Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej

Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej pod redakcją Danuty Daszkiewicz Katarzyny Dąbrowskiej Grzegorza Mańko Przewodnik dla osób realizujących projekty z przestrzeni komunikacji społecznej. Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży

przygotowali: Katarzyna Dąbrowska, Grzegorz Mańko,, Danuta Daszkiewicz Anna Jaworska, Alina Kierod, Paulina Jabłonowska, Grażyna Dokurno, Bernard Kosz, Sławomir Chodorowicz, Krzysztof Tur, Sławomir Jaskulski, Wiesław Skoczylas, Marek Mendel, Karolina Kryściak, Anna Gwóźdź redakcja: Danuta Daszkiewicz Katarzyna Dąbrowska Grzegorz Mańko Konsultacja merytoryczna: Katarzyna Koszewska Małgorzata Zabłocka Korekta techniczna: Sławomir Jaskulski współpraca: Jacek Janusz, Mariola Giera, Wiesław Bębenek korekta tekstu: Julita Rostalska CoPyRiGhT by Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży 2008 wydawca: Stowarzyszenie Dorośli-Dzieciom ul. Szkolna 8/7 89-400 Sępólno Krajeńskie www.dorosli-dzieciom.neostrada.pl opracowanie graficzne i skład: Jowita Niemczyk +48 501 588 692 www.vision24.com.pl druk: isbn: Publikacja wydana w ramach Programu Równać szanse ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Spis treści Wstęp Laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej... Rozdział I Specyfika projektów realizowanych w przestrzeni komunikacji społeczej... Rozdział II Znaczenie umiejętności rozwijanych w przestrzeni komunikacji społecznej dla dobrego startu młodych ludzi w życie... Rozdział III Z naszych przemyśleń - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej, by wyrównywały szanse i dawały dobry start młodym ludziom w dorosłe życie?... Rozdział IV Efekty zrealizowanych projektów z przestrzeni komunikacji społecznej... Rozdział V Rozwijanie wybranych umiejętności z przestrzeni komunikacji społecznej... 1. Prezentacja siebie (autoprezentacja)... 2. Prezentacja działań... 5 9 17 23 43 51 52 60 Rozdział VI Przykłady projektów realizowanych z przestrzeni komunikacji społecznej w Programie Równać Szanse... Bibliografia dla realizatora projektów z przestrzeni komunikacji społecznej... 70 81

U

Laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej Wstęp Podstawowym celem Programu Równać Szanse jest wspieranie inicjatyw ukierunkowanych na rozwój młodzieży. Zawsze charakteryzowała go troska o to, by realizacja projektów finansowanych w jego ramach była szansą rozwoju także dla osób, które je koordynują. od początku swojego funkcjonowania Program Równać Szanse wzbogacał i umożliwiał doskonalenie ludzi pracujących z młodzieżą, stwarzając szansę na zdobycie cennych doświadczeń i trening umiejętności ważnych dla organizowania pracy z młodzieżą. Dostrzegając zaangażowanie w pracę i entuzjazm ludzi reprezentujących organizacje otrzymujące dotacje, szybko doszliśmy do wniosku, że stworzenie przestrzeni, w której mogliby się rozwijać dzięki wymianie doświadczeń, jest naturalną konsekwencją naszych działań.

W 2005 roku powstała Sieć Liderów Programu Równać Szanse, a należący do niej ludzie stali się realizatorami tego pomysłu. Aby stać się Liderem, należało spełnić dwa warunki. Po pierwsze, Liderem mogła zostać tylko taka osoba, która miała doświadczenia w realizacji projektu finansowanego w Programie Równać Szanse. Po drugie, zainteresowany uczestnictwem w Sieci musiał zarejestrować się, korzystając ze strony www.rownacszanse.pl. Nie przypadkiem serwis internetowy stał się ważnym elementem Sieci. Mieliśmy świadomość, że Liderami Programu staną się ludzie z bardzo różnych miejsc w całej Polsce, co znacząco utrudnia ich współpracę w innej niż wirtualna formie. obok spotkań w świecie wirtualnym Liderom zaproponowaliśmy szereg możliwości rozwoju. odbyło się kilka spotkań, w których za każdym razem brało udział kilkadziesiąt osób. Każde z nich miało swoją tematykę - od współpracy z samorządami do partnerstwa w podnoszeniu jakości pracy metodą projektu. Każde ze spotkań było poprzedzone analizą potrzeb członków Sieci. Często zwracaliśmy się z prośbą o ich sformułowanie, a przy użyciu ankiet zamieszczanych na stronie Programu udawało się nam odkryć problemy tych osób i tak zaplanować spotkania, aby umożliwić im ich rozwiązanie. Dzięki spotkaniom Sieci spośród kilkuset Liderów wyłoniła się najaktywniejsza kilkudziesięcioosobowa grupa, która z jednej strony - stale poszukiwała nowych inspiracji, z drugiej - w największym stopniu identyfikowała się z realizowaną w Programie Równać Szanse ideą wyrównywania szans młodzieży z małych miejscowości. Doświadczenia członków Sieci były coraz bardziej imponujące, z każdym kolejnym koordynowanym projektem (także poza Programem Równać Szanse ) ich wiedza i umiejętności stawały się coraz bardziej unikalne. W konsekwencji przyszedł moment, w którym najbardziej aktywni Liderzy nie tylko dalej chcieli pogłębiać swoją wiedzę, ale poczuli także, że sami mają coś do powiedzenia. Było oczywiste, że zebrane przez nich doświadczenia są na tyle cenne, aby chcieć się nimi podzielić z tymi, którzy jeszcze nie mieli szansy ich zdobyć. Program Równać Szanse nie mógł przeoczyć tego momentu, dlatego jesienią 2007 roku zostały powołane do życia Laboratoria Tematyczne Programu Równać Szanse, które w zamierzeniu miały stanowić nową formę funkcjonowania Sieci Liderów dopasowaną do potrzeb najaktywniejszych członków oraz do ich rosnących możliwości i kompetencji. inaczej niż w przypadku Sieci Liderów w jej pierwotnym kształcie, były one nastawione nie tylko na to, by wspierać aktywnych animatorów, ale także na to, by stworzyć im szansę podzielenia się swoją wiedzą z innymi ludźmi. Liderzy w pracach laboratoriów mieli wystąpić w zupełnie nowej roli - nie jako odbiorcy, ale jako aktywni uczestnicy i twórcy. 6 Biorąc pod uwagę charakter i tematykę projektów realizowanych w Programie Równać Szanse, podjęliśmy decyzję o powołaniu trzech Laboratoriów. Pierwsze z nich skupiło osoby realizujące projekty w przestrzeni dziedzictwa kulturowego, ukierunkowane na odbudowanie relacji międzypokoleniowych i poszukiwanie w tradycji rozwiązań dla współczesnych problemów młodzieży.

