Idea głośnego czytania dzieciom z I etapu edukacyjnego na podstawie realizowanego przedsięwzięcia "Baśniowy świat" "Czasami wystarczy przeczytana bajka, aby dać naszemu dziecku pieszczotę, która pozostaje w sercu na całe życie" Pino Pellegrino Głośne czytanie jest niezwykle ważne dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży. Uczy ono myślenia, przynosi wiedzę ogólną, rozwija pamięć i wyobraźnię, wzbogaca zasób słownictwa, daje kontakt z bogactwem doświadczeń niemożliwych do zdobycia samemu, oddziałuje na kształtowanie się poglądów i sposobów postępowania, a przede wszystkim kształtuje zainteresowania i nawyk czytania. Czytanie jest bardzo dobrym środkiem wychowawczym, ponieważ rozwija wrażliwość i empatię młodego człowieka. Stwarza możliwość przeżycia różnych emocji. Głośne czytanie dzieciom buduje też więź między dorosłym i dzieckiem Dążąc, by dzieci wyrosły na mądrych, dobrych i szczęśliwych ludzi, 1 czerwca 2001 r. Fundacja ABCXXX Program Zdrowia Emocjonalnego kierowana przez p. Irenę Koźmińską, zainaugurowała kampanię społeczną Cała Polska czyta dzieciom. Celem kampanii jest uświadomienie ogromnego znaczenia czytania dziecku dla jego rozwoju psychicznego, umysłowego i moralnego oraz stworzenie nawyku codziennego czytania dzieciom przez co najmniej 20 minut w domach, przedszkolach, szkołach, szpitalach, świetlicach. Po zapoznaniu się z jej założeniami, biorąc pod uwagę korzyści wypływające z głośnego czytania, postanowiłam wprowadzić podobny projekt głośnego czytania dzieciom w kształceniu zintegrowanym naszego Ośrodka oraz zaprezentować go rodzicom jako pozytywne oddziaływania na rozwój dziecka. Zalety głośnego czytania: buduje mocną więź między dorosłym i dzieckiem, zapewnia emocjonalny rozwój dziecka, rozwija język, pamięć i wyobraźnię, uczy myślenia, poprawia koncentrację, wzmacnia poczucie własnej wartości dziecka, poszerza wiedzą ogólną, ułatwia naukę, pomaga odnieść sukces w szkole, pomaga w przezwyciężeniu dysleksji, uczy wartości moralnych, pomaga w wychowaniu, zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputerów, chroni przed zagrożeniami ze strony masowej kultury, Beata Skucińska SOSW w Toruniu 1
kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie. Głośne czytanie pomaga szkole realizować jej misję edukacyjna i wychowawczą. Badania przeprowadzone przez Fundację "ABCXXI - Program Zdrowia Emocjonalnego" wykazały, że szkoły, które wprowadziły głośne czytanie dzieciom obserwują: poprawę poziomu wypowiedzi ustnych i pisemnych uczniów, wzrost zrozumienia tekstów i poleceń, poprawę koncentracji, wydłużenie się przedziału uwagi, wyciszenie i większą gotowość do nauki, większą skłonność uczniów do refleksji i krytycznego myślenia, wzrost czytelnictwa - uczniowie wypożyczają więcej książek, wzrost poczucia humoru, poprawę wzajemnych relacji pomiędzy uczniami, powstawanie więzi pomiędzy nauczycielem i uczniami, spadek ilości aspołecznych i chuligańskich zachowań, wzrost zaangażowania rodziców w czytanie dzieciom w domu. Głośne czytanie, to wspaniały wynalazek, gdyż każdy może w nim uczestniczyć. Nie potrzebne są tytuły naukowe ani drogi sprzęt. Może być zarówno dla nauczycieli, jak i rodziców praktycznym pomysłem na pożyteczne spędzenie czasu z dzieckiem, pomysłem, jak wychować dziecko, by zapewnić mu wszechstronny rozwój.dobierając lekturę, powinniśmy jednak bacznie przyjrzeć się treści książki, oraz przesłankom, jakie ona niesie. Kryteria doboru książek: (opracowane przez Fundację "ABCXXI - Program Zdrowia Emocjonalnego"). Do głośnego czytania należy wybierać dzieciom utwory: sensowne, adresowane do dziecka, ciekawe dla dziecka - o czymś istotnym dla niego, napisane lub tłumaczone