DALIKÓW 2016 r. Załącznik do Uchwały Nr XIX/96/2016 Rady Gminy Dalików z dnia 16 marca 2016 r.

DALIKÓW 2016 r. Załącznik do Uchwały Nr XIX/96/2016 Rady Gminy Dalików z dnia 16 marca 2016 r.

Opracowanie: Urząd Gminy w Dalikowie Plac Powstańców 1 99-205 Dalików tel. (43) 678 01 83 fax. (43) 678 01 83 www.dalikow.eu ugdalikow@wp.pl Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 2

SPIS TREŚCI I. Obszar i czas realizacji Strategii Rozwoju Gminy Dalików... 4 II. Aktualna sytuacja społeczno gospodarcza gminy... 5 1. Rys historyczny... 5 2. Położenie, powierzchnia i zagospodarowanie przestrzenne... 6 2.1. Położenie... 6 2.2. Powierzchnia gminy.... 8 2.3. Środowisko naturalne i obszary chronione... 8 2.4. Walory historyczno-kulturowe... 11 2.5. Zagospodarowanie przestrzenne... 12 3. Strefa społeczna... 14 3.1. Demografia... 14 3.2. Rynek pracy, bezrobocie... 17 3.3. Oświata, kultura, sport... 18 3.4. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna... 22 3.5. Porządek publiczny i bezpieczeństwo... 26 4. Gospodarka... 27 4.1. Działalność gospodarcza... 27 4.3. Turystyka... 31 5. Infrastruktura techniczna... 32 5.1. Infrastruktura komunikacyjna... 32 5.2. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna... 33 5.3. Zaopatrzenie w gaz... 34 5.4 Gospodarka odpadami... 35 5.5. Odnawialne źródła energii... 36 5.6. Gospodarka mieszkaniowa... 37 5.7. Struktura własności nieruchomości... 38 III. Analiza SWOT... 39 IV. Misja i wizja... 41 V. Cele strategiczne, cele operacyjne i planowane działania służące ich realizacji... 43 Cel strategiczny I Poprawa jakości życia mieszkańców... 43 Cel operacyjny I.1. Transport i komunikacja... 43 Cel operacyjny I.2. Ochrona środowiska i gospodarka wodna... 45 Cel operacyjny I.3. Kultura... 48 Cel operacyjny I.4. Edukacja i sport... 50 Cel operacyjny I.5. Ochrona zdrowia... 52 Cel operacyjny I.6. Pomoc społeczna... 53 Cel strategiczny II Rozwój gospodarczy... 54 Cel operacyjny II.1. Rolnictwo... 54 Cel operacyjny II.2. Działalność gospodarcza... 55 VI. Zgodność strategii z dokumentami wyższego rzędu... 57 VII. Sposoby i źródła finansowania... 64 VIII. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja... 65 IX. Spis tabel i rysunków... 69 Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 3

I. Obszar i czas realizacji Strategii Rozwoju Gminy Dalików Opracowana Strategia Rozwoju Gminy Dalików zostanie zrealizowana na terenie wiejskiej gminy Dalików w latach 2016 2020. Strategię Rozwoju Gminy Dalików wykonano zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515 z późn. zm.). Zadania zapisane w Strategii Rozwoju Gminy Dalików są zgodne: - ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 uchwaloną przez Sejmik Województwa Łódzkiego w lutym 2013 roku - ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dalików uchwalonym przez Radę Gminy Dalików w 2013 roku W odniesieniu do Strategii Rozwoju przyjęto następujące założenia: realizacja Strategii ma służyć mieszkańcom gminy oraz instytucjom i organizacjom funkcjonującym na jej terenie; decyzję o przyjęciu Strategii oraz decyzję dotyczącą realizacji jej założeń podejmuje Rada Gminy w Dalikowie; Strategia została opracowana przy współudziale mieszkańców gminy, co wpływa na wartość tego dokumentu. W pracy nad strategią wykorzystana została wiedza ludzi najlepiej znających problemy i potrzeby gminy, a także nastąpiła integracja społeczności wokół istotnych problemów gminy. Strategia Rozwoju Gminy Dalików będzie na bieżąco aktualizowana we współpracy z lokalnymi partnerami społeczno gospodarczymi. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 4

II. Aktualna sytuacja społeczno gospodarcza gminy 1. Rys historyczny W księgach sądowych łęczyckich miejscowość Dalików wymieniona w 1391 r. W XV i XVI wieku. Dalików należał do Sarnowskich herbu Jastrzębiec. Z rodu tego wywodził się ks. Świętosław Sarnowski, kanclerz gnieźnieński, kanonik łęczycki i łowicki oraz proboszcz sieradzki. Zmarł w 1625 r., a nagrobek jego zachował się w sieradzkiej farze za ołtarzem Matki Boskiej Szkaplerznej. Przed powstaniem 1863-64 r. Dalików należał do Wardęskich h. Godziemba. Władysław Wardęski (1837-1919), jak również jego siostra Walentyna Józefa Julia (zm. w 1928 r.) wzięli aktywny udział w powstaniu styczniowym. Dobra dalikowskie należały do Wardęskich do II wojny św. Antoni Wardęski (1875-1941) zmarł jako więzień niemiecki w Dachau. W powstaniu styczniowym 10 września 1863 r. w połowie drogi między Dalikowem a Gajówką (na wschód od Dalikowa), powstańcze oddziały Sokołowskiego, kpt. Stanisława Szumlańskiego i mjr. Roberta Skowrońskiego natknęły się na grupę wojsk rosyjskich (3500 piechoty, 2 szwadrony dragonów i 67 Czerkiesów), dowodzonych przez gen. Krasnokuckiego. W bitwie poległo 53 powstańców, wielu zmarło z ran. Wieś została spalona, wielu mieszkańców spłonęło. W odnowionej mogile na cmentarzu leżą prochy prawdopodobnie 63 powstańców, w symbolicznej mogile po lewej stronie bramy głównej - nieustalona liczba spalonych mieszkańców wsi. We wsi 24 X 1937 r. odsłonięto okazały pomnik z napisem: "Bohaterom walk o wolność - Ziemia Łęczycka - 1937". Wysoka kolumna była ozdobiona, w jej górnej części, stylizowanymi orłami i wyrytym rokiem "1863". Pomnik został zniszczony przez Niemców w 1940 r. a odbudowany w 2001 roku. Obecna forma to okazały obelisk w formie głazu. Na nim umieszczona została tablica z napisem: Bohaterom Powstania Styczniowego poległym za wolność Ojczyzny dn. 10.09.1863 w bitwie pod Dalikowem; Wrzesień 2001; Społeczeństwo Gminy Dalików. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 5

2. Położenie, powierzchnia i zagospodarowanie przestrzenne 2.1. Położenie Gmina Dalików położona jest w północno-zachodniej części województwa łódzkiego, we wschodniej części powiatu poddębickiego. Dalików jest jedną z 134 gmin wiejskich województwa łódzkiego i jedną z 6 gmin powiatu poddębickiego. Graniczy z dwoma gminami miejsko-wiejskimi i trzema gminami wiejskimi. od północy z gminą wiejską Wartkowice (powiat poddębicki); od północnego-wschodu z gminą wiejską Parzęczew (powiat zgierski); od południowego wschodu z gminą miejsko-wiejską Aleksandrów Łódzki (powiat zgierski); od południa z gminą wiejską Lutomiersk (powiat pabianicki); od zachodu z gmina miejsko-wiejską Poddębice (powiat poddębicki). Położona jest na terenach wiejskich, w obszarze funkcjonalnym Łodzi, ośrodka koncentracji usług wyższego rzędu, dojazdów do pracy oraz migracji o charakterze czasowym lub stałym. Tabela 1. Podział administracyjny gminy. Sołectwo/Jednostka Lp pomocnicza Bardzynin 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Brudnów Budzynek Dalików Domaniew Domaniewek Dąbrówka Nadolna Gajówka Idzikowice Krzemieniew Wsie wchodzące w skład sołectwa Bardzynin, Emilianów, Karolinów, Ostrów, Witów, Eufemia, Włodzimierzów, Huta Bardzyńska, Rozynów, Symonia Brudnów Pierwszy, Brudnów Drugi, Brudnów Trzeci, Brudnów Piąty, Brudnów Stary, Stefanów Budzynek, Janów, Woźniki ul. Wschodnia, Łęczycka, Łódzka, Osiedlowa, Polna, Zachodnia, Plac Powstańców Domaniew, Marysin, Tobolice, Stanisławów Domaniewek Dąbrówka Nadolna, Piotrów, Marcinów, Stefanów, Wyrobki, Dąbrówka Folwarczna część wsi Dąbrówka Nadolna Dąbrówka Górna, Gajówka - Kolonia, Gajówka - Parcel, Gajówka - Wieś Idzikowice, Idzikowice Generalne część wsi Idzikowice, Idzikowice-Pielgrzymy część wsi Idzikowice Antoniew - Lubocha, Brudnów Czwarty, Lubocha, Dąbrówka Wożnicka, Władysławów, Krzmieniew Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 6

11. Krasnołany 12. Kuciny 13. Madaje Stare 14. Oleśnica 15. Psary 16. Sarnów 17. Wilczyca 18. Zdrzychów 19. Złotniki Źródło: Opracowanie własne Aleksandrówka, Antoniew, Julianów, Krasnołany Dobrzań, Kołoszyn, Kuciny, Sarnówek Dzierżanów, Kontrewers, Madaje Stare Oleśnica, Wilków, Zagrodniki część wsi Oleśnica Psary Sarnów Fułki, Wilczyca Zdrzychów, Budki część wsi Zdrzychów Kazimierzów, Przekora, Złotniki, Złotniki-Kolonia, Złotniki Poprzeczne część wsi Złotniki, Kazimierzew część wsi Złotniki Gospodarka gminy ma charakter wybitnie rolniczy. Wieś Dalików spełnia funkcje centrum administracyjno usługowego gminy i położona jest w odległości 2 km od drogi krajowej Łódź Poddębice w kierunku północnym od wsi Kuciny. Jedynym połączeniem komunikacyjnym gminy z Łodzią oddaloną o 25 km, Sieradzem 60 km i Poddębicami 12 km jest sieć komunikacji samochodowej. Do głównych czynników rozwoju gospodarczego danego obszaru należy jego położenie, zasoby naturalne oraz potencjał ludnościowy. Podstawową działalnością ludności mieszkającej na terenie gminy Dalików jest działalność rolnicza. Pozostała część ludności jest głównie zatrudniona w aglomeracji łódzkiej lub prowadzi działalność na własny rachunek. Największą miejscowością w gminie jest Dalików, będący siedzibą władz gminy, a także większości lokalnych instytucji tj.: Oddział Banku Spółdzielczego, Ochotniczej Straży Pożarnej, Zespołu Szkół, Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej. Przez północno-wschodni kraniec gminy przebiega autostrada A-2 stanowiąca jedno z głównych połączeń komunikacyjnych województwa łódzkiego. Jest to fragment drogi międzynarodowej E-30, przebiegającej na terenie Polski od granicy z Niemcami w Świecku przez Poznań, Konin, Łódź, Warszawę, Siedlce, Białą Podlaską do polsko białoruskiego przejścia granicznego Kukuryki-Kozłowicze. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 7

