TOROWISKA TRAMWAJOWE Streszczenie! "! #$% #&! " #$ $ % #!!&!&$!"$! priorytet dla komunikacji zbiorowej. Klasyczny tramwaj, w porównaniu z rozwojem '(" $! ) #!! #!! $! *!!! $ &$ +! $ +!" &#$$! Konstrukcje torowisk tramwajowych histor & &!!!& #! $!!! &!,!! " $& - #. opracowano szereg nowych, niekonwencjonalnych konstrukcji, u których w zakresie &#!! - #. & dziedzin budownictwa (np. fundamenty pod maszyny, mocowanie szyn suwnic) albo # " & #$" " &#& stosowanych w drogownictwie.!&!!&" /0+ # & & &!! #!!" #$ # # $ ' # &! "!!&!& 1 #2# &2 &!! 1!! # 1
# #"!! +! # & &$ U # /0+ $ $ # "!! &# $1! # " &!!!& &!!#! % &!& # $ # #"& #!! (!! # #&!&!" #$ '! #! 30+"!!!"!&! &!&&4 25 & 26330 #!!!# -!$. & -. 4 25 $ 26337 ##! &!& &!!!&! $ 1! # & "!  #-!." & #&&- infrastruktury podziemnej),! # - " &." $ &- " &." estet &- $! $ zabudowanych, bezpodsypkowych torowisk), -. *! &#! # $!!!# $ " # &! 9 &# $!"!& & $& "!+!! & 30+" &# &! $! :6; 1! $ # :<;" $ $ $ 60# & 1&!!! $ & # " Polski oraz poza granicami naszego kraju, przy czym w dwu ostatnich przypadkach!!"$! & # # 2
W zakresie torowisk wydzielonych, w! # # <0!&! # 9 # # '=<'=3! 2(2!6/0 ' # " # $! 63>7 # (belkowe i blokowe) jednak do czasu umieszczania w nich dybli drewnianych nie # 5! # $ # -,9?(=1?'6.! #! * '?+@ # # $ strunobetonowych do budowy tramwajowych torowisk wydzielonych. Po raz pierwszy # # '?+@ 633@ #? #!-6."#'=3 # 1'/@ A&!&!& 8 # # $ B! #!! # &B! '?@ do przytwierdzenia typu "K". A61$!!? #! Przytwierdzenie SB3 do kotwienia szyny rowkowej wykorzystano po raz pierwszy przy 1 $C-633>. # D " # 1')3= # @0!! <0"! #$& =E " # $ # 6"<0 9! #!! - '=3 #.# #D -633@633F. G -633>. "!# >0+# 1( $#,, G&! 1 #! #! :@; <" $ # & # $! F0/0+-8 3
' ' + 63/3" H + 1989). & # # # <0+@0" $!# 6/0 '#& # 1! # szyn podpartych tymczasowo drewnianymi klinami wykonywano pod ich stopkami # >$ ' % $ # # 6@< 107 6<!& +!" "$ & @+71 $!!!"$ # & & && A<1$!!!! # F0/0+!!! -. # @+7! " & # # #! +!"!& $& #$-H 1 '+6336.? #!+&#" " #! #&&!& # #$& &! # " /0+ # -( +63/3"5 +6330"1# +6336." # #! 1 & 6337 A!#! % # "! # # 0"F7 "#!!&! -67."! # -67. $!?<7-<7.1 -@.%?67-3." -7I=. 4
63/F!# 9! # # 11) - & #! 1 :="7; @ 1 # @00 223,5 @0# # 67+<0 # # #& -@."!& - 6"7.! #! 1)6/0! # & ' #!!!8 & & & # J< & # & & # &" # &&+ 1 & ( # # # $! #" # A@1$!!! # PPT && # &$!8 K+'#! H % + 1988, Nowowiejska i Piastowska - 1989, Reymonta - 1990, Trzebnicka - 1991. Niestety! #! 8 $ "!" #! # # # 5 & 9!!1!" # 6333!,, G&! 1 #!:>; $!& ponad 10 letniej eksploatacji analizowanego torowiska wskazano jednak na pewne!& 8-6"7." # $ # # -+." # #!#11)& &" #& -! #!$! # $ # #!.!# 5
