Edukacja w metropolii warszawskiej Mirosław Sielatycki (Biuro Edukacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy) Izabelin, 23 kwietnia 2008 r.
Obszary funkcjonalne warszawskiej edukacji Warszawska edukacja funkcjonuje w kilku kręgach wzajemnego oddziaływania: - metropolitalnym (jako metropolitalny obszar edukacyjny) - mazowieckim (jako stolica województwa i centrum edukacyjne) - ogólnopolskim (jako najsilniejszy ośrodek akademicki i naukowy) - regionalnym (jako atrakcyjne centrum dla wschodnich sąsiadów) - europejskim (jako część europejskiego obszaru edukacyjnego UE) - światowym (jako część globalizujacego się świata). Mechanizmy administracyjne porządkujące funkcjonowanie edukacji w tych kręgach najpełniej rozwinęły się w kręgu europejskim (proces boloński, Strategia lizbońska). Najmniej formalne (za to silnie rynkowe) są one w kręgu metropolitalnym.
Realnie istnieje warszawski metropolitalny obszar edukacyjny Oświatą zajmują się autonomicznie poszczególne samorządy terytorialne, jednak w sensie funkcjonalnym realnie istnieje warszawski metropolitalny obszar edukacyjny. Warszawa obsługuje edukacyjnie okoliczne gminy i powiaty na wszystkich szczeblach edukacji, poczynając od przedszkoli. Najsilniejsze związki łączą Warszawę z sąsiednimi gminami w zakresie korzystania z oferty szkolnictwa ponadgimnazjalnego oraz szkolnictwa wyŝszego. Odsetek uczniów z poza Warszawy w szkołach ponadgimnazjalnych sięga 25-30%. Obszar stałego oddziaływania oświatowego pokrywa się w grubsza z dawnym województwem stołecznym, choć wydłuŝa się wzdłuŝ linii kolejowych (np. w kierunku śyrardowa i Mińska Maz.) i kurczy na obszarach o słabej komunikacji publicznej (np. na północnych obrzeŝach Puszczy Kampinoskiej). Decyduje tutaj dostępność czasowa (komunikacyjna), a nie odległość w przestrzeni do centrum aglomeracji. Klienci a nie zarządcy sytemu edukacji decydują o realnym kształcie obszaru edukacyjnego.
W metropolii warszawskiej istnieją intensywne przepływy edukacyjne Przepływy istnieją w jednym kierunku - z peryferii do centrum. Efektem tego jest jednak zanikanie dobrych szkół licealnych i zawodowych w obszarach podmiejskich, w wielu podwarszawskich gminach mamy juŝ do czynienia z pustyniami edukacyjnymi w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Centrum (Warszawa) zasysa najlepszych absolwentów gimnazjów z suburbiów (podmiejskie gminy). MoŜna na to zjawisko patrzeć jako na drenaŝ mózgów (jeŝeli rozpatrujemy samorządy autonomicznie i w relacji konkurencji) lub teŝ jako na specjalizację w ramach metropolii (jeŝeli rozpatrujemy aglomerację warszawską jako wspólny obszar). MoŜna na sprawę spojrzeć równieŝ w perspektywie bardziej długofalowej jako na import szarych komórek do całej aglomeracji warszawskiej, jak teŝ zatrzymanie odpływu wykształconych mieszkańców z jej terenu. Zwiększenie edukacyjnej atrakcyjności aglomeracji warszawskiej w skali europejskiej, w tym przyciąganie zagranicznych studentów (obecnie ok. 3 tys.), a nawet uczniów (obecnie ok. 2 tys.) to waŝne zadanie na przyszłość.