2.2. Powierzchnia gminy. STRATEGIA ROZWOJU GMINY DALIKÓW Gmina Dalików zajmuje powierzchnię 11460 ha. Ze względu na podziały geodezyjne podzielona jest na 29 obrębów natomiast pod względem administracyjnym na 19 sołectw. Graniczy z gminami: Poddębice, Wartkowice, Lutomiersk, Aleksandrów Łódzki i Parzęczew. Gmina Dalików jest jedną z mniejszych gmin zarówno w województwie łódzkim jak i powiecie poddębickim zarówno pod względem liczby ludności jak i zajmowanej powierzchni. 2.3. Środowisko naturalne i obszary chronione 2.3.1 Wody powierzchniowe i głębinowe Pod względem hydrograficznym teren gminy Dalików znajduje się na obszarze dorzecza Odry i należy do zlewni rzeki Ner, prawostronnego dopływu Warty. Przez gminę przepływają cztery rzeki: Bełdówka, Zian-Gnida, Zian i Kucinka. Tworzą one sieć rzeczną gminy wraz z mniejszymi ciekami (głównie bez nazw). Cieki Dalikowa mają charakter drenujący i w większości są uregulowane. Tworzą łagodne doliny rzeczne, bez wyodrębnionych w topografii terenu tras zalewowych. Tabela 2. Długość rzek na terenie gminy. Rzeka Bełdówka Zian-Gnida Zian Kucinka Razem: Uregulowana 6 911 4 350 2 342 8 730 22 333 Nieuregulowana 1 700 - - - 1 700 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi. Obszar gminy pozbawiony jest jezior. Występują tu sztuczne zbiorniki wody stojącej: stawy hodowlane i sadzawki oraz śródpolne oczka wodne. Największe powierzchnie wód stojących występują w zlewni rzeki Bełdówki zespół 24 stawów gospodarczych w Sarnowie. Zbiorniki pełnią funkcję retencyjną i gospodarczą (stawy hodowlane) oraz rekreacyjną. Na terenie gminy Dalików, zgodnie z Wojewódzkim programem małej retencji dla województwa łódzkiego, przewidziano budowę zbiorników małej retencji, w ramach działań na rzecz zwiększenia zasobów wodnych i oszczędnego nimi gospodarowania. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 8

Tabela 3. Przewidziane obiekty małej retencji (zbiorniki) Nr obiektu Nazwa obiektu Rzeka Powierzchnia (ha) Średnia głębokość (m) Pojemność (tyś. m³) Programowe obiekty małej retencji o powierzchni powyżej 5 ha 38 Wilczyca Bełdówka 56,0 1,5 896,0 - Programowe obiekty małej retencji o powierzchni poniżej 5 ha 37 Domaniew Zian 3,0 1,5 45,0 38 Gajówka Kucinka 2,5 1,5 37,5 39 Psary rów 2,0 1,5 30,0 40 Woźniki rów 2,5 1,5 37,5 Funkcja p. powodziowy, retencja, wędkarstwo p. powodziowy, retencja p. powodziowy, retencja p. powodziowy, retencja Źródło: opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiego programu małej retencji dla województwa łódzkiego Ujęcia głębinowe wód podziemnych, zaopatrujące mieszkańców w wodę pitną zlokalizowane są we wsiach: Dalików, Zdrzychów i Woźniki. Łączne udokumentowane zasoby eksploatacyjne wszystkich ujęć wynoszą 1499,8 m 3 /h, w tym z utworów kredy górnej 1422,2 m 3 /h a z utworów czwartorzędowych 77,6 m 3 /h (w tym 21,8 m 3 /h ujmowanych przez studnie indywidualne). Na pograniczu gminy Dalików i Parzęczew znajduje się ujęcie wody Boruta - Zgierz w Sokolej Górze. Ujęcie składa się z 6 studni głębinowych, w tym 4 zlokalizowanych na terenie gminy Dalików (wieś Bardzynin, Gajówka). W latach 80-tych opracowana została koncepcja zagospodarowania ujęcia, obejmująca budową stacji uzdatniania wody na terenie gminy Parzęczew oraz poprowadzenie rurociągów przemysłowych do Zgierza. Koncepcja nie została zrealizowana i obecnie ujęcie w Sokolej Górze pozostaje w dyspozycji miasta Zgierza, jako alternatywne źródło wody. Ponadto na terenie gminy występują ujęcia wód zaopatrujące indywidualne gospodarstwa domowe. 2.3.2. Rzeźba terenu. Pod względem fizyko geograficznym Gmina Dalików leży w pasie Wysoczyzny Łaskiej i Kotliny Kolskiej. O ukształtowaniu terenu zadecydowało zlodowacenie środkowo - polskie. W krajobrazie dominują więc wysoczyzny morenowe oraz płaskie i faliste równiny. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 9

2.3.3. Melioracje Na terenie gminy Dalików znajdują się urządzenia melioracji wodnych terenów rolnych o funkcjach odwadniających. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Delegatura w Poddębicach (stan na koniec 2011 r.) obszar zmeliorowany urządzeniami melioracji wodnych szczegółowych zajmuje powierzchnię 3169,44 ha (36%). Gmina posiada 2381,02 ha zmeliorowanych gruntów ornych oraz 788,42 ha zmeliorowanych użytków zielonych. Sieć drenarska obejmuje obszar 2660,15 ha, z czego 2340,82 ha na terenach ornych oraz 319,33 ha na użytkach zielonych. Melioracje są niewystarczające. Nie zmeliorowane są grunty wsi Sarnów i Gajówka. Długość rowów melioracyjnych wynosi ponad 113 km. Natomiast ziemne stawy rybne zajmują powierzchnię 138,80 ha. Tylko rzeka Bełdówka (bez dopływów) posiada naturalny przepływ. Pozostałe cieki przepływające przez teren gminy Dalików są uregulowane i włączone w sieć melioracji. Większość zmeliorowanych (ok. 60%) użytków rolnych w gminie objętych jest działalnością Gminnej Spółki Wodnej, w zakresie konserwacji urządzeń melioracyjnych (usuwanie awarii sieci drenarskiej, utrzymywanie rowów melioracyjnych). 2.3.4. Zasoby leśne Zasoby leśne gminy Dalików są niewielkie, lesistość gminy kształtuje się na poziomie 13,1%. (przy lesistości dla województwa łódzkiego na poziomie 22,2%). Grunty leśne zajmują 1506,30 ha, z czego lasy Skarbu Państwa 718 ha a lasy prywatne 788,43 ha (stan na koniec 2010r.). Zadrzewienia i zakrzewienia zajmują powierzchnię 73 ha. Nadzór nad gospodarką leśną sprawuje Nadleśnictwo Poddębice oraz Nadleśnictwo Grotniki (obręb Bardzynin, Sarnów, Kontrewers). Lasy gminy Dalików położone są na terenach o bardzo ubogich glebach, wśród których przeważają piaski. Najbardziej rozpowszechnionymi typami siedliskowymi lasów są bór świeży i bór mieszany świeży. Lasy państwowe charakteryzują się przewagą nasadzeń sosnowych, lasy prywatne sosnowych i brzozowych zaś w zagłębieniach dolinnych olszowych. Obecnie prowadzona gospodarka leśna ukierunkowana jest na zróżnicowanie i wzbogacenie składu gatunkowego zadrzewień. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 10

Lasy na terenie gminy pełnią funkcję ekologiczną oraz krajobrazową. Tutejsze lasy pełnią nieznaczną funkcję gospodarczą, ze względu na młodą strukturę boru i małą bioróżnorodność. 2.4. Walory historyczno-kulturowe Zabytki objęte prawną formą ochrony konserwatorskiej: W miejscowości Budzynek: - zespół kościoła parafii p.w. św. Jana Chrzciciela Kościół (nr rej. 197/A), dzwonnica, otoczenie kościoła w granicach trwałego ogrodzenia przykościelnego, - cmentarz parafialny (wł. Parafia rzymsko-katolicka w Budzynku). W miejscowości Dalików: - zespół kościoła parafii p.w. św. Mateusza Kościół (nr rej. 299/A), otoczenie kościoła w granicach trwałego ogrodzenia przykościelnego; - zespół cmentarza parafialnego cmentarz, kaplica cmentarna; - park podworski (nr rej. 393/A) Znajduje się tutaj zabytkowa aleja grabów zwyczajnych oraz pojedyncze zabytkowe drzewa, chronione jako pomniki przyrody. W miejscowości Domaniew: - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Floriana Kościół (nr rej. 199/A), dzwonnica, otoczenie kościoła (w granicach trwałego ogrodzenia przykościelnego) wraz z ogrodzeniem; - cmentarz parafialny. W miejscowości Gajówka: park dworski. W miejscowości Sarnów: - zespół dworski (wł. Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa w Warszawie O/T Łódź): dwór, wozownia obok bud. gospodarczego, karczma, obok bud. gospodarczego, spichlerz murowany, park. Rosną tu pomnikowe dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe, klon zwyczajny i topole białe. Unikatem przyrodniczym jest stanowisko bluszczu pospolitego (Hedera helix), znajdujące się na jednym z jesionów. Bluszcz ma ok. 150 lat i charakteryzuje się nietypowym kształtem liści. Południowa część gminy Dalików położona jest w granicach Puczniewskiego OCHK, utworzonego Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu oraz uznania za zespoły przyrodniczo krajobrazowe (Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 20, poz. 115). Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 11

