Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie «Key performance indicators in the practice of companies listed on Warsaw Stock Exchange» by Joanna Krasodomska Source: Theoretical Journal of Accounting (Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości), issue: 73 / 2013, pages: 75 87, on www.ceeol.com. The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service

Access via CEEOL NL Germany Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 73 (129), SKwP, Warszawa 2013, s. 75 87 Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie Joanna Krasodomska Wprowadzenie Jak piszą M.E. Porter i M.R. Kramer (2011, s. 41 42), aby odnieść sukces, przedsiębiorstwo osiąga przewagę konkurencyjną, odpowiednio konfigurując swój łańcuch wartości, czyli zbiór czynności, które składają się na opracowywanie, produkowanie, sprzedawanie, dostarczanie i wspieranie produktów lub usług. W procesie tym nie powinno się jednak patrzeć zbyt wąsko, pomijając wpływ na tworzone łańcuchy wartości społecznych szkód i niedostatków. Według autorów sukces biznesu powinien iść w parze z korzyściami dla społeczeństwa. Pozwala to generować wartość istotnie większą niż tylko sam zysk, tzw. wartość ekonomiczno-społeczną (shared value). Pod pojęciem tym kryją się procedury i praktyki operacyjne, które zwiększają konkurencyjność firmy i jednocześnie wpływają korzystnie na gospodarcze i społeczne warunki funkcjonowania ludzi, wśród których ta firma działa (Porter, Kramer, 2011, s. 40). Koncepcja wartości ekonomiczno-społecznej opiera się na przekonaniu o istotnym znaczeniu dla działalności przedsiębiorstw potrzeb społecznych, a nie tylko konwencjonalnych wymagań ekonomicznych. Konkurencyjność jednostki wiąże się bowiem w ścisły sposób z kondycją społeczności, która ją otacza. Szczególne znaczenie we wdrażaniu koncepcji wartości ekonomiczno-społecznej jej autorzy przypisują pomiarowi z wykorzystaniem konkretnych i dobrze dopasowanych mierników. Według nich niektóre firmy zaczęły już monitorować różne formy swojego oddziaływania w wymiarze społecznym, ale niewiele z nich powiązało je ze swoimi ekonomicznymi celami na poziomie biznesowym (Porter, Kramer, 2011, s. 55). Zwracają oni również uwagę na fakt, że dobrze skonstruowane regulacje prawne mogą zachęcić przedsiębiorstwa do wytwarzania wartości ekonomiczno-społecznej, wyznaczając jasne i mierzalne cele społeczne, określając normy efektywności i definiując okresy stopniowego ich wdrażania czy też wprowadzając powszechne systemy pomiaru i terminowego raportowania wyników. Przedsiębiorstwa, dążąc do opracowania bardziej wyrafinowanych metod oceny wpływu społecznego, już obecnie wykorzystują i ujawniają wiele finansowych, społecznych i środowiskowych wskaźników. Rozwija się także koncepcja zintegrowanej Dr Joanna Krasodomska, adiunkt, Katedra Rachunkowości Finansowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, e-mail: joanna.krasodomska@uek.krakow.pl

76 Joanna Krasodomska sprawozdawczości (integrated reporting), mająca na celu integrację informacji z zakresu zrównoważonego rozwoju z danymi finansowym (Krasodomska, 2012a; 2012b). Nadal jednak brakuje koncepcji bezpośredniego połączenia osiągnięć przedsiębiorstwa w obszarze społecznym z sukcesem w biznesie i vice versa (Porter i inni, 2012, s. 2). Działania podejmowane na rzecz zrozumienia związku między wynikami przedsiębiorstwa a tworzeniem wartości ekonomiczno-społecznej dopiero się rozpoczynają. Ich przejawem są między innymi kluczowe wskaźniki efektywności (key performance indicators KPI), które stanowią mierniki postępów jednostki w dążeniu do osiągnięcia sukcesu w obszarach zarówno ekonomicznym, jak i społeczno-środowiskowym, a ich ujawnianie jest zalecane na mocy przepisów prawnych. Należy jednak zaznaczyć, że zastosowanie kluczowych wskaźników efektywności dla pomiaru postępów jednostki w osiągnięciu dodatkowym kosztem założonych celów społecznych nie jest tożsame z pomiarem wartości społeczno-ekonomicznej. Pomiar ten powinien bowiem odzwierciedlać korzyści ekonomiczne wynikające z pozytywnego wpływu jej podstawowych procesów operacyjnych na społeczeństwo, w którym działa. Można jednak przyjąć, że stosowanie finansowych i niefinansowych (między innymi społeczno-środowiskowych) kluczowych wskaźników efektywności świadczy o tym, iż przedsiębiorstwo dąży do przedstawienia interesariuszom pełnego obrazu swej działalności w danym okresie. Celem artykułu jest przedstawienie kluczowych wskaźników efektywności jako narzędzia pomiaru osiągnięć jednostki na przykładzie wybranych spółek należących do indeksu WIG 20. Jego realizacja wymagała podjęcia badań własnych, gdyż badania tego typu nie były dotąd prowadzone. Do osiągnięcia założonego celu zastosowano metodę analizy zawartości (content analysis) z wykorzystaniem indeksu ujawnień (disclosure index). 