W drugim laboratorium pracowały osoby koordynujące projekty dotyczące przestrzeni nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Trzecie natomiast podjęło pracę w obszarze komunikacji społecznej i umiejętności funkcjonowania młodych ludzi w ich społecznościach, sferze publicznej i społeczeństwie. Niniejsza książka jest wynikiem pracy ostatniego z wymienionych laboratoriów. Ze znaczeniem umiejętności społecznych w życiu i bardzo różnych szans społeczno intelektualnych młodzieży w tym obszarze, Czytelnik będzie mógł się zapoznać w jednym z kolejnych rozdziałów opracowania. Niemniej jednak w tym miejscu warto podkreślić ich kluczową rolę w osiąganiu życiowego sukcesu, tym bardziej, że w konsekwencji opracowania nowej strategii Programu Równać Szanse umiejętności społeczne stały się najważniejszym elementem projektów finansowanych w jego ramach. Po siedmiu latach funkcjonowania Programu, w wyniku analizy najnowszych badań dotyczących sytuacji młodzieży w małych miejscowościach, jego cele uległy przeformułowaniu. Nowe cele i położenie większego nacisku na umiejętności społeczne wynikają bezpośrednio z przyjęcia w wizji Programu założenia o konieczności wspierania młodych nie tylko jako jednostek, ale przede wszystkim jako ludzi funkcjonujących w określonych grupach, środowiskach i społecznościach. Klucz do życiowego sukcesu tkwi nie tylko w wewnętrznych możliwościach młodzieży, ale także w jej umiejętności nawiązywania relacji z innymi ludźmi i instytucjami. Pozornie różne projekty, których koordynatorzy pracowali w tym Laboratorium, łączy właśnie orientacja na umiejętności społeczne, związane ze zdolnością do efektywnego funkcjonowania w grupie. Jednakowy cel projektów nie oznacza użycia jednakowych narzędzi. Te w różnych projektach były różnorodne. Nad umiejętnościami społecznymi można pracować z równym skutkiem, realizując projekt medialny, w którym młodzież zbiera, selekcjonuje i przetwarza informacje, a następnie je w różnej formie upowszechnia, jak i projekt artystyczny, w którym tworząc spektakl, młodzież trenuje umiejętności organizacji, publicznych wystąpień i panowania nad stresem. Ze względu na rosnące znaczenie tego typu projektów - także w nowej formule Programu Równać Szanse - książka ta ma nieco inną formę niż druga wydana w tej serii, poświęcona naukom ścisłym. Uczestnicy Laboratorium Przestrzeni Społecznego Komunikowania za najważniejsze zadanie uznali próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak realizować projekty w sposób, który umożliwiałby młodzieży zdobycie umiejętności społecznych. Niniejszą pozycję szczególnie warto polecić wszystkim tym, którzy rozpoczynają pracę nad swoim pierwszym projektem. Lektura książki może wiele wnieść do rozważań nad tym, co warto postawić sobie za cel projektu, jakich narzędzi użyć, aby go osiągnąć, a przede wszystkim, jak realizować działania, aby maksymalizować szansę młodzieży na rozwój w interesującym nas zakresie. 7

Rozdział I Specyfika projektów realizowanych w przestrzeni komunikacji społecznej

Analizując projekty społeczne, często wpada się w sprzeczność polegającą na założeniu, że projekty można realizować albo po to, by ich uczestnicy z większą łatwością odnaleźli się na rynku pracy, albo po to, by nie tylko pracę, ale całe swoje życie potrafili zaplanować i przeżyć w racjonalny satysfakcjonujący sposób. To, co łączy obie te wizje, to założenie, że ostatecznym celem projektu jest dokonanie zmiany i poprawa jakości życia pojedynczej osoby. Warto odrzucić to założenie (a tym samym unieważnić wspomniany dylemat jako pozbawiony znaczenia) i podkreślić, że celem społecznych projektów nie jest suma małych jednostkowych sukcesów odniesionych przez pojedyncze osoby, ale podniesienie jakości funkcjonowania całej społeczności, w której żyją ludzie, biorący udział w projekcie. Troska o jakość funkcjonowania poszczególnych społeczności i całego społeczeństwa, o jego rosnące poczucie obywatelstwa, rozumiane jako aktywność mieszkańców w sferze publicznej, przekonanie o istnieniu wspólnego interesu i wspólnego dobra powodują, że narzędziem, które staramy się wykorzystywać, planując interwencję, jest projekt - przedsięwzięcie o charakterze grupowym. Zwiększa on kompetencje poszczególnych uczestników, ale w pierwszej kolejności jest ukierunkowany na podniesienie jakości funkcjonowania grupy. Doświadczenia ludzi realizujących Program Równać Szanse, a także wiele innych programów wsparcia dla lokalnych inicjatyw pokazują, że taka konstrukcja interwencji w wielu przypadkach okazuje się także dużo skuteczniejsza dla samych jednostek niż indywidualne programy wsparcia. Wynika to z faktycznie istniejących problemów. okazuje się bowiem, że dużo większym niż brak środków finansowych problemem młodzieży z małych miejscowości dla ich funkcjonowania w dużym mieście (na przykład w czasie studiów wyższych) jest brak umiejętności społecznych, umożliwiających funkcjonowanie w grupie, w nowym środowisku, poszukiwanie pracy czy utrzymanie się na studiach. Przytoczone argumenty powodują, że problematyka kształcenia umiejętności społecznych nie tylko od początku Programu Równać Szanse miała duże znaczenie, ale z każdym rokiem jej rola stawała się coraz bardziej istotna. W odbywającym się w 2007 roku procesie opracowania nowej strategii dla Programu, umiejętności społeczne stały się merytoryczną osią realizowanych przedsięwzięć i podstawowym kryterium oceny wniosków nadsyłanych na konkursy. Z punktu widzenia Programu Równać Szanse w obszarze społecznego komunikowania mieszczą się umiejętności typu: praca w grupie, a więc zdolność do określania celu pracy zespołu, podziału zadań, rozwiązywania konfliktów, mediacji, negocjacji i dochodzenia do kompromisu; prezentacja, a więc zdolności do formułowania czytelnego komunikatu, zawierającego informacje na temat, który chcemy omówić; komunikacja rozumiana jako zdolność do efektywnej wymiany informacji, umiejętności zadawania pytań i odczytywania intencji partnera w rozmowie. To także umiejętność dyskutowania, argumentacji, formułowania wypowiedzi, opanowania w sytuacji wywołującej stres. To właśnie kompetencje najbardziej istotne z punktu widzenia zdolności do efektywnego funkcjonowania w społeczeństwie. 10 Wśród projektów zrealizowanych do tej pory w Programie zdecydowana większość zawierała w sobie komponenty, których celem był rozwój umiejętności społecznych. istnieje także duża liczba projektów, dla których ta problematyka była już na etapie planowania priorytetowa. Analizując te właśnie projekty, łatwo

