UMYSŁ SPOŁECZNY Mateusz Hohol & Łukasz Kwiatek Wykład 5: Empatia
UNDE MALUM? Skąd się bierze zło? jak to skąd z człowieka zawsze z człowieka i tylko z człowieka Tadeusz Różewicz
SKĄD WIEMY, ŻE COŚ JEST ZŁE? Racjonalizm: każdy dochodzi do tego osobiście na drodze rozumowania (np. uznając Kantowski imperatyw lub utylitarystyczną regułę użyteczności) Empiryzm: rodzice/wychowawcy wpoili nam zasady, które z jakichś powodów (np. religijnych, prawnych) powinniśmy przestrzegać. Natywizm: intuicyjnie wiemy, co jest dobre a co złe (wyposażeni jesteśmy w swoisty kompas moralny, będący produktem ewolucji biologicznej, modyfikowany przez kulturę)
EMPATIA Simon Baron-Cohen: Dzięki empatii możemy postrzegać innych podmiotowo jako istoty obdarzone umysłem i uczuciami, podobne do nas. Osoby empatyczne nie wyrządzają innym krzywdy ponieważ automatycznie współodczuwają cudze emocje (m.in. ból, strach, przerażenie). Brak empatii sprawia, że traktujemy innych przedmiotowo i możemy ich krzywdzić. Brakuje nam emocjonalnych hamulców (teoria erozji empatii) Empatia - zdolność do przyjęcia cudzej perspektywy i współodczuwania cudzych emocji
Empa%a = zdolność do przyjęcia cudzej perspektywy i współodczuwania cudzych emocji
EMPATIA: POZIOM ZERO-NEGATYWNY źródło:( Simon( Baron/ Cohen,(Teoria'zła (2013)
MÓZGOWE STRUKTURY EMPATII
PRZYŚRODKOWA KORA PRZEDCZOŁOWA (MPFC) Struktura kluczowa dla przetwarzania informacji społecznych i przyjmowania perspektywy innego część grzbietowa (dmpfc) metareprezentacja, aktywacja obserwowana gdymyślimy zarówno o własnych, jak i cudzych myślach i uczuciach część brzuszna (vmpfc) aktywacja obserwowana przede wszystkim gdy myślimy zarówno o własnych stanach mentalnych i analizujemy własne uczucia spekuluje się (Mike Lombardo), że struktura ta jest istotna dla samoświadomości koduje emocjonalne zabarwienie towarzyszące zachowaniom hipoteza markera somatycznego (Antonio Damasio) Casus Gage a i współczesne badania: uszkodzenia/obniżenie aktywności struktury korelują z obniżoną empatią
KORA OCZODOŁOWO- CZOŁOWA Wzmożona aktywność podczas myślenia o możliwych funkcjach umysłu Pacjenci z lezjami tej struktury mają trudności z empatią i oceną niestosowanych zachowań (Valerie Stone i Baron-Cohne), w skrajnych wypadkach może prowadzić to do zachowań antyspołecznych Bierze udział w rozpoznawaniu bólu: zdrowi pacjenci obserwujący wbijanie igły w rękę innej osoby przejawiają podwyższoną aktywność OFC
WIECZKO CZOŁOWE (FO) I ZAKRĘT CZOŁOWY DOLNY (IFG) FO: IFG: Struktura ta bierze udział w ekspresji językowej Obecność neuronów lustrzanych (neurony aktywują się zarówno, gdy małpa sama sięga po coś dłonią, jak i gdy obserwuje czynność wykonywaną przez innego osobnika) Uczestniczy w kodowaniu intencji i celów innych osobników (badania pojedynczych neuronów na małpach) Lezje skutkują trudnościami w rozpoznawaniu emocji Aktywność IFG skorelowana jest z wynikiem uzyskiwanym przy użyciu skali empatii EQ (Bhismadev Chakrabarti)
CZĘŚĆ OGONOWA PRZEDNIEGO ZAKRĘTU OBRĘCZY (CACC) I PRZEDNIA CZĘŚĆ WYSPY (AI) Aktywność podczas własnego bólu oraz obserwacji bólu innej osoby Odgrywa rolę w świadomości ciała Aktywacja niezależnie od tego czy doświadczamy własnego bólu czy bólu bliskiej osoby (Tania Singer) lub uważanej za uczciową/godną zaufania Słabsza aktywność u mężczyzn: Baron-Cohen spekuluje, że może tłumaczyć to nieco słabsze wyniki w kwestionariuszu empatii EQ u mężczyzn Utożsamianie się ze stanami mentalnymi innych osób
PRAWOPÓŁKULOWE SKRZYŻOWANIE SKRONIOWO-CIEMIENIOWE (RTPJ) Ocena celów i przekonań innej osoby (teoria umysłu, mentalizacja) Lezje powodują zaburzenia (deficyty) teorii umysłu Stymulacja może skutkować poczuciem obecności innego (mimo jego braku) Przełączanie uwagi