Obszar metropolii warszawskiej jest istotnie zróŝnicowany edukacyjnie Najprostszym wskaźnikiem tego zróŝnicowania są wyniki sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych (sprawdzian po szkole podstawowej, egzamin po gimnazjum, matura). Warszawa posiada średnio lepsze wyniki od otaczających gmin. Jednak stolica nie jest jednorodna edukacyjnie, posiada trudne dzielnice (Praga Północ, Targówek, Wola). Gdy będziemy porównywali te dzielnice z otaczającymi gminami to okaŝe się, Ŝe gimnazjaliści z Pragi Płn. osiągają słabsze wyniki niŝ np. ich koledzy z wiejskiej gminy Lesznowola. Dodatkowo róŝnice wewnątrz Warszawy (między Pragą Płn. a Ursynowem) są 2,5-krotnie większe niŝ między najlepszym i najsłabszym polskim województwem. Podział na miasto i wieś tak chętnie przywoływany przez polityków proponujących róŝnego rodzaju programy wyrównawcze w warunkach aglomeracji warszawskiej jest anachroniczny. Decydującą przyczyną zróŝnicowań edukacyjnych jest status społeczno-ekonomiczny rodziców uczniów i kapitał społeczny i kulturowy rodzin. Bogatsi i lepiej wykształceni coraz częściej przenoszą się pod miasto, za nimi pojawiają się teŝ lepsze szkoły, choć większość z nich zostaje w mieście.
Przestrzeń aglomeracji ulega procesom segregacji, równieŝ edukacyjnej Przestrzeń metropolii rozszerza się, ale obserwować moŝemy równieŝ niepokojące symptomy segregacji przestrzennej, swoistej gettoizacji całych obszarów. Z jednej strony są to podupadające osiedla wielkopłytowe, ale z drugiej to nowoczesne osiedla zamknięte (przykład nowego Wilanowa). Zamknięte osiedla nie tworzą tkanki miejskiej równieŝ w sensie edukacyjnym, bowiem pozbawione są przedszkoli, szkół, placówek oświatowych. JeŜeli takowe powstają to są to inicjatywy prywatne, do których dostęp jest regulowany wysokością czesnego. To nie jest zrównowaŝony rozwój miasta, dotychczasową praktykę naleŝy napiętnować jako ułomną. W obszarach starych dzielnic miast (Warszawy, Pruszkowa, Wołomina) mamy do czynienia ze specjalnymi obszarami edukacyjnymi wymagającymi interwencyjnych programów rewitalizacji edukacyjnej.
Kapitał ludzki i kapitał społeczny aglomeracji warszawskiej jako główny czynnik jej rozwoju O edukacji w metropolii warszawskiej naleŝy myśleć w kategoriach kapitału ludzkiego i kapitału społecznego. Granice administracyjne między gminami nie mają w tym przypadku znaczenia. NaleŜy jednak zauwaŝyć, Ŝe za wysokimi potencjałami kapitału ludzkiego (np. poziom wykształcenia) nie idzie wysoki poziom kapitału społecznego, w czym przeszkadza m.in. niski stopień zaufania społecznego, niskie zaangaŝowanie w działalność społeczną, niskie poczucie lokalnej toŝsamości. Aglomeracja warszawska jest jednak miejscem, które spośród róŝnych regionów Polski najbardziej zbliŝyło się do formuły społeczeństwa uczącego się, wskaźnik uczenia się ludzi dorosłych jest dwukrotnie wyŝszy niŝ średnio w kraju, co 8 polski uniwersytetów trzeciego wieku jest zlokalizowany w Warszawie. Edukacja i innowacje to główne czynniki rozwoju aglomeracji warszawskiej.
Formuła 3xT (Talent + Technologia + Tolerancja) jako formuła rozwoju aglomeracji warszawskiej Podstawą rozwoju aglomeracji warszawskiej jako regionu wiedzy jest współdziałanie złotego trójkąta rozwoju opartego na współpracy samorządu terytorialnego, uczelni i nowatorskich firm. Formuła 3xT zaproponowana przez prof. R. Floridę wskazuje kierunek tworzenia przyjaznego środowiska rozwoju aglomeracji, w tym wzmacnianie społecznej otwartości, akademickości, technologicznej innowacyjności. Aby skutecznie wspierać rozwój kapitału ludzkiego w aglomeracji jednostki administracji samorządowej i ich związki muszą przekształcać się w organizacje uczące się (szczególne znaczenie posiadają w tym kontekście: wspólna wizja, zespołowe uczenie się i myślenie systemowe). Hasło Ratusz instytucją wiedzy i organizacją uczącą się musi być jedną z obowiązujących dewiz.
Samorządowcy wszystkich gmin łączcie się!