DYNAMIKA ROZWOJU FIZYCZNEGO ISPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ DZIECI W WIEKU 8-10 LAT WYBRANYCH SZKÓŁ WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO

DYNAMIKA ROZWOJU FIZYCZNEGO ISPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ DZIECI W WIEKU 8-10 LAT WYBRANYCH SZKÓŁ WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO Badania wszelkiego rodzaju sprawności organizmu jest rzeczą nader trudną, gdyż organizm jest skomplikowaną maszyną i z tego powodu trudno zorientować się, co w istocie ujmują pomiarowe metody badawcze (8). Są to słowa J. Mydlarskiego, twórcy pierwszego polskiego testu sprawności fizycznej. Każdy test to: obiektywna próba, której wyniki ujmowane są ilościowo, stosowane w celu uzyskania odpowiedzi na określone pytanie (18). W wychowaniu fizycznym pytania testowe dotyczą: rozwoju cech motorycznych, ogólnej wydolności i sprawności fizycznej, umiejętności technicznych. Nauczyciel wychowania fizycznego stosując testy kontroluje postępy rozwoju poszczególnych cech motorycznych uczniów. Pozwala to na odpowiedni dobór metod i programów usprawniania w celu podnoszenia poziomu sprawności fizycznej wychowanków. Testy sprawności motorycznej mają zastosowanie indywidualne i grupowe. Mogą być przeprowadzane w każdych warunkach i przez każdego. Należy pamiętać, iż absolutyzm w pomiarze cechy motorycznej jest niemożliwy, a wynika to z faktu, iż każdy akt ruchowy jest splotem szeregu funkcji fizjologicznych całego organizmu, wzajemnie uwarunkowanych (5). Testy opracowano przede wszystkim z myślą o młodzieży szkolnej. Systematycznie prowadzone badania sprawności pozwalają określić profil, stan i tendencje w rozwoju i kształtowaniu u jednostki, grup zawodowych, populacji w różnych kategoriach wieku. Analizie poddano rozwój fizyczny i sprawność motoryczną uczniów klasy drugiej szkół podstawowych z województwa kujawsko-pomorskiego urodzonych w 1988 roku. Badania przeprowadzano pięciokrotnie: jesienią 1996 roku, wiosną

1997 roku, jesienią 1997, wiosną ijesienią 1998 roku w Iwcu, Trzemiętowie i Kowalewku. Ogółem badaniom poddano 78 dzieci w tym 41 dziewcząt i37 chłopców. Wszystkie szkoły posiadają wystarczające warunki do prowadzenia lekcji wychowania fizycznego, tj. salę gimnastyczną, plac do gier sportowych, skocznię w dal. Lekcje prowadzone są przez nauczycieli z wykształceniem wyższym magisterskim. 2 Badania przeprowadzono zgodnie z przyjętymi normami. Podzielono je na dwie grupy: 1. Badania somatyczne - ocena tempa rozwoju fizycznego wg kryterium morfologicznego: a) wysokość ciała - z dokładnością do1mm, b) masa ciała - z dokładnością do 10 dag, c) typ budowy ciała - określonego wg typologii Kretschmera na podstawie wskaźnika Rohrera 2. Badania sprawności motorycznej - ocena sprawności motorycznej na podstawie następujących prób: bieg na dystansie 50 m ze startu wysokiego - szybkość, bieg na dystansie 600 m - wytrzymałość, skok w dal z miejsca - moc, bieg wahadłowy 4 x 10 m - zwinność Materiał poddano obróbce statystycznej (1). Przedstawiony materiał stanowią wyniki badań cech morfologicznych oraz cech sprawności ogólnej. Wyniki zostały uszeregowane tabelarycznie. Opis do tabel: D, t - Badanie II - różnica pomiędzy badaniem I i II Badanie III - różnica pomiędzy badaniem II i III Badanie IV - różnica pomiędzy badaniem III i IV Badanie V - różnica pomiędzy badaniem IV i V Badanie I - V - różnica pomiędzy badaniem I i V

3 Cechy morfologiczne w badanej populacji Wysokość ciała Tabela 1. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała chłopców (cm). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 116-140 127,30 1,03 6,26 0,73 II 37 119-143 130,59 1,07 6,52 0,76 3,29 11,59** III 37 122-145 133,00 1,09 6,60 0,77 2,41 11,64** IV 37 125-148 135,54 1,05 6,38 0,74 2,54 16,09** V 37 128-150 137,84 1,00 6,09 0,71 2,30 16,53** I-V 10,54 33,09** 138 136 134 133 135,54 137,84 132 130,59 130 128 127,3 126 124 122 I II III IV V Rycina 1. Średnia arytmetyczna wysokości ciała chłopców. Tabela 1 i rycina 1 przedstawiają analizę charakterystyki liczbowej wysokości ciała chłopców. Z analizy danych wynika, iż w pierwszym badaniu średnia wysokość ciała wynosi 127,3 cm przy indywidualnych wahaniach od 116 cm do 140 cm, podczas drugiego badania wynosiła 130,59 cm przy indywidualnych wahaniach od 119 cm do 143 cm, w trzecim badaniu wynosiła 135,0 cm przy wahaniach indywidualnych 122 cm do 145 cm, w czwartym badaniu wynosiła 135,54 cm przy indywidualnych wahaniach od 125 cm do 148 cm, w piątym badaniu wynosiła 137,84 cm przy indywidualnych wahaniach od

