Polski Kongres ITS Tomasz KAMIŃSKI * Izabella MITRASZEWSKA ** Michał NIEZGODA *** Rafał GRZESZCZYK **** Rafał NISKI ***** KONCEPCJA WDROŻENIA SYSTEMU ECALL W POLSCE 1. WPROWADZENIE Europejska inicjatywa esafety ma na celu poprawę stanu bezpieczeństwa i efektywności w transporcie drogowym. Głównym elementem esafety jest paneuropejski projekt ecall, w ramach którego powstanie system automatycznego powiadamiania o kolizjach drogowych. Po wdrożeniu systemu w każdym nowym pojeździe oraz na życzenie właścicieli w używanych pojazdach, będzie zainstalowane pokładowe urządzenie ecall, służące do wykrywania kolizji drogowej i automatycznego wzywania pomocy na miejsce zdarzenia. System będzie funkcjonował w oparciu o infrastrukturę telefonu alarmowego 112 i platformę lokalizacyjną E112. Po nawiązaniu połączenia telefonicznego z centralą, najpierw będą transmitowane dane z tzw. minimalnego zbioru danych (tzw. MSD), a następnie będzie nawiązywane połączenie głosowe. Transmitowane dane będą zawierać, między innymi, numer identyfikacyjny pojazdu (VIN), pozycję geograficzną pojazdu, określoną na podstawie satelitarnego systemu pozycjonowania, np. GPS, a także informację, czy zgłoszenie było wywołane ręcznie czy automatycznie. Natychmiastowe zgłoszenie kolizji do Centrum Powiadamiania Ratunkowego (CPR) i określenie dokładnej pozycji pojazdu umożliwi skrócenie czasu od momentu jej wystąpienia do czasu rozpoczęcia bezpośredniej akcji ratunkowej. Zgodnie z licznymi analizami i pilotowymi wdrożeniami, połączonymi z oceną systemu, umożliwi on ograniczenie liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych nawet o 2500 rocznie w skali Europy. Obecnie nie obowiązuje żaden przepis prawny nakładający na Państwa Członkowskie Unii Europejskiej obowiązek wdrożenia systemu. W Polsce trwają prace zmierzające do pełnego uruchomienia systemów 112 i E112, które są niezbędne do wdrożenia systemu ecall. Dotychczas nie zostało podpisane przez Polskę porozumienie, którego sygnatariusze zobowiązują się do działań zmierzających do wdrożenia systemu (tzw. Memorandum Of Understanding). Zgłoszenia w systemie ecall będą odbierane przez centrale, które będą stanowiły odpowiednie terytorialnie punkty przyjmowania zgłoszeń o wypadkach, funkcjonujące w ramach sieci telefonów alarmowych 112/E112. W przypadku telefonu E112 będzie możliwa autoryzacja urządzenia ecall. Pasażerowie podczas rozmowy z wyszkolonym operatorem ecall będą mogli udzielić dodatkowych informacji. Należy zaznaczyć, że przewidywana jest możliwość komercyjnego świadczenia usługi przyjmowania zgłoszeń o wypadkach drogowych. Rozwiązania komercyjne w zakresie automatycznego powiadamiania o wypadkach drogowych oferują firmy: PSA (Peugeot Société Anonyme), T-Mobile Traffic, Ford, GM Onstar, Volvo OnCall, MAIF (Maryland Automobile Insurance Fund), jednak w ciągu 15 lat działalności zdobyły one udział w rynku oceniany jako mniejszy niż 0,4%. Ponadto oferowane usługi są dostępne głównie w wysokiej klasy samocho- * Instytut Transportu Samochodowego; p.o. Kierownika Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu ** Instytut Transportu Samochodowego; Koordynator ds. wdrażania systemów ITS *** Instytut Transportu Samochodowego; asystent **** Automex Sp. z o.o.; Z-ca Dyrektora ***** Instytut Łączności; Kierownik Zakładu Radiokomunikacji Morskiej w Gdańsku