1. Istota i podział kluczowych wskaźników efektywności Zgodnie z ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości (UoR), kierownik spółki kapitałowej, spółki komandytowo-akcyjnej, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielni i przedsiębiorstwa państwowego sporządza, wraz z rocznym sprawozdaniem finansowym, sprawozdanie z działalności jednostki. W art. 49, ust. 3 UoR zaznaczono, że sprawozdanie z działalności jednostki powinno również obejmować o ile jest to istotne dla oceny sytuacji jednostki wskaźniki finansowe i niefinansowe, łącznie z informacjami dotyczącymi zagadnień środowiska naturalnego i zatrudnienia, a także dodatkowe wyjaśnienia do kwot wykazanych w sprawozdaniu finansowym. W przypadku spółek publicznych sprawozdanie zarządu z działalności stanowi element raportu rocznego. Powyższe ujawnienia wprowadziła ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, jako następstwo zmian w czwartej dyrektywie Rady z 25 lipca 1978 r. (78/660/EWG) w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 77 rodzajów spółek. Zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt b dyrektywy: w stopniu koniecznym do zrozumienia rozwoju, wyników lub sytuacji spółki analiza zawiera zarówno finansowe oraz, w odpowiednich przypadkach, niefinansowe kluczowe wskaźniki wyników (key performance indicators, KPI) związane z daną działalnością, w tym informacje dotyczące ochrony środowiska i spraw pracowniczych. Kluczowe wskaźniki wyników, zwane również kluczowymi wskaźnikami efektywności (KPI), to zestaw wskaźników koncentrujących się na tych aspektach działalności przedsiębiorstwa, które mają najważniejsze znaczenie dla osiągnięcia przez niego sukcesu teraz i w przyszłości (Parameter, 2010, s. 4). Punktem wyjścia do działalności każdej jednostki powinno być określenie misji, zidentyfikowanie interesariuszy oraz celów, które chce osiągnąć, a KPI stanowią mierniki umożliwiające pomiar postępów jednostki w ich osiągnięciu. Kluczowe wskaźniki wyników można podzielić na finansowe i niefinansowe. Finansowe KPI to przede wszystkim wskaźniki stosowane w analizie finansowej oraz inne dane pochodzące ze sprawozdań finansowych. Niefinansowe KPI są często wykorzystywane do kwantyfikacji zjawisk trudnych do zmierzenia, przy czym należy traktować je bardziej jako wskaźniki niż jako konkretne miary. Pozwalają one bowiem na ocenę działalności przedsiębiorstwa w danym obszarze, ale nie służą do dokładnego pomiaru w standardowy (wartościowy) sposób. Na przykład, jeżeli celem obranym przez jednostkę będzie bycie najbardziej zyskowną spółką w branży, właściwymi KPI będą mierniki takie, jak zysk brutto czy zysk netto, a nie procent zysku przeznaczany na cele społeczne. Natomiast dla szkoły wyższej istotnym KPI niekoniecznie będzie zysk netto, ale na przykład odsetek studentów, którzy ukończyli studia lub odsetek absolwentów, którzy po ukończeniu studiów znaleźli zatrudnienie. Odzwierciedlają one bowiem adekwatnie jej misję i cele (Reh, 2012). Jednostka, decydując się na prezentację KPI, powinna rozważyć w szczególności przedstawienie definicji KPI oraz metod ich pomiaru, ich optymalną liczbę i strukturę (finansowe / niefinansowe) oraz porównywalność ujawnianych wskaźników. 2. Cel i metoda badań Celem przeprowadzonych badań było ustalenie, czy wybrane spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie przedstawiają KPI oraz określenie ich struktury i zmian w czasie. Badaniu poddano raporty roczne spółek wchodzących w skład indeksu WIG 20 w latach 2008 2012. Z grupy spółek wyłączono te, które nie były w nim uwzględniane w całym analizowanym okresie. Należą do nich spółki: JSW, która zadebiutowała w lipcu 2011 r., Tauron, której akcje zostały wprowadzone na GPW w czerwcu 2010 r. oraz Bogdanka, która zadebiutowała w 2008 r. Ostatecznie próbę badawczą stanowiło 17 spółek, które przedstawiono w tabeli 1.