Na terenie gminy znajduje się 18 pomników przyrody, objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Wojewody Sieradzkiego z dnia 3 lutego 1998 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody (Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 3, poz. 9). Ochronie podlegają zabytkowe aleje, grupy i pojedyncze drzewa. Wszystkie gminne pomniki przyrody to twory przyrody żywej o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej i krajobrazowej. W granicach gminy znajdują się 3 skupiska drzew stanowiące grupowe pomniki przyrody, zlokalizowane na terenach zabytkowych parków. W Dalikowie znajduje się grupa 6 lip drobnolistnych oraz aleja grabowa a w Sarnowie grupa 5 dębów Na terenie gminy istnieją także inne obiekty warte zachowania, współtworzące jej krajobraz kulturowy. Są to domy mieszkalne, budynki poszkolne a także 8 dawnych cmentarzy ewangelicko augsburskich, niestety zachowanych w bardzo złym stanie. 2.5. Zagospodarowanie przestrzenne Gmina Dalików posiada studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (Uchwała Nr 183/13 Rady Gminy Dalików z dnia 28 listopada 2013 r.). Gmina Dalików w niewielkim stopniu pokryta jest miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Na prawie 95% powierzchni gminy nie ma sporządzonych obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Funkcją wiodącą przeznaczenia terenu w opracowanych dotychczas planach miejscowych jest funkcja mieszkaniowa jednorodzinna. Tabela 4. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowiązujące na terenie gminy Dalików. L.p. 1 2 3 4 5 Numer, data i tytuł uchwały Uchwała Nr 30/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 51/2 Budzynek) Uchwała Nr 31/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 108 Madaje Stare) Uchwała Nr 32/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 202/1 Tobolice) Uchwała Nr 33/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 91/1 i 91/2 Fułki) Uchwała Nr 34/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 49 Gajówka) Publikacja w Dzienniku Urzędowym Województwa Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 400 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 401 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 402 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 403 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 404 Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 12

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Uchwała Nr 35/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 169 Krasnołany) Uchwała Nr 36/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 3/1 i 3/3 Bardzynin) Uchwała Nr 37/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 1/1 Bardzynin) Uchwała Nr 39/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików. (dz. nr ew. 9 Bardzynin) Uchwała Nr 67/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 29 listopada 1999 r. o zmianie miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików obejmującej działki o nr ewidencyjnych: 53/1, 53/5, 53/7, 53/9, 53/10, 54/2 i 54/4 położonych w miejscowości Kontrewers. Uchwała Nr 132/2000 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Dalików obejmującej działki o nr ew.: 44/15, 44/17 wraz z przyległą drogą we wsi Huta Bardzyńska. Uchwała Nr 171/05 Rady Gminy Dalików z dnia 14 października 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego we wsi Kontrewers w gminie Dalików. Uchwała Nr 110/08 Rady Gminy Dalików z dnia 29 kwietnia 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części miejscowości Złotniki, położonej przy drodze powiatowej Nr 3707E w rejonie skrzyżowania z drogą krajową nr 72. Uchwała Nr 245/10 Rady Gminy Dalików z dnia 6 sierpnia 2010 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla działki nr ew. 95/1 we wsi Symonia w gminie Dalików Uchwała Nr 40/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Dalików Uchwała Nr 42/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Złotniki. (dz.nr ew. 367) Uchwała Nr 44/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Dąbrówka Nadolna, obejmującego działkę nr ew. 81 Uchwała Nr 46/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części wsi Kołoszyn Uchwała Nr 48/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Krzemieniew, obejmującej wieś Dąbrówka Woźnicka Uchwała Nr 59/11 Rady Gminy Dalików z dnia 29 września 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Domaniew Uchwała Nr 57/11 Rady Gminy Dalików z dnia 29 września 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części sołectwa Kuciny obejmującej wsie Dobrzań i Sarnówek Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 405 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 406 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 407 Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1999 r., poz. 409 Nr 16 z dnia 3 lutego 2000 r. poz. 76 Nr 10 z dnia 6 lutego 2001 r. poz. 72 Nr 344 z dnia 30 listopada 2005 r. poz. 3085 Nr 184 z dnia 7 czerwca 2008 r. poz. 1741 Nr 268 z dnia 16 września 2010 r. poz. 2199 Nr 229 z dnia 12 sierpnia 2011 r. poz. 2377 Nr 229 z dnia 12 sierpnia 2011 r. poz. 2378 Nr 229 z dnia 12 sierpnia 2011 r. poz. 2379 Nr 229 z dnia 12 sierpnia 2011 r. poz. 2380 Nr 229 z dnia 12 sierpnia 2011 r. poz. 2381 Nr 319 z dnia 3 listopada 2011 r. poz. 3196 Nr 333 z dnia 16 listopada 2011 r. poz. 3327 Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 13

22 23 Uchwała Nr 233/14 Rady Gminy Dalików z dnia 30 września 2014 r. w sprawie sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru położonego w sołectwie Budzynek w rejonie wsi Woźniki i Budzynek Uchwała Nr XIII/60/2015 Rady Gminy Dalików z dnia 30 września 2015 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru zachodnich części wsi Woźniki i Budzynek Dz. Urzędowy z 5 listopada 2014 r. poz. 3848 Dz. Urzędowy z 27 października z 2015 r. poz. 4087 3. Strefa społeczna 3.1. Demografia Gminę Dalików zamieszkuje 3797 osób, w tym 1949 mężczyzn i 1848 kobiet (dane 2014 r.). Średnia gęstość zaludnienia gminy jest niewielka i wynosi 34 osoby/km², gdzie gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 48 osób/km 2 a w województwie 139 osób/km 2. Tabela 5. Ludność gminy wg ekonomicznych grup wieku. Wiek liczba ludności ogółem mężczyźni kobiety przedprodukcyjny ( 17 lat) 708 372 336 produkcyjny (M 18-64 lat / K 18-59 lat) 2385 1334 1051 poprodukcyjny (M 65lat / K 59 lat) 704 243 461 ogółem: 3797 1949 1848 Źródło: opracowanie własne (stan na 31.12.2014 r.) Ludność gminy Dalików utrzymuje się na stałym poziomie, z lekkim spadkiem widocznym na przestrzeni ostatnich 10 lat. Jest to proces charakterystyczny dla obecnej sytuacji demograficznej kraju, związany ze zmniejszaniem się liczby urodzeń przy jednoczesnym wydłużaniu się wieku życia ludności (tzw. społeczeństwo starzejące się). Tabela 6. Ludność gminy w latach 2005-2014. rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 3759 3742 3732 3744 3743 3759 3783 3779 3786 3797 mężczyźni 1929 1923 1913 1908 1906 1911 1913 1930 1943 1949 kobiety 1830 1820 1819 1836 1837 1848 1844 1849 1843 1848 Źródło: opracowanie własne Największą liczbę ludności posiada miejscowość Dalików, pełniąca funkcję głównego ośrodka lokalnego oraz wsie Złotniki, Krzemieniew, Budzynek oraz Przekora, których liczba mieszkańców przekracza 130 osób. Najmniej zaludnionymi miejscowościami są: Huta Bardzyńska, Bardzynin, Madaje Stare oraz Wilków, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 osób. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 14

Tabela 7. Struktura ludności pod względem miejsca zamieszkania na dzień 31.12.2014r. L.p Jednostka pomocnicza Miejscowości Liczba Ludność mieszkańców osoby osoby % Bardzyninów 4 Emilianów 9 Karolinów 6 Ostrów 10 1. Bardzynin Witów 7 Włodzimierzów 0 62 3,6 Huta Bardzyńska 16 Rozynów 10 Symonia 0 Eufemia 0 Brudnów Pierwszy 26 Brudnów Drugi 61 2. Brudnów Brudnów Trzeci 41 Brudnów Piąty 45 239 6,1 Brudnów Stary 36 Stefanów 30 3.33 Budzynek Budzynek 132 Janów 18 265 6,9 Woźniki 115 4. Dalików Dalików 423 423 11,1 Domaniew 127 5. Domaniew Marysin 18 Tobolice 39 205 5,3 Stanisławów 21 6. Domaniewek Domaniewek 96 96 2,5 7. Dąbrówka Nadolna 8. Gajówka Dąbrówka Nadolna 35 Piotrów 22 Marcinów 19 Wyrobki 37 Gajówka-Kolonia 67 Gajówka-Wieś 37 Gajówka-Parcel 75 Dąbrówka Górna 46 9. Idzikowice Idzikowice 118 118 3,1 10. Krzemieniew Krzemieniew 145 Antoniew-Lubocha 35 Brudnów Czwarty 10 Lubocha Parcel 0 Lubocha Wieś 46 Dąbrówka Woźnicka 33 Władysławów 19 113 225 288 2,9 5,9 7,5 Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 15

11. Krasnołany 12. Kuciny 13. Madaje Stare 14. Oleśnica Krasnołany 36 Aleksandrówka 48 Antoniew 38 Julianów 15 Kuciny 63 Dobrzań 60 Kołoszyn 108 Sarnówek 125 Kontrewers 32 Dzierżanów 29 Madaje Stare 36 Oleśnica 124 Wilków 53 137 3,6 356 9,3 97 2,5 177 4,6 15. Psary Psary 116 116 3,0 16. Sarnów 17. Wilczyca Sarnów wieś 94 Sarnów osada 82 Wilczyca 119 Fułki 63 176 4,6 182 4,7 18. Zdrzychów Zdrzychów 119 119 3,1 19. Złotniki Źródło: opracowanie własne Kazimierzów 65 Przekora 96 403 10,6 Złotniki-Kolonia 60 Złotniki 182 RAZEM 3797 100 Niekorzystnym zjawiskiem zarówno w skali krajowej jak i lokalnej jest utrzymujący się przez ostatnie lata ujemny przyrost naturalny. Przyczynę tego zjawiska upatruje się z jednej strony w pogarszającej się sytuacji ekonomicznej części społeczeństwa wraz rozwijającym się konsumpcyjnym stylem życia z drugiej. Wskaźnik ten dla gminy Dalików w ciągu ostatnich dziesięciu lat stopniowo malał uzyskał wartość dodatnią jedynie w roku 2010 i 2011. Tabela 8. Przyrost naturalny w gminie Dalików w latach 2005-2014. Rok Urodzenia Zgony Zgony niemowląt Przyrost 2014 naturalny 31 55 1-24 2013 41 51 0-10 2012 40 55 0-15 2011 45 40 0 +5 2010 46 41 0 +5 2009 38 53 0-15 2008 45 55 0-10 2007 38 46 1-8 2006 38 53 0-15 2005 34 60 1-26 Źródło: opracowanie własne Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 16

