Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Handel i polityka handlowa Wykład 1: Handel międzynarodowy jako przedmiot analizy ekonomii międzynarodowej Dr Gabriela Grotkowska
Podstawowe informacje Gabriela Grotkowska, Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego www.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska E-mail: ggrotkowska@wne.uw.edu.pl Dyżur: poniedziałek, godz. 13.30 15.00, sala 216 Kontakt mailowy 2
Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Dwie części wykładu: teoria wymiany międzynarodowej i polityka handlowa teoria integracji handlowej przepływy czynników produkcji i lokalizacja działalności gospodarczej bilans płatniczy i determinanty jego struktury kurs walutowy makroekonomia gospodarki otwartej teoria integracji walutowej Ćwiczenia do wykładu (30 h) Egzamin: test + pytania otwarte Ocena średnią ważoną z ćwiczeń io egzaminu (30-70) 3
Podręczniki [KO]: Krugman P., M. Obsteld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, wydanie trzecie zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 - podręcznik podstawowy [CFJ]: Caves R., J. Frankel i R. Jones, Handel i finanse międzynarodowe, PWE, Warszawa 1998 - uzupełniający do KO [JJM]: Michałek J. J., Instrumenty polityki handlowej, mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN 2002 - niezbędny do części o polityce handlowej [M]: Marrewijk Ch. Van, International Trade and the World Economy, Oxford University Press 2002 - głównie Nowa Teoria Handlu, ale nie tylko 4
Plan wykładu 1 1. Teoria handlu: główne pytania i przegląd odpowiedzi 2. Współczesna gospodarka światowa i wymiana międzynarodowa 3. Miejsce Polski w handlu międzynarodowym 4. Model grawitacyjny handlu międzynarodowego 5
Czym zajmuje się teoria handlu? 6
Autarkia a gospodarka otwarta Gospodarka autarkiczna Gospodarka otwarta: wymiana towarów i usług przepływy kapitałowe (międzynarodowa działalność inwestycyjna i pożyczkowa) handel międzyokresowy migracje międzynarodowe integracja gospodarcza (od FTA do unii gospodarczej) powiązania makroekonomiczne Pojęcie gospodarki światowej 7
Gospodarka światowa Współcześnie podmioty gospodarcze w różnych krajach są trwale i silnie powiązane produkcyjnie, handlowo i finansowo, tworząc ogólnoświatowy system produkcji i wymiany Wymiana międzynarodowa (każdego typu) nie ma charakteru incydentalnego, ale ma charakter trwały i jest istotą współczesnego sposobu gospodarowania 8
Gospodarka światowa w perspektywie historycznej Powstanie gospodarki światowej w XIX wieku (rewolucja przemysłowa i transportowa, kolonie, system walutowy) Dezintegracja w okresie wojen światowych Ponowne pogłębienie zależności po II wojnie światowej (szybki rozwój ekonomiczny, wspomaganie instytucjonalne, rewolucja technologiczna i informatyczna, UE, rozwój gospodarczy krajów Azji) Wyraźna zmiana układu sił w gospodarce światowej 9
Pytania badawcze w teorii wymiany międzynarodowej Czemu kraje handlują? Czym się wymieniają? Czy handel przynosi społeczeństwom korzyści? Kto traci, a kto zyskuje? Podział dochodu. Jak wpływają na siebie gospodarki różnych krajów? Jak państwo ingeruje w wymianę i jakie ma to skutki? Jaka racjonalność stoi za tworzeniem ugrupowań integracyjnych? 10
Czemu handlują? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga Model Ricardo Model Heckscherakomparatywna) motyw dla handlu Ohlina Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Nowe teorie handlu Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu 11
Jakie skutki przynosi handel? Korzyści z wymiany Korzyści ze specjalizacji Korzyści skali Postęp technologiczny Koszty dostosowawcze Efekty redystrybucyjne 12
Współczesna gospodarka światowa (1/3) Potencjał dla rozwoju aktywności gospodarczej: wyposażenie w czynniki produkcji POWIERZCHNIA, 2005 1. Rosja: 17 mln km 2 (12,5%) 2. Kanada: 10 mln km 2 (7,3%) 3. Chiny: 9,5 mln km 2 (7,0%) 4. USA: 9,5 mln km 2 (7,0%) 5. Brazylia: 8,5 mln km 2 (6,3%) 6. Australia: 7,7 mln km 2 (5,7%) 7. Indie: 3,2 mln km 2 (2,3%) 8. Argentyna: 2,8 mln km 2 (2,0%) 9. Kazachstan: 2,7 mln km 2 (2,0%) 10. Algieria: 2,4 mln km 2 (1,7%) LUDNOŚC, 2005 1. Chiny: 1,3 mld (20,2%) 2. Indie: 1,1 mld (17,1%) 3. USA: 297 mln (4,6%) 4. Indonezja: 223 mln (3,4%) 5. Brazylia: 184 mln (2,8%) 6. Pakistan: 154 mln (2,4%) 7. Rosja: 143 mln (2,2%) 8. Bangladesz: 138 mln (2,1%) 9. Nigeria: 132 mln (2,0%) 10. Japonia: 128 mln (2,0%) 13