2 T. Kamiński, M. Niezgoda, R. Grzeszczyk, R. Niski dach. System ecall będzie wdrożony jednocześnie we wszystkich krajach Unii Europejskiej, zatem pasażerowie pojazdu wyposażonego w urządzenie będą mogli poruszać się bezpiecznie również poza granicami kraju, w którym samochód z urządzeniem ecall był zakupiony. 2. PILOTAŻOWE WDROŻENIE SYSTEMU ECALL W kilku krajach europejskich przeprowadzono pilotażowe wdrożenia systemu ecall. Pierwszy z nich przeprowadzony przez niemiecki Automobilklub ADAC wykazał, że europejski system ecall, zgodny z zaleceniami grupy DG ecall i zatwierdzony przez Parlament Europejski, z powodzeniem sprawdził się. Dyrektor zarządzający ADAC Volker Knapp i Charles Capelleman z ARC Transistance przedstawili ostateczne wyniki do Komisji Europejskiej w dniu 26 czerwca 2007 roku, na spotkaniu z dyrektorem generalnym Fabio Colasanti, Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów. System ecall działał poprawnie w trzech państwach UE. Łącznie 9 pojazdów na drogach Austrii, Niemiec i Włoch wykonało 834 połączeń z 450 określonych punktów. W każdym z tych krajów, przynajmniej jeden z pojazdów był wyposażony w austriacką kartę SIM, kolejny w kartę niemiecką, a następnie w kartę włoską w celu symulowania ruchu granicznego. Wezwania były przyjmowane przez centrale lokalnych automobilklubów. W 95% przypadkach przeprowadzonych testów dokładność lokalizacji pojazdu przez system GPS wynosiła 50m lub mniej. Zalecone kryteria zostały osiągnięte we wszystkich przypadkach testów. Seryjnie montowane w pojeździe urządzenie nawigacyjne zostało wykorzystane jako odpowiednik czego. Sprawdzono zalecane przez grupę DG ecall kryteria: dokładność lokalizacji <=50m w 50% wszystkich przypadków i dokładność lokalizacji <=150m w 95% wszystkich przypadków. W 94 % wszystkich wezwań, czas od momentu włączenia przycisku do sygnalizacji w centrum Powiadamiania wynosił 35 sekund lub mniej. Zalecane kryteria zostały osiągnięte we wszystkich przypadkach testu. Zalecane przez grupę DG ecall kryteria: 85% wysłanych sygnałów ecall powinno być zarejestrowanych przez PSAP w czasie do 35 sekund. Dużo słabsze efekty uzyskano w Austrii, gdzie 72% komunikatów alarmowych zostało odebranych w czasie do dwóch minut a dalszych 12% w trzeciej i czwartej minucie. W ramach zrealizowanego projektu organizacji GST udało się określić dość dokładnie rodzaj zdarzenia i sposób reakcji w tym zakresie. Przekaz odpowiednich danych w odpowiednim czasie ma istotne znaczenie dla ratowania osób. Określone zostały zasady tzw. złotej godziny", zgodnie z którą pomoc powinna być udzielona w ciągu sześćdziesięciu minut od zdarzenia, aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty. 3. USŁUGA 112 i E112 JAKO PLATFORMA SYSTEMU ECALL Dnia 16.10.2007r. Rada Ministrów przyjęła dokument Koncepcja systemu 112, zgodnie z którym przyjęte w systemie 112 rozwiązania powinny umożliwiać jego integrację z systemem ecall. Zaproponowane rozwiązanie zakłada automatyczną reakcję systemu, poprzez uruchomienie przez operatora 112 wcześniej opracowanych procedur działania, na powiadomienie o wypadku wysłane przez urządzenie zamontowane w samochodach. Proponowany mechanizm dostępu do automatycznego udzielania informacji o lokalizacji abonenta umożliwi w przyszłości wdrożenie systemu ecall. Poprzez pojęcie system 112 rozumie się jednolity krajowy system odbioru zgłoszeń na numer alarmowy 112. System ten obejmie sieć Centrów Powiadamiania Ratunkowego (CPR), których celem jest przyjmowanie, przetwarzanie i obsługa zgłoszeń na numer alarmowy 112, w szczególności przekazywanie dokładnych informacji o zdarzeniu do właściwych terytorialnie stanowisk kierowania służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy w celu umożliwienia podjęcia interwencji, a w razie potrzeby utrzymanie ciągłego połączenia osoby zgłaszającej zdarzenie oraz przekierowanie zgłoszenia do dyspozytora medycznego. Z systemem współdziałają w szczególności służby Policji, Państwowej Straży Pożarnej, pogotowia ratunkowego, a także inne podmioty ratownicze, do których przekierowywane są zgłoszenia alarmowe, i które zwrotnie potwierdzają podjęcie akcji ratowniczej lub innej interwencji. Ponadto z syste-