128 do 150 cm. Obserwowana dynamika wyników wysokości ciała występuje wraz z wiekiem badanych. Różnice między średnimi arytmetycznymi poszczególnych badań są statystycznie istotne. 4 Tabela 2. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała dziewcząt (cm). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 122-148 129,32 0,83 5,33 0,59 II 41 123-150 132,68 0,91 5,85 0,65 3,36 10,01** III 41 125-152 134,66 0,95 6,10 0,67 1,98 10,99** IV 41 128-153 137,76 1,00 6,42 0,71 3,10 15,09** V 41 128-158 140,12 1,07 6,87 0,76 2,36 14,52** I-V 10,80 24,29** 142 140 138 136 134 132 130 128 126 124 122 140,12 137,76 134,66 132,68 129,32 I II III IV V Rycina 2. Średnia arytmetyczna wysokości ciała dziewcząt. Tabela 2 i rycina 2 zawierają charakterystykę liczbową wysokości ciała dziewcząt. Analizując zawarte w nich dane stwierdza się, iż w pierwszym badaniu średnia wzrostu wynosiła 129,32 cm przy indywidualnych wahaniach od 122 cm do 148 cm, podczas drugiego badania wynosiła 132,68 cm przy indywidualnych wahaniach od 123 cm do 150 cm, w trzecim badaniu wynosiła 134,66 cm przy indywidualnych wahaniach 125 do 152 cm, w czwartym badaniu wynosiła 137,76 cm przy indywidualnych wahaniach od 128 cm do 153 cm, w

piątym badaniu wynosiła 140,12 cm przy indywidualnych wahaniach od 128 cm do 158 cm. Średnie arytmetyczne wysokości wzrastają w kolejności badań. Różnice między wszystkimi średnimi arytmetycznymi poszczególnych badań są statystycznie istotne. 5 Tabela 3. Porównanie wysokości ciała chłopców i dziewcząt. BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 127,30 129,32 2,02 1,53 II 130,59 132,68 2,09 1,48 III 133,00 134,66 1,66 1,15 IV 135,59 137,76 2,22 1,53 V 137,84 140,12 2,28 1,56 Tabela 3 zawiera porównanie średnich arytmetycznych wysokości ciała chłopców i dziewcząt. Różnica między średnimi arytmetycznymi pierwszego badania wynosi 2,02 cm, drugiego badania 2,09 cm, trzeciego badania 1,66 cm, czwartego badania 1,22 cm, piątego 2,28 cm. Wpięciokrotnym badaniu chłopcy okazali się niżsi od dziewcząt. Różnice między średnimi arytmetycznymi poszczególnych badań chłopców i dziewczątniesą statystycznie istotne. Masa ciała Tabela 4. Charakterystyka liczbowa masy ciała chłopców (kg). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 18-37 26,43 0,72 4,36 0,51 II 37 20-37,5 27,18 0,77 4,65 0,54 0,75 3,20** III 37 20,5-43 27,34 0,83 5,07 0,59 0,16 0,57 IV 37 22-49 29,86 0,89 5,44 0,63 2,52 10,80** V 37 22-52,4 30,48 0,92 5,59 0,65 0,62 3,56** I-V 4,05 9,01**

6 31 30 29 29,86 30,48 28 27,18 27,34 27 26,43 26 25 24 I II III IV V Rycina 3. Średnia arytmetyczna masy ciała chłopców. Tabela 4 i rycina 3 zawierają charakterystykę liczbową masy ciała chłopców. W wyniku analizy stwierdza się, iż w pierwszym badaniu średnia masy ciała badanych wyniosła 26,43 kg przy indywidualnych wahaniach od 18,0 kg do 37,0 kg. W drugim badaniu 27,18 kg przy indywidualnych wahaniach od 20,0 kg do 37,5 kg. W trzecim badaniu 27,34 kg przy indywidualnych wahaniach od 20,5 kg do 43,0 kg. Podczas czwartego badania 29,86 kg przy indywidualnych wahaniach od 22,0 kg do 49,0 kg. W piątym badaniu 30,48 kg przy indywidualnych wahaniach od 22,0 kg do 52,4 kg. Stwierdza się, że nastąpiła dynamika wzrostu ciężaru ciała badanych, a średnie arytmetyczne wzrastają w kolejności badań. Za wyjątkiem różnicy pomiędzy II a III badaniem, we wszystkich przypadkach różnice są statystycznie istotne na obu poziomach badanej istotności. Tabela 5. Charakterystyka liczbowa masy ciała dziewcząt (kg). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 21-39 27,90 0,57 3,66 0,40 II 41 21-41 28,50 0,65 4,17 0,46 0,60 1,99 III 41 21,5-45 29,12 0,74 4,74 0,52 0,62 2,34* IV 41 23-51,5 31,83 0,90 5,79 0,64 2,71 9,08** V 41 22-57 32,84 1,03 6,60 0,73 1,01 4,42** I-V 4,94 7,96**

7 33 32 31 31,83 32,84 30 29 27,9 28,5 29,12 28 27 26 25 I II III IV V Rycina 4. Średnia arytmetyczne masy ciała dziewcząt. Charakterystyka liczbowa masy ciała badanych dziewcząt przedstawiona w tabeli 5 i rycinie 4 wykazuje, iż w pierwszym badaniu średnia masa ciała wynosi 27,90 kg przy indywidualnych wahaniach od 21 do 39 kg. W trakcie drugiego badania 28,50 kg przy indywidualnych wahaniach od 21 do 41 kg. W trzecim badaniu 29,12 przy indywidualnych wahaniach od 21,5 kg do 45 kg. W czwartym badaniu 31,83 kg przy indywidualnych wahaniach od 23 kg do 51,5 kg. W piątym badaniu 32,84 kg przy indywidualnych wahaniach od 22 do 57 kg. Średnie mają tendencje wzrostowe. Z wyjątkiem różnicy między I i II badaniem pozostałe różnice są statystycznie istotne (II i III na poziomie α = 0,05, III i IV oraz IV i V na poziomie α = 0,05 i α = 0,01). Tabela 6. Porównanie masy ciała chłopców i dziewcząt. BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 26,43 27,90 1,47 1,60 II 27,18 28,50 1,32 1,32 III 27,34 29,12 1,78 1,60 IV 29,86 31,83 1,97 1,55 V 30,48 32,84 2,36 1,71

