ZMIANY W ZRÓ NICOWANIU WYDAJNO CI PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ, W TYM W POLSCE, W LATACH 2004 200 GRA YNA ADAMCZYK-ŁOJEWSKA Streszczenie Wydajno pracy, mierzon warto ci dodan brutto przypadaj c na jednego pracuj cego, analizowano w układzie mi dzynarodowym tj. 27 krajów UE, a w Polsce w przekroju województw. W relacjach mi dzynarodowych analizowano warto dodan brutto (WDB) na pracuj cego w dwojakim uj ciu: ) wyra on w euro wg kursu walutowego, 2) przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) zmieniaj cego si w kolejnych latach. Okre lono kierunek i skal zmian zachodz cych w zró nicowaniu wydajno ci pracy w wymienionych układach przestrzennych w okresie siedmiu lat post puj cego procesu integracyjnego i realizowanej polityki spójno ci. Wskazano na ró nice i podobie stwa w przebiegu badanych procesów w analizowanych układach sektorowych i przestrzennych oraz obserwowane na ró nych poziomach analizy procesy konwergencji i dywergencji. Słowa kluczowe: społeczna wydajno pracy, relacje mi dzysektorowe, zró nicowanie przestrzenne. Wprowadzenie We współczesnej teorii ekonomii podejmowane s próby okre lenia czynników, które mog przy piesza wzrost gospodarczy krajów mniej rozwini tych oraz procesy konwergencji ekonomicznej. Wskazuje si, e mo liwo pokonywania dystansu rozwojowego wi e si z konieczno- ci utrzymywania relatywnie wysokiej stopy inwestycji oraz wy szego tempa wzrostu produktywno ci czynników wytwórczych, co jest zadaniem niełatwym. Produktywno zale y bowiem nie tylko od inwestycji kapitałowych, ale tak e od wielu czynników endogenicznych, takich jak: potencjał innowacyjny i absorpcyjny gospodarki, stan infrastruktury społeczno-ekonomicznej i technicznej, struktura sektorowa produkcji i zatrudnienia, kapitał ludzki i społeczny, czynniki instytucjonalne kulturowe, społeczne, prawne czy polityczne [5,6,s. 735 738]. Wi kszo tego typu czynników zmienia si na ogół powoli, podobnie jak stopniowo mog narasta ró nice rozwojowe [7, s. 52]. W tym kontek cie bada si czynniki, które mog przy piesza rozwój po danych przekształce. Wskazuje si na oddziaływanie w omawianym zakresie otwarcia zewn trznego, przepływu kapitału, w tym zwłaszcza bezpo rednich inwestycji zagranicznych (BIZ), a tak e integracji gospodarczej. Stwierdza si, e procesy te, ułatwiaj c dyfuzj post pu technicznego, na ladownictwo Badania finansowane przez NCN w ramach PB nr 3808/B/H03/20/40.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 5 i adaptacj ró nego typu innowacji (technologicznych i organizacyjnych) oraz rozwi za instytucjonalnych mog przyczynia si do zwi kszenia produktywno ci czynników wytwórczych w krajach o ni szym poziomie rozwoju [3, 4, 6, s.735 738]. W ramach Unii Europejskiej podejmowana jest te wiadoma polityka strukturalna, w tym regionalna, oraz ponoszone s znaczne nakłady finansowe nakierowane na zmniejszanie zró nicowa w zakresie poziomu rozwoju ekonomicznego poszczególnych krajów oraz przeciwdziałanie polaryzacji przestrzennej rozwoju. Oceny wpływu integracji gospodarczej oraz realizowanej polityki strukturalnej w zakresie wyrównywania dysproporcji terytorialnych s jednak zró nicowane. Wynika to m.in. z faktu, e na ró nych poziomach analizy obserwuje si zarówno procesy konwergencji, jak i dywergencji ekonomicznej [2, s. 57 76]. Jednym z istotnych czynników ograniczaj cych mo liwo ci przy pieszenia wzrostu gospodarczego w krajach opó nionych w rozwoju jest bariera strukturalna w postaci niskiej efektywno ci wykorzystania zasobów pracy. Bariera ta przejawia si nie tylko w podlegaj cym wahaniom koniunkturalnym stosunkowo wysokim poziomie bezrobocia, ale tak e w relatywnie niskiej społecznej wydajno ci pracy [, s. 80 8]. W opracowaniu przedstawiono wyniki porównawczej analizy społecznej wydajno ci pracy przeprowadzonej w uj ciu sektorowym i przestrzennym. Społeczn wydajno pracy mierzon warto ci dodan brutto (WDB) przypadaj c na jednego pracuj cego w gospodarce ogółem badano, z wyodr bnieniem trzech sektorów, w układzie 27 krajów Unii Europejskiej, a w Polsce w przekroju 6 województw. Analiz obj to lata 2004 200, tj. okres pierwszych siedmiu lat członkostwa Polski w UE. Głównym celem podj tych bada było stwierdzenie: - czy w warunkach post puj cego procesu integracyjnego i realizowanej polityki spójno- ci