78 Joanna Krasodomska Tabela 1. Spółki z indeksu WIG 20 objęte badaniami Lp. Spółka Branża 1. PGE Polska Grupa Energetyczna Energetyka 2. Telekomunikacja Polska Telekomunikacja 3. Asseco Poland Informatyka 4. KGHM Polska Miedź Przemysł surowcowy 5. 6. PGNiG PKN ORLEN Przemysł paliwowy 7. LOTOS 8. Kernel Przemysł spożywczy 9. Synthos Przemysł chemiczny 10. Boryszew Przemysł metalowy 11. BRE 12. PKO BP 13. Pekao Banki 14. City Handlowy 15. PZU Ubezpieczenia 16. GLOBE TRADE CENTRE Deweloperzy 17 TVN Media Źródło: opracowanie własne na podstawie Giełda Papierów Wartościowych, http://www.gpw.pl/spolki _z_indeksu_wig20 (dostęp 20.05.2013). W badaniach zastosowano metodę analizy zawartości (content analysis) z wykorzystaniem indeksu ujawnień (disclosure index). Jest to metoda stosowana często w badaniach o podobnej problematyce, w przypadku których materiał źródłowy stanowią raporty roczne spółek. Indeks ujawnień jest narzędziem badawczym składającym się z serii wyselekcjonowanych elementów, które, po przyznaniu im odpowiednich wartości, stanowią miarę wskazującą na poziom ujawnień (Coy, 1995, za Gurthie, Abeysekera, 2006, s. 118). Dostarcza on zagregowanego miernika liczby ujawnień w ramach raportu rocznego i pozwala na porównanie częstotliwości ich występowania w poszczególnych jednostkach i między nimi. Jak piszą Beattie i współpracownicy (2004), stosowali go w swoich badaniach między innymi Camfferman (1997), Schleicher (1998), Botosan (1997), jak również Robb i współpracownicy (2001), Vanstraelen i współpracownicy (2003) oraz Krasodomska (2008). Indeks ujawnień może opierać się na prostym systemie binarnym, gdy celem badawczym jest stwierdzenie występowania lub braku danego zjawiska. Można też zastosować system kodowania oparty na liczbach porządkowych (najczęściej od 1 do 3), co pozwala na zróżnicowanie znaczenia poszczególnych czynników poddawanych analizie. W badaniach zaprezentowanych w artykule wykorzystano indeks binarny. Pozwolił on na stwierdzenie występowania lub braku danego KPI.

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 79 Materiał źródłowy stanowiły informacje zawarte w raportach rocznych wybranych spółek. Dostęp do nich uzyskano poprzez bazę Emerging Markets Information Service (EMIS) oraz strony internetowe. Przeanalizowano w sumie 85 dokumentów 1. 3. Wyniki badań Wszystkie 17 spółek objętych badaniem prezentowało w analizowanym okresie wybrane wskaźniki finansowe. Niefinansowe KPI przedstawiło w roku 2008 jedynie 6 badanych spółek (35%), a w kolejnych latach 7 podmiotów (41%) tabela 2. Tabela 2. Liczba spółek prezentujących finansowe i niefinansowe KPI w latach 2008 2012 Rodzaj KPI 2008 2009 2010 2011 2012 finansowe KPI 17 17 17 17 17 niefinansowe KPI 6 7 7 7 7 Źródło: opracowanie własne. Przeciętną liczbę KPI ujawnianych przez spółki oraz ich strukturę w analizowanym okresie zaprezentowano w tabeli 3. Z danych w niej zawartych wynika, że przeciętna liczba KPI ujawnianych przez spółki wzrosła z około 20 w 2008 r. do około 24 w 2012 r. Tabela 3. Przeciętna liczba i struktura KPI w latach 2008 2012 (w %) KPI 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % finansowe KPI 18,9 93,1 19,8 92,1 20 92,6 21,5 92,3 21,8 92,0 niefinansowe KPI 1,4 6,9 1,7 7,9 1,6 7,4 1,8 7,7 1,9 8,0 KPI ogółem 20,3 100,0 21,5 100,0 21,6 100,0 23,3 100,0 23,7 100,0 Źródło: opracowanie własne. 1 W ramach inicjatywy włączania studentów do prac badawczych katedr w prezentowanych badaniach uczestniczył student Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Maciej Popek, odpowiedzialny za zgromadzenie i zestawienie danych źródłowych pochodzących z raportów rocznych spółek i ich stron internetowych.