8 Tabela 6 zawiera porównanie średnich arytmetycznych masy ciała chłopców i dziewcząt. W pięciokrotnym badaniu chłopcy okazali się lżejsi od dziewcząt. Różnice między średnimi arytmetycznymi poszczególnych badań chłopców i dziewczątniesą statystycznie istotne. Typy budowy ciała W badaniach został zastosowany system typologiczny Kretschmera uwzględniający trzy typy budowy ciała: 1. typ leptosomatyczny, 2. typ atletyczny, 3. typ pikniczny (4). Najprostszą formułę do określenia przynależności do danego typu budowy ciała podał F. Curtis posługując się wskaźnikami smukłości Rohrera (8). masa iala w gramach Rohrera = c Wskaźnik 100 3 ( wysokośćcialaw centymetrach) typ leptosomatyczny x - 1,28 typ atletyczny 1,28-1,50 typ pikniczny 1,50 - x Tabela 7. Charakterystyka liczbowa typów budowy ciała. TYP BUDOWY leptosomatyczny atletyczny pikniczny Badanie chłopcy dziewczęta chłopcy dziewczęta chłopcy dziewczęta N % N % N % N % N % N % I 18 48,6 18 43 17 45,9 23 56,0 2 5,4 0 0 II 28 75,7 34 82,9 9 24,3 7 17,1 0 0 0 0 III 34 91,9 29 70,7 3 8,1 12 29,3 0 0 0 0 IV 28 75,7 31 75,6 8 21,6 10 24,4 1 2,7 0 0 V 34 91,9 33 80,5 2 5,4 8 19,5 1 2,7 0 0 Razem 142 76,7 145 70,7 39 21,1 60 29,3 4 2,2 0 0 Jak wynika z analizy danych zawartych w tabeli 7 we wszystkich pięciu badaniach przeważa typ leptosomatyczny (u chłopców 76 %, u dziewcząt 70%).

Mniej licznie reprezentowany jest typ atletyczny (chłopcy 21 %, dziewczęta 29 %), a najmniej jest pikników (chłopcy 2 %, dziewczęta 0 %). 9 Wyniki sprawności motorycznej Celem niniejszego materiału jest analiza stanu sprawności ogólnej dzieci w wieku od 8,5 do 10,5 roku. Stan ten określony został wynikami szybkości, wytrzymałości, mocy i zwinności. Szybkość Według R. Trześniowskiego szybkość to: zdolność do wykorzystania dużej ilości czynników ruchowych w najkrótszym dla danych warunków okresie czasu... (22). Natomiast M. Demel definiuje szybkość następująco: jest to cecha motoryki pozwalająca na wykonywanie wielkiej ilości czynności ruchowych w krótkim okresie czasu... (5). szybkości: W.M. Zaciorski wyróżnia 3 podstawowe formy przejawiania się utajony czas reakcji ruchu, prędkość pojedynczego ruchu, częstotliwość ruchu (25). Tabela 8. Charakterystyka liczbowa biegu na 50 m ze startu wysokiego chłopców (s). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 9-13 10,92 0,16 0,96 0,11 II 37 8,9-12,3 10,43 0,15 0,93 0,11 0,49 7,36** III 37 8,2-12,3 10,16 0,16 0,99 0,12 0,27 2,43* IV 37 8-12 10,11 0,16 0,97 0,11 0,05 0,38 V 37 8-12 9,52 0,12 0,75 0,09 0,59 5,39** I-V 1,4 11,44**

10 11 10,5 10,92 10,43 10,16 10,11 10 9,52 9,5 9 8,5 I II III IV V Rycina 5. Średnia arytmetyczna biegu na 50 m ze startu wysokiego. Tabela 8 rycina 5 przedstawia charakterystykę liczbową biegu na 50 m ze startu wysokiego chłopców. Na podstawie analizy stwierdza się, że wynikitej próby w pierwszym badaniu indywidualnie wahają się od 9 do 13 sekund oraz średnia arytmetyczna wynosi 10,92 s. W drugim badaniu indywidualnie od 8,9 do 12,2 sekundy, a średnio 10,43 s. W trzecim badaniu indywidualnie od 8,2 do 12,3 s., średnio 10,16 s. W czwartym badaniu indywidualnie od 8 do 12 sekund, a średnio9,52s. Różnica średnich arytmetycznych pierwszego i drugiego badania przyjmuje wartość 0,49 s. między drugim i trzecim 0,27 s., trzecim i czwartym 0,05 s., czwartym i piątym 0,59 s. Analizując różnice średnich arytmetycznych obserwujemy wzrost dynamiki szybkości. Różnice pomiędzy I a II, oraz IV a V badaniem są statystycznie istotne na obu poziomach istotności. Tabela 9. Charakterystyka liczbowa biegu na 50 m ze startu wysokiego dziewcząt(s). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 9,7-13 10,67 0,11 0,71 0,08 II 41 9,5-12 10,44 0,11 0,69 0,08 0,23 2,85** III 41 8,7-13 9,84 0,14 0,91 0,10 0,60 6,15** IV 41 9-13 10,59 0,14 0,89 0,10 0,75 4,42** V 41 8-12 9,65 0,14 0,89 0,10 0,94 7,42** I-V 1,02 8,30**