zrekonstruować obraz różnego typu przedsięwzięć, zróżnicowanych ze względu na proponowane działania, obszar tematyczny, szczegółowe cele i osiągane efekty. Wiele lat wspierania tego typu projektów umożliwia stworzenie katalogu narzędzi, z których warto korzystać, realizując przedsięwzięcia o podobnym charakterze. Wśród projektów z omawianego obszaru tematycznego można wyróżnić cztery znaczące kategorie. Są to: sztuka, media, przedsiębiorczość i samorządność oraz projekty aktywizujące. W kolejnych akapitach omówione zostaną poszczególne typy projektów. Sztuka Problemem pojawiającym się w projektach realizowanych w obszarze zjawisk kulturowych jest to, że narzędziem wykorzystywanym w celu wspierania rozwoju młodzieży jest sfera wartościowa sama w sobie. Teatr, fotografia, film czy nawet hip-hop mają charakter autoteliczny (będący celem samym w sobie), a więc podejmowanie tych tematów jest wartościowe samo w sobie. W projektach społecznych nie chodzi jednak przede wszystkim o to, by podnosić kompetencje kulturowe uczestników (choć jest to bardzo ważne), ale o to, by pomóc im rozwiązać problemy związane z funkcjonowaniem w ich społecznościach. Wbrew pozorom, umiejętność rezygnacji z traktowania sztuki jako celu projektu i użycia jej jako narzędzia pozwalającego osiągnąć cele z innego obszaru pozwalają realizować skuteczne i efektywne projekty. W żadnym innym obszarze nie jest to trudniejsze, bo żaden inny obszar tematyczny nie jest równie autoteliczny jak sztuka. Pokonanie tej trudności umożliwiło jednak wielu organizacjom realizację projektów, które w rzetelny sposób przyczyniły się do wzrostu szans młodzieży z małych miejscowości na udany start w dorosłość. Doświadczenia Programu Równać Szanse są tego dowodem. Najczęściej realizowane projekty w obszarze sztuki to projekty teatralne, filmowe, fotograficzne, cyrkowe i muzyczne. Każdy z nich posiada swoją własną charakterystykę. Projekty teatralne angażują nie tylko młodzież zainteresowaną tą formą sztuki. Teatr jest często kojarzony przez młodzież z przekazem zupełnie niezrozumiałym, posługującym się językiem zbyt odległym, by móc stanowić istotną wartość. Projekty teatralne potrafią przełamać tę niechęć, zwłaszcza wtedy, gdy decyzję o charakterze sztuki i konkretnym scenariuszu podejmują sami uczestnicy. To zwykle początek projektu, który polega na przygotowaniu spektaklu. odmiennie niż w szkole, w dobrym projekcie udział młodzieży już na etapie planowania ogranicza ryzyko zniechęcenia. Młodzież z dużo większą ochotą angażuje się w przedsięwzięcia podejmujące tematy, które ich dotyczą. okazuje się, że teatr także może być odpowiedzią na potrzeby młodych ludzi. Udział w przygotowaniu spektaklu może stać się dla uczestników szansą na zdobycie wielu bardzo cennych umiejętności. Do podstawowych należą umiejętności zachowania się w sytuacji publicznej. Młodzież po realizacji takiego projektu dużo lepiej panuje nad sobą w sytuacji stresu związanego z wystąpie- 11

12 niem publicznym, potrafi go opanować, zna metody, które pozwalają dobrze wypaść przed publicznością. Nie bez znaczenia jest podniesienie kompetencji związanych z wyraźnym mówieniem, budowaniem swojego wizerunku jako osoby pewnej siebie. Takie cechy, kształtowane w znakomity sposób dzięki udziałowi w projektach teatralnych, są w dorosłym życiu bardzo potrzebne, a tym samym projekty teatralne okazują się świetnym narzędziem kształtowania tych cech u młodych ludzi. Podobny charakter mają projekty cyrkowe, na przykład takie, które polegają na przygotowaniu spektakli wykorzystujących taniec ognia. Taki projekt jest znakomitym treningiem zachowania w sytuacji publicznej, ale uczy także odpowiedzialności, umiejętności organizowania przedsięwzięć. Co ważne - daje także poczucie sukcesu i wzmacnia poczucie własnej wartości. Swoją oryginalnością zachęca młodzież do wzięcia udziału, a w zamian, oprócz interesującego wykorzystania czasu wolnego, pozwala także rozwijać kompetencje potrzebne w każdej pracy. Jest bardzo prawdopodobne, że żaden z uczestników tego typu projektów nie zostanie w dorosłym życiu cyrkowcem. Wielu jednak lepiej poradzi sobie w dorosłości dzięki zdobytym umiejętnościom panowania nad stresem, prezentowania siebie i efektów swojej pracy, organizowania wydarzeń. innego typu umiejętności kształtują projekty o charakterze filmowym. Podobnie jak w przypadku projektów teatralnych, w projektach filmowych najczęściej działania skupiają się wokół przygotowania filmu. Młodzież samodzielnie lub z pomocą specjalisty przygotowuje scenariusz w oparciu o własne pomysły, organizuje plan zdjęciowy, zbiera materiał, montuje i prezentuje swój film. Naturalnym elementem takich projektów jest konieczność zapoznania się z technologią wykorzystywaną w procesie powstawania filmu zasadami obsługi kamery filmowej, możliwościami profesjonalnego oprogramowania do montowania filmów itd. Aby zapewnić młodzieży dostęp do tego typu wiedzy, komponentem projektów filmowych są warsztaty, na których młodzież zdobywa umiejętności później wykorzystywane w tworzeniu filmu. Podstawowe działania często są uzupełniane innymi formami pracy z filmem wspólnym oglądaniem filmów, udziałem w filmowych festiwalach. Ważnym działaniem wieńczącym tego typu projekty są pokazy przygotowanego filmu wydarzenie, na którego sukces uczestnicy pracują przez cały projekt. Równie częstym tematem podejmowanym w projektach jest fotografia. Tu także, podobnie jak w przypadku filmu, młodzież posługuje się przede wszystkim obrazem. Projekty fotograficzne nigdy nie ograniczają się tylko do zapoznania się z techniką robienia zdjęć. Fotografie zawsze są prezentowane publicznie, młodzież organizuje wystawy, często nawiązuje współpracę z lokalną prasą, a czasem nawet z tak prestiżowymi czasopismami jak National Geographic. Wyszukanie i określenie możliwości zastosowania, zaprezentowania zdjęć, które powstają w projekcie, jest jego ważnym elementem, ponieważ daje uczestnikom poczucie, że ich praca ma dla kogoś istotną wartość. Projekty z zakresu sztuki stanowią sporą część wszystkich projektów realizowanych w Programie Równać Szanse. Sukcesy ich realizatorów dowodzą, że sztuka może stać się skutecznym narzędziem uczenia umiejętności zachowania się w sytuacjach publicznych, prezentacji, organizacji i wielu innych. Niezależnie od tych kluczowych z punktu widzenia misji Programu umiejętności, projekty kulturalne zwiększają także kompetencje kulturowe uczestników, dając nadzieję, że przekaz kultury dominującej stanie się dla nich bardziej zrozumiały, a przez to bardziej wartościowy.