poprawną i ładną polszczyzną uczące racjonalnego myślenia, uczące czegoś ważnego, przynoszące wiedzę i/lub rozrywkę na wysokim poziomie, rozwijające dobry smak i poczucie humoru dobrej próby, niosące przesłanie szacunku wobec dziecka, ludzi, innych istot, zwierząt, przyrody, kraju, pozytywnych norm społecznych i sprawiedliwego prawa, dostosowane do wieku i wrażliwości dziecka, nie wzbudzające lęków i niepokoju, niosące pozytywny przekaz moralny, promujące wzorce właściwych postaw i zachowań, rozwijające wrażliwość estetyczną, kształtujące postawę optymizmu i wiary w siebie oraz pozytywne nastawienie do świata, unikające przemocy nawet w zabawie, unikające stereotypów związanych z płcią, Beata Skucińska SOSW w Toruniu 2
unikające stereotypów kulturowych, rasowych, narodowych etc. Wskazówki dotyczące głośnego czytania Należy: zadbać, aby wszystkim osobom było wygodnie, upewnić się, że wszystkie dzieci będą mogły oglądać obrazki w książce, wybrać książkę odpowiednią do wieku, czytać książki dotyczące różnorodnych tematów i poruszające kwestie, którymi dzieci się interesują, pozwolić dzieciom dokładnie obejrzeć okładkę, stosować odpowiednią intonację, zadawać pytania, dzięki którym dzieci lepiej rozumieją treść książki, tłumaczyć niezrozumiałe słownictwo, zaniechać czytania, gdy dzieci są zmęczone lub znudzone. Kształtowanie czytelniczych zamiłowań Kształtowanie czytelniczych zamiłowań powinno rozpoczynać się już w wieku niemowlęcym. Czytanie dziecku na głos wpływa na stymulowanie rozwoju mózgu, uczy myślenia, rozbudza zainteresowania. Dziecko kojarzy czytanie z przyjemnością, czuje się bezpieczne. Już najmłodsze dzieci w pierwszych miesiącach życia wykazują zainteresowanie książką, lecz książka jest tu przedmiotem zabawy. Książeczki dla niemowląt przybierają rozmaite formy zabawki, przytulanki, piankowych książeczek do kąpieli itp. Jeśli jednak dziecko nie zetknie się z książką, nigdy nie będzie jej potrzebowało, nie będzie po nią sięgało. To dorośli muszą rozbudzić w dziecku potrzebę sięgania po nią i umiejętnie ją pielęgnować. W wieku trzech lat dziecko zaczyna rozumieć bajki, wierszyki, opowiadania, z tym, że dziecko w tym wieku najbardziej interesuje się obrazkiem, na którym zaczyna rozpoznawać i wyliczać przedmioty i osoby. Dostrzega, że obrazki przedstawiają znaną treść, że z czarnych znaków na papierze można coś wyczytać. Przy pomocy osób dorosłych mały użytkownik książki przechodzi już w fazie oglądania obrazków od niższego szczebla rozwoju do wyższego. Zainteresowanie obrazkiem trwa aż do 5 roku życia. Na tym etapie zmieniają się jedynie proporcje między zainteresowaniem obrazkiem i treścią. Dziecko pięcioletnie można wprowadzać w świat fantazji, jego myślenie jest coraz bardziej logiczne, potrafi śledzić losy bohatera. W wieku sześciu, siedmiu lat zainteresowania dotyczą opowiadań o przyrodzie. Jak zauważa Z. Skorny czytane przez dorosłych książki o zwierzętach kształtują u dzieci uczucia wyższe: współczucie zwierzętom, gdy ktoś próbowałby je skrzywdzić, chęć opieki nad nimi. Dziecko silnie reaguje emocjonalnie na opisywane w książkach wydarzenia. Tego rodzaju książki sprzyjają wytworzeniu postawy opiekuńczej, zdolności dostrzegania cudzych potrzeb, troski o zaspokojenie cudzych potrzeb. W tym wieku też pojawia się zainteresowanie baśnią. To ona wprowadza małego czytelnika w świat fikcji literackiej. Czytanie baśni wywiera wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka. Pod wpływem lektury uczy się kochać, współczuć, podziwiać, potępiać. Utożsamia się z bohaterem baśniowym. Staje się on wzorem osobowym. Ze względu na wartości Beata Skucińska SOSW w Toruniu 3