11 10,8 10,6 10,67 10,44 10,59 10,4 10,2 10 9,8 9,6 9,4 9,2 9,84 9,65 9 I II III IV V Rycina 6. Średnia arytmetyczna biegu na 50 m ze startu wysokiego dziewcząt. Analizując dane zawarte w tabeli 9 i rycinie 6 stwierdza się, że w pierwszym badaniu wyniki indywidualne wahają się od 9,7 do 13 s., natomiast średnia arytmetyczna wynosi 10,67 s. W drugim badaniu indywidualnie od 9,5 do 12 s., średnia 10,44 s. W trzecim badaniu indywidualnie od 8,7 do 13 s., średnia 9,84 s. W czwartym badaniu indywidualnie od 9 do 13 s., średnia 10,59 s. W piątymbadaniuindywidualnieod8do12s.,średnia 9,65 s. Różnice średnich arytmetycznych między I a II badaniem wynosi 0,23 s., między II a III 0,60 s., między IV a V 0,94 s i są statystycznie istotnie (α = 0,05 i α =0,01). Między III a IV badaniem nastąpił istotny statystycznie spadek poprawy wynikubieguo0,75s(α = 0,05 i α =0,01). Tabela 10. Porównanie biegu na 50 m ze startu wysokiego chłopców i dziewcząt. BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 10,92 10,62 0,25 1,28 II 10,43 10,44 0,01 0,09 III 10,16 9,85 0,32 1,50 IV 10,11 10,59 0,48 2,25* V 9,52 9,65 0,16 0,70

Tabela 10 przedstawia porównanie średnich arytmetycznych biegu na dystansie 50 m ze startu wysokiego chłopców i dziewcząt. Różnica między średnimi arytmetycznymi pierwszego badania wynosi 0,25 s., drugiego 0,01 s., trzeciego 0,32 s., czwartego 0,48 s., piątego 0,13 s. Chłopcy uzyskali lepsze rezultaty w badaniu II, IV i V, w pozostałych dziewczęta. Różnica między średnimi arytmetycznymi IV badanie jest statystycznie istotna na poziomie α = 0,05. Wytrzymałość 12 L. Denisiuk pojęcie wytrzymałości definiuje następująco:...zdolność do wykonywania możliwie dużej pracy i kontynuowania jej przez możliwie długi okres.... Zależy od: sprawności narządów wegetatywnych, ekonomiczności pracy, czynników psychicznych. Wyraża się brakiem przejawów zmęczenia przy wykonywaniu znacznego wysiłku (6). Tabela 11. Charakterystyka liczbowa biegu na 600 m chłopców (s.). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 153-234 187,00 3,72 22,65 2,63 II 37 143-298 186,86 5,98 36,40 4,23 0,14 0,04 III 37 144-244 184,30 4,16 25,28 2,94 2,56 0,49 IV 37 140-215 173,11 3,73 22,69 2,64 11,19 3,42** V 37 142-217 174,68 3,25 19,75 2,30 1,57 0,46 I-V 12,32 2,73**

13 190 187 186,86 184,3 185 180 175 173,11 174,68 170 165 I II III IV V Rycina 7. Średnia arytmetyczna biegu na 600 m chłopców (s.). Tabela 11 i rycina 7 przedstawiają analizę charakterystyki liczbowej biegu na 600 m chłopców. Z danych wynika, że indywidualne wyniki w pierwszym badaniu wahają się od 151 do 234 s., a średnia arytmetyczna wynosi 187 s. W drugim badaniu indywidualnie od 143 do 298 s., średnia 186,86 s., w trzecim badaniu od 144 do 244 s indywidualnie, a średnia 184,30 s., w czwartym badaniu indywidualnie od 140 do 215 s., średnia 173,11 s., w piątym badaniu indywidualnie od 142 do 217 s., średnia 174,68 s. Obserwujemy dynamikę rozwoju wytrzymałości chłopców w przebadanej grupie. Szczególnie uwidacznia się to między trzecim i czwartym badaniem, gdzie różnica średnich arytmetycznych wynosi 11,19 s. i jest statystycznie istotna na obu poziomach badanej istotności. Różnica między: pierwszym i drugim badaniem wynosiła 0,14 s., badaniem drugim i trzecim 2,5 s., i są one statystycznie nieistotne. Między czwartym i piątym badaniem nastąpił spadek poprawy wytrzymałości o 1,57 s., ale również nie jest statystycznie istotne. Tabela 12. Charakterystyka liczbowa biegu na 600 m dziewcząt(s.). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 148-255 195,54 3,95 24,63 2,72 II 41 158-255 201,07 4,77 30,55 3,37 5,53 1,54 III 41 157-236 199,68 3,91 25,01 2,76 1,39 0,36 IV 41 153-227 187,34 3,02 19,33 2,13 12,34 3,59** V 41 158-230 182,85 2,67 17,12 1,89 4,49 1,77 I-V 12,69 3,29**