zachodziły w układzie krajów UE zmiany w skali i rozkładzie zró nicowania wydajno ci pracy w gospodarce ogółem i poszczególnych sektorów; - czy w Polsce poziom społecznej wydajno ci zwi kszał si w relacji do redniego w UE oraz czy ewentualne zmiany przebiegały podobnie w ramach wyodr bnionych sektorów; - czy i w jakim kierunku przebiegały zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w Polsce w układzie województw. Z uwagi na dost pne w bazach Eurostatu oraz GUS-u przekroje danych statystycznych, analizowany sektor pierwszy obejmuje oprócz działalno ci rolniczej, tak e le nictwo i rybactwo, sektor drugi przemysł i budownictwo, natomiast sektor trzeci wyodr bnion na zasadzie reszty pozostał działalno, głównie usługow. W relacjach mi dzynarodowych analizowana jest warto dodana brutto (WDB) na pracuj cego w dwojakim uj ciu: ) wyra ona w euro wg kursu walutowego, 2) skorygowana poprzez uwzgl dnienie faktu zró nicowania poziomu cen w poszczególnych krajach i tym samym tak e siły nabywczej pieni dza, tj. przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) zmieniaj cego si w kolejnych latach. Posługiwanie si w badaniach wielko ciami wyra onymi w cenach bie cych (a nie stałych) sprawiło, e w analizie porównawczej wykorzystano głównie wielko ci wzgl dne, tj. ró nego typu relacje. W ocenie stopnia zró nicowania przyj to m.in. takie miary dyspersji jak współczynnik zmienno ci oraz stosunek wielko ci maksymalnych do minimalnych w danym szeregu czasowym.
6 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, 2. Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci racy w układzie 27 krajów UE Przeprowadzona w układzie 27 krajów UE analiza warto ci dodanej brutto przypadaj cej na pracuj cego wskazała na znaczne zró nicowanie społecznej wydajno ci pracy w ród tych pa stw. W badanych latach szczególnie du ym zró nicowaniem charakteryzowała si WDB na pracuj cego mierzona w euro wg kursu walutowego, b d ca jednym z czynników okre laj cych konkurencyjno poszczególnych gospodarek krajowych na rynku mi dzynarodowym. Relacje tak mierzonej redniej krajowej wydajno ci w kraju o najni szym i najwy szym jej poziomie kształtowała si w 2004 r. jak :4,3, natomiast w 200 r. jak :0,4 (tab.). Znacznie ni szy jest stopie zró nicowania wydajno ci mierzonej przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej (PPS), która dostarcza przede wszystkim informacji o podstawach ekonomicznych zró nicowania poziomu ycia w poszczególnych pa stwach. Wska nik tak liczonej wydajno ci w kraju o najni szym jej poziomie był w 2004 r. około pi razy mniejszy ni w kraju o najwy szej wydajno ci, natomiast w 200 r. odpowiednio około czterech razy ni szy (tab.). Tabela. Zró nicowanie społecznej wydajno ci pracy w układzie 27 krajów Stosunek maksymalnej do minimalnej redniej krajowej wydajno ci Rok w euro wg kursu walutowego przy uwzgl dnieniu PPS ogółem w sektorze w sektorze ogółem I II III I II III 2004 4,3 40,6 8,9 3,5 4,9 3,0 5,5 4,3 2006 4,5 6,9 6,2 5,0 4,9 7,6 5, 5,0 2008,0 5,2 2,4 0,8 4,0 7,2 4,6 3,9 200 0,4 20,6 3,6 0,4 3,9 8,5 5,5 3,9 ródło: opracowanie własne. Zró nicowanie wydajno ci pracy ogółem w gospodarce analizowane w przekroju 27 krajów zmniejszyło si w badanych siedmiu latach niezale nie od sposobu liczenia WDB (wg kursu walutowego czy PPS). Współczynnik zmienno ci badanej w przekroju 27 krajów wydajno ci ogółem, liczonej w euro wg kursu walutowego, zmniejszył si z 59,0 do 52,5%, natomiast przy uwzgl dnieniu PPS z 36, do 3,6%. W ostatnich dwóch badanych latach, negatywnego oddziaływania dekoniunktury wiatowej i kryzysu w strefie euro, korzystna tendencja do zmniejszania si zró nicowania została jednak zahamowana (zwłaszcza od 2009 r.), a nawet cz ciowo odwrócona (rys. ). Poziom wydajno ci pracy w relacji do redniego 27 krajów zwi kszył si głównie w: Luksemburgu (w zale no ci od sposobu mierzenia o 28 i o 8,8 punktów %), Słowacji (o 20,5 i 6,0), R. Czeskiej (o 6,2 i 2,4), Danii (o 3,0 i 8,), Łotwie (o 2,6 i 8,2) i Estonii (o2,0 i 8,8). W Polsce zwi kszył si odpowiednio o 0,0 i 4,7 punktów procentowych. Wzgl dny poziom wydajno ci obni ył si natomiast w relacji do redniego w takich krajach jak: W. Brytania (odpowiednio o 9,4 i 9), Niemcy (o 6,7 i 5,), Włochy (o 3,2 i 3,8), a cz ciowo (tylko wg kursu walutowego) tak e w Irlandii (rys. 2).