Media Drugą dużą grupę projektów należącą do obszaru komunikacji społecznej stanowią projekty, wykorzystujące do pracy z młodzieżą możliwości, które stwarzają media. W Programie Równać Szanse najczęściej pojawiają się projekty dziennikarskie, polegające na tworzeniu gazety, radia lub telewizji. Zawód dziennikarza jest jednym z tych, które wymieniają młodzi ludzie zapytani o to, co chcą robić w przyszłości. Z tego powodu projekty, w których młodzież ma szansę sprawdzić, na czym w rzeczywistości polega praca dziennikarza, cieszą się dużą popularnością. Z punktu widzenia Programu Równać Szanse jest to dobre także dlatego, że przemyślany projekt dziennikarski może stać się znaczącą szansą na rozwinięcie wielu społecznych umiejętności. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że projekty dziennikarskie nie są łatwe w realizacji - przede wszystkim dlatego, że łatwo w czasie ich trwania wpaść w pułapkę polegającą na złym ukierunkowaniu działań. Dobry projekt dziennikarski nie polega bowiem na przyglądaniu się pracy profesjonalnych dziennikarzy (na przykład w czasie wizyt w redakcjach profesjonalnych czasopism lub rozgłośni radiowych). Tak samo jak nie sposób nauczyć się programowania poprzez przyglądanie się pracy programisty, nie da się poznać tajników pracy dziennikarza poprzez przyglądanie się pracy redakcji. Dziennikarstwa można się nauczyć jedynie w praktyce, co oznacza, że dobre projekty dziennikarskie adresowane do młodzieży nie polegają na odwiedzaniu jakiejś redakcji, ale na założeniu własnej, nawet jeśli miałaby ona nie spełniać wszystkich standardów. Najłatwiej jest założyć redakcję gazety lub młodzieżowego dodatku do gazety już istniejącej. Takich projektów jest w Programie Równać Szanse najwięcej. Młodzież powołuje redakcję, dzieli się tematami i rozpoczyna proces zbierania materiałów. To pierwszy ważny moment projektu - właśnie etap zbierania materiałów jest najbardziej efektywny z punktu widzenia celów Programu, ponieważ wymaga od uczestników wejścia w różnorodne relacje z innymi ludźmi, prowadzenia wywiadów, zbierania plotek, wypowiedzi, informacji. Kształtują się umiejętności prowadzania rozmów, docierania do sedna problemu, nawiązywania kontaktu, kształtuje się także wrażliwość na otoczenie, a abstrakcyjne do tej pory życie społeczności nabiera konkretnego obrazu. Drugim ważny etap w projekcie dziennikarskim to formułowanie przekazu. Zebrany materiał musi zostać przetworzony. Niektóre informacje muszą być odrzucone, inne rozwinięte. Zespół redakcyjny trenuje pracę w grupie, a w dalszej kolejności jego członkowie tworzą teksty trenują umiejętność formułowania myśli, tworzenia zrozumiałego przekazu. Podobny proces przechodzą uczestnicy projektów radiowych. Tu także pracują jako dziennikarze, zbierając, selekcjonując materiały i tworząc teksty (w tym przypadku mówione). Dodatkowe elementy to oczywiście technika i fakt nadawania na żywo. Technicznie radio może być nadawane aż na trzy sposoby. Najłatwiej jest prowadzić audycje, korzystając z istniejącego w szkole radiowęzła. Wiele pro- 13

jektów ograniczało się do tego narzędzia. Ma ono jednak dwie podstawowe wady. Po pierwsze, nie wszędzie istnieje, a po drugie ma bardzo niewielkie oddziaływanie. Z tego powodu popularność zyskują projekty, których istotą jest utworzenie radia w internecie. Jest to bardzo proste, a umożliwia nadawanie audycji właściwie w każdym miejscu na świecie. ostatni sposób to emitowanie audycji młodzieżowych w rozgłośniach tradycyjnych. Zwłaszcza lokalne rozgłośnie często bez trudu godzą się na udostępnienie młodzieży części swojego czasu antenowego. Projekty społeczne nie ograniczają się jednak wyłącznie do mediów tradycyjnych, takich jak prasa i radio. Także telewizja staje się coraz popularniejsza. Trudniej tego typu projekt zrealizować, ponieważ wymaga on większych nakładów finansowych, ale dzięki wyobraźni jest to także możliwe. Nikt nie powiedział, że telewizja młodzieżowa musi być nadawana w taki sam sposób jak telewizja publiczna lub komercyjne stacje. 14 Przytoczmy dwa przykłady. W jednym z projektów młodzież filmowała wydarzenia lokalne i tworzyła z nich serwis informacyjny, który nagrany na płyty CD był dołączany do lokalnej prasy. Każdy miał okazję odtworzyć go w swoim komputerze. Wydawanie takiej płyty zaplanowano w cyklu miesięcznym. W innym projekcie młodzież tworzyła kroniki filmowe i wyświetlała je przed pokazami filmów w lokalnym kinie. W krótkim czasie okazało się, że to kroniki zbierają większą publiczność niż same filmy. Jak widać, dziennikarstwo filmowe jest interesujące zarówno w czasie tworzenia, jak i w czasie oglądania. ostatnim typem projektów dziennikarskich są projekty polegające na tworzeniu stron internetowych i zamieszczaniu na nich aktualności z miejscowości. Wbrew pozorom, takich projektów jest jednak niewiele, mimo że tworzenie stron i ich stała aktualizacja są działaniami prowadzonymi w niemal każdym projekcie. Zwykle są to jednak działania pomocnicze, rzadziej stanowią o charakterze projektu. interesującym przykładem może być projekt, który polegał na tworzeniu strony z aktualnościami z trzech miejscowości, jednak wyróżniał go fakt, że strony były stale wyświetlane na monitorach umieszczonych na witrynach sklepów spożywczych w trzech sąsiedzkich wsiach. Strona była podzielona na trzy sekcje, w każdej z nich pojawiały się informacje na temat jednej z wsi. Taki projekt, obok roli, jaką odegrał w procesie kształtowania umiejętności społecznych uczestników, miał także istotne znaczenie dla integracji trzech wsi i przełamywania wzajemnej niechęci bazującej w dużej mierze na stereotypach. Samorządność i przedsiębiorczość istotnym elementem funkcjonowania we współczesnym świecie jest wchodzenie w relacje z instytucjami. Kształceniu umiejętności funkcjonowania w świecie instytucji i urzędów służą projekty z zakresu przedsiębiorczości i samorządności. oba tematy są względnie popularne, oba jednak są trudne, ponieważ - w przeciwieństwie do mediów i sztuki - nie są tak interesujące dla młodzieży. Możliwe jest jednak takie ich skonstruowanie, by młodzież z chęcią w nich uczestniczyła.