14 205 200 195 195,54 201,07 199,68 190 185 180 175 187,34 182,85 170 I II III IV V Badanie Rycina 8. Średnie arytmetyczne biegu na 600 m dziewcząt(s.). Tabela 12 i rycina 8 zawierają charakterystykę liczbową biegu na 600 m dziewcząt. W skutek analizy materiału stwierdza się, że wyniki biegu na tym dystansie w pierwszym badaniu indywidualnie wahają się od 148 do 255 s., średnia 195,54 s., w drugim badaniu, indywidualnie od 158 do 255 s., średnia 201,07 s., w trzecim badaniu indywidualnie od 157 do 236 s., średnia 199,68 s., w czwartym badaniu, indywidualnie od 153 do 227 s., średnia 187,34 s., w piątym badaniu indywidualnie od 158 do 230 s., średnia 182,85 s. Dynamika wytrzymałości dziewcząt w kolejnych badaniach przedstawia się w sposób zróżnicowany. Różnica między średnią pierwszego i drugiego badania wynosi 5,5, drugiego i trzeciego 1,39 s., czwartego i piątego 4,49 s. Pomiędzy tymi badaniami różnice nie są statystycznie istotne. Różnica pomiędzy średnią trzeciego i czwartego badania wynosi 12,34 s. i jest ona statystycznie istotna na obu poziomach istotności. Tabela 13. Porównanie biegu na 600 m chłopców i dziewcząt(s.). BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 187,00 195,54 8,54 1,59 II 186,86 201,07 14,21 1,86* III 184,30 199,68 15,38 2,70** IV 173,11 187,34 14,23 2,97** V 174,68 182,85 8,17 1,94*

15 Tabela 13 zawiera porównanie średnich arytmetycznych biegu na 600 m chłopców i dziewcząt. We wszystkich badaniach chłopcy uzyskali lepsze wyniki od dziewcząt. Różnica między średnimi arytmetycznymi pierwszego badania wynosi 8,54 s., drugiego 14,21 s., trzeciego 15,38 s., czwartego 14,23 s., piątego 8,17 s. Różnice między średnimi arytmetycznymi drugiego i piątego badania są istotne statystycznie na jednym poziomie istotności, natomiast różnice trzeciego i czwartego badania są istotne statystycznie na obu poziomach badanej istotności. Moc Według A. Barańskiego to... zdolność do wyzwalania w możliwie najkrótszym czasie maksymalnej siły... (3). Mierzy się ją skokiem dosiężnym lub skokiem w dal z miejsca, czyli jest to zdolność pokonywania siły ciężaru własnego ciała dla przemieszczenia go jak najwyżej lub jak najdalej dzięki dynamicznej pracy mięśni. Rozwój tej cechy uwarunkowany jest rozwojem siły kończyn dolnych i szybkości (6). Tabela 14. Charakterystyka liczbowa skoku w dal z miejsca chłopców (cm). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 80-145 120,03 2,63 15,98 1,86 II 37 85-180 136,35 4,15 25,25 2,94 16,32 5,88** III 37 100-165 135,41 3,01 18,32 2,13 0,94 0,35 IV 37 120-170 142,43 2,48 15,10 1,75 7,02 4,15** V 37 120-175 149,05 3,04 18,48 2,15 6,62 4,21** I-V 29,02 15,50**

16 149,05 150 140 136,35 135,41 142,43 130 120 120,03 110 100 90 I II III IV V Rycina 9. Średnia arytmetyczna skoku w dal z miejsca chłopców (cm). Tabela 14 i rycina 9 przedstawiają analizę charakterystyki liczbowej skoku w dal z miejsca chłopców. Stwierdza się, że indywidualne wyniki skoku wahają się w pierwszym badaniu od 80 do 145 cm, a średnia arytmetyczna 120,03 cm, w drugim badaniu indywidualnie od 85 do 180 cm, średnia 136,35 cm, w trzecim badaniu indywidualnie od 100 do 165 cm, średnia 135,41 cm, w czwartym badaniu indywidualnie od 120 do 170 cm, średnia 142,43 cm, w piątym badaniu indywidualnie od 120 do 175 cm, średnia 149,05 cm. Z wyjątkiem badania trzeciego średnie wyniki skoku w dal wzrastają w kolejności badań. Różnica między średnimi arytmetycznymi drugiego i trzeciego badania jest statystycznie nieistotna. W pozostałych przypadkach statystyczna istotność różnic występuje na obu poziomach istotności. Tabela 15. Charakterystyka liczbowa skoku w dal z miejsca dziewcząt (cm). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 100-150 127,22 2,47 15,81 1,75 II 41 110-165 135,51 2,17 13,86 1,53 8,29 3,86** III 41 100-230 136,29 3,19 20,43 2,26 0,78 0,34 IV 41 110-170 136,95 2,28 14,60 1,61 0,66 0,23 V 41 120-175 146,78 1,97 12,63 1,39 9,83 6,06** I-V 19,56 7,54**

17 150 146,78 145 140 135 135,51 136,29 136,95 130 127,22 125 120 115 I II III IV V Rycina 10. Średnia arytmetyczna skoku w dal z miejsca dziewcząt(cm). Tabela 15 i rycina 10 przedstawiają charakterystykę liczbową skoku w dal z miejsca dziewcząt. Poddając analizie ten materiał stwierdza się, że wyniki indywidualne skoku w dal wahają się od 100 do 150 cm w pierwszym badaniu, a średnia arytmetyczna wynosi 127,22 cm, w drugim badaniu od 110 do 165 cm, średnia 135,51 cm, w trzecim badaniu od 100 do 230 cm, średnia 136,19 cm, w czwartym badaniu od 110 do 170 cm, średnia 136,95 cm, w piątym badaniu od 120 do 175 cm, średnia 146,78 cm. Średnie wyniki skoku w dal wzrastają w kolejności badań. Różnice między średnimi arytmetycznymi są istotne statystycznie pomiędzy badaniami I i II (D = 8,29 cm) oraz IV i V (D = 9,83 cm) (α = 0,05 i α =0,01). Tabela 16. Porównanie skoku w dal z miejsca chłopców i dziewcząt(cm). BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 120,03 127,22 7,19 2,00* II 136,35 135,51 0,84 0,18 III 135,41 136,29 0,88 0,20 IV 142,43 136,95 5,48 1,63 V 149,05 146,78 2,27 0,63