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 7 70 65 60 Współczynnik zmienno ci w %. 55 50 45 40 35 30 25 WDB (wg PPS) / pracuj cego ogółem 2004 WDB (wg 2006 kursu wlutowego) / pracuj cego 2008 ogółem 200 WDB (wg PPS) / pracuj cego w sektorze I WDB (wg kursu walutowego) / pracuj cego w sektorze I WDB (wg PPS) / pracuj cego w sektorze II WDB (wg kursu walutowego) / pracujacego w sektorze II WDB (wg PPS) / pracuj cego w sektorze III WDB (wg kursu walutowego) / pracuj cego w sektorze III Rysunek. Współczynnik zmienno ci wydajno ci pracy, mierzonej warto ci dodan brutto wg PPS, w gospodarce ogółem oraz w trzech sektorach w układzie 27 krajów UE ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. Wysokim poziomem społecznej wydajno ci pracy wyró niały si głównie kraje zachodniej i północnej Europy. W przypadku wydajno ci mierzonej w euro wg kursu walutowego były to w 200 r. w pierwszej kolejno ci takie kraje jak: Luksemburg, Irlandia, Dania, Belgia i Francja; a przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej odpowiednio: Luksemburg, Irlandia, Belgia, Francja i Włochy. Niskim poziomem społecznej wydajno ci charakteryzowały si natomiast nowe kraje akcesyjne Europy rodkowej i Wschodniej. W 200 r. przy uwzgl dnieniu kursu walutowego były to: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa oraz Polska, a przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej odpowiednio: równie Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa oraz Estonia (rys. 2).
8 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, 250 WDB wg kursu walutowego w 2004 r. WDB wg kursu walutowego w 200 r. WDB na pracuj cego ogółem, rednia UE-27=00.. 200 50 00 50 0 WDB wg PPS w 2004 r. WDB wg PPS w 200 r. Luksemburg Irlandia Dania Belgia Francja Szwecja Finlandia Austria Niderlandy Włochy Niemcy W. Brytania Hiszpania Grecja Cypr Malta Słowenia Portugalia R. Czeska Słowacja Estonia W gry P o l s k a Litwa Łotwa Rumunia Bułgaria 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 Rysunek 2. Społeczna wydajno pracy mierzona warto ci dodan (WDB) na pracuj cego w gospodarce ogółem (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzgl dnieniu PPS) w 27 krajach UE w roku 2004 i 200 Kolejno krajów wg WDB na pracuj cego w euro wg kursu walutowego w 200 r. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. Szczególnie du e zró nicowanie wydajno ci pracy w układzie 27 krajów miało miejsce w sektorze rolniczym, co jest nast pstwem wi kszego ni w pozostałych sektorach uzale nienia działalno ci od warunków naturalnych, a tak e społeczno-ekonomicznych, w tym zwłaszcza liczby pracuj cych w tym sektorze. Fakt, e zró nicowanie wydajno ci pracy (zwłaszcza mierzonej w euro wg kursu walutowego) w sektorze rolniczym, podobnie jak w pozostałych sektorach, wykazywało wyra n tendencj do zmniejszania si do 2008 r., mo na uzna jako jeden z pozytywnych efektów oddziaływania integracji gospodarczej oraz aktywnej polityki strukturalnej realizowanej w UE, w tym w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich (rys. ). Najwi kszy wzrost poziomu wydajno ci w sektorze I w relacji do redniego w 27 krajach miał miejsce w takich pa stwach Europy rodkowo-wschodniej