80 Joanna Krasodomska Objęte badaniami spółki prezentowały przeciętnie dużo więcej finansowych KPI niż niefinansowych. Liczba finansowych KPI wahała się w granicach od około 19 do około 22, a w przypadku niefinansowych KPI od około 1 do około 2. Tym samym w strukturze ujawnianych KPI zdecydowanie dominowały wskaźniki finansowe, stanowiąc ponad 90% ogółu KPI ujawnianych przez spółki. Zmiany przeciętnej liczby KPI przedstawianych przez spółki w analizowanym okresie przedstawiono na rysunku 1. Rysunek 1. Przeciętna liczba KPI prezentowanych przez spółki w latach 2008 2012 25 20 15 10 5 0 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: opracowanie własne. finansowe KPI niefinansowe KPI KPI ogółem Przeprowadzone badania pozwoliły na zidentyfikowanie około 170 finansowych KPI. Obejmowały one zarówno podstawowe dane finansowe, jak i informacje specyficzne dla poszczególnych branż. W tabeli 4 zaprezentowano 20 najczęściej przedstawianych przez spółki finansowych KPI. Jak wynika z ujętych w niej danych, najpopularniejszym wskaźnikiem był zysk netto, który zidentyfikowano 85 razy, czyli przedstawiła go każda badana spółka. Pozostałe KPI dotyczyły przede wszystkim: wybranych pozycji bilansu (na przykład kapitału własnego, aktywów, kapitału podstawowego, aktywów obrotowych, zobowiązań długoterminowych), wybranych pozycji rachunku zysków i strat (na przykład zysku z działalności operacyjnej, przychodów ze sprzedaży, zysku brutto), wybranych pozycji rachunku przepływów pieniężnych (na przykład środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej, środków pieniężnych netto z działalności inwestycyjnej, środków pieniężnych netto z działalności finansowej, środków pieniężnych razem netto przepływów pieniężnych netto), wskaźników rynku kapitałowego (zysku netto na jedną akcję zwykłą, wartości księgowej na jedną akcję, rozwodnionego zysku netto na jedną akcję, dywidendy na akcję).

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 81 Co ciekawe, podstawowe wskaźniki finansowe, takie jak ROA czy wskaźnik bieżącej i szybkiej płynności, były prezentowane przez spółki tak rzadko, że znalazły się poza prezentowanym zestawieniem. Tabela 4. Finansowe KPI najczęściej prezentowane przez spółki w latach 2008 2012 Lp. Finansowe KPI Liczba obserwacji 1. Zysk netto 85 2. Kapitał własny 72 3. Zysk z działalności operacyjnej 67 4. Zysk brutto 63 5. Zysk netto na jedną akcję zwykłą 62 6. Przychody ze sprzedaży 59 7. Aktywa 59 8. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej 56 9. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej 55 10. Środki pieniężne razem netto 52 11. Liczba akcji 51 12. Środki pieniężne netto z działalności finansowej 51 13. Zobowiązania długoterminowe 40 14. Kapitał podstawowy 37 15. Rozwodniony zysk netto na jedną akcję 35 16. Marża EBIT 33 17. ROE 28 18. EBITDA 26 19. Aktywa obrotowe 26 20. Wartość księgowa na jedną akcję 25 Źródło: opracowanie własne. Niefinansowe KPI prezentowane przez spółki przedstawiono w tabeli 5. Jedynym wskaźnikiem niefinansowym, wspólnym dla większej liczby spółek, był wskaźnik dotyczący zatrudnienia. Informacje na temat wielkości zatrudnienia przedstawiło bowiem w badanym okresie sześć spółek (BRE, LOTOS, Pekao, PGNiG, PKN ORLEN, TP), a zaobserwowano ją 21 razy. Dwie spółki prezentowały ten wskaźnik konsekwentnie w całym analizowanym okresie. Niektóre badane spółki precyzowały, że wartość wskaźnika oznacza liczbę pracowników na koniec roku. Spółka LOTOS dodatkowo przedstawiła wskaźnik określający skalę rotacji zatrudnienia, jak również wskaźnik wypadkowości LTIF (na 1 mln przepracowanych godzin). Występowanie pozostałych wskaźników niefinansowych było zróżnicowane w przekroju branżowym. Należy jednak podkreślić, że wśród branż najliczniej reprezentowanych, takich jak przemysł paliwowo-energetyczny (LOTOS, PGE, PGNiG, PKN ORLEN) i banki (BRE, Citi Handlowy, Pekao, PKO BP) trudno jest mówić o porównywalności ujawnianych w formie KPI informacji.