Projekty z przedsiębiorczości nie muszą być - i w Programie Równać Szanse nie są - nudnymi wykładami z podstaw ekonomii i procedur zakładania oraz prowadzenia firmy. Projekt jest przestrzenią, w której młodzież może z powodzeniem nie tylko dowiedzieć się, jak założyć firmę, ale także w wirtualny sposób po prostu to zrobić - samodzielnie lub w grupach sporządzić biznesplan, przejść wszystkie procedury w urzędach i poprowadzić wirtualnie swoją działalność. Taka konstrukcja projektu pozwoli nie tylko na dostarczenie wiedzy o zakładaniu i prowadzeniu przedsiębiorstwa, ale wytrenuje też umiejętność kontaktu z instytucjami, pozwoli zebrać pierwsze doświadczenia w świecie urzędów i przepisów. W podobny sposób w praktyce można uczyć samorządności. Projekty mające na celu zapoznanie młodzieży z zasadami funkcjonowania demokracji często są teoretyczne, a tym samym nie tylko nudne, ale także niepotrzebne z punktu widzenia młodych uczestników. Najbardziej praktyczną formą uczenia demokracji są szkolne wybory, które jednak wciąż nie są niczym więcej niż zabawą, udawaniem, iluzją. Projekty zrealizowane w Programie Równać Szanse dowodzą, że można jednocześnie osiągnąć dwa cele stworzyć przestrzeń, w której młodzież może realnie zapoznać się zasadami demokracji i samorządności, a także przywrócić sens uczniowskiemu samorządowi. Wymogiem jest jednak pozostawienie młodzieży obszaru, w którym będzie mogła sama decydować o sobie. Czym innym jest bowiem symulacja, a czym innym wspólny proces podejmowania decyzji prawdziwie ważnych. Projekty aktywizujące opisując projekty z obszaru komunikacji społecznej, nie sposób pominąć jeszcze jednego typu projektów - trudnego w opisie przede wszystkim dlatego, że wyróżniają się nie tematyką, ale metodą pracy z młodzieżą. Projekty aktywizujące młodzież to przedsięwzięcia charakteryzujące się określoną formą, a nie określonym tematem. To projekty, w których zasada podmiotowości, włączania uczestników w procesy zarządzania projektem, jest akcentowana ze zdwojoną siłą. Jej realizacja dotyczy już pierwszego zadania w każdym projekcie, a więc wyboru jego tematyki. odpowiedzialność za ten wybór spada na młodzież, która dzięki temu czuje, że projekt jest naprawdę odpowiedzią na jej potrzeby i zainteresowania. W dalszych etapach realizacji jest on jedynie katalogiem form i narzędzi do wykorzystania w trakcie omawiania wybranego projektu. od 2008 roku kształcenie umiejętności społecznych stanowi główny cel Programu Równać Szanse. Wnioski płynące z naszych doświadczeń jednoznacznie wskazują umiejętności społeczne jako obszar największego zróżnicowania młodzieży z małych środowisk i tej z dużych miast. Dlatego też Program w swojej nowej odsłonie na tym właśnie obszarze się koncentruje. 15

Rozdział II Znaczenie umiejętności rozwijanych w przestrzeni komunikacji społecznej w ułatwianiu młodym ludziom dobrego startu w życie.

Szybko zmieniająca się rzeczywistość społeczna stawia przed młodymi ludźmi nowe wyzwania. Wielu rodziców, osoby pracujące z młodzieżą zadają sobie pytania: jak projektować działania, by zapewnić młodym ludziom lepszy start w ich dorosłe życie? Które z podejmowanych działań są istotne dla ich przyszłości? Jako osoby zaangażowane w pracę z młodymi ludźmi, zdajemy sobie sprawę, że większość kompetencji, które pozwalają młodym ludziom efektywnie, umiejętnie i sprawnie funkcjonować w życiu, to kompetencje społeczne, takie jak: umiejętność nawiązywania relacji z innymi, podejmowania konstruktywnych interakcji z otoczeniem, pracy w zespole i negocjacji, umiejętność autoprezentacji i wywierania wpływu społecznego. Z tymi kompetencjami ściśle związane jest poczucie wartości; im wyższy poziom kompetencji społecznych, tym wyższe poczucie wartości. Wiemy, że dzisiejszy świat, współczesna cywilizacja opierają się na zdolności współpracy z innymi, prowadzeniu wspólnych działań. Ludzie są nam niezbędni do szczęścia i spełnienia, warto więc z nimi współpracować, jeśli chcemy zrealizować wyznaczone zadania i postawione cele życiowe. Człowiek jest istotą społeczną, więc jego poczucie szczęścia i pełni zależy od umiejętnego i sprawnego kontaktowania się z innymi ludźmi. Kompetencje społeczne ważne są praktycznie w każdej sytuacji życiowej i zawodowej. Analizując ogłoszenia o pracy, możemy się przekonać, że takie umiejętności jak komunikatywność, współpraca w zespole, otwartość na zmiany są powszechnie oczekiwane na rynku pracy. UWażaMy, że UMIejętnoŚcI z PRzeStRzenI KoMUnIKacjI SPołecznej PozWalają MłodyM ludziom: nawiązywać kontakty, wyrażać swoje myśli, przekonania, pragnienia, uczucia, wymieniać informacje, uzyskiwać pomoc, akceptację, wsparcie. Nasze sukcesy czy porażki, zadowolenie bądź przeżywane stresy zależą w dużej mierze od tego, w jaki sposób nawiązujemy kontakty, prowadzimy rozmowy, czyli komunikujemy się z innymi ludźmi. Umiejętność skutecznego porozumiewania się jest bardzo ważna dla każdego młodego człowieka; zapobiega izolacji, wspiera współpracę, zwiększa autonomię, a przez to kształtuje zdolność do prawidłowego rozwoju. efektywnie współpracować w grupie rówieśniczej, zawodowej i w zespole zadaniowym. Młodzi ludzie potrafią stworzyć zgrany zespół. Umieją zadbać w równym stopniu o realizację zadania, jak i o dobre relacje z uczestnikami, są otwarci na pomysły innych, chętnie dzielą się pomysłami i planami, nie szukają rywali. 18

Konstruktywnie radzić sobie ze zmianą. Młody człowiek jest lepiej przystosowany do zmian życiowych, nie boi się ich, przyjmuje zmianę jako proces naturalny, który towarzyszy człowiekowi. Postrzega go raczej jako rozwój niż zagrożenie. Zmiana środowiska, szkoły, uczelni, zakładu pracy, miejsca zamieszkania czy zmiana przyjaciół nie są tragedią, lecz kolejnym wyzwaniem, krokiem w życiu, który należy wykonać, by się rozwijać. aktywnie szukać partnerów, sojuszników w środowisku. Młody człowiek potrafi przekonać społeczność do swoich wizji, poglądów, działań. Nie jest sam ze swoimi pomysłami, lecz potrafi włączyć się w ich realizację, wchodzi dzielnie w interakcje ze swoim środowiskiem, szuka partnerów, widzi potrzeby nie tylko swoje, ale także innych. Rozumie, że realizacja pomysłów jest często uzależniona od tego, czy zostanie zaakceptowana przez partnerów, przez środowisko czy sponsorów. tworzyć korzystny wizerunek swojej osoby w oczach odbiorców, pracodawców, otoczenia. Młodzi ludzie potrafią zaprezentować swoje kompetencje, umiejętności, mocne i słabe strony w najkorzystniejszy, efektywny dla siebie sposób. Umiejętność ta jest bardzo ważna w rozmowach kwalifikacyjnych na wymarzone studia, rozmowach z przyszłym pracodawcą, jak również w sytuacjach ekspozycji społecznej, np. prezentacji na konkursach, konferencjach, podczas wystąpień publicznych. Dzisiaj już minęły czasy pt. odkrywajcie mnie, spójrzcie, jaki jestem dobry. Świat oczekuje od nas precyzyjnego określania kompetencji, umiejętności, cech charakteru, ustosunkowania się do słabości. Stosować szeroki wachlarz zachowań, w zależności od potrzeb i sytuacji. Młodzi ludzie w wyniku naturalnych treningów społecznych poznają bardzo wiele sposobów zachowań, uczą się, jak można zareagować na daną sytuację, jak się zachować, co powiedzieć, jak nawiązać rozmowę, jak prowadzić konwersację, jak zareagować. Charakteryzują się większą plastycznością zachowań, potrafią odpowiednio zachować się w zależności od sytuacji, osób i otoczenia. Pozwala to na swobodne prowadzenie rozmów, obniżenie stresu związanego z kontaktami społecznymi, otwiera drzwi do wielu ciekawych miejsc i spotkania nieprzeciętnych ludzi oraz prowadzenia rozmów w swoim środowisku o najtrudniejszych sprawach związanych, np. z przeszłością. 19