jak: Słowacja, Estonia i Łotwa, a ponadto tak e we Francji i Finlandii, obni ył si natomiast w krajach o relatywnie wysokim ju poziomie wydajno ci, tj.: W. Brytanii, Szwecji i Austrii, a ponadto tak e w Grecji (rys. 3). W 200 r. najwy sz wydajno ci pracy w sektorze rolniczym, mierzon w euro wg kursu walutowego, wyró niały si w pierwszej kolejno ci takie kraje jak: Szwecja, Luksemburg, Francja, Finlandia i Belgia (a przy uwzgl dnieniu PPS równie : Szwecja, Luksemburg i Francja, a ponadto
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 9 tak e Słowacja i Holandia). Niskim poziomem wydajno ci w omawianym sektorze charakteryzowały si natomiast głównie: Rumunia, Polska, Portugalia, Litwa, Bułgaria (a przy uwzgl dnieniu PPS: Rumunia Portugalia, Polska, Słowenia i Litwa) (rys. 3). WDB na pracuj cego w sektorze I, rednia UE-27=00.. 400 350 300 250 200 50 00 50 0 Szwecja Luksemburg Francja Finlandia Belgia Dania Niderlandy WDB wgkursu walutowego w 2004 r. WDB wg kursu walutowego w 200 r. WDB wg PPS w 2004 r. WDB wg PPS w 200 r. Hiszpania Włochy Irlandia Niemcy W. Brytania Cypr Słowacja 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 Malta W gry Austria Estonia R. Czeska Grecja Łotwa Słowenia Bułgaria Litwa Portugalia P o l s k a Rumunia Rysunek 3. Społeczna wydajno pracy mierzona warto ci dodan (WDB) na pracuj cego w sektorze I (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzgl dnieniu PPS) w 27 krajach UE w roku 2004 i 200 Kolejno krajów wg WDB na pracuj cego w euro wg kursu walutowego w 200 r. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. W sektorach pozarolniczych, w tym szczególnie w sektorze usług, zró nicowanie wydajno ci w przekroju badanych pa stw było stosunkowo mniejsze i wykazywało (głównie do 2008 r.) równie tendencj do zmniejszania si (tab. i rys.). W sektorze przemysłu i budownictwa poziom wydajno ci pracy w relacji do redniego w 27 krajach zwi kszył si w badanych latach głównie w: Holandii, Irlandii, Słowacji, Rumunii, Łotwie, Estonii i Litwie, obni ył natomiast w Luksemburgu, W. Brytanii i Belgii. W 200 r. najwy szym poziomem wydajno ci pracy w tym sektorze (mierzonej w euro wg kursu walutowego) wyró niały si w pierwszej kolejno ci: Irlandia, Holandia, Szwecja, Dania i Finlandia (a przy uwzgl dnieniu PPS: oprócz pierwszych trzech pa stw równie Austria i Hiszpania). Niskim poziomem wydajno ci charakteryzowały si w 200 r. w pierwszej kolejno ci: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Estonia i Polska (a przy uwzgl dnieniu PPS: Bułgaria, Łotwa, Estonia, Portugalia i Rumunia) (rys. 4). W sektorze usług relatywny poziom wydajno ci pracy zwi kszył si przede wszystkim w: Luksemburgu, Słowacji, R. Czeskiej, Danii, Polsce i Rumunii, obni ył natomiast w W. Brytanii i w Niemczech. W 200 r. najwy szym poziomem wydajno ci pracy w tym sektorze wyró niały si takie pa stwa jak: Luksemburg, Dania, Belgia, Francja i Irlandia (a przy uwzgl dnieniu PPS: Luksemburg, Belgia, Francja, Włochy i Irlandia), natomiast niskim poziomem wydajno ci charakteryzowały si : Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa i W gry (a przy uwzgl dnieniu PPS: Bułgaria, Łotwa, Rumunia, Litwa i Estonia) (rys. 5).