82 Joanna Krasodomska Tabela 5. Niefinansowe KPI prezentowane przez badane spółki w latach 2008 2012 Nazwa spółki Pekao BRE PKN ORLEN LOTOS PGE PGNiG TP SA Źródło: opracowanie własne. Niefinansowe KPI Liczba zatrudnionych Liczba oddziałów Liczba bankomatów Oceny ratingowe Zatrudnienie Liczba oddziałów korporacyjnych Liczba placówek detalicznych Liczba klientów Pracownicy Wykorzystanie mocy przerobowej Wielkość sprzedaży Zdolność przerobu ropy Przerób ropy Przerób innych surowców Produkcja wyrobów rafineryjnych Produkcja petrochemikaliów Pracownicy Skala rotacji zatrudnienia Całkowity pobór wody Wskaźnik wypadkowości Emisja CO 2 Wydobycie ropy Wydobycie gazu Przerób ropy naftowej Wykorzystanie mocy Wielkość sprzedaży Udział w rynku paliw Wielkość mocy produkcyjnych Długość linii energetycznych Produkcja energii Liczba odbiorców detalicznych Wydobycie węgla Wielkość sprzedaży Zatrudnienie Liczba pracowników Klienci (telefony stacjonarne) Klienci (telefony komórkowe) Klienci (internet) klienci (telewizja)

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 83 Najwięcej wskaźników niefinansowych przedstawiały w sprawozdaniach zarządów spółki z branży paliwowo-energetycznej. Co najmniej dwie z nich zaprezentowały takie niefinansowe wskaźniki, jak wykorzystanie mocy, wielkość sprzedaży i przerób ropy, co daje podstawę do porównania ich osiągnięć w tych obszarach. Ponadto PKN ORLEN przedstawił KPI określające zdolność przerobu ropy, produkcję wyrobów rafineryjnych, przerób innych surowców, produkcję petrochemikaliów. LOTOS zaprezentował z kolei wskaźniki dotyczące całkowitego poboru wody, wypadkowości, emisji CO 2, wydobycia ropy, wydobycia gazu, przerobu ropy naftowej oraz udziału w rynku paliw, a spółka PGE wielkość mocy produkcyjnych, długość linii energetycznych, produkcję energii, liczbę odbiorców detalicznych i wydobycie węgla. Dwa z badanych banków zaprezentowały informacje dotyczące liczby oddziałów. Pozostałe KPI były zróżnicowane i dotyczyły liczby bankomatów i placówek detalicznych oraz ocen ratingowych. Poza wyżej wymienionymi spółkami niefinansowe KPI przedstawiła TP SA, która oprócz liczby pracowników ujęła dane dotyczące klientów, prezentując wskaźniki takie, jak klienci (telefony stacjonarne), klienci (telefony komórkowe), klienci (internet), klienci (telewizja). Żadna z badanych spółek nie umożliwiła użytkownikom raportu bezpośredniego porównania poziomu niefinansowych KPI z przeciętnymi wielkościami wskaźników w branży. Żadna z nich nie przedstawiła także definicji stosowanych wskaźników. Jako jedyna sposób kalkulacji wskaźnika wypadkowości przedstawiła spółka LOTOS 2. Jednostki nie zaprezentowały również odniesienia do poziomu wskaźników, który uważają za optymalny. Podsumowanie Podobnie jak cel działania przedsiębiorstwa ewoluuje poza krótkoterminowe osiąganie zysków, globalny język rachunkowości przedsiębiorstw się rozszerza, wychodząc poza tradycyjne liczby. Menedżerowie, analitycy, inwestorzy i inni interesariusze poszukują obecnie nowych metod, modeli i systemów pomiaru czynników przesadzających o sukcesie firmy. Obok tradycyjnych miar finansowych należą do nich również mierniki niefinansowe, odzwierciedlające czynniki w istotny sposób wpływające na reputację przedsiębiorstwa, wycenę akcji, koszt kapitału czy dostęp do niego (Boerner, 2011, s. 35 36). 2 Wskaźnik wypadkowości LTIF (na 1 mln przepracowanych godzin) = liczba zdarzeń powodujących niezdolność do pracy 10 6 / liczba roboczogodzin. Spółka podała także informację, że jest on liczony dla średniego zatrudnienia w roku.