Tabela 9. Saldo migracji w gminie Dalików w latach 2005-2014. Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 zameldowani 34 48 63 48 50 46 56 43 63 61 wymeldowani 49 50 64 25 45 34 36 34 44 28 saldo migracji -15-2 -1 +23 +5 +12 +20 +9 +19 +33 Źródło: opracowanie własne Saldo migracji wewnętrznych (znikomy udział migracji zagranicznych) po spadku w roku 2005 sukcesywnie rośnie i utrzymuje się na poziomie dodatnim. Jest to zjawisko pozytywne ze względu na możliwości rozwojowe gminy. Długookresowa tendencja zwyżkowa salda migracji jest jednym z czynników mogących świadczyć o pozytywnym postrzeganiu obszaru gminy jako miejscu atrakcyjnym do zamieszkania. 3.2. Rynek pracy, bezrobocie Bezrobocie rozumiane jako zjawisko towarzyszące gospodarce rynkowej, oznacza brak pracy zarobkowej dla osób zdolnych do jej wykonywania i deklarujących chęć jej podjęcia. Na przestrzeni ostatnich lat stało się w Polsce jednym z głównych problemów społecznych. Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej spowodowało załamanie się rynku pracy. Jako główne przyczyny narastania bezrobocia w naszej gminie można wymienić: duży spadek popytu na siłę roboczą; wyż demograficzny powodujący bezrobocie wśród ludzi młodych; likwidacja nierentownych zakładów; niewystarczającą dynamikę rynku pracy w procesie tworzenia nowych miejsc pracy. Okres bezrobocia członka rodziny jest dla wielu rodzin bardzo trudny. Pojawiają się problemy finansowe, rodzi się konieczność szukania doraźnych sposobów poprawy sytuacji ekonomicznej rodziny. Brak zatrudnienia negatywnie wpływa nie tylko na ekonomiczną kondycję rodziny, ale także na pozamaterialne kwestie życia rodzinnego. Pozostawanie bez pracy pozbawiają człowieka własnej wartości. Stres i utrata stabilizacji powodują często niemożność podejmowania racjonalnych a czasami, jakichkolwiek decyzji. Bezrobocie burzy klimat życia rodzinnego. Najbardziej bolesnym aspektem bezrobocia jest zagrożenie bezpiecznej egzystencji własnej rodziny. Powoduje jej szybką degradację potęguje biedę i rozszerza strefę ubóstwa. Bezrobocie jest często w rodzinie czynnikiem konfliktogennym i nasilającym patologie społeczne takie jak nadużywanie alkoholu, zdobywanie środków pieniężnych nielegalnymi sposobami itp. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 17

Bezrobocie w Gminie Dalików jest zjawiskiem, które dotyka różne kręgi społeczne. Pojawia się niepokojąca skala degradacji niektórych grup społecznych. Według stanu na koniec grudnia 2014 roku w ewidencji osób bezrobotnych zarejestrowanych było 204 mieszkańców naszej gminy, co stanowi 9,04% ogółu zarejestrowanych osób w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poddębicach. Natomiast stopa bezrobocia na terenie gminy wynosi 8,56% w stosunku do osób w wieku produkcyjnym. Stopa bezrobocia wg GUS na koniec m-ca grudnia 2014 roku wynosiła: Polska 11,5 %; Województwo łódzkie 11,9 %; Powiat Poddębicki 13,4% Tabela 10. Bezrobotni zarejestrowani wg płci w latach 2007-2014. Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 mężczyźni 87 57 73 101 125 155 139 100 kobiety 102 55 60 87 96 102 104 94 ogółem 189 112 134 188 221 257 243 204 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PUP. Tabela 11. Udział procentowy bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w latach 2007-2014. Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 mężczyźni 6,74 4,38 5,68 7,27 9,43 11,64 10,50 7,45 kobiety 9,99 5,39 5,89 8,06 9,41 9,84 10,11 8,94 ogółem 8,18 4,82 5,81 7,62 9,42 10,85 10,33 8,56 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PUP. Analizując powyższe tabele należy zauważyć, że bezrobocie na przestrzeni ostatnich lat wahało się, raz spadek raz wzrost. Najniższe bezrobocie kształtowało się w roku 2008, 2009, 2010. Natomiast znacznie większy wzrost bezrobocia zanotowano w 2012 i 2013 roku. 3.3. Oświata, kultura, sport Do placówek oświatowych prowadzonych przez gminę należą dwa Zespoły Szkół: Zespół Szkół w Dalikowie i Zespół Szkół w Domaniewie. W skład każdego Zespołu Szkół wchodzą: Szkoła Podstawowa i Gimnazjum oraz oddziały przedszkolne. Ponadto Zespół Szkół w Domaniewie prowadzi stołówkę szkolną. W zakresie oświaty działa również Gminny Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół w Dalikowie. Jest to jednostka organizacyjna gminy, w której zatrudnieni są pracownicy administracyjni zajmujący się finansami oświaty oraz kierowcy i opiekunowie dzieci i młodzieży realizujący dowożenie uczniów do szkół. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 18

Taki układ w zakresie oświaty działa od 2008 r., w którym to z powodu małej ilości uczniów zlikwidowano dwie Szkoły Podstawowe: w Kucinach i w Wilczycy. Dzieci z tych szkół przejęła placówka w Dalikowie. Na terenie Gminy Dalików od września 2011 r. działa w miejscowości Kuciny, w budynku po byłej szkole podstawowej, Niepubliczne Przedszkole Maluszek prowadzone przez Społeczne Towarzystwo Wsparcia Rozwoju Osobowości i Twórczości Artystycznej W.R.O.T.A. Tabela 12. Liczba dzieci w szkołach Gminy Dalików Ilość uczniów/ Rok szk. Rok szk. Nazwa placówki Zespół Szkół w Dalikowie oddziałów 2010/2011 Ilość ucz. Ilość oddz. 2011/2012 Ilość ucz. Ilość oddz. Rok szk. 2012/2013 Ilość ucz. Ilość oddz. Rok szk. 2013/2014 Ilość ucz. Ilość oddz. Rok szk. 2014/2015 Razem: 308 14 311 15 299 14 320 15 310 14 Oddziały przedszkolne Szkoła Podstawowa Ilość ucz. 77 3 72 3 67 3 71 3 50 2 152 7 159 7 161 7 172 8 189 9 Gimnazjum 79 4 80 5 71 4 77 4 71 3 Ilość oddz. Zespół Szkół w Domaniewie Razem: 217 11 209 11 209 11 211 11 213 13 Oddziały przedszkolne 45 2 42 2 50 2 49 2 43 3 Szkoła Podstawowa 110 6 107 6 98 6 106 6 111 7 Gimnazjum 62 3 60 3 61 3 56 3 59 3 Razem w szkołach publicznych 525 25 520 26 508 25 531 26 523 27 Niepubliczne Przedszkole 11 1 15 2 16 2 30 3 Maluszek Razem 525 25 531 27 523 27 547 28 553 30 Źródło: opracowanie własne (dane ze sprawozdań SIO z dnia 30 września danego roku) Analizując liczbę uczniów w szkołach gminy Dalików w latach 2010-2015 należy stwierdzić, iż jest ona raczej na stałym poziomie. Jednak z zestawienia wynika, że zwiększa się Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 19

liczba oddziałów w szkołach podstawowych w obydwu Zespołach Szkół. Na taki stan rzeczy na pewno ma wpływ objęcie rocznym przygotowaniem przedszkolnym dzieci już od 3 lat. W zakresie demografii kolejne jednak lata nie są tak optymistyczne jak stan przedstawiony powyżej. Ofertę przedszkolną w Gminie Dalików tworzą oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych, które realizują podstawę programową, ale nie umożliwiają dłuższego pobytu dziecka zapewniającego opiekę na czas pracy jego rodziców. Stąd coraz większym zainteresowaniem cieszą się przedszkola zapewniające dziecku pobyt 9-10 godzin. Liczbę dzieci korzystających z edukacji przedszkolnej w Gminie Dalików przedstawia poniższa tabela. Tabela 13. Dzieci w oddziałach przedszkolnych i przedszkolach w latach 2010-2015. Nazwa Rok szk. Rok szk. Rok szk. Rok szk. Ilość dzieci szkoły 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 Rok szk. 2014/2015 Zespół Szkół w Dalikowie Zespół Szkół w Domaniewie Niepubliczne Przedszkole Maluszek dzieci w wieku 3 do 6 lat dzieci odbywające roczne przygotowanie przedszkolne (dzieci 6-letnie dzieci i w 6 i wieku 5-letnie 3 do 6 lat dzieci odbywające roczne przygotowanie przedszkolne (dzieci 6-letnie dzieci i w 6 i wieku 5-letnie 3 do 6 lat dzieci odbywające roczne przygotowanie przedszkolne (dzieci 6-letnie i 6 i 5-letnie od 1.09.2011 r.) 77 72 67 71 50 53 51 52 59 46 45 42 50 49 43 21 22 25 25 27 11 15 16 30 - - - 3 Źródło: opracowanie własne Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 20