0 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, 250 200 WDB wg kursu walutowego w 2004 r. WDB wg kursu walutowego w 200 r. WDB wg PPS w 2004 r. WDB wg PPS w 200 r. WDB na pracuj cego w sektorze II, rednia UE-27-00. 50 00 50 0 Irlandia Niderlandy Szwecja Dania Finlandia Austria Belgia Luksemburg W. Brytania Hiszpania Niemcy Francja Włochy Grecja Cypr Słowenia Słowacja R. Czeska Malta Portugalia Litwa W gry P o l s k a Estonia Łotwa Rumunia Bułgaria 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 Rysunek 4. Społeczna wydajno pracy mierzona warto ci dodan (WDB) na pracuj cego w sektorze II (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzgl dnieniu PPS) w 27 krajach UE w roku 2004 i 200 Kolejno krajów wg WDB na pracuj cego w euro wg kursu walutowego w 200 r. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. WDB na pracuj cego w sektorze III, rednia UE-27=00.. 250 200 50 00 50 0 Luksemburg Dania Belgia Francja Irlandia WDB wg kursu walutowego w 2004 r. WDB wg kursu walutowego w 200 r. WDB wg PPS w 2004 r. WDB wg PPS w 200 r. Włochy Austria Szwecja Finlandia Niderlandy Niemcy Grecja Hiszpania W. Brytania Cypr Słowenia Portugalia Malta R. Czeska Słowacja Estonia P o l s k a W gry Litwa Łotwa Rumunia Bułgaria 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 8 9 20 2 22 23 24 25 26 27 Rysunek 5. Społeczna wydajno pracy mierzona warto ci dodan (WDB) na pracuj cego w sektorze III (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzgl dnieniu PPS) w 27 krajach UE w roku 2004 i 200 Kolejno krajów wg WDB na pracuj cego w euro wg kursu walutowego w 200 r. ródło: opracowanie własne na podstawie [5].
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 W Polsce poziom społecznej wydajno ci pracy w relacji do redniego w 27 krajach zwi kszył si w badanych latach w gospodarce ogółem, w tym zwłaszcza w sektorze usług oraz sektorze rolniczym, a w mniejszym stopniu w przemy le i budownictwie. Wi kszy post p w zmniejszaniu luki w zakresie wydajno ci pracy dokonały jednak inne kraje akcesyjne, w tym zwłaszcza Słowacja, R. Czeska, Łotwa czy Estonia (tab.2). W rezultacie Polska w ród 27 krajów zajmowała pod wzgl dem wydajno ci pracy (mierzonej w euro wg kursu walutowego) stosunkowo odległe miejsce, w gospodarce ogółem 23, w sektorze rolniczym 26, w sektorze przemysłu i budownictwa 23, w sektorze usług 22. O ile pozycja Polski pod wzgl dem wydajno ci pracy w gospodarce ogółem i w sektorze usług nie zmieniła si, to w przypadku sektorów produkcyjnych pogorszyła si o dwa miejsca. Nieco korzystniejsza jest pozycja Polski w analizowanym zakresie przy uwzgl dnieniu parytetu siły nabywczej. W przypadku tak liczonej wydajno ci Polska zajmowała w 200 r. w ród 27 pa stw pod wzgl dem wydajno ci ogółem miejsce 22, w sektorze I 25, w sektorze II 22 i w sektorze III 20. 3. Zró nicowanie społecznej wydajno ci pracy w Polsce w układzie województw w latach 2004 200 W Polsce w przekroju województw, podobnie jak w układzie mi dzynarodowym, wydajno pracy jest znaczne zró nicowana, w tym najbardziej w sektorze rolniczym. O ile jednak zró nicowanie w przekroju 27 krajów zmniejszyło si w badanym okresie, to w Polsce wzrosło we wszystkich trzech sektorach.. Zwi kszyła si rozpi to mi dzy minimaln i maksymaln wydajno ci w układzie województw, podobnie jak współczynniki zmienno ci charakteryzuj ce skal analizowanego zró nicowania (tab. 2 i rys. 6). Tabela 2. Zró nicowanie społecznej wydajno ci pracy w Polsce w układzie 6 województw Rok sektor I sektor II sektor III 2004,84 6,39,4,47 2005,93 5,28,5,55 2006,97 5,5,60,56 2007,93 4,54,63,58 2008,86 4,45,45,56 2009,94 5,80,50,52 200 2, 9,96,70,6 ródło: opracowano na podstawie danych [7]. Jedynie w sektorze rolniczym zró nicowanie wydajno ci w układzie województw zmniejszało si do 2008 r., niemniej w ostatnich dwóch badanych latach (2009 200) ponownie wzrosło osi gaj c poziom wy szy ni w 2004 r.(tab.2 i rys. 6). Poziom wydajno ci pracy w gospodarce (w relacji do redniego w kraju) zwi kszył si w latach 2004 200 i to we wszystkich trzech sektorach w województwie mazowieckim (ogółem o 3 punktów procentowych), w województwie dolno l skim (ogółem o 7,7) ale głównie w sektorze II przy