wychowawcze, poznawcze i kształcące, baśń jest uznawana za niezastąpioną formę w literaturze dla dzieci. Rozwój zainteresowań czytelniczych w okresie przedszkolnym, według E. Ciszak, najlepiej kształtują następujące treści baśniowe: krasnoludki, latające dywany, dobre wróżki, czarodzieje i magiczne zaklęcia, które podniecają wyobraźnię dziecka. Prowadzą one do poszukiwań coraz to nowych emocji, do książki już w wieku dojrzałym. Pierwsze przeżycia radości, smutku, współczucia, podziwu dla męstwa i bohaterstwa bardzo wyraźnie kształtują też osobowość dziecka[1] Między siódmym a dziewiątym rokiem życia, w pierwszej fazie tzw. młodszego wieku szkolnego, wraz z szybkim rozwojem możliwości myślowych operacji konkretnych, według E. Ciszak, dokonuje się - za sprawą podjęcia nauki szkolnej - radykalna zmiana sytuacji czytelnika. Jest to mianowicie czas opanowywania, a następnie doskonalenia techniki czytania, a więc etap początkowy lektury samodzielnej. Jednakże zmiana polega również na tym, że czytanie - dotychczas przyjemnościowe, pojmowane w kategoriach zabawy - od tej chwili łączy się z nauką, a więc przymusem, pracą i oceną. Za sprawą obydwu tych przyczyn moment jest przełomowy i przy niepowodzeniach oraz silnych reakcjach awersyjnych może, dla dalszych procesów czytelniczych, wywołać skutki trwale negatywne[2] To od nas wychowawców zależy, aby rozbudzić w dzieciach zapał do książek, by czytanie stało się ich przyjemnością i potrzebą. Wielu dzieciom doświadczenia z książką kojarzą się z przymusem, przykrością i nudą. Dzieci nauczane i ponaglane przez dorosłych, niekoniecznie stają się czytelnikami na resztę życia. Na tym etapie rozwoju trud samodzielnego czytania - często bez zrozumienia tekstu - zwykle przewyższa przyjemność z lektury. Może to pozostawić trwałe skojarzenie czytania z przykrością i doprowadzić do niechęci do książek. Najskuteczniejszym sposobem wychowania czytelnika na całe życie jest głośne czytanie dziecku dla przyjemności! Musimy zadbać by czytanie było zawsze dla dziecka radością - będzie nią wówczas, gdy do niego należeć będzie słuchanie, rozumienie i uruchamianie wyobraźni. Samodzielne czytanie przez dziecko powinno przyjść w sposób naturalny, gdy pragnie ono tego i jest do tego gotowe. Terapeutyczna funkcja bajki Odpowiednio dobrana bajka może pełnić funkcję terapeutyczną. Ma ona olbrzymi udział w rozwoju osobowości, kompensuje niedostatki w zaspokajaniu potrzeb, pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, uczy nowych zachowań i daje wzory osobowe. Literatura ta daje dziecku wsparcie w samodzielnym rozwiązywaniu problemów. Dziecko, identyfikując się z bohaterem, zauważa, że on też ma podobny problem i potrafi sobie z nim poradzić. Daje to ukojenie, budzi nadzieję na spełnienie oczekiwań. Dzięki tej identyfikacji zapoznaje się z całą gamą emocji, uczuć i postaw. Uczy się zachowań społecznie akceptowalnych, oraz tych, które są potępiane, form ekspresji emocji, sposobów reagowania w trudnych sytuacjach oraz zaspokajania różnych potrzeb. Bajki oraz baśnie często nazywa się literatura pocieszenia, gdyż dzięki nim można pokrzepić serce i uczynić świat bardziej zrozumiałym. Są one pewnego rodzaju pomostem między światem fantazji a rzeczywistością. Pasjonująca treść i cudowny świat oczarowuje dziecko, skłania do wyobrażania sobie malowniczych krajów, przeżywania losów bohatera. Tu dobro zwycięża zło, zachowany jest porządek moralny, wzorce kulturowe. Beata Skucińska SOSW w Toruniu 4