Tabela 16 zawiera porównanie średnich arytmetycznych skoku w dal z miejsca chłopców i dziewcząt. Różnica między średnimi arytmetycznymi pierwszego badania wynosi 7,19 cm i jako jedyna jest statystycznie istotna (na poziomie α = 0,05). W badaniu drugim różnica wynosi 0,84 cm, w trzecim 0,88 cm, w czwartym 5,84 cm, w piątym 2,27 cm. W badaniu II, IV i V chłopcy uzyskali lepsze rezultaty. Zwinność 18 Zwinność, według L. Denisiuka i M. Milcerowej, to zdolność na szybkie dostosowanie swych ruchów do zmieniających się warunków i polega na elastyczności łańcuchów ruchowych charakteryzujących się dużą obszernością, szybkością zmiany pozycji i postawy ciała oraz kierunku ruchu. Jest to cenna właściwość motoryki człowieka, albowiem pozwala na rozwiązywanie różnych trudnych sytuacji i zadań ruchowych wymagających szybkości działania, zręczności i gibkości (6). W. M. Zaciorski zwinność określa jako zdolność opanowania nowych ruchów (zdolność szybkiego uczenia się), zdolność szybkiego dostosowania działalności ruchowej do wymogów zmieniających się warunków. Miernikiem zwinności są: 1. koordynacja złożonego zadania, 2. dokładność jego wykonania (25). Z. Gilewicz i E. Piasecki zgodnie podkreślają, że jest to cecha w zasadzie nabyta, wyćwiczalna. Zależna jest od szeregu właściwości anatomicznych (zakres ruchów w stawach, gibkość kręgosłupa). Poziom zwinności dzieci w wieku szkolnym jest odzwierciedleniem pracy nauczyciela wychowania fizycznego w zakresie fizycznego usprawniania dzieci i młodzieży (6).

Tabela 17. Charakterystyka liczbowa biegu wahadłowego 4 x 10 m chłopców (s) BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 37 11,7-18,0 13,57 0,21 1,27 0,15 II 37 12,2-15,6 13,64 0,16 1,00 0,12 0,07 0,37 III 37 10,8-15,2 13,28 0,18 1,07 0,12 0,36 2,82** IV 37 11,7-15,0 13,02 0,12 0,70 0,08 0,26 2,19* V 37 11,5-16,0 12,87 0,15 0,88 0,10 0,15 1,62 I-V 0,70 4,28** 19 13,8 13,6 13,57 13,64 13,4 13,28 13,2 13 12,8 13,02 12,87 12,6 12,4 I II III IV V Rycina 11. Średniaarytmetycznabieguwahadłowego4x10mchłopców. Analizując materiał zebrany w tabeli 17 i rycinie 11 stwierdza się, że średni czas biegu w pierwszym badaniu wyniósł 13,57 s przy indywidualnych wahaniach od 11,7 do 18,0 s, w drugim badaniu 13,64 s przy indywidualnych wahaniach od 12,2 do 15,6 s, w trzecim badaniu 13,28 s przy indywidualnych wahaniach od 10,8 do 15,2 s, w czwartym badaniu 13,02 s przy indywidualnych wahaniach od 11,7 do 15,0 s, w piątym badaniu 12,87 s przy indywidualnych wahaniach od 11,5 do 16,0 s Różnica między średnimi arytmetycznymi biegu drugiego i trzeciego (D = 0,36 s) jest statystycznie istotna na obu poziomach badanej istotności. Natomiast różnica między średnimi arytmetycznymi biegu trzeciego i czwartego jest statystycznie istotna tylko na poziomie α = 0,05 (D = 0,26 s). Za wyjątkiem badania drugiego obserwujemy dynamikę rozwoju biegu zwinnościowego.

20 Tabela 18. Charakterystyka liczbowa biegu wahadłowego 4x10 dziewcząt(s.). BADANIE N MIN-MAX M S М σ Sσ D t I 41 12,4-19,0 14,19 0,22 1,43 0,16 II 41 12,5-16,6 13,99 0,14 0,88 0,10 0,20 0,92 III 41 11,5-16,0 13,60 0,15 0,94 0,10 0,39 2,42* IV 41 11,8-16,0 13,20 0,15 0,94 0,10 0,40 2,84** V 41 11,7-15,0 13,02 0,16 1,05 0,12 0,18 1,77 I-V 1,17 6,45** 14,2 14 14,19 13,99 13,8 13,6 13,6 13,4 13,2 13 12,8 12,6 13,2 13,02 12,4 I II III IV V Rycina 12. Średniaarytmetycznabieguwahadłowego4x10dziewcząt(s.). Tabela 18 i rycina 12 przedstawiają charakterystykę liczbową biegu wahadłowego4x10dziewcząt. W wyniku analizy danych stwierdza się, że w pierwszym badaniu średni czas wyniósł 14,19 s przy indywidualnych wahaniach od 12,4 do 19 s, w drugim badaniu 13,99 s przy indywidualnych wahaniach od 12,5 do 16,6 s, w trzecim badaniu 13,60 s przy indywidualnych wahaniach od 11,5 do 16,0 s, w czwartym biegu 13,2 s przy indywidualnych wahaniach od 11,8 do 16,0 s, w piątym badaniu 13,02 s przy indywidualnych wahaniach od 11,7 do 15,0 s Różnice między średnimi arytmetycznymi drugiego i trzeciego badania (D = 0,39 s) oraz trzeciego i czwartego (D = 0,40 s) są statystycznie istotne (pomiędzy drugim i trzecim badaniem na poziomie α = 0,05). Obserwujemy dynamikę wzrostu szybkości biegu.