osiągać postawione cele, wierzyć we własne możliwości. Młodzi ludzie poprzez poznanie samych siebie, poznanie swoich mocnych i słabych stron zaczynają wierzyć w siebie; wyzwala się w nich energia, która pozwala na wytyczanie realnych, adekwatnych do możliwości celów życiowych i ich realizację. Stagnacja zamienia się w działanie, niemoc przeobraża się w energię. Poczucie własnej wartości, wiedza o sobie, (że coś potrafię, że nie jestem gorszy) stają się motorem do działania w środowisku, w szkole, w przyszłej pracy. Z biernej osoby młody człowiek staje się aktywnym dla siebie i innych. Nie jest już nikim, jest osobą świadomą siebie, której łatwiej jest odnaleźć się i zrealizować w otaczającym świecie. odkrywać pasje, zainteresowania. Kontakty z ludźmi, doświadczanie różnorodności, wiara we własne możliwości pozwalają na odkrycie swoich pasji, zainteresowań. Wiele potencjału drzemie w każdym z nas - musimy tylko pozwolić odkryć go w sobie i rozwinąć. zachwycać się różnorodnością świata i poszerzać granice tolerancji. Świat dla ludzi z kompetencją tolerancji jest ciekawszy, bardziej różnorodny, daje większe szanse współdziałania bez względu na odrębne światopoglądy i filozofie życiowe. Postrzegają oni różnorodność jako potencjał szans, a nie jako konieczność. Młodzi ludzie, którzy chcą w życiu realizować swoje cele, spełniać swoje marzenia, powinni mieć warunki do trenowania tych umiejętności w wielu naturalnych sytuacjach. Szczególnie jest to ważne dla młodzieży z małych miast i wsi, która ma ograniczone możliwości naturalnego treningu społecznego. Powodem są ograniczenia środowiska lokalnego, np. brak dostępu do instytucji, specjalistycznych ośrodków, a zarazem brak zwykłych sytuacji, w czasie których nawiązuje się kontakty interpersonalne z różnymi osobami. Mieszkając w małej miejscowości, zna się z reguły wszystkich jej mieszkańców, nie ma więc potrzeby i sposobności, aby każdego dnia na nowo prezentować swoją osobę. Młodzież nie uczy się w sposób nautralny umiejętności prezentacji i autoprezentacji, ponieważ na co dzień nie ma okazji, aby te umiejętności doskonalić. Środowisko lokalne wsi i małej miejscowości na ogół prezentuje postawę bierności, wszelkie nowinki budzą jego nieufność, słabo angażuje się w nowe pomysły, ciężko wprowadza się w nim zmiany i innowacje. Życie toczy się według znanego schematu, w którym nie ma miejsca na spontaniczność czy szukanie nowych wyzwań. Taka postawa nie sprzyja kształceniu u młodzieży zachowania nacechowanego aktywnością, zaangażowaniem. Uczy bardziej przebywania z boku i obserwowania tego, co może się wydarzyć. W małych miejscowościach nie ma zbyt dużych możliwości rozwijania swoich talentów, pasji i zainteresowań. Nie jest to tylko kwestia braku samych możliwości, ale i samoświadomości środowiska, aby taki talent rozwijać. Brak szansy spróbowania to również brak odkrycia tych dyscyplin, w których młoda osoba może czuć się dobrze. Brak sukcesu, poczucia bycia w czymś 20

dobrym, powodują zaniżenie samooceny i zniechęcają do podejmowania prób aktywności. Często dodatkowo pojawia się poczucie niższej wartości, przeświadczenie, że jest się kimś gorszym niż osoby z dużego miasta. Realizując od wielu lat projekty w zakresie wyrównywania szans młodych ludzi, zdajemy sobie sprawę z tego, że tylko systematyczna, profesjonalna nauka umiejętności interpersonalnych i społecznych w projektach Programu RS przyniesie oczekiwane rezultaty. Nie jest to zapewne łatwe; sami wiele razy napotykaliśmy przeszkody, dopadały nas wątpliwości, w jaki sposób te cele zrealizować. W następnym rozdziale dzielimy się więc z Wami naszymi przemyśleniami, związanymi z realizacją projektów z przestrzeni komunikacji społecznej oraz wskazujemy na zagrożenia, które warto wziąć pod uwagę, by realizowane przez nas projekty przynosiły oczekiwane efekty. Udział młodzieży w projektach realizowanych w przestrzeni komunikacji społecznej może rozwijać jej odporność psychiczną. E. Grötberg (2000, s. 14) definiuje odporność jako zdolność do zapobiegania, minimalizowania lub pokonywania szkodliwych efektów doświadczanego nieszczęścia. Jej zdaniem, dzieci czerpią z trzech źródeł odporności: ja mam, ja jestem i ja mogę. obszar ja mam dotyczy ludzi, którzy udzielają dziecku wparcia, którzy je kochają, od których uczy się nowych umiejętności. Ja jestem dotyczy tego, jak dziecko myśli o sobie, natomiast ja mogę związane jest z umiejętnościami, jakie posiada. Uczestnictwo w projektach jest dla młodzieży okazją do wzbogacenia źródeł jej odporności psychicznej. Podczas realizacji projektu towarzyszą jej osoby, które udzielają wsparcia, od których może uczyć się nowych umiejętności, którym na niej zależy ( ja mam ). Wielokrotnie otrzymuje ona pozytywne informacje zwrotne dotyczące rezultatów podjętego działania, posiadanych umiejętności, cech. Prowadzący, posługując się językiem akceptacji, ujawnia też własne uczucia, które rodzą się pod wpływem zachowań młodzieży. Nawet jeśli te uczucia są przykre, to informacje zwrotne przekazywane młodym ludziom są zgodne z optymistycznym stylem wyjaśniania. Wskazują na konkretne i zmienne przyczyny zachowań, nie zaś na przyczyny tkwiące w ich cechach charakteru czy zdolnościach. informacje te pomagają rozwijać świadomość mocnych stron ( ja jestem ). W trakcie realizacji projektu młodzież wielokrotnie podejmuje działania (tj. aktywność na forum grupy, współdziałanie, zgłaszanie własnych pomysłów, informowanie innych o swoich uczuciach i potrzebach). Podejmowanie tych działań po uprzednim przygotowaniu i wspieraniu młodzieży w trakcie ich realizacji jest okazją do rozwijania tych umiejętności (ja-mogę). 21

C

Rozdział III Z naszych przemyśleń - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej, by wyrównywały szanse i dawały dobry start młodym ludziom w dorosłe życie?