84 Joanna Krasodomska Narzędziem pomiaru osiągnięć spółki, zarówno w obszarze finansowym, jak i niefinansowym, są KPI. Ich praktyczne stosowanie, jak również ujawnianie, nastręcza istotnych problemów. Jednym z nich jest gromadzenie przez zarządzających ogromnej liczby łatwo mierzalnych informacji, przede wszystkim finansowych, zamiast przemyślanego wyboru tych naprawdę istotnych, choć może trudniej dostępnych (Marr, 2012, s. xxvi). Potwierdzają to wyniki przeprowadzonych badań. Jak już wspomniano, przy wyborze KPI istotna jest ich liczba. Jak wskazuje sama nazwa, powinny to być kluczowe informacje, szczególnie ważne w ocenie wyników działalności jednostki. Trudno jednoznacznie określić, ile KPI powinno być prezentowane. Ich dobór jest w dużej mierze zależny od specyfiki działalności przedsiębiorstwa. Można jednak przyjąć, że ich optymalna liczba jest niewielka, w granicach 4 10. Objęte badaniami spółki z indeksu WIG 20 w 2012 r. przedstawiały przeciętnie około 22 wskaźników, przy czym w większości były to wybrane dane pochodzące ze sprawozdań finansowych. Najwięcej wskaźników finansowych, bo ponad 40, zaprezentowała spółka PGNiG w latach 2009 2012. Dla porównania, wyniki badań prowadzonych corocznie od 2005 r. przez firmę Deloitte wśród spółek notowanych na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (London Stock Exchange LSE) pozwalają stwierdzić, że w roku 2012 prezentowały one przeciętnie siedem KPI 3. Wśród KPI prezentowanych przez spółki objęte badaniami Deloitte dominowały w całym analizowanym okresie wskaźniki finansowe, ale jednocześnie ujawniano coraz więcej niefinansowych KPI. W roku 2012 w porównaniu z rokiem 2005 spółki prezentowały ich przeciętnie dwa razy więcej. Udział niefinansowych KPI w ogóle wskaźników prezentowanych przez spółki notowane na LSE wyniósł w 2012 r. 36%, przy czym w przypadku największych spółek osiągnął wartość 45%. Dla porównania, udział ten w przypadku spółek z indeksu WIG 20 wyniósł jedynie 7 8% i był zbliżony w całym analizowanym okresie. Zarówno w przypadku spółek z indeksu WIG 20, jak i objętych badaniami Deloitte, najczęściej prezentowanym wskaźnikiem finansowym był zysk netto, a niefinansowym liczba zatrudnionych. W przypadku wskaźników niefinansowych istotne znaczenie ma zróżnicowanie branżowe oraz stosowanie przez spółki terminologii specyficznej dla konkretnych branż. W takiej sytuacji ważne dla interesariuszy jest przedstawienie definicji KPI oraz metod ich pomiaru. W 2012 r. 41% spółek objętych badaniami Deloitte przed- 3 Badania te są poświęcone polityce informacyjnej spółek notowanych na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (LSE). Od 2008 r. badaniu poddawane są raporty roczne 130 spółek należących do indeksu FTSE 350, przy czym 30 z nich stanowią fundusze inwestycyjne, które analizowane są odrębnie. Spółki podzielono na trzy grupy: o największej, średniej i najmniejszej kapitalizacji rynkowej. Jednym z zagadnień poddawanych analizie w ramach badań jest podejście spółek do prezentacji KPI. Szerzej na temat wyników badań por. Join up writing surveying annual reports (2012), Gems and jetsam surveying annual reports (2011), Swimming in words (2010), A telling performance (2009), Write from the start (2008), Written to order (2007), Write to reason (2006), Hold the front pages (2005) oraz Krasodomska (2013, s. 196 213).