#! #& 11) - #! # #." # - SB albo skl), - # 11) # zastosowania),! #! " # $#" #11) - $ $+# # " #. 5!#11)# #! K633@ 1 $ " # & " + & & &< %!&!& # 11) # # K+'#!" 633> " & wzorowane na konstrukcji torowiska z Sheffield w Anglii. Szyny z komorami " & & @# # #11) ( # &"$ # -. 9 #! &# &# #! #& 1!!# "& #11) 633< '&!!! & = A=1$!! '&! 9 & #8 #!"! & $ 10, z umieszczonymi podczas betonowania dyblami z tworzywa sztucznego w rozstawie co 2,25 cm, 6
#!!!"!&!! "! # " &# "<06 (! $ '#! + 633@ K J +633=! 1# G$ C! + 633="!#! #+6337" #!!!"! siatki umieszczano w warstwie podbudowy betonowej. W obu ostatnich przypadkach!" #! & & 1! '&!! "!!& $!"!&! # " &!H!! & 1#"!!! # $!#& Obecnie konstrukcja torowiska tego typu nie jest stosowana. 633=H! ' D" $L! & (&" zastosowano typ konstrukcji torowiska przedstawiony na rys.5. A71$!! H! 9 # 8!&!" #! "! - #$." <" $ "!&&!!6#70 @0% #& A& H! # $L! #&! $"! M(!! 7
)!! + 6337" & $ # # $ ( +6337"H!%!+63375&G+6337 # $ D M1 +633F *(!+633F 5 & H!" " # 6333!,, G&! 1 #!:F;" $! 633= #$&!&&" 6337+ &!&!! 8 # # # -. -#!." # $ # rozporowego, -<." # - SB albo skl), niekorzystny - niejednorodny model podparcia szyny (pasy gumy z przerwami), brak poprzeczek torowych (niezgodny z wytycznymi projektowania torów tramwajowych), #$" w wyniku zastosowania tylko jednej warstwy betonu asfaltowego zamiast dwóch -!&&!. Obecnie konstrukcja torowiska tego typu nie jest stosowana. 633= J 1 " # >" >0+? :/;" $L!K :3;"& #1:60"66; Rys.6 Przekrój konstrukcyjny toru zastosowanego na ul. Poniatowskiego 8
1 # &! &#! -!.!!# "!!! &#!&! "!#N# #! $!! -!."!&!! # ' # # $$ 1 #!& 6/ " <"<0 "!$ #87"3/7B<"3B6"=60">>79 # # "! $ $! & 8 #! " # # #!"!!$" #&"! # " $# # & # # &# podparciu i zamocowaniu szyn, wyeliminowanie dodatkowych warstw nawierzchni,! - #&$#&&." # - "." nia podbudowy bez warstw z betonu cementowego (skrócenie!!. ) #!!!! #!# 30+ $ " #& & & #!!& 8) ( 1# +633>" $!+633F"1 5&G #+633/" '!'!+633/") (1# +6333"H D +6333" C! M(!! + 6333"! 1 $ C!!!+6333"(#&! +6333" G!9 5 Groszu oraz przejazd w ul. Lotniczej przy domie handlowym Astra - 2000, ul. Skargi - <006 $8C +633F 1!C ( +<000 &! #! )!!! # & 8'+ 633/)+6333" $&! # # 5"!!" &! " $! 1"! stopniowe odchodzenia od stosowania konstrukcji tego typu:!" utrudnione!!# $! podziemnego,! & $ " 9
!!!! podbudowy z asfaltobetonu, ## # " #" # 9 "!! # 11) # & "$!! # 9!!& # 11)" &! &!! #"!& # & "! 8 &# " #!!" wyelimin #&" -# #!!!.? # & & # &!#11) &633> 1 $C 1#D#! & rys.7. AF1$!! 1 $C 9 & #8 typ szyny rowkowej Ri60N zamiast 180S, $ 0">F " # 1)6/0 $"!! " + & #&! # -&&." # >& # &&F# &&" # 6<" spawanie termitowe szyn, #! & & & 10