Projekty z przestrzeni komunikacji społecznej: medialne, teatralne, artystyczne, obywatelskie dostarczają uczestnikom i prowadzącym wiele radości, a także możliwości realizowania i wyrażania siebie. Stanowią jednak również wyzwanie dla realizatorów, by podejmowane działania były efektywne i stały się bogatym zapleczem, z którego młody człowiek może korzystać w przyszłości. Dlatego, zanim rozpoczniemy działania, warto przemyśleć z młodymi ludźmi pomysły, zastanowić się nad sposobem ich realizacji, zaplanować każde przedsięwzięcie. Nasze zamierzenia nie mogą być przypadkowymi działaniami, lecz przemyślanym tokiem zdarzeń prowadzącym do zamierzonego celu. W planowaniu działań powinniśmy kierować się zasadami jakości. Zaliczamy do nich: zasadę pracy zespołowej Przy planowaniu projektów angażujemy w podejmowane działania różne podmioty i osoby. Wzajemne uzupełnianie się wiedzą i dzielenie się doświadczeniami zapewniają większą trafność podejmowanych decyzji przy planowaniu projektu. Każda decyzja podejmowana w zespole powinna być wynikiem dyskusji. zasadę ciągłego doskonalenia Zasada ciągłego doskonalenia wymaga systematycznego szukania przyczyn powstających problemów, tak aby projekt na wszystkich etapach swojego życia był możliwie najlepszy. zasadę unikania błędów Zasada unikania błędów oznacza konieczność podejmowania na etapie planowania projektu działań umożliwiających zaplanowanie stałego i bieżącego monitorowania osiągania celów, by ewentualne odstępstwa od zaplanowanych działań wychwytywać w jak najwcześniejszym stadium. Aby projekty realizowane w tej przestrzeni faktycznie wyrównywały szanse edukacyjne młodzieży z małych środowisk, muszą być tworzone przy jej współudziale. osoba tworząca projekt powinna dokonać analizy potrzeb i zasobów środowiska. Umożliwi jej to prawidłowe określenie celów projektu. Będą one wtedy skierowane na rozwijanie u młodych ludzi tych umiejętności, które są dla nich ważne z punktu widzenia późniejszego funkcjonowania w dorosłym życiu, a także przygotują ich do konkurowania na rynku pracy. Ważnym celem, który powinien być osiągany w projektach Programu Równać Szanse, jest odkrywanie przez uczestników samych siebie, ujawnianie własnych, głęboko ukrytych zdolności, kompetencji i pasji. Często bywa tak, że młodzież zachowuje się pasywnie, nie podejmując żadnych działań, wychodząc z założenia, że do niczego się nie nadaje. Wprowadzając pewne zabiegi stymulujące, koordynator może sprowokować uczestników projektu do wyjścia poza przyjęte przez nich do tej pory standardowe zachowanie, co będzie procentowało właśnie podniesieniem samooceny. Rozbudowanie z kolei wiary we własne siły jest podstawą, aby realizować trudne, niekonwencjonalne zadania. Należy przy tym podkreślić, że sukces osiągnięty przez młodych ludzi będzie tym większy, im większa będzie ich 24

samodzielność. istnieją oczywiście obawy, czy dadzą sobie radę ze stojącym przed nimi zadaniem. Jednak projekty realizowane przez nas do tej pory potwierdzają tę tezę. Na spotkaniach laboratorium komunikacji społecznej podjęliśmy dyskusję nad tym, na co warto zwrócić uwagę, zaczynając realizację projektu; co jest istotne w realizacji projektów w tej przestrzeni, na jakie zagrożenia warto zwrócić uwagę, co zrobić, by je minimalizować oraz nie powielać błędów. Zastanawialiśmy się nad tym, jak przekazać wiedzą wynikającą z kilku lat działania w Programie Równać Szanse, jak możemy się podzielić naszym doświadczeniem z wszystkimi, którzy chcą działać na rzecz wyrównywania szans edukacyjnych lub rozpoczynają realizację projektów w tym obszarze. Powyższe kwestie będą przedmiotem rozważań w tym rozdziale. PlanUjąc RealIzację PRojeKtU z PRzeStRzenI KoMUnI- KacjI SPołecznej, WaRto zadać SoBIe PytanIa: PytanIe 1 Na jakie umiejętności społeczne projekt będzie nastawiony? Przystępując do planowania projektu z zakresu wyrównywania szans młodych ludzi z małych miast i wsi, opartego na pasjach, zainteresowaniach artystycznych, fotograficznych, teatralnych, często zapominamy o rzeczywistych celach naszych działań w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych. Jesteśmy pochłonięci działaniami związanymi z twórczością, wytworem dzieł, przygotowywaniem artykułów, wywiadów, wystaw, folderów, spotkań. W ferworze myśli i działań zapominamy zadać sobie kluczowe pytania: Po co to robimy? W jaki sposób to, że młodzi ludzie tańczą, malują, fotografują, występują, odgrywają różne role, tworzą dzieła wpłynie na ich kompetencje społeczne? Czy fakt uczestnictwa w projekcie pomoże im w lepszym stracie życiowym? Planując więc projekt, warto zastanowić się nad tym, jakie cele związane z kompetencjami społecznymi młodych ludzi nasz projekt będzie rozwijał; jakie możliwości stwarza obszar naszych pasji do rozwoju umiejętności ważnych w życiu młodego człowieka. Wskazówka: Sprawdź czy projekt: umożliwia młodym ludziom samopoznanie, odkrywanie mocnych i słabych stron; czego młodzi ludzie mogą się o sobie dowiedzieć, uczestnicząc w projekcie, czy jest szansa na wyzwolenie wiedzy o sobie, której nawet nie są świadomi; 25? U