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 85 stawiło definicję i metodę obliczenia prezentowanych wskaźników. Nie zrobiła tego żadna spółka notowana na GPW, jedynym wyjątkiem była prezentacja sposobu kalkulacji wskaźnika wypadkowości przez spółkę LOTOS. Dla użytkowników raportów rocznych ważna jest także porównywalność ujawnianych KPI. W 2011 r. większość spółek notowanych na LSE umożliwiła porównanie ich poziomu z wartościami osiągniętymi w latach poprzednich lub przez inne podmioty z branży, a w 2012 r. 16% spółek odniosło się do poziomu wskaźników, który uważają za optymalny w dłuższym okresie. Żadne z tych rozwiązań nie zostało zastosowane przez spółki z indeksu WIG 20. Podsumowując, należy podkreślić, że prezentacja KPI przez spółki może być bardzo dużym udogodnieniem dla interesariuszy analizujących informacje zawarte w raporcie rocznym. Pozwala ona bowiem na uzyskanie wiedzy o ogólnych wynikach jednostki w obszarach najważniejszych dla osiągnięcia przez nią sukcesu. Aby jednak tak się stało, powinny być one prezentowane we właściwy sposób, z uwzględnieniem przede wszystkim ich odpowiedniej liczby oraz porównywalności w czasie i przestrzeni. W UoR należałoby zawrzeć określenie kluczowe w odniesieniu do finansowych i niefinansowych wskaźników, które występuje w oryginalnym tekście dyrektywy, a zostało pominięte w artykule 49, ust. 3 tej ustawy. Kluczowy oznacza decydujący, najważniejszy (Słownik języka polskiego). Trudno uznać, że w działalności jednostki takie samo decydujące znaczenie ma kilkadziesiąt finansowych wskaźników. Pomocne dla użytkowników raportów rocznych byłoby więc zmniejszenie liczby prezentowanych finansowych wskaźników do na przykład 10 i ograniczenie w ich ramach powtarzalności informacji zawartych w poszczególnych pozycjach sprawozdania finansowego. Wybranie naprawdę istotnych mierników nie jest łatwym zadaniem, ale pozwoli ograniczyć nadmiar ujawnianych informacji. Korzystne byłoby także ustalenie w formie wytycznych zestawu ogólnych i branżowych wskaźników zalecanych do prezentacji przez spółki. Ma to kluczowe znaczenie dla ich porównywalności, która obecnie nie jest możliwa. Literatura A telling performance (2009), Deloitte LPP, London. Beattie V., McInnes B., Fearnley S. (2004), A methodology for analysing and evaluating narratives in annual reports: a comprehensive descriptive profile and metrics for disclosure quality attributes, Accounting Forum, vol. 28, no. 3, s. 205 236. Boerner H. (2011), Sustainability and ESG reporting frameworks: issuers have GAAP and IFRS for reporting financials what about reporting for intangibles and non-financials?, Corporate Finance Review, vol. 15, no. 5, s. 34 37. Botosan C.A. (1997), Disclosure level and the cost of equity capital, Accounting Review, vol. 72 no. 3, s. 323 349. Camfferman K. (1997), Voluntary Annual Report Disclosures by Listed Dutch Companies, 1945 1983, Garland Publishing, New York and London.

86 Joanna Krasodomska Coy D.V. (1995), A public accountability index for annual reporting by NZ universities, niepublikowana rozprawa doktorska, University of Wakaito, Hamilton. Gems and jetsam - Surveying annual reports (2011), Deloitte LPP, London. Gurthie J., Abeysekera (2006), Content analysis of social, environmental reporting: what is new?, Journal of Human Resource Costing & Accounting, vol. 10, no. 2, s. 114 126. Hold the front pages (2005), Deloitte LPP, London. Join up writing surveying annual reports (2012), Deloitte LPP, London. Krasodomska (2008), Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w bankach, PWE, Warszawa. Krasodomska J. (2012a), Ewolucja sprawozdawczości finansowej w kierunku raportowania zintegrowanego na przykładzie spółek Novo Nordisk i Lotos, [w:] B. Micherda (red.), Kierunki ewolucji sprawozdawczości i rewizji finansowej, Difin, Warszawa, s. 68 86. Krasodomska J. (2012b), Zintegrowana sprawozdawczość spółek w 2020 roku, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 66 (122), SKwP, Warszawa, s. 101 110. Krasodomska J. (2013), Kluczowe wskaźniki efektywności jako narzędzie kwantyfikacji osiągnięć spółki, [w:] B. Micherda (red.), Współczesne uwarunkowania kwantyfikacji w rachunkowości, Difin, Warszawa 2012, s. 196 213. Marr B. (2012), Key Performance Indicators. 