2 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce,. jednoczesnym spadku w pozostałych sektorach, a w mniejszym zakresie (tylko w sektorach produkcyjnych) tak e w województwie podlaskim (o 3,6) oraz łódzkim (o 2) (tab. 3). współczynnik zmienno ci w % 50 45 40 35 30 25 20 5 0 5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 Rysunek 6. Współczynnik zmienno ci w przekroju 6 województw wydajno ci pracy w gospodarce ogółem, w tym w trzech sektorach w Polsce ródło: opracowano na podstawie danych [7]. Tabela 3. Zmiana wzgl dnego poziomu wydajno ci pracy w relacji do redniego w kraju w Polsce w układzie województw kolejno województw wg wydajno ci w 200 r. ródło: opracowano na podstawie [7]. WDB / pracuj cego ogółem WDB / pracuj cego w sektorze rolniczym WDB / pracujacego w sektorze przemysłu i budownictwa WDB / pracuj cego w sektorze usług Zmiana (w punktach procentowych) wzgl dnego poziomu WDB/pracuj cego Województwo ogółem sektor I sektor II sektor III Mazowieckie 3,0 45,2 9,2 0,3 Dolno l skie 7,7-7,6 24,3-3,0 l skie -6,0-33,8-3,8 -,2 Zachodniopomorskie -3,0-4,3 3,8-3,6 Pomorskie -2,2 27,0 -,3-4,3 Wielkopolskie -0,5-7,0,8 -,9 Lubuskie -8,6-40,0-8, -6,0 Opolskie -6,3 8,8-2,5 -,6 Kujawsko-pomorskie -,9 4,0-0,7-4,9 Łódzkie 2,0,2 4,5-3,6 Warmi sko-mazurskie -4,0 36,4-3,0-5,6 Małopolskie -6,8-5,6-0,5-3,8 Podlaskie 3,2 32,5,5 -,5 wi tokrzyskie 0, -4,7 0,0-0,2 Lubelskie -,9 7,4-2,3 -,2 Podkarpackie -9,6-3,3-4,9-0,9
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 3 W pozostałych województwach poziom wydajno ci w relacji do redniego w kraju na ogół obni ył si, w tym w du ym stopniu w podkarpackim, lubuskim, małopolskim i l skim, w których spadek wyst pił we wszystkich trzech sektorach, a tak e w województwie opolskim, gdzie obni ył si poziom wydajno ci głównie w sektorze II (tab. 3). W 200 r. najwy szym poziomem wydajno ci pracy w gospodarce ogółem charakteryzowały si województwa: mazowieckie, dolno l skie l skie, zachodniopomorskie i pomorskie, natomiast najni szym: podkarpackie, lubelskie, wi tokrzyskie, podlaskie i małopolskie (rys. 7). WDB / pracuj cego w tys. zł w 200 r... 60 40 20 00 80 60 40 20 0 Mazowieckie Dolno l skie l skie Zachodniopomorskie Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Opolskie w gospodarce ogółem w sektorze I w sektorze II w sektorze III Kujawsko-pomorskie Łódzkie Warmi skomazurskie Małopolskie Podlaskie wi tokrzyskie Lubelskie Podkarpackie Rysunek 7. Społeczna wydajno pracy, mierzona WDB / na pracuj cego (w tys. zł) wg sektorów i województw w Polsce w 200 r. Kolejno województw wg wydajno ci w gospodarce ogółem ródło: opracowano na podstawie [7]. W Polsce ma miejsce wyj tkowo du e zró nicowanie wydajno ci pracy mi dzy sektorem rolniczym oraz pozostałymi sektorami. Tego typu zró nicowanie ma miejsce we wszystkich krajach UE, niemniej jest szczególnie du e w pa stwach takich jak Polska, o du ym udziale pracuj cych w sektorze rolniczym w relacji do ogółu pracuj cych. W Polsce wydajno pracy w sektorach pozarolniczych była w badanych latach rednio w kraju około czterech razy wy sza ni w sektorze rolniczym, natomiast w 27 krajach UE trzy razy, w tym w 5 pa stwach dawnej UE około 2 razy. Pracooszcz dny charakter wzrostu w sektorach pozarolniczych, a tak e uwarunkowania istniej ce w rolnictwie polskim, nie sprzyjaj szybkim przekształceniom w strukturze pracuj cych, polegaj cym na odpływie ludno ci z mało wydajnego rolnictwa do bardziej produktywnych dziedzin. W kraju problemem pozostaje nadal zbyt du a liczba pracuj cych w rolnictwie. W latach 2004 200 liczba pracuj cych w tym sektorze zmniejszyła si o 0,43 mln, a wzrosła w sektorach pozarol-