Współczesna gospodarka światowa (2/3) 25.0 20.0 PKB największych gospodarek świata w 2011 roku, bln USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank 2013 15.0 10.0 5.0 0.0 Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,73%. 14
Współczesna gospodarka światowa (3/3) PKB największych gospodarek świata w 2010 roku, bln USD, wg kursu nominalnego i skorygowanego o różnice w sile nabywczej, źródło: World Bank 2013 0 5 10 15 20 United States China India Japan Germany Russian Federation France Brazil United Kingdom Italy Mexico Korea, Rep. Spain Canada Turkey Indonesia Australia Poland Netherlands Saudi Arabia PKB PPP PKB nominalnie Po skorygowaniu przelicznika o różnice w sile nabywczej trzy największe gospodarki to USA, Chiny i Indie. Udział Polski w światowym PKB rośnie do 1,0%. Zajmuje 18. miejsce na świecie (22 wg kursu nominalnego). 15
Firmy wielonarodowe Firmy wielonarodowe (MNC): szczególni aktorzy w gospodarce światowej Znaczenie w handlu oraz w przepływach kapitału Lista 500 największych firm Magazynu Fortune http://money.cnn.com/magazines/fo rtune/global500/2008/full_list/ Dla porównania PKB (rząd wielkości): Irlandii: 200 mld $ Polski 300 mld $ Belgii 400 mld $ Rosji 600 mld $ W jakich sektorach gospodarki lokują się MNC? Skąd pochodzą? 16
Handel i FDI rosną szybciej niż produkt Handel, PKB i FDI 10 % 8 6 4 2 + 6% + 1.9% x 16 0 1948 1973 1997 Wzrost światowej produkcji (PKB) Wzrost światowego eksportu towarów Zmiany światowych przepływów inwestycji bezpośrednich 17
Kierunki wymiany: 2008, % handlu światowego 18
Bezprecedensowe załamanie handlu w wyniku kryzysu
Główni aktorzy w wymianie międzynarodowej: eksport 10.4 8.1 Chiny USA Niemcy Japonia 50.6 8.1 4.5 Holandia Francja Korea Włochy 2.6 3 2.9 2.9 3.6 3.3 Rosja Belgia Reszta świata Całkowita wartość eksportu wszystkich krajów świata (2011): 18215mld USD
Główni aktorzy w wymianie międzynarodowej:import 12.3 USA Chiny 9.5 Niemcy Japonia 45 6.8 Francja Wielka Brytania Holandia 4.6 Włochy Korea 2.5 2.8 2.9 3 3.5 3.2 3.9 Hong Kong Kanada Reszta świata Całkowita wartość importu wszystkich krajów świata (2011): 18380mld USD
Handel usługami Tradycyjne usługi niehandlowe Usługi transportowe Turystyka Finanse i ubezpieczenia Usługi biznesowe i ich powiązanie ze zjawiskiem outsourcingu/offshoringu 22
Outsourcing i rozwój nowego typu handlu Handel dobrami pośrednimi Trade in tasks nowe wzorce specjalizacji 23
Organizacja produkcji i konsumpcji w okresie przedprzemysłowym 24
Skutki rewolucji przemysłowej 25
Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej 26
Współczesne problemy z pomiarem strumieni handlu Cena katalogowa: 200-250 mln USD (w zależności od wersji) Przyleciały do Warszawy z USA Czy to jest eksport USA do Polski? 27
Jak mierzyć przepływy handlu? 28
Co kryje się w I-Phone? 29
Handel dobrami pośrednimi i GVC 30
Handel zagraniczny Polski 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Strumienie handlu dobrami i usługami jako % PKB 8 6 4 2 0-2 -4-6 Eksport Import Saldo (prawa oś) 0-8 Udział 1% w światowym eksporcie i 1,1% w imporcie dóbr Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Permanentny deficyt 31
-8-6 -4-2 0 2 4 6 8 Handel zagraniczny Polski: struktura przedmiotowa Produkty mineralne Prod. przem. chemicznego Maszyny i urządzenia Tworzywa sztuczne Prod. opt. i fotograf. Materiały włókiennicze Skóry i wyroby Tłuszcze i oleje Obuwie, nakrycia głowy, itp. Prod. poch. roślinnego Broń i amunicja Papier, tektura i wyroby Kamienie i metale szlachetne Wyroby ceramiczne, szkło Metale nieszlachetne Przetwory spożywcze Drewno i wyroby z drewna Zwierzęta i art. poch. zwierzęcego Meble Sprzęt transportowy CRCA Sekcja CN 32
Struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski Struktura geograficzna eksportu Polski, 2010 Węgry 3% Słowacja 3% Szwecja 3% Holandia 4% Pozostałe kraje 32% Rosja 4% Niemcy 26% Francja 7% Wielka Brytania Włochy 6% Czechy 6% 6% Struktura geograficzna importu Polski, 2010 Korea 3% USA 3% Wielka Brytania 3% Pozostałe 33% Holandia Czechy 4% 3% Niemcy 22% Chiny 9% Francja 4% Rosja 10% Włochy 6% 33
Źródła deficytu Grupa partnerów handlowych (2009 rok) Udział w imporcie (%) Udział w eksporcie (%) Kraje OECD 70,95 81,89 0,87 Kraje wysokorozwinięte 68,81 85,36 0,81 Kraje UE 61,45 79,28 0,78 Kraje Europy Środkowo- Wschodniej Relacja importu do eksportu 10,15 7,59 1,34 Kraje rozwijające się 21,04 7,05 2,98 Kraje rozwijające sie Azji Południowo-Wschodniej 14,02 1,71 8,20 34
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny Lista największych partnerów handlowych USA: 3 największe gospodarki europejskie w pierwszej dziesiątce (Niemcy, Wielka Brytania i Francja) Dlaczego USA handlują najwięcej z tymi gospodarkami, a nie innymi krajami Europy? 35
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny 36
Odległość i granice 37
Model grawitracyjny Model grawitacyjny w podstawowej formie zakłada, że wielkość handlu zależy od wielkości gospodarek i odległości między nimi: T ij = A Y i Y j /D ij Gdzie: T ij to wartość handlu między krajem i a krajem j A jest stałą Y i to PKB kraju i Y j to PKB kraju j D ij to odległość między krajem i a j 38
Bardzo prosty przykład Kraj A wydaje na dobra z krajów ABCD części dochodu równe udziałom tych krajów w światowym PKB. Podobnie zachowują się inne kraje. 39
Bardzo prosty przykład W naszym przykładzie: T ij = u i u j Y w = Y i /Y w Y j /Y w Y w = 1/10 Yi Yj. Założenia: kraje kupują z innych krajów w proporcjach równych udziałom ich produkcji w produkcji światowej 40
Model grawitacyjny W bardziej ogólnej formie, model grawitacyjny jest estymowany w następującej formie: T ij = A Y i a Y j b /D ij c gdzie a, b oraz c mogą różnić się od 1. Co może być nieco zaskakujące, model grawitacyjny dość dobrze wyjaśnia faktyczne przepływy dóbr między krajami (np. USA - EU) Oszacowania efektu odległości wskazują, iż 1% zmiany odległości miedzy krajami wiąże się, ze spadkiem wymiany handlowej o około 0,7% - 1%. 41
Model grawitacyjny handlu międzynarodowego Inne czynniki mające wpływ na wielkość handlu (poza PKB i odległością): 2. Bliskość kulturowa: kraje powiązane kulturowo zwykle mają także silne więzi ekonomiczne 3. Geografia: zatoki oraz brak gór ułatwiają transport i handel 4. Korporacje transnarodowe: firmy rozlokowane w różnych krajach importują i eksportują dobra w handlu między swoimi oddziałami 42
Odległość i granice 4. Granice: konieczność przekraczania granic wiąże się z koniecznością załatwiania formalności i ponoszenia kosztów (jak cła) Istnienie granicy może oznaczać problem używania różnych języków i walut, co dodatkowo może utrudniać handel Porozumienia handlowe między krajami mają na celu zmniejszenie formalności i opłat celnych, których konieczne jest ponoszenie przy przekraczaniu granic, a tym samym mają prowadzić do wzrostu wymiany Model grawitacyjny może zatem służyć do oceny skutków tworzenia porozumień handlowych: czy porozumienie faktycznie prowadzi do większej wymiany (niż ta która miałaby miejsce bez jego podpisania biorąc pod uwagę PKB obu krajów i odległość między nimi)? 43
Odleglość i granice 44
Odległość i granice 45
Przykład z najnowszej literatury 46
Przykład z najnowszej literatury 47
Czy świat stał się mniejszy? Negatywne skutki odległości dla wielkości wymiany pozostają istotne, ale znacząco się zmniejszyły wraz z rozwojem transportu i komunikacji: Koło, żagiel, kompas, kolej, telegraf, maszyna parowa, samochód, telefon, samolot, komputer, faks, internet, światłowody to wszystko technologie, które doprowadziły do wzrostu handlu Historia dowodzi jednak, iż czynniki polityczne (jak np. wojny) mogą zmienić wielkość i strukturę handlu w większym stopniu niż wynalazki z zakresu transportu i komunikacji Dwie fale globalizacji: 1840 1914, 1945 - dziś 48
Dziękuję i zapraszam za tydzień.