daje możliwości ćwiczenia autoprezentacji, wystąpień publicznych, ekspozycji społecznej w różnych sytuacjach; rozwija umiejętność konstruktywnej pracy w grupie, w zespole, uczy nawiązywania satysfakcjonujących kontaktów z innymi, czerpania radości z sukcesów i siły do wspólnego pokonywania trudności; daje możliwości aktywnej współpracy ze środowiskiem, wchodzenia w różnorodne relacje z osobami pełniącymi ważne funkcje społeczne, nawiązywania współpracy z różnorodnymi instytucjami działającymi w środowisku; tworzy takie sytuacje, w których młody człowiek uczestniczący w projekcie będzie miał okazje poczuć dumę z realizowanych działań - czy powie o sobie: potrafię, dam radę nie jestem gorszy ; umożliwia ćwiczenie komunikacji, wyrażania swoich myśli, przekonań, prowadzenia dyskusji, zrozumienia dla różnorodności; daje młodym ludziom przestrzeń do realizacji własnych przedsięwzięć, czy rozwija umiejętności planowania i realizacji pomysłów; pozwala na odkrycie pasji, zainteresowań, drzemiącego potencjału. Zdajemy sobie sprawę, że bardzo trudno zrealizować projekt, który będzie rozwijał wszystkie przedstawione umiejętności. Dlatego warto się zastanowić, które z nich najpełniej mogą być realizowane w projekcie i wybrać te najtrafniejsze, np. projekty teatralne dają szerokie możliwości ćwiczenia autoprezentacji, ekspozycji społecznej, wystąpień publicznych; projekty dziennikarskie, radiowe umożliwiają szersze ćwiczenie komunikacji, prowadzenia dyskusji, aktywnej współpracy ze środowiskiem; artystyczne z kolei mogą rozwijać umiejętności prezentacji dzieła, realizowania przedsięwzięć, np. zorganizowania wystawy. Ważne jest jednak, aby uczestnictwo we wszystkich projektach dawało młodym ludziom satysfakcję, radość, poczucie, że uczestniczą w czymś ważnym, aby budowało ich pozytywny obraz siebie i zrozumienie, że są częścią społeczności, na którą mają wpływ, że mogą uzyskać od niej wsparcie i w niej się odnaleźć. Rozważając wybór umiejętności, które chcemy rozwijać w projektach wyrównujących szanse edukacyjne, należy zwrócić jeszcze uwagę na to, by cele projektu były związane z umiejętnościami, które są najsłabiej rozwinięte u młodych ludzi w naszym środowisku. Warto więc przeprowadzić wstępną diagnozę tych umiejętności poprzez obserwację, wywiady, badanie ankietą, sondaże. Formułując cel projektu, pamiętajmy, iż powinien on być: konkretny (dobrze sformułowany, aby każdy mógł go zrozumieć i dowiedzieć się, co chcemy osiągnąć), mierzalny (aby doprowadzić zadanie do końca, trzeba znać odpowiedź na pytanie: skąd będziemy wiedzieli, że osiągnęliśmy cel i po czym to poznamy?), 26

uzgodniony (musi istnieć zgoda i porozumienie co do stawianych celów; cel powinien wynikać z przeprowadzonych wcześniej badań i analiz, a nie z indywidualnych przeczuć i odczuć osoby wypełniającej formularz wniosku o dotację), realistyczny (możliwy do osiągnięcia w świetle rozpoznanych szans i zagrożeń oraz mocnych i słabych stron organizacji), określony w czasie (możliwy do osiągnięcia w określonym czasie). PytanIe 2 Jaką metodą chcemy rozwijać wybrane umiejętności? Metoda to sposób, w jaki chcemy osiągać założone cele. Może nią być teatr, np. teatr, ognia, drama, fotografia, plastyka, rzeźba, gazeta, radio (np. radio internetowe), muzyka, kuglarstwo i wiele innych, które tylko przyjdą do głowy, a wpasują się w potrzeby i pasje.? Wybór przyjęcia określonej metody do osiągnięcia celu uzasadniamy, wskazując, że metoda jest: stosowna (metoda jest stosowna, jeśli odpowiada misji naszej organizacji, postawionemu celowi i założonym rezultatom; musi ona także uwzględniać oczekiwania beneficjentów, partnerów lokalnych i ewentualnych sponsorów), efektywna (w jakim stopniu gwarantuje osiągnięcie celu ), adekwatna (czy jest dopasowana do naszych możliwości i potrzeb uczestników), wydajna (jaki jest stosunek nakładu sił i środków do przewidywanych zysków). Wybór metody jest więc uzależniony: od pasji młodych ludzi, które należy poznać, od efektywności samej metody w odniesieniu do założonych celów, od możliwości i zasobów naszych organizacji. Wskazówka Diagnozuj potrzeby młodych ludzi i pytaj o pasje. U Młody człowiek często nie ujawnia swoich pasji, bo nikt go nie pyta, czy je ma. 27

Wykorzystuj naturalne sytuacje, np. biwaki, spotkania, by zaobserwować pasje młodych. Szkoła, lekcje, przerwy nie dają często szansy na odkrycie tego, czym się młodzi interesują. Ważne jest więc wykorzystanie naturalnych spotkań w klubach, na biwakach, wycieczkach, by porozmawiać w swobodny sposób o tym, co młodych ludzi kręci, co ich fascynuje, o czym marzą, co ich pasjonuje. istotne jest, by nabrali pewności siebie i poczuli, że to, czym się zajmują, jest ważne i ciekawe. Lepiej pytać o pasje niż o zainteresowania. Zamienne sformułowanie pytania przynosi nieoczekiwane efekty. W przypadku pytania o zainteresowania pojawiają się odpowiedzi związane z kołami zainteresowań: komputer, sport, muzyka lub po prostu brak zainteresowań. Pytając o pasje, uzyskujemy w tej samej grupie zupełnie inne odpowiedzi; możemy się dowiedzieć, że jest wśród nas pasjonat motorów, znaczków pocztowych, aniołków, wędkowania, urządzeń technicznych, starych odbiorników radiowych itd. z życia wzięte W trzeciej klasie liceum na spotkaniu dotyczącym przygotowania projektu Nasze talenty wszyscy dowiadują się, że Jacek gra na saksofonie. Wszyscy spędzali z nim prawie 3 lata po kilka godzin dziennie i nikt nie przypuszczał, że Jacek ma tak ciekawą pasję. Dziewczyny pytały, dlaczego te umiejętności i zainteresowania ukrywał, dlaczego nic nie powiedział. Jacek stwierdził : bo nikt mnie o to nie pytał. Docieraj indywidualnie, spraw, by ci, którzy mają wiersze w szufladach, zyskali pewność siebie. Młodzi ludzie mają wiele pasji - może to być gra na gitarze, pisanie wierszy czy rysowanie. W grupie nie zawsze chcą się tym podzielić, bo nie są pewni, czy to, co robią, spodoba się innym, boją się, że mogą zostać wyśmiani. Warto więc zachęcać indywidualnie tych wszystkich, którzy w wolnych chwilach piszą wiersze, tworzą muzykę, zbierają najdziwniejsze rzeczy, by podzielili się tym z innymi. Może wówczas odkryją, że jest więcej osób w ich środowisku o podobnych zainteresowaniach, może ich pasja będzie impulsem dla innych młodych ludzi, którzy zafascynują się daną aktywnością i będą chcieli się też w tym realizować - tak powstanie projekt. z życia wzięte 28 Projekt Teatr ognia powstał po tym, jak jeden z młodych ludzi, zafascynowany różnymi akrobacjami związanymi z tym żywiołem, ukończył warsztaty z tego zakresu i zaczął realizować swoją pasję. Wokół niego, jak atomy, momentalnie skupili się młodzi ludzie, którzy chcieli tak jak on - w ten sam sposób - się realizować. obecnie z małej grupy osób powstał profesjonalny zespół Fire Mime", który ma osiągnięcia nie tylko w Polsce, ale również za granicą w konkursach międzynarodowych.