dr Magdalena Makieła Adwokat/Mediator Zalety mediacji i dlaczego warto z niej skorzystać Wprowadzenie Słowo mediacja wywodzi się od łacińskiego słowa mediatio, oznacza pośredniczenie w sporze, w celu doprowadzenia do zgody. 1 Natomiast mediator pochodzi od łac. słowa mediare 2 pośredniczyć w sporze. Mediator czyli pojednawca, rozjemca jest osobą bezstronną, neutralną nie jest ani sędzią arbitrem - ani doradcą. Nie ocenia oraz nie staje po niczyjej stronie. Mediatorzy nie mają władzy rozstrzygania sporów ani narzucania stronom ugody, o rezultacie mediacji decydują tylko i wyłącznie strony. Najważniejszą rolą mediatora jest umożliwienie uczestnikom mediacji dojście do wspólnego porozumienia i reagowanie w sytuacji narastających emocji. Sumerowie 3 w IV tysiącleciu p.n.e. stosowali mediację jako formę rozwiązywania sporów. Mediacja była znana we wszystkich kulturach starożytnych m.in. Egipcie, Grecji 4 i Rzymie.Za czasów Konfucjusza rozstrzyganiem konfliktów, zajmował się pośrednik, który przekazywał informację i oferty stroną sporów 5. W Azji, Europie, Afryce, a nawet wśród plemion indiańskich była dominującą formą rozwiązywania konfliktów. W kulturze żydowskiej była stosowana w czasach biblijnych, a w kulturze chrześcijańskiej prowadzono ją zgodnie z Ewangelią wg. św. Mateusza. W laickim świecie zachodnim rozwiązywano tą metodą spory dotyczące handlu i produkcji wyrobów. Mediacja jako środek rozwiązywania konfliktów zyskała również uznanie na arenie międzynarodowej. W roli mediatora pomiędzy zwaśnionymi państwami występowały m.in. Republika Wenecka, Watykan, 6 Suwerenny Zakon Maltański jak również Międzynarodowy Komitet Czerwonego 1 W.Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych,warszawa 1967,s.475. 2 Ibidem 3 Por.M.Białecki, Mediacja w postępowaniu cywilnym, Wolters Kluwer 2011, s.36. 4 B. Clark, Lawyers and Mediation, Springer 2012, s.1. 5 Braian Neill,Mediation and ist Future Prospects, [ed.]j.c.beatancourt,j.a.crook [w:],adr,arbitration,and Mediation, AuthorHouse,2014, s.583 i nast. 6 S.G.Marasso, Argumentation in Dispute Mediation: A Reasonable Way to Handle Conflict, John Benjamin B.V. 2011, s.17.
Krzyża 7. Rolę mediatorów, oprócz państw, podejmowali również ich przywódcy, np. doża Sebastiano Ziani występował jako mediator w sporze w 1177r., pomiędzy Fryderykiem Barbarossą a papieżem Aleksandrem III i Ligą lombardzką 8. W międzynarodowych procesach mediacyjnych istotną rolę odegrała delegacja watykańska. Zaangażowana była w rozwiązywanie konfliktu, w latach 70-tych XX w., pomiędzy Chile a Argentyną o Kanał Bengale. Konflikt zakończył się sukcesem poprzez podpisanie aktu z Montevideo w 1979r. W latach 70-tych XX wieku groził gospodarce i wymiarowi sprawiedliwości USA - paraliż. W sądach amerykańskich wiele lat oczekiwano na wyroki, z powodu natłoku spraw. Stanowiło to realne zagrożenie w sprawnym funkcjonowaniu państwa 9. Zaczęto wprowadzać metody alternatywne do rozwiązywania sporów tzw. ADR (ang: Alternative Dispute Resolution), które dały m.in. przedsiębiorcom szeroki wachlarz możliwość, aby uniknąć postępowania sądowego. W literaturze 10 do podstawowych form ADR zalicza się mediację, arbitraż oraz koncyliację. W doktrynie jak i w praktyce mediacje określa się jako alternatywę w stosunku do postępowania sądowego. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku europejskie środowisko prawnicze zaczęło akceptować mediację jako alternatywę dla postępowania sądowego. Sędziowie uzyskali możliwość proponowania mediacji stronom konfliktu, w celu uniknięcia długotrwałych procesów i odciążenia sądów. W 2005 r. polski ustawodawca wprowadził do kodeksu postępowania cywilnego 11 (dalej: k.p.c.) mediację. Mediacja i jej zalety Mediacja zyskała miano królowej ADR. Obecnie rozumiana jest jako określone podejście do rozwiązywania konfliktów, których celem jest osiągnięcie satysfakcjonującej ugody. 7 https://www.icrc.org/eng/resources/documents/interview/neutral-intermediary-interview-070708.htm 8 B. Mitchell, The Majesty of the State. Triumphal Progresses of Foreign Sovereigns in Renaissance Italy (1494-1600, Universit of Chicago 1986,s.37. 9 R.Coulson, The future of private Dispute Resolutionin the United States,[ed.]J.C.Beatancourt,J.A.Crook [w:],adr,arbitration,and Mediation, AuthorHouse,2014, s.36 i nast. 10 Ł.Błaszczak, Alternatywne formy rozwiązywania sporów analiza zjawiska na tle prawa polskiego, [w] Czterdziestolecie Kodeksu Postępowania Cywilnego. Zjazd katedr postępowania cywilnego w Zakopanem, Zakamycze 2006, s.332. 11 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296.
Została zdefiniowana przez dyrektywę 2008/52/WE 12 z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (dalej: dyrektywa), której założeniem jest propagowanie stosowania mediacji. Artykuł 3 dyrektywy, określił, iż mediacja oznacza zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa członkowskiego. Zaletami mediacji są: - dobrowolność - elastyczność - poufność - szybkość postępowania - niskie koszty - mniejszy formalizm proceduralny - poczucie wpływu na rozwiązywanie sporu - zmniejszenie eskalacji konfliktu - gwarancja rezultatu Mediacja jest procesem dobrowolnym. Jeżeli jedna ze stron będzie przymuszana, to sukces mediacji będzie mało prawdopodobny, a w przypadku osiągnięcia porozumienia strony będą uchylać się od jej postanowień. Każda ze stron może w dowolnym momencie odstąpić od mediacji. Jedną z największych zalet mediacji jest jej elastyczność. Oznacza to, iż umożliwia stronom dojście do szerokiego zakresu rozwiązań, które są niedostępne w przypadku postępowania sądowego. Zazwyczaj wyroki sądu ograniczają się do nakazania jednej stronie zapłaty określonej kwoty drugiej stronie. Natomiast podczas mediacji strony dochodzą do własnego porozumienia, mogą wziąć pod uwagę inne rozwiązania, uwzględniające potrzeby stron. Ważne jest to, iż można ją stosować w odniesieniu do każdego rodzaju sporów. Strony decydują o rezultacie mediacji, co w konsekwencji powoduje zadowolenie i chęć przestrzegania postanowień, mogą analizować i wspólnie ocenić kwestie sporne, co nie jest 12 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r.w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U.UE. L136/3.