21 Tabela 19. Porównanie biegu wahadłowego 4 x 10 chłopców i dziewcząt(s.). BADANIE M D u chłopcy dziewczęta I 13,57 14,19 0,62 2,02* II 13,64 13,99 0,35 1,66* III 13,28 13,60 0,32 1,39 IV 13,02 13,20 0,18 0,97 V 12,87 13,02 0,15 0,68 W tabeli 19 dokonano zestawienia średnich arytmetycznych biegu wahadłowego 4 x 10 chłopców i dziewcząt. Różnica między średnimi arytmetycznymi pierwszego badania wynosi 0,62 s., drugiego 0,35 s. Różnice te są statystycznie istotne na poziomie α = 0,05. Różnica trzeciego badania wynosi 0,32 s., czwartego 0,18 s., piątego 0,15 s. i nie są statystycznie istotne. We wszystkich badaniach chłopcy uzyskali lepsze wyniki w porównaniu z osiągnięciami dziewcząt. Porównanie wyników badań własnych do wyników badań ogólnopolskich R. Trześniowskiego. Tabela 20. Porównanie wysokości ciała chłopców i dziewcząt z badań własnych do wyników badań ogólnopolskich R. Trześniowskiego WYSOKOŚĆ CIAŁA Chłopcy Dziewczęta WIEK ŚREDNIA ARYTMETYCZNA D ogólnopolska 1989 własna 1997 8,5 129,56 130,59 1,03 9,5 134,75 135,54 0,79 8,5 128,58 132,68 4,1 9,5 133,72 137,76 4,04 Porównując wysokość ciała chłopców i dziewcząt z badań własnych do badań ogólnopolskich zauważa się, że dzieci ze wsi Iwiec, Trzemiętowo i Kowalewko są wyższe. Średnia arytmetyczna wysokości chłopców z badań własnych jest korzystniejsza o 1,03 cm u dzieci 8,5 letnich i 0,79 cm u 9,5 letnich, natomiast dziewczęta 8,5 letnie przewyższają o 4,1 cm, a 9,5 letnie o 4,04 cm.

Tabela 21. Porównanie masy ciała chłopców i dziewcząt zbadań własnych do wyników ogólnopolskich R. Trześniowskiego MASA CIAŁA Chłopcy Dziewczęta WIEK ŚREDNIA ARYTMETYCZNA D ogólnopolska 1989 własna 1997 8,5 27,33 27,18 0,15 9,5 30,29 29,86 0,43 8,5 26,58 28,50 1,92 9,5 29,40 31,83 2,43 22 Średnia arytmetyczna masy ciała chłopców z badań własnych jest niższa od dzieci z badań ogólnopolskich o 10,15 kg u dzieci 8,5 letnich i 0,43 kg u 9,5 letnich. Dziewczęta w odróżnieniu od chłopców mają większą masę ciała od ogólnopolskich koleżanek o 1,92 kg u 8,5 letnich i o 2,43 kg u 9,5 letnich. Tabela 22. Porównanie motoryki chłopców z badań własnych do wyników badań ogólnopolskich R. Trześniowskiego CECHA WIEK ŚREDNIA ARYTMETYCZNA D CIAŁA ogólnopolska 1989 własna 1997 50 m (s) 8,5 10,1 10,43 0,33 9,5 9,7 10,11 0,41 600 m (s) 8,5 180 186,86 6,86 9,5 171 173,11 2,11 skok w dal z 8,5 138,2 136,35 1,85 miejsca (cm) 9,5 148,4 142,43 5,97 bieg wahadłowy 8,5 14,1 13,64 0,46 4x10m(s) 9,5 13,6 13,02 0,58 Porównując zdolności motoryczne chłopców z badań własnych do badań ogólnopolskich zauważa się, że korzystniejsze wyniki w próbach szybkości, wytrzymałości i mocy uzyskali chłopcy z badań ogólnopolskich. Chłopcy z badań własnych okazali się zwinniejsi. Dotyczy to obydwu lat porównywanych. Tabela 23. Porównanie motoryki dziewcząt z badań własnych do wyników badań ogólnopolskich R. Trześniowskiego. CECHA WIEK ŚREDNIA ARYTMETYCZNA D ogólnopolska 1989 własna 1997 50 m (s) 8,5 10,6 10,44 0,16 9,5 10,1 10,59 0,49 600 m (s) 8,5 192 201,07 9,07 9,5 184 187,34 3,34 skok w dal z 8,5 131,3 135,51 4,21 miejsca (cm) 9,5 140,4 136,95 3,45 bieg wahadłowy 8,5 14,7 33,99 0,71 4x10m(s) 9,5 14,2 13,20 1,00

