STRUKTURY RYNKU I ICH REGULACJE Wykład 2: Monopol Prowadzący zajęcia: dr inŝ. Edyta Ropuszyńska Surma Politechnika Wrocławska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Organizacji i Zarządzania E-mail: edyta.ropuszynska-surma@pwr.wroc.pl Wrocław
Plan wykładu National Geographyc 1. Monopol charakterystyka 2. Źródła powstania monopolu (=bariery wejścia na rynek) 3. Siła monopolisty wskaźniki 4. Monopol naturalny 5. Regulacje 6. Monopol a innowacje
Charakterystyka monopolu Jakie znasz cechy charakterystyczne monopolu? Brak substytutów Jaka jest wartość wskaźnika elastyczności mieszanej popytu? Popyt na produkty lub usługi monopolisty nie zaleŝy od cen innych produktów lub usług
Źródła powstania monopolu Pozarynkowe (pozarynkowa sfera regulacji): Decyzje rządowe (infrastruktura): prawo własności, prawo patentowe Okoliczności związane z ograniczonością zasobów oraz segmentu rynku Rynkowe: INNOWACJE - Nowe potrzeby nabywców, nowe produkty lub usługi, W wyniku gry rynkowej wykorzystanie przewagi konkurencyjnej
Patenty a dyfuzja innowacji 1953 r. zaobserwowano, Ŝe jedna z małp karmionych patatami (słodkimi ziemniakami), 18-miesięczna samica Imo opłukuje je w wodzie z piasku. Po trzech miesiącach to samo zachowanie zaobserwowano u jej matki i dwóch rówieśników oraz ich matek. W ciągu dwóch lat siedem następnych młodych makaków takŝe myło pataty, a po trzech latach robiło tak 40 proc. populacji makaków z Koshimy [Focus] 1956: ziarna pszenicy wrzucone do morza, pływające ziarno było zbierane. Przed 1983 rokiem metoda ta rozprzestrzeniła się na całą populację makaków [Fagerberg J., Mowery D.M., Nelson R.N., 2005, s. 459]. makaki z Koshimy
NadwyŜka konsumenta, producenta strata dobrobytu w monopolu W monopolu: A = nadwyŝka konsumenta wynosi, B+D = nadwyŝka producenta, C-E = strata dobrobytu.
Wskaźniki pomiaru siły monopolu 1. Wskaźnik cenowej elastyczności popytu, 2. Wskaźnik mieszanej elastyczności cenowej popytu 3. Indeks monopolu Lernera 4. Wskaźnik Rothschilda
Wskaźniki pomiaru siły monopolu Wskaźnik Abba Lernera (stopa marŝy zysku) (1934) L = P MC 1 = P e Gdzie: L wskaźnik Lernera P- cena rynkowa e współczynnik elastyczności cenowej popytu MR = MC MR = P + P + dp dq Q dq d( PQ) = dq 1 P + P e W konkurencji doskonałej: P = MC L = 0. Firmy w konkurencji doskonałej nie mają Ŝadnej siły rynkowej. Dodatnie wartości indeksu Lernera, wskazują na istnienie siły rynkowej. Im większa wartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa. W przypadku monopolu, indeks Lernera wynosi L = -1 / e, gdzie e to wartość cenowej elastyczności popytu. Indeks Lernera nigdy nie przekracza 1, poniewaŝ koszt krańcowy MC jest zawsze nieujemny Q = dp P P =
Elastyczność popytu i narzut cenowy Sposobem pomiaru siły monopolowej jest określenie o ile cena maksymalizująca zysk przewyŝsza koszt krańcowy (MC) Wskaźnik Lernera (L) L = P MC P = 1 e Narzut (P MC)/P równa się minus odwrotność elastyczności popytu, na jaki napotyka firma. Jeśli popyt firmy jest elastyczny, jak w (a), to narzut jest mały i firma ma małą siłę monopolistyczną. Dzieje się odwrotnie, gdy popyt jest względnie nieelastyczny, jak w (b).
Wskaźnik Rothschilda ROTH = tgα tgβ Gdzie: α- kąt zawarty między prostą dd (popyt firmy) a pp β- kąt zawarty między prostą DD (popyt rynkowy) a pp P D d p β d D Q
Przykłady barier wejścia w sektorze monopolu korzyści skali gdy koszty przeciętne zmniejszają się znacznie w miarę wzrostu wielkości produkcji, wówczas nowe przedsiębiorstwo chcąc podjąć działalność na zupełnie nowym rynku, musi rozpocząć produkcję od początku na wielką skalę. bariera kapitałowa -sytuacja, w której nakłady kapitału niezbędne do uruchomienia produkcji są ogromne. czysta przewaga jakościowa lub kosztowa zdarza się tak, Ŝe jedno przedsiębiorstwo posiada duŝą przewagę nad potencjalnymi konkurentami w kwestii jakości produktu, bądź przewagi w postaci niŝszych kosztów.
Przykłady barier wejścia róŝnicowanie produktu firma produkuje wyraźnie zróŝnicowany wyrób, a konsument łączy go z określoną marką, to nowej firmie będzie bardzo trudno przebić się na ten rynek. kontrola nad zasobami naturalnymi gdy przedsiębiorstwo zarządza podaŝą waŝnych czynników wytwórczych, to moŝe odmówić dostępu do nich potencjalnym konkurentom. patenty, prawa autorskie, znaki firmowe i inne bariery prawne pozycja monopolowa moŝe być chroniona np. poprzez patenty, prawa autorskie czy teŝ róŝne inne formy zezwoleń. bariery strategiczne
Monopol naturalny zmiany popytu
Dyskryminacja cenowa trzeciego rodzaju
Dyskryminacja cenowa drugiego rodzaju
Dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia Doskonała dyskryminacja cenowa
Regulacja cen w monopolu
Monopol naturalny redukcja kosztów stałych
Wzrost kosztów zmiennych Efekt zaleŝy od elastyczności cenowej popytu
Monopol a innowacje J. Schumpeter Postęp technologiczny, a monopol B+R przyjmują róŝne formy: Badań podstawowych i aplikacyjnych, Inwencji, Innowacji (wdroŝenia innowacji) Dyfuzji innowacji
BIBLIOGRAFIA Begg D., Fisher S; Dornbusch R.; Mikroekonomia; Wydawnictow Ekonomiczna, Warszawa 2007. Duraj J., Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1993. Fagerberg J., Mowery D.M., Nelson R.N., The Oxford Handbook of Innovation, Oxford University Press, 2005. Kto wychowuje twoje dzieci, Focus 20/04/2009. Smuelson, William F. Ekonomia menadŝerska
Dziękuję za uwagę