Koncepcja wdrożenia systemu ecall w Polsce 3 mem współpracują operatorzy publicznych sieci telefonicznych oraz dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych. W projekcie ecall przyjęto, że wykorzystane będą funkcje systemu E112. Jednak wiele elementów systemu E112 wymaga dostosowania do potrzeb projektu ecall. System E112 jest realizowany przez operatorów telekomunikacyjnych i władze publiczne. Operatorzy zapewniają bezpłatne połączenia, informację lokalizacyjną i odpowiednie przekierowanie połączeń do służb ratunkowych. Władze publiczne natomiast są odpowiedzialne za przyjęcie połączeń alarmowych i uruchomienie właściwej służby ratunkowej. Projekt ecall wymaga dodatkowo współdziałania producentów pojazdów. Większą rolę odgrywa także użytkownik systemu, który decyduje o nabyciu pojazdu z odpowiednim wyposażeniem oraz utrzymuje je w stanie gotowości podczas eksploatacji pojazdu. Inne są warunki uczestnictwa w przedsięwzięciu ecall i E112. System E112 funkcjonuje na podstawie przepisów UE nakładających obowiązki na państwa członkowskie oraz przepisów krajowych wyznaczających obowiązkowe zadania przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Natomiast wdrożenie systemu ecall opiera się obecnie na dobrowolnym, z reguły umownym, współdziałaniu wszystkich zainteresowanych podmiotów, dlatego powiadomienie alarmowe typu ecall jest traktowane jak usługa z zakresu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Pełna realizacja obowiązków państw członkowskich w zakresie wspomnianych systemów oraz realizacja obowiązków operatorów telekomunikacyjnych jest więc wstępnym warunkiem wdrożenia systemu ecall, również w Polsce. Obowiązek zapewniania połączeń do numerów alarmowych określono w art. 26 dyrektywy o usłudze powszechnej [2], zgodnie z którą Państwa Członkowskie UE muszą zapewnić wszystkim użytkownikom publicznych sieci telefonicznych niezależnie od sposobu korzystania z publicznej usługi telekomunikacyjnej (stacjonarna, ruchoma, abonamentowa, na zasadzie przedpłaty z aparatu publicznego) - bezpłatne połączenia do europejskiego numeru alarmowego 112 oraz innych krajowych numerów alarmowych, a także odbiór tych połączeń i kierowanie ich do właściwych jednostek służb ratunkowych, odpowiednio do organizacji krajowego systemu ratunkowego. Z realizacją połączenia jest związany obowiązek przekazywania służbom ratunkowym informacji o lokalizacji osoby wywołującej. W celu sprecyzowania obowiązków dotyczących lokalizacji użytkownika wywołującego zostało wydane zalecenie Komisji [4], zgodnie z którym w przypadku każdego połączenia do numeru 112 operator publicznej sieci telefonicznej powinien przekazać do punktu przyjmowania wywołań najlepszą dostępną informację o lokalizacji użytkownika, w zakresie możliwym technicznie. Dane lokalizacyjne powinny być przekazywane na zasadzie push, czyli w każdym przypadku i równocześnie z połączeniem. Połączenia alarmowe spełniające te warunki określa się jako połączenia E112. Wspomniane zalecenie [4] zawierało pierwsze sygnały przystosowywania systemu E112 do potrzeb systemu ecall. Zasygnalizowano w nim rozwojowy charakter systemu E112, wskazując, że standardy techniczne zastosowane przy jego realizacji powinny umożliwiać uwzględnienie przyszłych wymagań w zakresie terminali telematycznych instalowanych w pojazdach, przekazujących automatycznie określony zestaw informacji. Preferowanie przez Komisję metody push przy przekazywaniu informacji lokalizacyjnej wynikało z możliwości wykorzystania infrastruktury połączeń E112 do projektu ecall. Zalecenie to nie było wiążące dla Państw Członkowskich, choć zgodnie z obowiązującymi zasadami powinny one w najwyższym możliwym stopniu je uwzględniać. Obowiązki Państw Członkowskich i operatorów telekomunikacyjnych związane z systemem E112 nie są jednak wystarczające do uruchomienia systemu ecall. Najważniejsze znaczenie ma zakres dodatkowych zadań wynikających z realizacji tego projektu oraz dobór instrumentów, stosowanych do jego wdrażania. W dokumencie Koncepcja systemu 112 zakłada się oparcie systemu 112 na 16 wojewódzkich Centrach Powiadamiania Ratunkowego (rys. 1). System będzie się składał docelowo z następujących elementów organizacyjnych:
4 T. Kamiński, M. Niezgoda, R. Grzeszczyk, R. Niski 16 Wojewódzkich CPR, w tym 6 ma charakter o rozszerzonej funkcjonalności informatycznej (w dalszej części tego opracowania nazywanych CPR-RFI), Centrum Nadzoru i Monitoringu Technicznego (CNiMT), Centrum Szkoleniowe (CSz). Rys. 1. Struktura systemu 112 przewidziana w Koncepcji systemu 112 Źródło: Koncepcja systemu 112, Warszawa, wrzesień 2007r. CPR o rozszerzonej funkcjonalności informatycznej CPR RFI ma tę samą właściwość funkcjonalną jak standardowy CPR, jednak różni się dodatkowym wyposażeniem technicznym, które obejmuje kompletny zestaw serwerów, baz danych i innych urządzeń technicznych pozwalający obsługiwać większą liczbę stanowisk operatorów 112. Dzięki temu będzie można zminimalizować liczbę urządzeń w całym systemie 112, zachowując przy tym jego niezawodność. W ten sposób będzie również ograniczona liczebność niezbędnego personelu technicznego. Odbiór wezwań alarmowych w CPR będzie spełniał co najmniej następujące funkcje: równomierne przydzielanie wezwań operatorom 112, wizualizacja i nadzór nad długością kolejki zgłoszeń, szybkie automatyczne odpytanie Platformy Lokalizacyjno - Informacyjnej o dane identyfikujące abonenta i dane lokalizacyjne, w przypadku zgłoszenia fałszywego lub złośliwego, historia zgłoszeń prezentacja historii zgłoszeń z danego numeru, wskazanie za pomocą ogólnie rozpoznawanych znaków lub symboli kraju, w którym zarejestrowany jest abonent. System 112 współpracuje z Platformą Lokalizacyjno-Informacyjną będącą w gestii Urzędu Komunikacji Elektronicznej. W systemie wyróżnić należy krajową sieć szkieletową tworzoną centralnie, nadzorowaną przez CNiMT. W województwach istnieje sieć dostępowa pomiędzy CPR a dyspozytorami Policji, PSP i dyspozytorami medycznymi. Sieć ta zapewnia kierowanie zgłoszeń zarówno w sposób komutacyjny, jak i poprzez transmisję danych. Do podmiotów ratowniczych
Koncepcja wdrożenia systemu ecall w Polsce 5 innych niż Policja, PSP i dyspozytorzy medyczni, kierowanie zgłoszeń z założenia będzie realizowane w sposób komutacyjny, chyba że istniejące lub nowe możliwości techniczne pozwolą na inną formę przekierowań. Dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych zobowiązani będą, zgodnie ze zmianami projektowanymi w ustawach o Prawie Telekomunikacyjnym oraz o Państwowym Ratownictwie Medycznym - do przekierowywania zgłoszeń na numer alarmowy 112 do właściwego terytorialnie CPR. 4. PROJEKT BADAWCZY ECALL Urządzenie ecall będzie się składało z modułu nadawczo-odbiorczego, którego zadaniem będzie przesyłanie po kolizji minimalnego zbioru danych i nawiązanie połączenia głosowego między samochodem a centralą. Drugim ważnym elementem urządzenia będzie autonomiczny moduł detekcji wypadku, który będzie uruchamiał procedurę zgłoszenia zdarzenia do Centrum Powiadamiania Ratunkowego tylko w uzasadnionym przypadku. Zakłada się, że na poziomie urządzenia ecall powinny być eliminowane zdarzenia nie wymagające interwencji służb ratunkowych. Urządzenie nie będzie mogło korzystać z systemów bezpieczeństwa, w które wyposażony jest pojazd (np. sterowniki poduszek powietrznych), ponieważ mogłoby to zakłócić ich funkcjonowanie. W ramach projektu realizowanego przez konsorcjum: Instytut Transportu Samochodowego, Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy i firmy Automex realizowany jest projekt badawczy-rozwojowy NR10-0016-06/2009, w ramach którego został opracowany demonstrator technologii w postaci pokładowego urządzenia ecall i trzy stanowiska badawcze. Pierwsze stanowisko umożliwia wytwarzanie w warunkach laboratoryjnych przyspieszeń o wartościach maksymalnych, takich jak podczas rzeczywistych kolizji pojazdów. Stanowisko zbudowano w postaci pionowego układu prętowego, po którym porusza się suwak, na którym zainstalowane są badawcze urządzenie pokładowe ecall, seryjnie produkowany sterownik poduszek powietrznych i akcelerometr do pomiaru przyspieszenia. Stanowisko umożliwia regulację prędkości końcowej suwaka i drogi hamowania, od której zależy przyspieszenie działające na suwak. Sygnał z akcelerometru odbierany jest przez urządzenie Data Translation 9816, które przetwarza sygnał analogowy na cyfrowy i transmituje dane do komputera PC przy użyciu złącza USB (rys. 2). Rys. 2. Urządzenie Data Translation 9816 Źródło: Strona internetowa www.elmark.com.pl Drugie stanowisko umożliwia odtwarzanie napięciowych przebiegów przyspieszeń o wartościach napięć odpowiadających przyspieszeniom zarejestrowanym podczas rzeczywistych kolizji (rys. 3). Przebiegi są przesyłane do wejścia modułu detekcji wypadku seryjnie produkowanego sterownika poduszek. Podczas badań wykorzystano sygnały o zróżnicowanym gradiencie i amplitudzie. Były to sygnały napięciowe zarejestrowane podczas kolizji rzeczywistych pojazdów, w których doszło lub nie doszło do uruchomienia poduszek powietrznych. W ten sposób można było zbadać działanie algorytmu detekcji wypadku zaimplementowanego w seryjnie produkowanym sterowniku.
6 T. Kamiński, M. Niezgoda, R. Grzeszczyk, R. Niski Rys. 3. Rzeczywisty przebieg i krzywa aproksymująca wartości przyspieszenia dla samochodu Hundai Exel [1] Trzecie stanowisko umożliwia badania modułu nadawczo-odbiorczego urządzenia ecall w zakresie nawiązania połączenia z centralą, transmisji minimalnego zbioru danych i nawiązania połączenia głosowego. W ramach projektu będą przeprowadzone badania urządzenia ecall w porozumieniu ze służbami ratunkowymi. Projekt będzie zakończony pod koniec 2011 roku. 5. PODSUMOWANIE W celu pełnego wdrożenia systemu ecall w Polsce wymagane jest dostosowanie krajowej infrastruktury, organizacji i legislacji, tak aby możliwe było uzyskanie pełnej funkcjonalności i interoperacyjności również z systemami funkcjonującymi w innych krajach Unii Europejskiej. Uruchomienie usługi jest zależne od pełnego wdrożenia systemów 112 i E112. Regionalne Centra Powiadamiania Ratunkowego powinny być wyposażone w oprogramowanie umożliwiające przyjmowanie zgłoszeń. Operatorzy systemu powinni być przygotowani do przyjmowania zgłoszeń w wielu językach. Zatem w Polsce system ecall będzie działał, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, w oparciu o sieć 112 i usługę E112. Obecnie ze strony UE nie pojawiła się Dyrektywa nakazująca wdrożenia systemu ecall w Państwach Członkowskich, zatem obecnie realizowane są prace przygotowawcze zmierzające do wdrożenia systemu. Ich podstawą są ustalenia w zakresie funkcjonalności systemu i normy, które zostały w tym zakresie przyjęte. W różnych krajach przeprowadzono ocenę skutków i pilotażowe wdrożenia systemu. W Polsce trwa ocena skutków wdrożenia. Zagrożeniem wdrożenia systemu w Polsce może się okazać stopień pokrycia sygnałem w zakresie systemu GPS. Do tej pory nie przeprowadzono tego typu badań w stosunku do systemu ecall. Newralgiczne mogą się okazać tereny wiejskie i górskie, w których ukształtowanie terenu może znacznie utrudniać określenie położenia geograficznego pojazdu. Literatura [1] Bartlett EDR Durability and Rule 563. [2] Dyrektywa 2002/22/WE z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i praw użytkowników dotyczących sieci i usług łączności elektronicznej. Dz. Urz. L 108/51, 24.04.2002. [3] Kamiński T., Mitraszewska I., Nowacki G., Walendzik M., Niezgoda M., Grzeszczyk R.: System automatycznego powiadamiania o wypadkach drogowych ecall, Transcomp 2009, 30 listopada - 3 grudnia, Zakopane. [4] Zalecenie Komisji z dnia 25 lipca 2003 r. w sprawie prztwarzania informacji o osobie dzwoniącej w sieciach łączności elektronicznej dla celów wspomaganych lokalizacyjnie usług połączeń alarmowych. Dz. Urz. L 189, 29.07.2003, s. 0049 0051.