Placówki edukacyjne na terenie Gminy Dalików zatrudniają nauczycieli i osoby stanowiące personel obsługi. Łącznie w szkołach prowadzonych przez Gminę Dalików zatrudnieni są nauczyciele na 48 etatach oraz pracownicy obsługi na 13 etatach. W Niepublicznym Przedszkolu Maluszek zatrudnieni są nauczyciele na 5 etatach. Uczniowie szkół Gminy Dalików mogą korzystać z komputerów, będących na wyposażeniu szkolnych pracowni komputerowych, boisk sportowych w Dalikowie i w Domaniewie oraz z sali gimnastycznej w Dalikowie, a także placów zabaw w Dalikowie i w Domaniewie. System szkolnictwa w gminie kończy się na poziomie gimnazjum. Uczniowie najczęściej kontynuują naukę w szkołach ponadgimnazjalnych zlokalizowanych w Poddębicach, Aleksandrowie Łódzkim, Łodzi oraz Łęczycy. Środki finansowe przeznaczane na oświatę z roku na rok rosną. Rośnie też wkład własny Gminy na zadania oświatowe. Wynika to z faktu rosnących kosztów zadań, które należą do zadań własnych Gminy oraz z malejącej liczby uczniów w poszczególnych klasach w szkołach prowadzonych przez Gminę Dalików. W zakresie lokalnych placówek z dziedziny kultury w gminie funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna w Dalikowie wraz z filiami w Domaniewie i w Kucinach oraz Centrum kształcenia Wioska internetowa kształcenie na odległość na terenach wiejskich, działające przy Gminnej Bibliotece w Dalikowie; Centrum kształcenia przy gminnej bibliotece zapewnia możliwość kształcenia w formie online. Z pakietu oferowanych usług może skorzystać każda osoba zamieszkująca teren gminy i najbliższych okolic. O tożsamości gminy świadczy działalność lokalnych hafciarek, rzeźbiarzy, malarzy oraz ludowych zespołów śpiewaczych (m. in. Zespół Śpiewaczy Biała Róża oraz Zespół Śpiewaczy JAWOR ) a także działalność Młodzieżowej Orkiestry Dętej Ochotniczej Straży Pożarnej w Dalikowie. W Idzikowicach, we własnoręcznie zbudowanym budynku z kamienia polnego, znajduje się prywatna galeria Aleksego Matczaka. Galeria obejmuje kolekcje obrazów, rzeźb i grafik artysty, które dotyczą historii gminy i okolic (m.in. Bitwa pod Dalikowem, Postój kawalerii w Idzikowicach w 1939 r. ). Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 21

3.4. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna STRATEGIA ROZWOJU GMINY DALIKÓW W zakresie ochrony zdrowia w gminie Dalików usługi świadczą: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Dalikowie, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej STOMA przychodnia stomatologiczna oraz apteka. W zakresie lecznictwa specjalistycznego mieszkańcy gminy mogą korzystać z usług medycznych Poddębickiego Centrum Zdrowia Sp. z o.o. prowadzonego przez Powiat Poddębicki. Realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Dalików od 01 lipca 1990 roku zajmuje się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Dalikowie. Działalność Ośrodka finansowana jest: ze środków budżetu Gminy; ze środków budżety państwa. Celem działania Ośrodka jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, przede wszystkim przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Poza realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje także inne poza pomocowe zadania, w tym: - od 2008 r. projekty unijne; - od 2002 r. dodatki mieszkaniowe; - od 2004 r. świadczenia rodzinne; - od 2008 r. fundusz alimentacyjny; - od 2004 r. potwierdzanie prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; - od 15 maja 2014 roku zasiek dla opiekunów. Typy rodzin objętych pomocą oraz powody przyznania pomocy finansowej i w naturze obrazują poniższe tabele. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 22

Tabela 14. Typy rodzin objętych pomocą społeczną Liczba rodzin WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Liczba osób rodzinach RODZINY OGÓŁEM 153 552 w o liczbie osób 1 28 28 2 20 40 3 21 63 4 39 156 5 22 110 6 i więcej 23 155 w tym: rodziny z dziećmi ogółem 101 466 Tabela 15. Powody przyznawania pomocy finansowej i w naturze POWODY PRZYZNANIA Ogółem Liczba rodzin Liczba osób rodzinach UBÓSTWO 113 425 BEZROBOCIE 76 281 NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ 47 157 DŁUGOTRWAŁA LUB CIĘŻKA CHOROBA 13 29 BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEK WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO - OGÓŁEM w tym: RODZINY NIEPEŁNE 40 160 18 68 w RODZINY WIELODZIETNE 1 8 ALKOHLOIZM 0 0 ZDARZENIA LOSOWE 1 4 KLĘSKA ŻYWIOŁOWA LUB EKOLOGICZNA TRUDNOŚCI W PRZYSTOSOWANIU DO ŻYCIA PO ZWOLNIENIU Z ZAKŁADU KARNEGO 0 0 1 4 Analizując powyższą tabelę należy stwierdzić, że głównym powodem, przez który rodzina zmuszona jest sięgnąć po pomoc społeczną jest ubóstwo, bezrobocie i niepełnosprawność. A jak wiadomo czynniki te mają negatywny wpływ na prawidłową realizację podstawowych funkcji rodziny, a więc funkcji ekonomicznej, opiekuńczo wychowawczej i socjalizacyjnej. Jeżeli rodzina swoje funkcje wypełnia niedostatecznie, odbija się to negatywnie na funkcjonowaniu i losach jednostki jak i całego społeczeństwa. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 23

W interesie jednostki i społeczeństwa leży prawidłowe funkcjonowanie rodzin i tworzenie warunków dla prawidłowego ich funkcjonowania. Analizując tabelę Nr 15 należy stwierdzić, że problem biedy dotyczy takich grup społecznych jak bezrobotni, osoby niepełnosprawne, rodziny z osobami długotrwale i przewlekle chorymi, rodziny niepełne. Jak widzimy ubóstwo na terenie naszej gminy ma różne oblicza. W zasadzie trudno oddzielić od siebie przyczyny i konsekwencje tego zjawiska, gdyż ubóstwo ma charakter przyczynowo skutkowy. Ze względu na pochodzenie i podłoże, ubóstwo ukazuje się nam jako zawinione i niezawinione. Według stanu na 31 grudnia 2014 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poddębicach zarejestrowanych było 204 osoby bezrobotne z czego 37,2 % korzystało z pomocy społecznej. W 2014 roku na pomoc społeczną wydatkowano ogółem kwotę 1 506 857 zł z tego na zadania własne gminy 281 966 zł (w ramach tej kwoty wydatkowano na zasiłki stałe 63 053 zł, na zasiłki celowe 80 850 zł, dożywianie dzieci 50 872 zł i zasiłki okresowe 27 062 zł, odpłatność gminy za pobyt 3 mieszkańców w DPS na kwotę 54 744 zł, opłacenie składki zdrowotnej od zasiłków stałych 4 885 zł, zdarzenie losowe 500 zł. Zadania własne gminy były dofinansowane z budżetu państwa w kwocie ogółem 136 488 zł (z tego na zasiłki okresowe 26 748 zł, dożywianie dzieci i zasiłki celowe w ramach rządowego Programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania 41 802 zł, zasiłki stałe 63 053 zł, opłacenie składki zdrowotnej od zasiłków stałych 4 885 zł. Na zadania zlecone wydatkowano kwotę 1 224 891 zł (z tego na świadczenia rodzinne i fundusz alimentacyjny 1 196 012 zł oraz realizowany był program rządowy wspierania osób w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 200 zł miesięcznie na kwotę 28 879 zł dla 12 osób. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 24

Tabela 16. Struktura wydatków zadania własne. FORMY POMOCY LICZBA OSÓB, KTÓRYM PRZYZNANO DECYZJĄ ŚWIADCZENIA ROK 2014 LICZBA ŚWIADCZEŃ KWOTA ŚWIADCZEŃ RAZEM 301 X 281 966 Zasiłki stałe w tym przyznane dla: 16 165 63 053 w tym: Osobie samotnie gospodarującej 9 87 40 063 Osoby pozostające w rodzinie 7 78 22 990 Składki na ubezpieczenie zdrowotne 12 123 4 885 ZASIŁKI OKRESOWE - OGÓŁEM 19 55 27 062 w tym: środki własne X X 314 w tym przyznan e z powodu: dotacje X X 26 748 Bezrobocie Niepełnosprawność inne w zł 12 35 16 855 4 4 8 12 3 325 6 882 POSIŁEK 165 21 980 50 872 w tym: dla dzieci 165 21 980 50 872 ZDARZENIE LOSOWE 1 1 500 INNE ZASIŁKI CELOWE I W NATURZE - OGÓŁEM 128 X 80 850 w tym: zasiłki specjalne celowe 31 55 9 266 USŁUGI OPIEKUŃCZE 0 0 0 ODPŁATNOŚĆ GMINY ZA POBYT W DPS 3 34 54 744 Cele strategiczne wyznaczone w niniejszym opracowaniu dotyczą najistotniejszych problemów występujących na terenie gminy, mianowicie bezrobocia, problemów opiekuńczo wychowawczych, problematyki osób w podeszłym wieku, niepełnosprawnych, uzależnionych, opuszczających zakłady karne i innych zagrożonych marginalizacją. Realizacja określonych celów określa konieczność zaangażowania możliwych zasobów państwowych, regionalnych i lokalnych. Rozwijanie i utrzymywanie systemu pomocy wymaga zintegrowanych działań wszelkich podmiotów, oraz mieszkańców gminy. Samopomoc i samoorganizacja obywateli jest często bardziej efektywna niż interwencja instytucji publicznych. Osiągnięcie oczekiwanych rezultatów będzie w dużym stopniu uzależnione od powszechnej akceptacji strategii przy ścisłej współpracy podmiotów podejmujących działania pomocowe. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 25