75 Measures Every Manager Needs to Know, Financial Times / Prentice Hall, London. Parameter D. (2010), Key Performance Indicators. Developing, Implementing an Using Winning KPIs, Wiley, New Jersey. Porter M.E., Kramer M.R. (2011), Tworzenie wartości dla biznesu i społeczeństwa, Harvard Business Review Polska, nr 99, s. 38 57. Robb S.W.G., Single L.E, Zarzeski M.T (2001), Nonfinancial disclosures across Anglo-American countries, Journal of International Accounting, vol. 10, no. 1, s. 71 83. Schleicher T. (1998), Developments in corporate financial disclosure over the Period 1975 1996: evidence from UK annual reports, Occasional Research Paper, no. 21, Association of Chartered Certified Accountants, London. Swimming in words (2010), Deloitte LPP, London. Vanstraelen A., Zarzeski M.T, Robb S.W.G. (2003), Corporate nonfinancial disclosure practices and financial analysts forecast ability across three European countries, Journal of International Financial Management and Accounting, vol. 14, no 3, s. 249 278. Write from the start (2008), Deloitte LPP, London. Write to reason (2006), Deloitte LPP, London. Written to order (2007), Deloitte LPP, London. Akty prawne Czwarta dyrektywa Rady z 25 lipca 1978 r. wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g Traktatu, w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek (78/660/EWG), Dz. Urz. UE L 222 z 14 sierpnia 1978 r. Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, tekst jednolity, Dz.U. 2009, nr 152, poz. 1223, z późn. zm. Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, Dz.U. 2004, nr 145, poz. 1535. Źródła internetowe Giełda Papierów Wartościowych, http://www.gpw.pl/spolki_z_indeksu_wig20 (dostęp 20.05.2013). Porter M.E., Hills G., Pfitzer M., Patscheke S., Hawkins E. (2012), Measuring shared value. How to unlock value by linking social and business results, www.fsg.org (dostęp 15.05.2013).

Kluczowe wskaźniki efektywności w praktyce spółek notowanych na Giełdzie Papierów... 87 Reh F.J. (2012), Key Performance Indicators (KPI). How an organization defines and measures progress towards its goals, http://management.about.com/cs/generalmanagement/a/keyperfindic.htm (dostęp 20.04.2013). Słownik języka polskiego, http://www.sjp.pwn.pl (dostęp 20.05.2013). Streszczenie Kluczowe wskaźniki efektywności (KPI) to zestaw mierników koncentrujących się na tych aspektach działalności przedsiębiorstwa, które mają najważniejsze znaczenie dla osiągnięcia przez niego sukcesu. KPI dzielą się na wskaźniki finansowe, obejmujące przede wszystkim wskaźniki stosowane w analizie finansowej i inne dane pochodzące ze sprawozdań finansowych jednostki, oraz niefinansowe, dotyczące jej osiągnięć w obszarach społecznym i środowiskowym. Celem artykułu jest przedstawienie KPI jako narzędzia pomiaru osiągnięć jednostki na przykładzie wybranych spółek należących do indeksu WIG 20. Analizie z wykorzystaniem indeksu ujawnień poddano raporty roczne spółek w latach 2008 2012. Jak wykazały badania, przeciętna liczba KPI ujawnianych przez spółki wzrastała w badanym okresie. Niefinansowe KPI zostały zaprezentowane w sprawozdaniach zarządów niewielu spółek. Duża liczba zidentyfikowanych finansowych KPI, jak również istotne różnice w prezentacji niefinansowych KPI, nie tylko między branżami, ale również w ramach tych samych branż, utrudniły porównywalność prezentowanych informacji. Słowa kluczowe: kluczowe wskaźniki efektywności, KPI, sprawozdawczość spółek publicznych, WIG 20. Summary Key performance indicators in the practice of companies listed on Warsaw Stock Exchange Key performance indicators (KPIs) are a set of measures focusing on the aspects of a company which are crucial to its success. KPIs are divided into the financial and non-financial ones. The former include, first and foremost, the indicators used in the analysis of financial statements and other data contained in financial statements. The latter focus on the company s achievements in social and environmental areas. The purpose of the paper is to present KPIs as tools to measure the entity s performance basing on a sample of companies selected from the WIG 20 index. A disclosure index approach was used to analyze corporate annual reports over the years 2008 2012. Research findings have shown the average number of KPIs disclosed by companies to increase over the period in question. Non-financial KPIs were presented in a limited number of management commentaries. A large number of identified financial KPIs, as well as significant differences in the presentation of non-financial KPIs, not only among the sectors but also within the same industries, made it difficult to compare the disclosures. Keywords: key performance indicators, KPI, public companies reporting, WIG 20.