W bajkach często dziecko odnajduje swoje marzenia, które są lekarstwem na smutna rzeczywistość, trudną dla siebie sytuację. Dziecko wierzy, że odmieni się jego zły los, jeżeli tak jak bohater bajki, stawi czoło problemom. W bajkach nie tylko dobro zwycięża zło, często osoba mała i słaba wygrywa z dużo większą i silniejszą to budzi w dziecku nadzieję i napawa optymizmem. Rzeczywistość kreowana w bajkach jest związana z myśleniem dziecka, więc łatwiej mu zrozumieć reguły rządzące światem. Dzieciom trudno jest mówić o swoich problemach, często nie potrafią zwerbalizować swoich lęków lub maja problem z ich rozpoznaniem. Poczują się więc bezpiecznie, gdy słuchając bajki, odnajdą osobę, która miała podobny problem, a potrafiła wyjść z trudnej sytuacji. Pozytywne zakończenia bajek dają dzieciom nadzieję na pozytywne wyjście ze swoich problemów. Słuchając bajek dziecko postrzega ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiaduje się jakie wartości są cenione i za co spotyka nagroda lub kara. Poznaje abstrakcyjne pojęcia takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, miłość, przyjaźń i wiele innych. Uczy się wrażliwości, zachowań prospołecznych oraz empatii. Wychowawcy, wybierając bajki, muszą przedstawić dzieciom wiele różnych tematów powiązanych z jego życiem i problemami. Dziecko samo wyszuka odpowiednie dla siebie wzory, postawy, odnajdzie analogie ze swoimi problemami a dzięki temu przezwycięży swój strach ucząc się stawiać mu czoło. Muszą też zadbać o to, aby dać dziecku czas na przemyślenia i refleksję. Pedagogizacja rodziców Wśród dzieci istnieje bardzo duża potrzeba spędzania czasu wolnego z rodzicami. Wspólne przebywanie daje dzieciom poczucie bezpieczeństwa, radość z kontaktu z drugim człowiekiem. W ten sposób buduje się trwałe, emocjonalne związki na długie lata, dlatego głośne czytanie dzieciom bajek jest wspaniałą formą integracji. Postanowiłam więc przeprowadzić pedagogizację rodziców zachęcając ich do współudziału w tej kampanii w imię dobra swojego dziecka. Zamierzam uświadomić rodzicom, że głośne czytanie ma wiele zalet, zmobilizować ich, nakierować i wdrożyć w plan pracy dydaktyczno - wychowawczy. Podsumowanie Badania wykazują, że współczesne dzieci dorastają w ubogim językowo środowisku. Rodzice coraz mniej z nimi rozmawiają i mało im czytają. Kontakt z żywym słowem wyparła telewizja. W efekcie dzieci coraz gorzej znają język, w szkole nie rozumieją prostych tekstów i poleceń. Coraz mniej także same czytają, ponieważ czytanie niezrozumiałych słów i zdań jest trudne i nudne, znacznie mniej atrakcyjne od telewizji. Czytajmy więc dzieciom głośno książki bo są one naszym sprzymierzeńcem. Czytanie książek może być łatwym, mądrym i dostępnym sposobem budowania silnej więzi z dzieckiem, może być siłą pobudzającą intelekt i wyobraźnię. Bajka jest narzędziem służącym nadrzędnemu celowi edukacji, gdyż pomaga we wprowadzaniu ważnych treści w atmosferze zabawy. Beata Skucińska SOSW w Toruniu 5
Bibliografia: Brett D., Bajki, które leczą, cz. I i II, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk Ciszak J., Zainteresowania czytelnicze a fazy rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. In Centrum Doskonalenia Nauczycieli ALMA [on-line]. Poznań: CDN ALMA [dostęp 26 marca 2004]. Publikacje. Dudzińska I, Cybulska Piskorek J., Lipna S., Malko D., Mysłowska H., Więckowski R., "Metodyka wychowania w przedszkolu", WSiP, Warszawa 1976. Molicka M., Bajki terapeutyczne, Media Rodzina, Poznań 1999 Papuzińska J., Czytania domowe, Warszawa 1975r. Papuzińska J., Inicjacje literackie, Warszawa 1988r. Parnowski T., Czytelnictwo dzieci i młodzieży, (w:) Dziecko nr 3/2001, Poradnik domowy nr 12/2001. [1] Ciszak J., Zainteresowania czytelnicze a fazy rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. In Centrum Doskonalenia Nauczycieli ALMA [on-line]. Poznań : CDN ALMA [dostęp 26 marca 2004]. Publikacje. [2] Tamże Beata Skucińska SOSW w Toruniu 6