3.5. Porządek publiczny i bezpieczeństwo STRATEGIA ROZWOJU GMINY DALIKÓW Na terenie gminy funkcjonuje czynny raz w tygodniu czasowy Punkt Przyjęć, podlegający Komisariatowi Policji w Poddębicach. Dzielnicowy propaguje założenia programu pn. Razem bezpieczniej w powiecie poddębickim, wspólne osiedle oraz podprogramy cząstkowe pn. Bezpieczny wypoczynek, Bezpieczna szkoła itp. Na bazie założeń ww. programów został przekazany do dyspozycji społeczności lokalnej tzw. telefon zaufania. Obok policji zapewnieniem bezpieczeństwa oraz ochroną przeciwpożarową w Gminie Dalików zajmują się Ochotnicze Straże Pożarne. W 1976 roku został utworzony Zarząd Oddziału Gminnego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej w Dalikowie. Do najważniejszych zadań związku należy zrzeszenie wszystkich jednostek ochotniczych staży pożarnych działających na terenie Gminy Dalików w jedną strukturę związkową i koordynowanie ich działań. Jednostki OSP należące do GZ OSP RP w Dalikowie w swoim zakresie działania mają zadania związane z ratownictwem. Obejmują one walkę z klęskami żywiołowymi, ochroną przeciwpożarową gaszeniem pożarów oraz likwidację miejscowych zagrożeń w tym wypadków drogowych itp. Działania te mają na celu ochronę życia, zdrowia i mienia. Zadania te na terenie naszej gminy wykonuje 12 jednostek OSP w tym: - 2 jednostki włączone do KSRG / Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy/ Dalików i Krzemieniew; - 7 jednostek typu S /posiadające samochody /; - 3 jednostki typu M. Jednostki OSP na terenie Gminy Dalików liczą 361 członków w tym 11 kobiet 23 członków wspierających. Wszystkie jednostki OSP posiadają strażnice, w których mają swoje siedziby. Jednostki OSP otrzymują fundusze na zakup i remont sprzętu pożarniczego oraz ratowniczego z budżetu Gminy Dalików. Dodatkowo otrzymują dotację z racji przynależności do KSRG, a także ze składek członkowskich i darowizn. Obok działalności prewencyjnej i ratowniczej, większość OSP prowadzi działalność kulturalno-oświatową. Strażacy często pilnują porządku w czasie imprez masowych i szybko reagują na każde wezwania społeczności lokalnej. Ponadto w Gminie Dalików powołano Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego, który jest organem pomocniczym wójta w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego. Członkowie Zespołu Gminnego realizują w trakcie jego prac swoje statutowe obowiązki i zadania. Realizacja tych zadań przez członków Zespołu Gminnego ma zapewnić Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 26

bezkolizyjne i efektywne współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych w zakresie zapobiegania, przygotowania oraz reagowania i odbudowy w sytuacji klęski żywiołowej obejmującej jedno lub więcej zagrożeń, a także zapewnić współdziałanie z siłami i środkami z innych gmin, powiatu oraz z siłami podporządkowanymi wojewodzie. 4. Gospodarka 4.1. Działalność gospodarcza Gmina Dalików jest gminą rolniczą. Na jej terenie nie ma wielkich ośrodków przemysłowych. Rozwija się za to handel i usługi świadczone przez niewielkie rodzinne przedsiębiorstwa. W roku 2014 na terenie gminy Dalików występowało 245 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 12 w sektorze publicznym i 233 w sektorze prywatnym. Tabela 17. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Dalików (GUS - Bank Danych Lokalnych) Liczba podmiotów gospodarki narodowej rok ogółem sektor publiczny sektor prywatny 2009 217 12 205 2010 228 12 216 2011 221 12 209 2012 234 12 222 2013 243 12 231 2014 245 12 233 Biorąc pod uwagę rodzaj prowadzonej działalności należy stwierdzić, iż największa liczba podmiotów występowała w sektorach: G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 56 podmiotów, C - przetwórstwo przemysłowe 45 podmiotów, F - budownictwo 36 podmiotów. Tabela 18. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON według sekcji PKD w Gminie Dalików w 2014 roku (GUS - Bank Danych Lokalnych) Nazwa sekcji wg PKD (2007) Liczba podmiotów Sekcja A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 11 Sekcja B górnictwo i wydobywanie 1 Sekcja C przetwórstwo przemysłowe 45 Sekcja D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę 0 wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sekcja E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 1 działalność związana z rekultywacją Sekcja F budownictwo 36 Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 27

Sekcja G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 56 włączając motocykle Sekcja H transport i gospodarka magazynowa 14 Sekcja I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 3 gastronomicznymi Sekcja J informacja i komunikacja 1 Sekcja K działalność finansowa i ubezpieczeniowa 3 Sekcja L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 Sekcja M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 10 Sekcja N działalność w zakresie usług administrowania i działalność 5 wspierająca Sekcja O administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 14 zabezpieczenia społeczne Sekcja P edukacja 11 Sekcja Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 14 Sekcja R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 Sekcje S i T Pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe 17 zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Sekcja U organizacje i zespoły eksterytorialne 0 Najwięcej podmiotów gospodarczych skupia miejscowość Dalików, jako główny ośrodek lokalny gminy oraz miejscowości Kuciny, Złotniki, Brudnów oraz Krzemieniew. Działalność gospodarcza realizowana jest głównie przez niewielkie podmioty gospodarcze, zatrudniające od 1 do 5 osób. 4.2. Rolnictwo 4.2.1 Gleby Pomimo dominującej funkcji rolniczej Gmina Dalików posiada średnio lub słabo korzystne warunki glebowe. Określając warunki naturalne rozwoju rolnictwa w gminie należy wziąć pod uwagę rzeźbę terenu, klimat oraz rodzaj gleb. Według danych 85 % gleb gminy należy do kategorii kwaśnych i bardzo kwaśnych, a wapnowanie jest konieczne w odniesieniu do 40 % obszaru. Zmiany degradacyjne gleb, objawiające się zakwaszeniem wpływają na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów. Większość użytków rolnych ma równinno płaską rzeźbę terenu. Występują tu korzystne warunki klimatyczne. Mniej korzystne są warunki wilgotnościowe. Warunki klimatyczne są typowe dla terenów środkowej Polski. Klimat ma cechy klimatu suboceanicznego i kontynentalnego. Wyraża się on między innymi pewnym złagodzeniem granic pomiędzy poszczególnymi porami roku. Średnia temperatura kształtuje się w okolicy 7 8 o C. Średnia roczna suma opadów wynosi poniżej 550 mm. Deficyt bilansu wodnego jest największym problemem gospodarki rolnej Gminy Dalików. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 28

Dla poprawy stosunków wodnych w gminie celowym jest budowa zbiorników retencyjnych wykorzystując grunty mało przydatne oraz wprowadzenie w ramach melioracji odpowiedniej infrastruktury nawodnieniowej. 4.2.2. Struktura gleb Na terenie gminy dominują gleby słabe. Pod względem bonitacyjnym klasyfikowane są od III do VI klasy na gruntach ornych i użytkach zielonych. Tabela 19. Struktura gleb Gminy Dalików. Klasa gleby Powierzchnia w ha % III 522 6 IV 2 920 33 V 3 735 42 VI 1 660 19 Razem 8 837 100 Rysunek 1. Struktura gruntów wg klas bonitacyjnych. kl. VI 19% kl. III 6% klasa IV 33% klasa V 42% kl. III klasa IV klasa V kl. VI Rysunek 1. Struktura gruntów według klas bonitacyjnych. Źródło: Wykaz gruntów dane Starostwo Powiatowe w Poddębicach Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 29

Tabela 20. Struktura użytkowania gruntów. Sposób użytkowania gruntów Powierzchnia [ha] A Użytki rolne 9510 1 grunty orne 6956 2 sady 144 3 łąki trwałe 1078 4 pastwiska trwałe 822 5 grunty rolne zabudowane 256 6 grunty pod stawami 179 7 grunty pod rowami 75 B Grunty leśne oraz zadrzewione 1527 i zakrzewione 1 lasy 1443 2 grunty zadrzewione i zakrzewione 84 C Grunty zabudowane i zurbanizowane 269 1 tereny mieszkaniowe 18 2 tereny przemysłowe 7 3 tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 4 4 drogi 232 5 inne tereny zabudowane 8 D Grunty pod wodami 23 1 powierzchniowymi płynącymi 16 2 powierzchniowymi stojącymi 7 E Nieużytki 130 F Tereny różne 3 4.2.3. Produkcja roślinna i zwierzęca Na terenie gminy funkcjonują 724 indywidualne gospodarstwa rolne. Niestety wielkość większości z nich wynosi mniej niż 15 hektarów. Warunki glebowe i klimatyczne mają główny wpływ na strukturę upraw. Największą część gminy Dalików stanowią gleby V klasy gleby orne słabe, znaczący udział mają również gleby IV klasy gleby orne średnie. W związku z tym na przeważającej części gruntów ornych prowadzona jest uprawa zbóż, w mniejszym stopniu ziemniaków, rzepaku i warzyw. Najpowszechniej uprawiane jest żyto ozime oraz mieszanki zbożowe jare. Na terenie gminy większość gospodarstw prowadzi tylko produkcję roślinną. W produkcji zwierzęcej przeważająca gałęzią jest produkcja mleka, następnie żywca wieprzowego oraz wołowego. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 30

4.3. Turystyka W zakresie turystyki i rekreacji gmina posiada korzystne warunki rekreacyjnowypoczynkowe, uwarunkowane dobrym stanem środowiska naturalnego oraz walorami krajobrazowymi. Rozwoju turystyki (głównie weekendowej) sprzyjają kompleksy leśne, zdrowy klimat oraz bliskość zbiorników wodnych. Wędkarstwo, rekreacja i wypoczynek nad wodą rozwija się m.in. nad stawami rybnymi w okolicach Sarnowa oraz w miejscowości Kontrewers. We wsi Dalików znajduje się zbiornik retencyjny administrowany przez gminne koło wędkarskie. W Dalikowie funkcjonuje stadion sportowy przy Zespole Szkół w Dalikowie. W Gminie Dalików działa Gminny Ludowy Klub Sportowy Sarnów/Dalików. W Gminie rozwija się także agroturystyka. Do gospodarstw agroturystycznych należą: gospodarstwo Tartak Ewy i Henryka Dębowskich w Brudnowie Starym, przyjmujące gości przez cały rok. Zapewniają 8 miejsc noclegowych w 3 pokojach z możliwością wyżywienia. Gospodarstwo Beaty i Sławomira Gut w Madajach Starych, oferujące nocleg z wyżywieniem w domkach usytuowanych nad stawem lub w lesie. Przy gospodarstwie funkcjonuje hodowla koni huculskich z możliwością nauki jazdy konnej oraz prowadzone są wycieczki szlakiem m.in. mjr Henryka Dobrzyńskiego. Przez teren gminy przebiegają trzy oznakowane szlaki piesze: Gorących źródeł, Po ziemi poddębickiej i Po ziemi parzęczewskiej oraz jeden nieoznakowany szlak Okolic Poddębic. W ramach realizacji projektu Turystyka w siodle infrastruktura innowacyjnego i unikatowego produktu turystycznego przez teren gminy przebiega szlak konny im. mjr H. Dobrzyńskiego Hubala. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 31