TYLNA CZĘŚĆ BRUZDY SKRONIOWEJ GÓRNEJ (PSTS) Neurony tej struktury są aktywne podczas śledzenia wzroku innego osobnika (badania pojedynczych neuronów na zwierzętach) Śledzenie wzroku jest niezwykle istotne w mechanizmie teorii umysłu
KORA CZUCIOWO- SOMATYCZNA (SMC) Koduje wrażenia dotykowe własne i innej osoby Aktywacja podczas obserwacja igły wbijanej w dłoń innego Automatyczne postawienie się w sytuacji cierpiącej osoby Zmniejszenie aktywności SMC koreluje z zaburzeniem w rozpoznawaniu emocji innych osów
PŁACIK CIEMIENIOWY DOLNY (IPL) I BRUZDA CIEMIENIOWA DOLNA (IPS) Wieczko czołowe (FO) i zakręt czołowy dolny (IFG) są połączone z płacikiem ciemieniowym dolnym (IPL) Wraz z IPS, struktury te należą do systemu neuronów lustrzanych Na marginesie: niektórzy ludzie pochopnie zakładają, że neurony lustrzane można utożsamić z empatią. Powinniśmy jednak pamiętać, że dane empiryczne dotyczące funkcjonowania systemu neuronów lustrzanych ograniczają się do zarejestrowanej aktywności pojedynczych komórek w reakcji na określone działania (czynności), a neurony te mogą być po prostu klockami podstawowymi częściami między innymi w procesach mimikry (na przykład w sytuacji, gdy karmisz niemowlę i kiedy ono otwiera usta, Ty mimowolnie otwierasz swoje, albo też kiedy ktoś ziewa, a Ty odruchowo robisz to samo). Takiemu odzwierciedlaniu zachowań innych ludzi zwykle nie towarzyszy świadome myślenie o ich stanach emocjonalnych (Baron-Cohen)
CIAŁO MIGDAŁOWATE (AMYGDALA) Struktura podkorowa, przynależna do układu limbicznego Zdaniem LeDoux: Mózg emocjonalny Pacjentka SM: uszkodzenia amygdali w obydwu półkulach deficyt w rozpoznawaniu strachu na twarzach innych osób Upośledzenie kontaktu wzrokowego (a co za tym idzie deficyt uwagi)
Jak ktoś może krzywdzić tak słodkie istoty? Sprawcy owinęli szyję kota drutem kolczastym i powiesili na płocie
W okresie wielkiego głodu na Ukrainie życie straciło kilka milionów osób W czasie krwawych rządów Pol Pota w Kambodży zabito niemal 1/4 ludności kraju Holocaust: zabito ok. 6 milionów Żydów
PAUL BLOOM: KŁOPOTY Z EMPATIĄ Różnego rodzaju bodźce (drastyczne sceny, obrazy erotyczne) mogą zaburzać nasze osądy moralne (emocjonalny priming) i np. prowadzić do ferowania niesprawiedliwych (np. zbyt drastycznych) wyroków. Emocje moralne (i empatia) mają ewolucyjne korzenie. Skłaniają nas np. do łagodnego traktowania przestępców o dziecięcych twarzach, do lepszego traktowania osób z naszej grupy. Empatia jest stronnicza. Empatia bywa niebezpieczna. Zbyt empatyczne osoby łatwiej wpadają w depresję; widok cudzego cierpienia sprawa im zbyt duży ból, wzbudza bezsilność Empatia pobudzana jest przez pojedyncze, bliskie nam przypadki. Nie przejmuje się statystyką Czasami do wspaniałych moralnych czynów prowadzi nie empatia, a (kontrolowana!) złość (np. Martin Luter King). Empatia również powinna być kontrolowana. Wynik w testach empatycznych jest bardzo słabą predykcją poziomu agresji danej osoby
DYLEMATY MORALNE A EMPATIA (GREENE, 2003) dylemat zwrotnicy (nieosobisty) dylemat mostka (osobisty)
grzbietowo- boczna kora przedczołowa (dlpfc) - racjonalne działanie, procesy pamięciowe, rachunek zysków/strat - dylematy nieosobiste (dylemat zwrotnicy) brzuszno- przyśrodkowa kora przedczołowa (vmpfc) - jedna ze struktur emocjonalnych - dylematy osobiste (dylemat mostka)
PAUL BLOOM: EMPATIA A WSPÓŁCZUCIE Bycie dobrą osobą jest związane z odczuwaniem współczucia wobec osób nie t y l k o z n a j b l i ż s z e g o o t o c z e n i a, a t a k ż e z p o s i a d a n i e m w y s o k i e j samokontroli i poczucia sprawiedliwości