Analizując porównane wyniki zdolności motorycznych dziewcząt zbadań własnych do badań ogólnopolskich można stwierdzić, iż lepsze wyniki uzyskały dziewczęta z badań własnych w biegu na 50 m (wiek 8,5), skoku w dal z miejsca (wiek 8,5) oraz w biegu wahadłowym 4 x 10 m w obydwu latach porównywanych. Wnioski 23 Przedstawiona analiza materiału empirycznego opracowanego w toku przeprowadzonych badań upoważnia do sformułowania wniosków: 1. W każdym badaniu u chłopców i dziewcząt obserwujemy dynamikę rozwoju wysokości i masy ciała. Różnice między badaniami są statystycznie istotne (z wyjątkiem II i III badania masy ciała chłopców i dziewcząt). 2. Różnice w rozwoju fizycznym we wszystkich badaniach wypadają korzystniej dla dziewcząt, co potwierdza zjawisko dymorfizmu. 3. Zarówno u chłopców jak i dziewcząt najliczniej reprezentowany jest typ leptosomatyczny, potem atletyczny. Typ pikniczny ma tylko kilku przedstawicieli wśród chłopców. 4. Wyniki badań zdolności motorycznych wykazują w nielicznych przypadkach zróżnicowanie dynamiki przyrostu dla danej cechy. Różnice pomiędzy pierwszym a ostatnim badaniem okazały się we wszystkich próbach statystycznie istotne, zarówno dla chłopców jak i dziewcząt. 5. Wyniki badań chłopców i dziewcząt w próbie: szybkości są zróżnicowane - jedyna statystycznie istotna różnica na poziomie α = 0,05 wystąpiławivbadaniu; mocy są także zróżnicowane - statystyczna istotność tylko w I badaniu na poziomie α = 0,05; wytrzymałości zdecydowanie lepsi okazali się chłopcy, gdzie różnica badania II (na poziomie α = 0,05), III, IV, V (na obu badanych poziomach) są statystycznie istotne;

zwinności - korzystniejsze wyniki uzyskali chłopcy, gdzie istotność statystyczną na poziomie α = 0,05 stwierdzono w badaniu I i badaniu II. 6. Porównując wyniki rozwoju fizycznego dzieci z badań własnych do badań ogólnopolskich należy stwierdzić, że dzieci z badań własnych są wyższe, dziewczęta z badań własnych mają większą masę ciała. 7. Wyniki badań chłopców z badań ogólnopolskich, z wyjątkiem próby zwinności, jest korzystniejszy od rezultatów badań własnych. Wyniki dziewczątsą zróżnicowane. Bibliografia 24 1. Arska-Kotlińska M., Bartz J. - Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne. AWF Poznań 1993 2. Bahranowska - Fic J. - Właściwości ćwiczeń fizycznych, ich statystyka i metodyka. PZWL - Warszawa 1987 3. Barański A. - Próba klasyfikacji nominalnych definicji i znamion motoryczności człowieka. Wychowanie Fizyczne i Sport. Warszawa 1969 4. Chromiński Z. - Test sprawności fizycznej. Wychowanie fizyczne i higiena szkolna nr 1. Warszawa 1986 5. Demel M., Skład A. - Teoria wychowania fizycznego. Warszawa 1970 6. Denisiuk L.,Milcerowa H. - Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. PZWM Warszawa 1969 7. Drabik J. - Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. AWF Gdańsk 1992 8. Drozdowski Z. - Antropologia sportowa. PWN. Warszawa-Poznań 1972 9. Gilewicz Z. - Teoria wychowania fizycznego. Warszawa 1964 10. Malinowski A., Strzałka J. - Antropologia. PWN. Warszawa-Poznań 1985 11. Milcerowa H. - Zjawisko trendu sekularnego w populacji polskiej. Wychowanie fizyczne i sport. T.X. 1986/1 12. Mroczyński Z. - Dynamika rozwoju fizycznego dzieci, a środowisko społeczne. Roczniki naukowe nr V, WSWF Gdańsk 1993

13. Mroczyński Z., Kobrzyński W. - Próba określenia zmian zachodzących w rozwoju fizycznym i sprawności fizycznej u chłopców w wieku 11-14 lat z małych aglomeracji miejskich. Zeszyty naukowe AWF Gdańsk 1994 14. Napierała M. - Normy rozwoju fizycznego i motorycznego - miernikiem zdrowia. Człuchów 1998 15. Pilicz S. - Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej. AWF. Warszawa 1971 16. Przewęda R. - Rozwój somatyczny i motoryczny. WS i P. Warszawa 1981 17. Raczek J. - Czy rzeczywiście nowa zasada koncepcji klasyfikacji i struktury motoryczności człowieka. Antropomotoryka 4/1989 18. Słownik języka polskiego. PWN t. 3. Warszawa 1981 19. Sozański H. (red.) - Teoretyczne podstawy kształtowania sprawności fizycznej w procesie szkolenia sportowego dzieci i młodzieży. AWF. Warszawa 1985 20. Szopa J. - Nowa koncepcja klasyfikacji i struktury motorycznej człowieka. Antropomotoryka 4/1989 21. Trześniowski R. - Miernik sprawności fizycznej. PZWS. Poznań 1972 22. Trześniowski R. - Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna młodzieży szkolnej w Polsce. AWF. Warszawa 1990 23. Ważny Z. - Mały leksykon treningu sportowego. Sport wyczynowy 1.2/1991 24. Wolański N. - Rozwój biologiczny człowieka. PWN. Warszawa 1986 25. Zaciorski W. M. - Kształtowanie cech motorycznych sportowca. Warszawa 1970 26. Żebrowska M. - Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN. Warszawa 1982 Badania przeprowadził (w SP Iwiec), zebrał i opracował mgr Roman Witkowski nauczyciel wychowania fizycznego w Szkole Podstawowej w Iwcu 25