. Czasem nanorobotykę określa się też jako tworzenie maszyn lub robotów (które nie muszą być w skali nano) zdolnych do działania z precyzją do kilku nanometrów. Na dzień dzisiejszy jest to ciągle dziedzina mocno teoretyczna. [ang. nanorobotics] Więcej: http://en.wikipedia.org/wiki/nanorobot NEMS (NanoElectroMechanical Systems): technologie, urządzenia elektromechaniczne zbudowane w nano-skali. Więcej: http://en.wikipedia.org/wiki/nems Neutron: cząstka elementarna o ładunku obojętnym oraz masie spoczynkowej m p = 1,6749272 x 10-27 kg będąca jednym z elementów atomu; występuje w jądrze atomowych. [ang. neutron] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/neutron Nubot (Nucleic Acid Robots): urządzenia syntetyczne w nano-skali, które mogą przenosić fragmenty DNA. Nukleon: wspólna nazwa protonów i neutronów, które tworzą jądro atomowe. [ang. nucleon] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/nukleon Nukleotyd: podstawowa jednostka strukturalna kwasów nukleinowych. Pojedynczy nukletyd składa się z reszty kwasu ortofosforowego, pentozy i zasady azotowej. [ang. nucleotide] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/nukleotyd
O Optoelektronika: dziedzina techniki wykorzystujące właściwości światła w celu przesyłania, gromadzenia i operowania informacjami. W związku z bardzo wysoką częstotliwością oraz długością fali z obszaru widzialnego z zakresu od 380 do 780 nm optoelektronikę można wykorzystywać do szybkiego przesyłania. [ang. optoelektronic] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/optoelektronika Q Quntum dot (kropka kwantowa): niewielki rejon przestrzeni wraz z cząstką o długości fali porównywalnej z rozmiarami kropki, ograniczony w trzech wymiarach barierami potencjału. Opis zachowania cząstki może być dokonany wyłącznie przy użyciu mechaniki kwantowej. W związku z tym cząstka może znajdować się jedynie w pewnych stanach opisanych równaniem Schödingera i tylko dyskretne poziomy energetyczne mogą być zajęte przez cząstkę. Czasem kropki kwantowe nazywa się sztucznymi atomami. [ang quantum dot] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/kropka_kwantowa P Polimer: związek chemiczny o bardzo dużej masie cząsteczkowej, który składa się z wielokrotnie powtórzonych jednostek zwanych merami (merem może być np. grupa CH 2 ). [ang. polymer] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/polimery Proton: cząstka elementarna o ładunku elektrycznym e = 1,60217653(14) 10-19 C oraz masie spoczynkowej m p = 1,67262171(29) x 10-27 kg będąca jednym z elementów atomu; występuje w jądrze atomowych. Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/proton R Replikator: struktura, która dąży do stworzenia jak największej ilości własnych kopii. W teorii ewolucji ważne są te replikatory, które podlegają selekcji oraz mutacji i są dziedziczone przez kolejne pokolenia ich nośników. W biologii replikatorami są geny, natomiast w świecie kultury memy. [ang. replicator] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/replikator S Skaningowy Mikroskop Tunelowy (STM): mikroskop ze skanującą sondą, która umożliwia uzyskanie obrazu powierzchni materiałów przewodzących z dokładnością do jednego atomu. Urządzenie wykorzystuje zjawisko tunelowe. [ang. Scanning Tunneling Microscope] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/stm, http://www.nanotechnologia.republika.pl/stm.pdf Smart materials (sprytne materiały): materiały, które posiadają więcej niż jedną własność i które mogą zmieniać swoje właściwości (np. poprzez zmianę temperatury, ph, impuls elektryczny, magnetyczny). Więcej: http://en.wikipedia.org/wiki/smart_material T
Technologia ciała stałego: technologa bazująca na manipulowaniu atomami oraz molekułami w ciele stałym (większość obecnych technologii zaliczanych jest do technologii ciała stałego). [ang. bulk technology] U W X Y Z Zjawisko tunelowe: zjawisko kwantowe przejścia cząstki przez barierę potencjału o wartości energii potencjalnej większej niż energia cząstki. [ang. quantum tunneling] Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/zjawisko_tunelowe Zol: zawiesina cząstek ciała stałego o rozmiarach od 1 nm do 1 µm w cieczy. Zol-żel metoda: metoda otrzymywania ultradrobnych proszków. Wyjściowy materiał przetwarzany jest w formę zolu w środowisku wodnym lub rozcieńczonego roztworu wodnego kwasu. Usuwanie cieczy z zoli przeprowadza go w żel (przejście zol-żel służy do kontroli kształtu i rozmiarów cząsteczek). Kalcynacja (tj. ogrzewanie związku chemicznego poniżej jego temperatury topnienia) żelu daje odpowiedni tlenek. [ang. zol-gel method] Ż Żel: szczególny rodzaj układu koloidalnego (tj. układu dwóch substancji, w którym jedna z substancji jest rozproszona (zawieszona) w drugiej), będący efektem koagulacji (czyli procesu polegającego na łączeniu się cząstek fazy rozproszonej koloidu w większe agregaty tworzące fazę ciągłą o nieregularnej strukturze) zolu. [ang. gel] LITERATURA: http://pl.wikipedia.org http://en.wikipedia.org Nanotechnologia. Stan obecny i perspektywy, Dręczewski B., Herman A., Wroczyński P. Nanotechnology. A Gentle Introduction to the Next Big Idea, Ratner D., Ratner. M. Springer Handbook of Nanotechnology, Bharat Bhushan (ed.) Engines of Creation. The Coming Era of Nanotechnology, Kim E. Drexler Podstawy inżynierii genetycznej, Kofta W. Nanorurki węglowe. Czarne diamenty XXI w., Huczko A.