4 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, niczych o 2,6 mln osób. W rezultacie udział pracuj cych w sektorze I w pracuj cych ogółem znacznie zmniejszył si (z 8,0 do 2,8%), nadal był jednak wysoki w porównaniu z rednim w UE-27 krajów, gdzie równie si zmniejszył z 6,4 do 5,%, a w UE-5 krajów odpowiednio z 3,9 3,% 2. W Polsce wysokim poziomem wydajno ci w sektorze I wyró niaj si przede wszystkim województwa północnej i zachodniej Polski o małej liczbie pracuj cych w tym sektorze, takie jak: warmi sko-mazurskie (208% redniej krajowej), zachodniopomorskie (204%), lubuskie (70%) czy pomorskie (58%). Niskim poziomem wydajno ci w tym sektorze charakteryzuj si natomiast województwa południowo-wschodnie: podkarpackie (2% redniej krajowej), małopolskie (35%), wi tokrzyskie (55%) czy lubelskie (59%) (rys. 7). W sektorze przemysłu i budownictwa poziom społecznej wydajno ci pracy wy szy od redniego w kraju miał miejsce w 200 r. tylko w trzech województwach: dolno l skim, mazowieckim i l skim, a w sektorze usług tylko w województwie mazowieckim. Niskim poziomem wydajno ci w sektorze II charakteryzowały si natomiast województwa: podkarpackie, warmi sko-mazurskie, lubelskie czy kujawsko-pomorskie, a w sektorze III: podkarpackie, lubuskie, warmi sko-mazurskie, lubelskie (rys. 7), gdzie relatywny poziom wydajno ci obni ał si jeszcze bardziej w badanych latach. Zró nicowanie wydajno ci w Polsce w przekroju województw ma charakter strukturalny, jest pochodn dysproporcji regionalnych w przebiegu procesów rozwojowych oraz zaawansowaniu przekształce, w tym sektorowych w strukturze pracuj cych. W Polsce istniej dwie podstawowe grupy obszarów problemowych charakteryzuj cych si wzgl dnie niskim poziomem wykorzystania zasobów pracy oraz, jak wykazuj szersze badania, równie dobrobytu ekonomicznego [, s.80]. S to: - obszary opó nione w procesie przekształce sektorowych, o du ym udziale pracuj cych w rolnictwie i niskiej społecznej wydajno ci pracy w gospodarce, zlokalizowane głównie w południowo-wschodniej cz ci kraju; - obszary depresyjne z symptomami regresu gospodarczego w postaci wysokiego poziomu bezrobocia, które kumuluj si zwłaszcza w północnej i północno-zachodniej cz ci kraju. 4. Podsumowanie Dla krajów rozwijaj cych si takich jak Polska, które przyst piły stosunkowo niedawno do UE oraz d do przy pieszenia wzrostu i ograniczenia dystansu ekonomicznego w relacji do rozwini tych krajów, podstawowe znaczenie ma poprawa efektywno ci wykorzystania zasobów, zwłaszcza pracy. Wi e si to z potrzeb zarówno ograniczenia bezrobocia (jawnego i ukrytego), jak równie wzrostu wydajno ci pracy w skali gospodarki narodowej. Przeprowadzona w uj ciu sektorowym i przestrzennym analiza porównawcza w zakresie wydajno ci pracy, mierzonej WDB/pracuj cego, wykazała, e w badanych siedmiu latach (2004 200) nasilania si integracji i realizowania polityki spójno ci, miały miejsce w analizowanym zakresie korzystne procesy konwergencji na poziomie mi dzynarodowym, jednocze nie w Polsce wyst powały niepokoj ce symptomy pogł biaj cej si dywergencji na poziomie regionalnym: 2 Obliczono na podstawie danych Eurostatu oraz Mi dzynarodowego Rocznika Statystycznego, GUS, Warszawa, z roku 2006 i 202.