możliwe w trakcie postępowania sądowego. Podczas mediacji strony mają możliwość zajęcia się wszystkimi zagadnieniami, które je interesują, nie tylko prawnymi czy finansowymi. W sporach, w których emocje odgrywają dużą rolę, niejednokrotnie dochodzi do pogodzenia się stron i przeprosin, co niewątpliwie pozytywnie wpływa na zawarcie ugody. Kolejną zaletą mediacji jest jej poufny charakter. Postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.(art. 183 4 3).Natomiast mediator jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku (art. Art. 183 4 2). Ponadto strony nie mogą powołać na świadka mediatora aby zeznawał na okoliczność przebiegu postępowania mediacyjnego oraz na okoliczność informacji jakie uzyskał podczas mediacji. Warto mieć na uwadze, iż w przeciwieństwie do mediacji, postępowanie sądowe jest jawne, i strony nie są wstanie uniknąć ewentualnego np. rozgłosu i szkód wizerunkowych dla firmy. Mediacja jest szybką metodą rozwiązywania sporów. Strony wraz z mediatorem ustalają dogodny termin spotkania. Czas trwania mediacji jest uzależniony od konkretnej sprawy może trwać kilka godzin, dzień, a nawet dłużej. Prowadzi się ją przy wspólnym udziale stron lub w sesjach indywidualnych. W Wielkiej Brytanii mediację można prowadzić osobiście lub telefonicznie, a nawet przez Internet. W Polsce w procesie mediacji sądowej stosuje się model osobistego uczestnictwa stron w postępowaniu mediacyjnym. W mojej ocenie mediację pozasądową można poprowadzić przez Internet lub w formie telekonferencji. Każda forma kontaktu, która umożliwia szybkie komunikowanie się stron z mediatorem, w tym samym czasie, sprzyja woli poddania się mediacji oraz sprawniejszemu i szybszemu jej zakończeniu. Koszty mediacji są zdecydowanie niższe niż koszty postępowania sądowego. Wnosząc spór do sądu strony zobowiązane są ponieść opłaty sądowe, koszty związane z wynagrodzeniem profesjonalnych pełnomocników, biegłych oraz muszą się liczyć, w realiach polskich, z kilkuletnim procesem. Natomiast decydując się na mediację pozasądową strony będą zobligowane do poniesienia kosztów niewspółmiernie niższych, niż cały proces sądowy. Koszty mediacji pozasądowej zależą od tego, kto jest w nią zaangażowany, jak długo trwa oraz jaka jest wartość przedmiotu sporu. Jeśli strona decyduje się, aby towarzyszył jej prawnik lub niezależny ekspert, to oprócz honorarium mediatora, należy uwzględnić koszty ich usług. Następnie, gdy dochodzi do zawarciu ugody mediator wnosi do sądu wniosek o zatwierdzenie ugody, którego koszt wynosi tylko 50 zł.
Natomiast koszty mediacji sądowej to wynagrodzenie mediatora, wynoszące 1% wartości przedmiotu sporu nie miej niż 30 zł nie więcej niż 1000zł oraz wynagrodzenie pełnomocników. W razie zawarcia ugody następuje zwrot 3/4 uiszczonego wpisu dla strony inicjującej proces (powód) zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt. 2 lit a ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 13. Rozwiązanie to również powinno zachęcać do załatwienia spraw cywilnych już wniesionych do sądu w drodze mediacji Kolejne zalety tj. mniejszy formalizm proceduralny, poczucie wpływu na rozwiązywanie sporu, zmniejszenie eskalacji konfliktu są wypadkową zalet wcześniej opisanych. Mediacja daje gwarancję rezultatu, ponieważ biorące w niej udział strony nigdy na tym nie tracą i niczym nie ryzykują. Uczestnik mediacji nigdy nie pogorszy swojej sytuacji co może mieć miejsce w sądzie. W każdej chwili strony mogą odstąpić jak i do niej wrócić. Rodzaje mediacji Polski ustawodawca uregulował proces mediacji w dziale II rozdziału pt Mediacja i postępowanie pojednawcze i przewidział dwa jej rodzaje. Mediacje prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo na podstawie postanowienia sądu, który kieruje strony do mediacji. (art. 183 1 2k.p.c.). Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania sądowego, a za zgodą stron także w toku sprawy. Pierwszy sposób ugodowego rozwiązania sporu to mediacja umowna, tzw. pozasądowa. Umowa o mediację może przybrać postać odrębnej umowy lub klauzuli mediacyjnej zawartej w umowie głównej. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje jakichkolwiek wymogów formalnych dotyczących umowy o mediację. Powyższe wynika z art. 183 7 zdanie drugie k.p.c. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego określają moment wszczęcia mediacji przez stronę. Zgodnie z artykułem 183 6 1 k.p.c., wszczęcie mediacji przez stronę następuje, z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie. Jednakże w myśl przepisu art. 183 6 2 k.p.c. pomimo takiego doręczenia wniosku mediacja nie zostaje wszczęta, jeżeli: 1) stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji; 13 Dz. U. z 2010 r., nr 90, poz. 594, z późn. zm.
2) strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji; 3) strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora; 4) strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację. Wyznaczona w ten sposób mediacja ma na celu dojście do wspólnego stanowiska z pomocą neutralnego mediatora, który wspiera strony w tych działaniach. Jeżeli w konkluzji strony uzgodnią wspólne stanowisko to podpisują ugodę przed mediatorem. Ugoda zawarta w ten sposób, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. W chwili uchylania się przez jedną ze stron ze zobowiązań wynikających z ugody można wystąpić do sądu o nadanie jej klauzuli wykonalności, która jest tytułem wykonawczym.(art. 183 ¹⁵k.p.c.) Drugi sposób ugodowego rozwiązania sporu to etap sądowy. Oznacza to, iż jedna ze stron złożyła pozew do sądu i został wszczęty proces. W takiej sytuacji, z reguły sąd na pierwszej rozprawie głównej, kieruje strony do postępowania mediacyjnego i wyznacza mediatora. Warto pamiętać, iż na tym etapie strony same mogą wskazać konkretnego mediatora, przed którym będzie się toczyło postępowanie mediacyjne. W sytuacji dojścia przez strony do porozumienia procedura złożenia ugody wygląda jak powyżej tj. mediator składa ugodę do sądu, a sąd ją zatwierdza. Warto pamiętać, iż mediacja przerywa bieg przedawnienia, co wynika z art.123 1 kodeksu cywilnego. Jeżeli przedsiębiorca będzie chciał skorzystać z mediacji w innym kraju UE to może odwiedzić stronę internetową: https://e-justice.europa.eu/content_mediation-62-pl.do. Nastawienie do mediacji Błędne jest podejście, które traktuje propozycję mediacji jako oznakę słabości. Strona inicjująca proces mediacyjny to podmiot, który dojrzale podchodzi do zagadnień związanych z biznesem. Warto podejmować działania zmierzające do polubownego rozwiązania sporu i wspólnie decydować o wyniku sprawy. Jednakże aby proces mediacyjny przynosił zamierzone efekty, warto aby to strony osobiście uczestniczyły w nim. Doświadczenie
życiowe niejednokrotnie wskazuje, że mediacja prowadzona przy udziale tylko pełnomocników nie przynosi takich rezultatów jak przy udziale samych stron. Spotkać można różnego rodzaju podejścia do mediacji, od pełnej akceptacji po całkowitą nieufność, co może wynikać z osobistego nastawienia lub z doświadczeń życiowych. Istotą poddania się mediacji jest zrozumienie przez strony, że daje możliwość wypracowania wspólnego stanowiska na ich zasadach oraz umożliwia zaoszczędzenie czasu i finansów. Strony sporu decydując się na mediację powinny mieć neutralne nastawienie do tego procesu oraz pamiętać o tym, iż ugoda oznacza pewien kompromis i wypracowanie wspólnego stanowiska. Niemniej jednak mediacja stanowi cenne narzędzie i należy stosować ją we wszystkich rodzajach sporów. Podsumowanie Celem niniejszego artykułu było ukazanie niewątpliwych zalet postępowania mediacyjnego. We współczesnym świecie biznesu szybkość podejmowania decyzji i rozwiązywania konfliktów jest jedną z najcenniejszych umiejętności, która niejednokrotnie zaoszczędza czas i pieniądze przedsiębiorców. W relacjach biznesowych nie sposób jest uniknąć sporów z partnerami biznesowymi. Spory nie muszą finalnie trafiać do sądu powszechnego, wszystko zależy od woli i nastawienia stron w jakiej formie będą chciały dojść do wspólnie zaakceptowanego porozumienia. W procesie mediacyjnym strony mają możliwość samodzielnego wypracowania ugodowego rozwiązania sporu. Tym samym strony ograniczają koszty, a co najważniejsze mają możliwość zachowania relacji biznesowych. Ponadto ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Wprowadzenie mediacji do porządku prawnego daje stronom wybór pomiędzy wypracowaniem wspólnego stanowiska, a wyrokiem sądu. Warto promować mediację wśród przedstawicieli szeroko pojętego biznesu jak i profesjonalnych pełnomocników, aby zapobiec długotrwałym procesom sądowym, w których zapadające wyroki niejednokrotnie nie przyznają racji stronie, która je zainicjowała. W mediacji bez wątpienia wygrywają obie strony, decydując same o sposobie rozwiązywania sporu i treści zawieranej ugody.