&633F & C! 1 (" #! " przedstawionej na rys.8. & 8 # " zrezygnowano z epoksydobetonowych podpór oraz kostki betonowej w strefie przyszynowej, #! $ dybli w rozstawie co 1 m, & & &aspoinowano jedynie przestrzenie przyszynowe. 9!!&$&#!!!# 9 # # # #& " # " # #" $ 1! # & # $!"$!& A/1$!! C! 5!&! A& # #!! 22 #!!& 8 *(!1!+633F" 1!*+ 633/"! (!+6333"1#C!# *H# ' & # +6333"9C + 6333" N!? + 6333" (#&! )!+6333" G!!!+<000" +<006"* +<006 $! $ 1 $C+6333(!+<000 H!1 +<000 # O1) # $ $ & # # 11
1! H!+<000 &!"! +! +! #$ "!& walcami. 5 # & jego zalety: +! # "! & $ " - "#O1)" "."!!!! " #!!!!! # $! " #! * 8 &!&" & -." -# inwestycji z powodu okresu dojrzewania betonu),!! 9 #&#!!!$!& # "! # -!#! # &. 6333 #! (!9 G&&!!# ## gumowymi, przedstawiony na rys.9. 12
Rys.9 Przekrój konstrukcyjny toru zastosowanego na ul. Karkonoskiej '! # 8 #!&!&" 22# &!! #!& $ #$ &! # # # & "# #&!!& & # #& &! & 5!& #& " $ $ & # # #$ & #!! # podbudowy dolnej z betonu cementowego. Zabudowa jest wykonana z asfaltobetonu na chudym betonie, z zastosowaniem rolek z & 1 # & &!!' & " 6> # $! #! 6"7!! # gumowymi. 5 &!!! - # &$ #&&.! # W roku 2000 podczas remontu!! ( $ ( $! #!! & 60"!!#!#3" # & A601$!! Kosmonautów i Kamiennogórskiej 1 # & # # #% $ # & $ # A& $! $!N!!!K19 13
<006" $ # #! # kostkowej.! &!!&& &!!#! + " #& # + #" '! $ # &!$# $ % & & # %! # $ " $ $#$ # &!&! $8 C!!+<00<"! H + <00<" 5 M +<00<9! $"! $!! # #! $ <000 # 1 " #!&# & # ##!&"# $ # ' #& # # "! & &! +!1$ &&!! 5$! &!!! # $ + # & & $ #! #"!! 1 6333!!! #!! 8 asfaltobeton albo asfalt lany na chudym betonie, & &"#" #!!-!. (! #8 # + " # >0+$" + " $! -!#!." + - # $. 2(2# J" 633>$6<" '?+@"$ #! #!633@? #! 56333 #! # $" #! # $ bloczkami betonowymi oraz wariantowo: & # - D! + 6333" H!%!+<000"1 $C( +6333" ) ( +<000." 14
#O1) 11)P # - C!M(!!+6333. <006 #! # H ' 1 &" $! # # $ # O1) " # # & & & 5 & &! $!!! <006 # + 59 9 #&# $ ych o opisanej w!!! " & # $ &!! #!& # $ -! $. 9!!" "!& " &!&"!& #!&!"#"$%& # 1" # &" #!!! "! &!" $!$ "! # H " @! 95<000! # & & 1 & &! & $!! &!"!&&!!!"& & &! $!! $ # # & &!! "! $ # " & & # -O1)" 11)P." & 30+ & $ -# ".!&-!. + ##-. :6<"6@;-# +6336" M K # + 6336. ' # "! # 633> $ # #" $ ## #=01 6<01 :6=;J $ 8(9 <006 G$%!<00<! # " $ & #& 15
#$"!&!! & W przypadku torów zabudowanych posadowionych na podbudowie w postaci!#!"!# 11) J5$ # # 1!$&!"! dzisiejszego (przejazdy poprzeczne na ul. Chorzowskiej w Katowicach - 2002). )!!1! #( -(! +63/=.1$L! $# #!#$J" "'?)! & # 1 "H!$&!' *#<000 & & & " & # & & W przypadku torów zabudowanych posadowionych na podbudowie w postaci!#! # #!! 8! + # "!+1 "( $"JL 1! # 11)" & -) +6337"H# D! C+633/."!!&# " &#&# -1$ +<000.' # & #! #!&@!#$ w celu uzyskania miejsca na wykonanie przyszynowego zalewu z masy bitumicznej. 1 (! " & - Q! ' przy budynku filharmonii - 1997 [15], ul. Karmelicka przy teatrze Bagatela - 1997 :6>;."!! & &# & & & # <!! & :6F;" & "!!!"# J!&! #!!&! " & & - +<000"*# ( +<000"H$ +<000"CH' +<006. % J! %!<00<! "$# &# 11)!$&!"& 6337 # #!! :6/; $!! #!! " $ +!9 66 & 6337! # # & +! K"$ @0E!! :63; 16
A661$!! &!& # &!!!!! & 2!& 2A& $ &#&#!&&:<0; $% 633/ ( #!?! *#! <000 &! 1?! A ' <000! & & # $ A& & $ * #! & ) J<006 1# " $$# '( '$!! &"$! & #!" $ #!& & 1 2 2 :<6;" $! przedstawiono na rys.12. 17
Rys.12 Przekrój konstrukcyjny toru typu "infundo" 1 # #"! & & # & 1# #!!!!! N $! "! &&!!! # #! # #!! " # &"!! #!!& 8 Walencja - 1992, Sheffield - 1995, Budapeszt - 1995, Monachium -1997. * & 2 üsterschiene", czyli w ## 2!& 2:<<;"$!! rys.13. Rys.13 Przekrój konstrukcyjny toru typu "flüsterschiene" 18
'!! " # ' &#&&!&# &! &! #!!!! #& & & & 1! $ &!! &&! % " H # &! & & *!! dla uzyskania toru zabudowanego. & & 60 # &$! #!!& 30 E!! #!!& 8( +633<"( +633<633/"?+633@" Ludwigshafen - 1995, Brema - 2002. LITERATURA [1] 8% & konstrukcji torowisk tramwajowych w Polsce. XLVII Konferencja Naukowa (, G&!! 1M9 ( 9 1%,)?") = +, (! "( <006 [2] 8(!! # & 30+,R(! 9 2*(!2"( $+ (633F [3] Szacfajer R.: Problemy modernizacji konstrukcji torów tramwajowych w! 1(! # 1 9,,G&!1 #!<="' 8(!F" "Drogi szynowe - zagadnienia badawczo konstrukcyjne i eksploatacyjne", # 63F/ [4] 9 M"1A85!!!! nawierzchni tramwajowej w Poznaniu. IV Konferencja Naukowa "Drogi Kolejowe", Warszawa - Jachranka 1987. [5] %&A8 #!)!@S63//" 72-73. [6] ( " '# M" 1 M" " A" )A85!& 9!! 1! #,, G&! 1 #!"A '1A6<3S33" # 6333 [7] ( " '# M" 1 M" " A" Trupkiewicz R.: Ocena stanu technicznego torowiska tramwajowego w ulicy H! #,, G&! 1 #!"A '1A6@0S33" # 6333 [8] Q '89 $-# $. $!!)#! + 19
[9] ( "GPQ8)!# + )!6S6330"F+3 [10] K# 8 1!!! gierskiej w!& # '! 9 + ) "Racjonalne wykorzystanie infrastruktury szynowej", Kraków - Zakopane 1995. [11] Feil A.: Nowa konstrukcja toru tramwajowego. Transport Miejski 12/1992, str.: 18-20. [12] Jankowski Z.: Nowe technologie i konstrukcje torowe systemu Polmar - Halpol wprowadzone w 1990 r. na terenie Warszawy. Transport Miejski 1/1991, str. 5-7. [13] % 8'+1 +D )! 1/1991, str. 3-4. [14] (# (8 # (! 9 + ) 29 &!!!2" # <000 [15] Nowa technologia budowy rozjazdu t!!% # )$"' i Podstacji Trakcyjnych, Kraków 1997. [16] K# 8!!!! $!,R(! 9 2* (!2"( $+(633F [17] 5 8 1! &#"!!$!&) " 1997. [18] 18 #! $!( " Katowice 1996. [19] (# (8 9 &!!! $&!'! 9 +) 2A! infrastruktury szynowej", Kraków - Zakopane 1995. [20] Oleksiewicz W.: Kierunki modernizacji torów tramwajowych. Ogólnopolska Konferencja Naukowo - Techniczna "Kierunki rozwoju komunikacji tramwajowej w Polsce", Katowice 1998. [21] Schnellbörg G., Hoffman M., Reich K.: Infundo Feste Fahrbahn. Leonhard Weiss GMBH & Co. [22] Ortec: Die Flüsterschiene von Ortec. 20