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 203 5 - W badanych latach w układzie 27 krajów UE przewa ała (głównie do 2008 r.) tendencja do zmniejszania si zró nicowania wydajno ci pracy w gospodarce ogółem oraz analizowanych trzech sektorach. - Polska w analizowanych latach stopniowo zmniejszała swój dystans w zakresie wydajno ci pracy w relacji do 27 krajów UE. Poziom krajowej wydajno ci liczonej w euro wg kursu walutowego zwi kszył si z 34 do 38,7% redniej UE, natomiast przy uwzgl dnieniu PPS odpowiednio z 59,6 do 64,3% redniej. Wi kszy post p w zmniejszaniu luki w zakresie wydajno ci pracy dokonały jednak inne kraje akcesyjne, w tym zwłaszcza Słowacja czy Rep. Czeska. - O ile w układzie mi dzynarodowym skala zró nicowania wydajno ci pracy w badanych siedmiu latach zmniejszyła si, to w Polsce w przekroju 6 województw odwrotnie zwi kszyła si. wiadczy o tym wzrost współczynników zmienno ci oraz rozpi to ci mi dzy minimaln i maksymaln wydajno ci w układzie województw we wszystkich trzech sektorach. - W Polsce ma miejsce wyj tkowo du e w porównaniu z innymi krajami UE zró nicowanie wydajno ci pracy mi dzy sektorem rolniczym i pozostałymi, wynikaj ce z nadal du ego udziału pracuj cych w rolnictwie. - Zró nicowanie wydajno ci w Polsce w przekroju województw ma charakter strukturalny, jest nast pstwem dysproporcji regionalnych w przebiegu procesów rozwojowych oraz zaawansowaniu przekształce w strukturze sektorowej pracuj cych. Terytorialne zró nicowanie efektywno ci gospodarowania i tempa wzrostu jest niejako zjawiskiem naturalnym wynikaj cym z odmiennych uwarunkowa historycznych, społecznych czy ekonomicznych rozwoju. Zró nicowanie to pogł biaj c si nadmiernie mo e jednak obni a efektywno ekonomiczn i konkurencyjno gospodarki narodowej jako cało ci. Celowe wydaje si zatem doskonalenie instrumentów polityki strukturalnej na poziomie krajowym i UE, aby ograniczy wyst puj ce procesy dywergencji regionalnej. 5. Literatura [] Adamczyk-Łojewska G., Uwarunkowania strukturalne rozwoju gospodarczego Polski, Wyd. Uczeln. UTP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2007. [2] Adamczyk-Łojewska G., Problemy konwergencji i dywergencji ekonomicznej na przykładzie krajów Unii Europejskiej, w tym Polski, Ekonomia, Economics nr 4/20, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 20. [3] Barro R.J., Sala-I-Martin X., Economic Growth, the MIT Press, Cambridge Mass, London 2004. [4] Ben-David D., Loewy M.B., Trade and the Neoclassical Growth Model, Journal of Economic Integration, 2003, vol.8. [5] Eurostat oraz Rocznik Statystyki Mi dzynarodowej, GUS, Warszawa, za lata 2009 i 202, dział IV, s. 62 63. [6] Michałek J. i in., Polska w UE. Dynamika konwergencji ekonomicznej, WN PWN, Warszawa 2007. [7] Rocznik Statystyczny Województw, GUS, Warszawa, dla lat 2006 202, dział XVIII. [8] Siwi ski W. (2005), Mi dzynarodowe zró nicowanie rozwoju gospodarczego: fakty i teoria. EKONOMISTA 2005 6/2005, s. 735 738.
6 Zmiany w zró nicowaniu wydajno ci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, [9] Tokarski T. (2007), Teoretyczne podstawy przyczyn zró nicowania rozwoju gospodarczego. W: Ekonomia rozwoju, pod red. R. Piaseckiego, PWE, Warszawa 2007. CHANGE IN DIFFERENTIATION OF WORKFORCE PRODUCTIVITY IN THE COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION, INCLUDING POLAND, IN THE YEARS 2004 200 Summary Workforce productivity, measured by gross value added per employed person, was analyzed internationally, that is in 27 EU countries, and in Poland in voivodships. In international relations, gross value added (GVA) per person employed was analyzed dually: ) expressed in EUR, in current prices and according to the exchange rate, 2) adjusted, that is taking into consideration purchasing power parity (PPP), that undergoing changes in subsequent years. The direction and scale of the changes occurring in the diversity of workforce productivity in the analyzed spatial systems during the seven years of the ongoing integration process and cohesion policy were determined. The differences and similarities in the course of the examined processes in sectoral and spatial systems analyzed were stipulated and observed at different levels of analysis of the processes of convergence and divergence. Keywords: social workforce productivity, cross-sectorial relations, spatial differentiation Wydział Zarzadzania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy