Homofobia i jej konsekwencje dla dzieci i młodzieży dr Jowita Wycisk, Instytut Psychologii
HOMOFOBIA UPRZEDZENIA SEKSUALNE HETEROSEKSIZM HETERONORMATYWNOŚĆ Bojarska, 2016; Herek, 2004, 2007; Weinberg, 1972
Co to jest homofobia? Poziom indywidualny Negatywna postawa wobec osób homoseksualnych, obejmująca: przekonania: homoseksualność jako nieprawidłowy wariant seksualności, domniemany niższy poziom przystosowania i zdrowia psychicznego oraz rozwoju moralnego osób homoseksualnych; emocje: niechęci, gniewu, pogardy, wrogości wobec osób homoseksualnych; zachowania: wyrażanie negatywnych odczuć i przekonań na temat osób homoseksualnych / biseksualnych, odrzucenie, gorsze traktowanie (dyskryminacja), spektrum zachowań agresywnych od wykluczenia i społecznej izolacji, przez plotki, żarty, drwiny, natrętne pytania, złośliwe komentarze, po akty jawnej agresji słownej i fizycznej, chroniczne nękanie (bullying). Bojarska, 2016
Co to jest homofobia? Poziom społeczny / instytucjonalny Społecznie podzielana wiedza odnosząca się do negatywnej oceny i niższego statusu nieheteroseksualnych zachowań, tożsamości, relacji czy zbiorowości (inaczej: heteroseksizm). Praktyki instytucjonalne (religijne, prawne, medyczne, edukacyjne), działające na niekorzyść osób homoseksualnych poprzez: propagowanie domniemania o powszechnej heteroseksualności, co czyni gejów, lesbijki i osoby biseksualne niewidocznymi w większości sytuacji społecznych; problematyzowanie nieheteroseksualności, jeśli już zostanie ujawniona (traktowanie jej jako nienaturalnej, gorszej, moralnie nagannej). Herek, 2004, 2007
Kogo dotyka homofobia? Osoby jawnie wyrażające swoją homoseksualną orientację, lub wyrażające niepewność co do swojej orientacji seksualnej (dyskryminacja bezpośrednia); Osoby, którym orientacja homoseksualna została przypisana, np. na podstawie ich zachowania bądź wyglądu niezgodnego z kulturowymi wzorcami męskości / kobiecości (dyskryminacja przez asumpcję); Osoby blisko związane z osobami homoseksualnymi, np. rodzice, rodzeństwo lub dzieci osób homoseksualnych (dyskryminacja przez asocjację).
Jakie są rozmiary przemocy wobec mniejszości seksualnych w Polsce? Doświadczenie przestępstwa 2 x większe wśród osób LGBT+ (13,5%) niż w ogólnej populacji (6%), tylko 5,2% osób LGBT+ zgłasza przestępstwa motywowane nienawiścią na policję Przemoc w polskich badaniach: 2011r.: 12% z 11 144 respondentów LGB - przemoc fizyczna; 44% respondentów LGB - przemoc psychiczna 2016r.: 29,3% z 1405 respondentów LGBT+ - przemoc fizyczna i/lub psychiczna Sprawcy najczęściej: znajomi/e ze szkoły lub uczelni (36,4%); osoby nieznane (25,2%); nastolatek/ka lub grupa nastolatków (23,8%) Miejsca najczęściej: miejsca publiczne (ulica, parking itp.; 33,5%); szkoły, uczelnie (26%); własny dom (9%), środek komunikacji (5,1%) Mowa nienawiści (pogardy): w latach 2014-2016 wzrost obecności w mediach i Internecie nawet o 7% 42% młodzieży w wieku 16-18 lat przyznaje, że stosuje (2 x więcej mężczyzn) Abramowicz, 2012; Górska i in., 2016; Winiewski i in,, 2017
Jak młodzież LGBT+ czuje się w szkole? Badanie z 2012 r. 585 respondentów LGBT+ w wieku 13-19 lat: 76% osób: w szkole dochodzi do homofobicznych wyzwisk i wyśmiewania 58,7% osób: w ciągu ostatnich 3 lat akty te miały miejsce 11 i więcej razy 26% osób: w szkole ma miejsce homofobiczna przemoc fizyczna (kopanie, szarpanie, plucie) 19,7% osób: w ciągu ostatnich 3 lat akty te miały miejsce 11 i więcej razy 18,7% osób ujawniło swoją orientację przed innymi uczniami 12,6% osób ujawniło swoją orientację przed uczniami i nauczycielami Świerszcz, Cieślik, Niedzielska, 2013
Czy mniejszość seksualna to mniejszość taka jak inne? Brak zewnętrznych wskaźników identyfikacji - łatwa do ukrycia i przypisania; Obszar eksploracji w przebiegu rozwoju tożsamości, formułowania pytań i dookreśleń w kwestii intymnej (więzi, życie osobiste); Częste: brak wsparcia rodziny, naciski, obarczanie winą ze strony najbliższych; Częste wewnętrzne dylematy moralne i konflikty, niekiedy związane z próbą dokonania zmiany w obszarze tożsamości seksualnej w kierunku zgodnym z oczekiwaniami społecznymi. Lukes, Lang, 1990
Co to jest stres mniejszościowy? Specyficzne, unikatowe, uwarunkowane społecznie i chroniczne obciążenia psychologiczne doświadczane przez osoby przynależące do mniejszości, związane z ryzykiem negatywnych konsekwencji w obszarze zdrowia fizycznego i psychicznego, zwłaszcza w przypadku braku czynników chroniących. Iniewicz, 2015, Meyer, 2014
Jakie są źródła stresu mniejszościowego związanego z homofobią? antycypacja zdarzeń o charakterze przemocy akty przemocy, nękania, upokarzania, wykluczania i dyskryminacji, mikroagresja ukrywanie własnej orientacji seksualnej przed otoczeniem zinternalizowana homofobia - negatywna postawa wobec osób LGB i wobec samego siebie Iniewicz, 2015, Meyer, 2014
Do jakich konsekwencji prowadzi stres mniejszościowy? Na poziomie doświadczenia: nadmierna czujność i podejrzliwość; chroniczny lęk przed ujawnieniem; poczucie osamotnienia, poczucie winy, wstyd nadmierna samokontrola w celu utrzymania tajemnicy; izolacja i wycofanie z więzi społecznych; autodeprecjacja, obniżenie poczucia własnej wartości; Na poziomie symptomatologii - ryzyko wystąpienia: zaburzeń lękowych zaburzeń depresyjnych (z próbami samobójczymi włącznie) zaburzeń psychosomatycznych uzależnienia od alkoholu, narkotyków problemów somatycznych trudności w tworzeniu i utrzymaniu relacji z innymi ludźmi, w tym relacji intymnych Iniewicz, 2015; Meyer, 2014
Samobójstwo Dominika z Bieżunia Fragment oświadczenia Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej oraz Kampanii Przeciw Homofobii w sprawie tragicznej śmierci Dominika z Bieżunia w lipcu 2015 r.: Jego śmierć była wynikiem prześladowań, psychicznej oraz fizycznej przemocy oraz braku reakcji na nie ze strony otoczenia, w tym przede wszystkim szkoły. Mama Dominika wprost nazywa cechy, z powodu których Dominik był dręczony i poniżany - to ubiór, wyróżniająca się dbałość w fryzurę i wygląd. Obelgą, która doprowadziła Dominika do samobójczej śmierci było, m. in. słowo pedzio - homofobiczne, pogardliwe i nienawistne określenie, powszechnie używane w Polsce jako inwektywa w stosunku do chłopców, hetero- lub homoseksualnych, którzy w jakikolwiek sposób odstają od tradycyjnej, większościowej normy tego, co prawdziwie męskie i normalne.
Co chroni przed negatywnymi skutkami stresu mniejszościowego? Jestem szanowany / szanowana (wsparcie ze strony znaczących dorosłych) Jestem kochany / kochana (wsparcie ze strony rodziny, bliskich) Jestem lubiany / lubiana, akceptowany / akceptowana (wsparcie ze strony rówieśników) Jestem częścią społeczności; Nie jestem sam / sama (wsparcie ze strony innych osób nieheteronormatywnych) Meyer, 2014
przynależność szacunek bliskość akceptacja
Źródła bibliograficzne Abramowicz, M. (2012). Sytuacja społeczna osób LGB. Analiza danych z badania ankietowego. W: M. Makuchowska, M. Pawlęga (red.). Sytuacja społeczna osób LGBT. Raport za lata 2010 i 2011. Warszawa: KPH. Górska, P., Budziszewska, M., Knut, P., Łada, P. (2016). Raport o Polsce. Homofobiczne i transffobiczne przestępstwa z nienawiści a wymiar sprawiedliwości. Warszawa: KPH. Herek, G. M. (2004). Beyond Homophobia : Thinking About Sexual Prejudice and Stigma in the Twenty-First Century, Sexuality Research & Social Policy, 1, 2, 6-24. Herek, G.M. (2007). Confronting Sexual Stigma and Prejudice: Theory and Practice. Journal of Social Issues, 63, 4, 905-925 Iniewicz, G. (2015). Stres mniejszościowy u osób biseksualnych i homoseksualnych. Kraków: WUJ. Lukes, C. A., Lang, H. (1990). Biculturality and homosexuality. Social Work, 35(2), 155-161. Meyer, I. H. (2014). Minority stress and positive psychology: Convergences and divergences to understanding LGBT health. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 1(4), 348 349. https://doi.org/10.1037/sgd0000070 Świerszcz, J., Cieślik, H., Niedzielska, E., (2012). Postawy i potrzeby młodzieży wobec tematyki homofobii i homoseksualności. Analiza danych z badania ankietowego. W: J. Świerszcz (red.). Lekcja równości. Warszawa: KPH. Winiewski, M., Hansen, K., Bilewicz, M., Soral, W., Świderska, A., Bulska, D. (2017). Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych. Fundacja im. Stefana Batorego: www.ngofund.org.pl/bez-nienawisci.
Źródła stresu mniejszościowego związanego z homofobią u dzieci i młodzieży Źródła zewnętrzne - zobiektywizowane: akty przemocy, nękania, upokarzania, wykluczania i dyskryminacji (często bezkarne z uwagi na powszechność legitymizujących je uprzedzeń); Źródła wewnętrzne - subiektywne: antycypacja zdarzeń o charakterze opisanej wyżej przemocy prowadząca do nadmiernej czujności i podejrzliwości; ukrywanie własnej orientacji seksualnej przed otoczeniem, co skutkuje chronicznym lękiem przed ujawnieniem i ciągłym kontrolowaniem własnego zachowania w celu utrzymania tajemnicy; zinternalizowana homofobia, czyli negatywna postawa podmiotu wobec osób LGB będąca efektem uwewnętrznienia postaw społecznych, która wraz z identyfikacją impulsów homoseksualnych we własnym doświadczeniu zaczyna być odnoszona do siebie; prowadzi do autodeprecjacji i lęku będącego efektem konfliktu w obrębie tożsamości.