5. Infrastruktura techniczna 5.1. Infrastruktura komunikacyjna Na terenie gminy Dalików znajdują się 3 kategorie dróg publicznych: - drogi krajowe, - drogi powiatowe, - drogi gminne. Drogi krajowe Przez teren gminy Dalików przebiega droga krajowa nr 72 Konin Rawa Mazowiecka. Zarządcą drogi jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. Długość odcinka położonego na terenie gminy Dalików to 8,2 km. W północnej części gminy przebiega autostrada A2 o długości 1,036 km. Najbliższy zjazd z autostrady znajduje się w odległości ok.10 km od granicy gminy. Drogi powiatowe Zarządcą tych dróg jest Zarząd Powiatu Poddębickiego. Długość sześciu ciągów drogowych położonych na terenie gminy wynosi 47,031 km. Drogi gminne Na terenie gminy znajduje się dwanaście ciągów drogowych dróg gminnych o łącznej długości 50,753 km. Zarządcą tych dróg jest Wójt Gminy Dalików. Pozostałe drogi drogi wewnętrzne Ponadto na terenie gminy znajdują się drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych (wewnętrzne) Zarządcą tych dróg jest Gmina Dalików. Łączna długość dróg dojazdowych to 162 km. Wszystkie drogi wewnętrzne na terenie gminy Dalików mają nawierzchnię gruntową. Drogi te wraz z drogami gminnymi utrzymywane są ze środków budżetowych Gminy Dalików. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 32

Tabela 21. Długość dróg publicznych na terenie gminy z podziałem na zarządy i rodzaj nawierzchni. L.p. Rodzaj drogi 1. Droga krajowa Długość (km) Rodzaj nawierzchni twarda gruntowa ulepszona nieulepszona wzmocniona żwirem, bitumiczna betonowa tłuczniowa żużlem, itp. naturalna (z gruntu rodzimego) 8,2000 8,2000 - - - - 2. Drogi powiatowe 47,0310 39,5110-5,3200 0,7500 1,4500 3. Drogi gminne 50,7530 14,7650 0,1140 2,5360 28,0740 5,2640 4. RAZEM: 105,9840 62,4760 0,1140 7,8560 28,8240 6,7140 Źródło: Opracowanie własne (stan na dzień 31.12.2014r.) 5.2. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna Gmina Dalików posiada jeden z wyższych wskaźników zwodociągowania w województwie łódzkim, który wynosi 98 %. Długość wybudowanej sieci wodociągowej wynosi 154 km. Ogółem na terenie gminy z wody z sieci wodociągowej korzysta 1619 odbiorców. Znaczny rozwój w zakresie budowy nowych wodociągów nastąpił od 1991 roku i trwa do dziś. Wodociągi budowane po tym roku wykonywane są z rur PCV. Funkcjonujące na terenie gminy systemy wodociągów wiejskich oparte są o ujęcia wód podziemnych wykonane w miejscowościach: Dalików, Zdrzychów. Ujęcie wody dla wodociągu Dalików posiada zespół dwóch czwartorzędowych studni w Dalikowie o zatwierdzonych zasobach w kat. B w ilości Q=55,8 m 3 /h przy depresji 4,15 m. Ujęcie wody dla wodociągu Zdrzychów posiada zespół dwóch górnokredowych studni w Zdrzychowie o zatwierdzonych zasobach w kat.b w ilości Q=65,4 m 3 /h przy depresji 7,40m, W opracowanym Programie Zwodociągowania Gminy Dalików przewiduje się że źródłem wody dla wodociągów w gminie będą istniejące studnie i ujęcia w Dalikowie oraz w Zdrzychowie. Przemawia za tym ich lokalizacja, budowa geologiczna wodonośna, wydajność, wiek oraz podwójny układ. Stacja w Dalikowie będzie dostarczać 61,4% maksymalnego godzinowego zapotrzebowania wody a SUW w Zdrzychowie 38,6% tegoż zapotrzebowania. W roku 2007 i 2008 całkowitej modernizacji została poddana stacja wodociągowa w Dalikowie oraz w 2012 roku w Zdrzychowie. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 33

Ze względu na rolniczy charakter Gminy, głównym źródłem zanieczyszczeń wszystkich wód podziemnych są ścieki bytowo-gospodarcze. Gmina nie posiada uporządkowanej gospodarki wodno ściekowej. Na terenie gminy brak jest zbiorowych układów kanalizacji sanitarnej. Nieczystości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i okresowo wywożone. Podmioty opróżniające zbiorniki bezodpływowe i transportujące nieczystości ciekłe z terenu Gminy Dalików: - Tomasz Klimczak Dominikowie 34, Niemysłów; - Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Poddębicach, ul. Parzęczewska; - PPHU DREWPOL Zbigniew Stańczyk, ul. Wschodnia 27, Dalików; - TRANS-FEK Stanisław Lichański, Grunwald 12, Aleksandrów Łódzki; - ASMARK Marek Skalmierski, Antoniew-Lubocha 9, Dalików; - Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. Z o.o., ul. Targowa 2a, Poddębice. Istnieją 3 lokalne oczyszczalnie ścieków: - mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia typu TURBOJET EP - 4, przy Zespole Szkół w Dalikowie, Q = 5,24 m 3 /d, z której oczyszczane ścieki odprowadzane są do rowu melioracyjnego; - mechaniczno - biologiczna typu ECO LINE mini 50 RLM dla osiedla mieszkaniowego w Sarnowie Q = 12 m 3 /d z przyłączoną w ilości 0,7 km kanalizacją spławną, z której oczyszczone ścieki odprowadzane są poprzez rów podsiąkowy R-7 do rzeki Bełdówki; - mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków typu SEBICO, przy Szkole Podstawowej w Domaniewie, Q = 7,6 m 3 /d z rozsączeniem na polu drenażowym. Zgodnie z opracowanym w roku 2006 Programem Gospodarki Ściekowej w Gminie Dalików planuje się budowę zbiorczych oczyszczalni ścieków oraz systemu kanalizacji dla wsi: Dalików, Domaniew, Złotniki, Fułki. Dla pozostałych miejscowości przewidziano budowę przydomowych oczyszczalni ścieków, które zrealizowano w dwóch etapach w 2011 roku 112 szt. oraz w 2012 roku 29 szt. 5.3. Zaopatrzenie w gaz Brak jest systemu gazu przewodowego. Potrzeby dla celów socjalnych i grzewczych realizowane są z butli lub ze zbiorników uzupełnianych gazem płynnym. Przez teren gminy wzdłuż drogi krajowej 72 przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia przemysłowy wysokoprężny Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 34

DN 250 Turek Łódzka Aglomeracja Miejska. Istnieją plany budowy stacji redukcyjno pomiarowej I O i sieci rozdzielczej średniego ciśnienia. 5.4 Gospodarka odpadami Gmina Dalików od 1 lipca 2013 r. przejęła obowiązek zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Właściciele nieruchomości są, więc zobowiązani do ponoszenia opłat za gospodarowanie odpadami na rzecz Gminy Dalików. W roku 2014 r. odbiór odpadów z Gminy Dalików odbywał się za pośrednictwem przedsiębiorcy RS II Sp. z o.o. z siedzibą ze Zgierza wyłonionego w przetargu na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych. Gmina Dalików odbiorem odpadów objęła tylko nieruchomości zamieszkałe. Niezamieszkałe, np. instytucje, firmy mają obowiązek podpisania umowy z przedsiębiorcą, który posiada wpis do ewidencji działalności regulowanej. W roku 2014 zmieszane odpady komunalne oraz selektywnie zbierane odpady komunalne (papier, szkło, tworzywa sztuczne, metal i opakowania wielomateriałowe) odbierane były w każdej ilości od mieszkańców. Odpady komunalne z terenu gminy odbierane były w systemie workowym oraz w systemie pojemnikowym. W systemie pojemnikowym odbierane były odpady komunalne zmieszane oraz pozostałości z sortowania. W systemie workowym natomiast odpady komunalne zbierane w sposób selektywny, tj.: - worek niebieski papier; - worek zielony szkło; - worek żółty tworzywa sztuczne, opakowania wielomateriałowe, metal. Na terenie gminy istnieje 8 punktów do zbierania odpadów opakowaniowych tworzyw sztucznych typu PET, 4 punkty do zbierania baterii oraz 1 punkt do zbierania przeterminowanych leków. W Regulaminie utrzymania czystości i porządku w gminie Dalików ustalona została częstotliwość odbioru poszczególnych frakcji odpadów komunalnych: - zmieszane odpady komunalne raz na miesiąc; - selektywnie zbierane odpady komunalne (papier, szkło, tworzywa sztuczne, metal, opakowania wielomateriałowe) nie rzadziej niż raz na dwa miesiące; - odpady wielkogabarytowe, meble i zużyte opony - raz w roku; - zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny raz w roku; - odpady budowlane i rozbiórkowe na indywidualne zgłoszenie; Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 35

- odpady zielone w okresie od marca do końca listopada nie rzadziej niż raz na dwa miesiące. Mieszkańcy gminy mają możliwość przekazywania odpadów zebranych w sposób selektywny w wyznaczonych dniach i godzinach do utworzonego w roku 2014 w Dalikowie gminnego punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). 5.5. Odnawialne źródła energii Wzrost gospodarczy, zmiany klimatyczne, ciągle wzrastające zapotrzebowanie na energię oraz zapewnienie bezpieczeństwa jej dostaw są głównym motorem rozwoju czystej, przyjaznej środowisku energii. W szczególności niekorzystne zmiany klimatu, związane z emisją dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń, z procesów spalania paliw kopalnych, do atmosfery. Dlatego w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju i poprawy jakości życia mieszkańców, istotna jest maksymalizacja udziału odnawialnych źródeł energii w strukturze energetycznej. Energia odnawialna pochodzi z naturalnych, niewyczerpywanych źródeł wykorzystujących w procesie przetwarzania energię z wiatru, promieniowania słonecznego, ciepła ziemi, czyli geotermalną oraz energię pozyskiwaną z biomasy. W granicach Gminy w zakresie rozwoju Odnawialnych Źródłach Energii założono lokalizację urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej wraz z towarzyszącą im infrastrukturą, służących do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, w tym m. in.: energii słońca, wiatru itp. Obecnie energie wiatrową pozyskuje się z 1 turbiny wiatrowej o mocy 0,6 MW zlokalizowanej w miejscowości Bardzynin. Planowana jest budowa farmy wiatrowej składającej się z 5 turbin wiatrowych o mocy jednostkowej nie większej niż 3,5 MW każda, zlokalizowanej w miejscowości Budzynek, Woźniki. Trwają przygotowania do budowy dwóch farm fotowoltaicznych tj. polegających na posadowieniu wolnostojących kolektorów słonecznych wytwarzających energię elektryczną za pomocą zjawiska fotowoltaicznego w miejscowości Dalików (4166 sztuk) i Krzemieniew (4251 sztuk). Moc nominalna pojedynczego panelu fotowoltaicznego wynosić będzie od 240 W do 500 W. Nasza Gmina jest gminą typowo rolniczą z zabudową jednorodzinną rozproszoną, w związku z tym, realne jest również zastosowanie kolektorów słonecznych służących do konwersji fotochemicznej energii słonecznej w ciepło użyteczne, do wykorzystania dla potrzeb ogrzewania pomieszczeń (c.o.), produkcji ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), a także do produkcji energii elektrycznej. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 36

5.6. Gospodarka mieszkaniowa Według danych GUS z 2010 r. zasoby mieszkaniowe w gminie to 1 302 mieszkania, na które składa się 4 853 izb o łącznej powierzchni użytkowej 103 853 m². Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania to 79,8 m² (28,0 m² na 1 os.). Wartość ta jest porównywalna do przeciętnej dla powiatu wynoszącej 78,5 m² (28,1 m² na os.). Standard mieszkań w gminie jest zróżnicowany, przy dużym odsetku mieszkań niewyposażonych w podstawowe instalacje. Zgodnie z danymi GUS w 2010 r. 73,5% mieszkań wyposażonych było w wodociąg, 55,9% w łazienkę zaś 45,9% w centralne ogrzewanie. Gminny zasób mieszkaniowy Mieszkaniowy zasób gminy obejmuje 20 lokali znajdujące się w budynkach stanowiących w całości własność gminy Dalików oraz 2 lokale w budynkach użytkowanych na prawach współwłasności z innymi osobami (we wsi Sarnów). Gmina w latach obowiązywania programu nie przewiduje budowy nowych mieszkań. Jako podstawowe zadanie przyjęła utrzymanie właściwego stanu technicznego istniejących budynków oraz sprzedaż lokali mieszkalnych na rzecz najemców w celu uzyskania funduszy na poszerzenie lub odtworzenie mieszkaniowego zasobu gminy. Tabela 22. Lokale mieszkalne w gminnym zasobie mieszkaniowym. Powierzchnia użytkowa (m²) Ilość lokali ogółem Miejscowość Ilość lokali poniżej 30 1 Budzynek 1 Brudnów Pierwszy 3 Domaniewek 2 31-55 13 Sarnów 2 Budzynek 1 Madaje Stare 1 Wilczyca 3 Dąbrówka Woźnicka 1 Domaniewek 2 56-75 7 Budzynek 1 Dalików 3 Madaje Stare 1 powyżej 75 1 Domaniew 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Dalikowie. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 37

5.7. Struktura własności nieruchomości STRATEGIA ROZWOJU GMINY DALIKÓW W strukturze własności gruntów dominuje własność osób fizycznych z prawie 85,5% udziałem. Zaledwie 1,55% stanowi własność komunalna Gminy Dalików. Gmina Dalików nie jest właścicielem zbyt wielu nieruchomości przeznaczonych do zbycia. Tabela 23. Struktura własności gruntów na terenie gminy. Rodzaj własności powierzchnia w ha w % Osoby fizyczne 9 752 85,05 Skarb Państwa 1 475 12,90 Własność komunalna 178 1,55 Kościoły i związki wyznaniowe 9 0,08 Inne 48 0,42 RAZEM 11 462 100 Źródło: Sprawozdanie Roczne GEOD-2 Wykaz gruntów. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 38

III. Analiza SWOT Tabela 24. Analiza SWOT. MOCNE STRONY GMINY 1. Korzystne położenie geograficzne gminy: Położenie gminy w centralnej Polsce, w pobliżu Aglomeracji Łódzkiej, jako silnego ośrodka administracyjnego, gospodarczego i naukowego oraz dużego rynku towarów i usług. 2. Dostępność komunikacyjna gminy: bliskość autostrady A2, bliskość portu lotniczego im. Władysława Reymonta w Łodzi, przebiegająca przez gminę droga krajowa nr 72 Rawa Mazowiecka Konin. 3. Posiadane zasoby turystyczne: szlaki turystyczne (rowerowe), gospodarstwa agroturystyczne. 4. Wysokie walory kulturowe: zabytki architektury (m.in. Kościół p.w. św. Mateusza w Dalikowie, Kościół p.w. św. Floriana w Domaniewie, drewniany Kościół p.w. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela w Budzynku), Galeria A. Matczaka w Idzikowicach. 5. Wzrost wykształcenia mieszkańców. 6. Wysoki poziom oświaty podstawowej i gimnazjalnej. 7. Wysoki stopień zwodociągowania gminy. 8. Dobrze rozwinięta infrastruktura telekomunikacyjna. 9. Dostępność terenów dla inwestycji i budownictwa mieszkaniowego. SŁABE STRONY GMINY 1. Niezadowalający stan infrastruktury drogowej: niewystarczająca jakość nawierzchni dróg, mały udział dróg o nawierzchni bitumicznej, brak systemu odwodnień dróg. 2. Brak systemu oczyszczania ścieków. 3. Zły stan sieci elektrycznej uniemożliwiający zwiększenie poboru mocy. 4. Słabo rozwinięta gospodarka odpadami: dzikie wysypiska. 5. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców. 6. Słabe gleby, małe nietowarowe gospodarstwa, prowadzące produkcję wielokierunkową. 7. Brak eksportu i powiązań zagranicznych gospodarki. 8. Duże ograniczenia w kontynuowaniu nauki na poziomie średnim i wyższym. 9. Niedostatecznie rozwinięta działalność kulturalna. 10. Niekorzystna sytuacja demograficzna, ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji. 11. Mała aktywność społeczna. 12. Brak zagospodarowania turystycznego. 13. Mała aktywność rolników w poszukiwaniu alternatywnych źródeł dochodów. 14. Niski stopień samoorganizowania się rolników. 15. Niewielka liczba organizacji pozarządowych. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 39

SZANSE 1. Bliskość dużych miast (np. Łódź). 2. Możliwość korzystania ze środków pomocowych Unii Europejskiej 3. Wzrost wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, w szczególności ludzi młodych 4. Realizacja idei społeczeństwa informacyjnego np. Internet. 5. Dostępność preferencyjnych kredytów oraz dotacji i środków pomocowych. 6. Poprawa lokalnego układu komunikacyjnego poprzez modernizację sieci dróg gminnych. 7. Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego uwzględniającego potrzeby gminy. 8. Działalność LGD PRYM. 9. Promocja walorów turystycznych gminy. 10. Gospodarcza i kulturalna integracja gmin. 11. Współpraca i wymiana doświadczeń z zakresu funkcjonowania samorządów lokalnych. 12. Wspólne aplikowanie o środki z funduszy Unii Europejskiej (projekty partnerskie). 13. Rozwój technologii komunikacyjnych np. Internet. 14. Możliwość przyciągnięcia mieszkańców wielkich miast na krótkie wyjazdy weekendowe. ZAGROŻENIA 1. Niska opłacalność produkcji rolniczej. 2. Odpływ wysoko wyspecjalizowanej kadry do Państw gospodarczo silniejszych. 3. Postępujące rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa. 4. Niestabilna polityka gospodarcza państwa. 5. Brak mechanizmów stymulujących produkcję rolną i sprzedaż nadwyżki produktów rolnych. 6. Częste zmiany przepisów prawnych, różnice w interpretacji prawa, niespójność przepisów prawnych. 7. Skomplikowane procedury aplikacji o środki z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. 8. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego. 9. Uwarunkowania polityczne: niestabilna sytuacja polityczna kraju, 10. Niedoinwestowanie oświaty. 11. Wzrost przestępczości i uzależnień (także wśród młodzieży). 12. Trudności w planowaniu przestrzennym. 13. Niedostateczny budżet gminy w stosunku do potrzeb, nadmierne obciążenie jednostek samorządu terytorialnego zadaniami administracji rządowej bez przekazania wystarczających środków finansowych. 14. Niski przyrost naturalny w kraju starzenie się społeczeństwa. 15. Biurokratyzacja urzędów. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 40

IV. Misja i wizja Określenie misji i wizji jest kluczowym elementem strategii. Precyzuje bowiem kierunki rozwoju Gminy oraz wyznacza ramy, w których ma być realizowana strategia. Sformułowanie misji i wizji pozwala stworzyć fundamenty dla planowanych działań, które z kolei prowadzić będą do realizacji założonych celów. Formułując misję i wizję rozwoju Gminy Dalików wzięto pod uwagę: czynniki zewnętrzne - niezależne od działań podejmowanych przez władze Gminy; czynniki wewnętrzne potencjał i problemy endogeniczne Gminy; aktualne dokumenty strategiczne na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. misja posłannictwo, ważne odpowiedzialne zadanie do spełnienia [słownik języka polskiego] Misja Gminy określa sposób osiągnięcia stanu docelowego, czyli wizji. Warunkiem jej realizacji jest podjęcie szeregu działań prowadzących do systematycznego podnoszenia jakości życia mieszkańców oraz warunków prowadzenia działalności gospodarczej i rolniczej. Skierowanie siły posiadanych zasobów kulturowych, przyrodniczo-krajobrazowych, korzystnej lokalizacji oraz potencjału społeczno-gospodarczego w stronę szeroko rozumianego rozwoju Gminy Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 41

wizja czyjeś wyobrażenie jakichś zdarzeń mających zajść w przyszłości [słownik języka polskiego] Wizja gminy jest wyrazem wyobrażeń na temat jej przyszłości, określających efekty wykorzystania atutów i szans rozwojowych, a także eliminację problemów i zagrożeń. Stan docelowy będzie możliwy do osiągnięcia w perspektywie długookresowej. Gmina Dalików miejscem przyjaznym dla mieszkańców i przedsiębiorców, zapewniająca atrakcyjne warunki życia, odpoczynku oraz prowadzenia działalności rolniczej i gospodarczej Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 42

V. Cele strategiczne, cele operacyjne i planowane działania służące ich realizacji Zwięzłe odzwierciedlenie stanu docelowego, do którego Gmina będzie dążyła w przyszłości zostało ujęte w wizji i misji. Kierunki rozwoju zostały natomiast skonkretyzowane w postaci sformułowanych celów strategicznych i operacyjnych. Ich osiągnięcie będzie możliwe dzięki realizacji zaplanowanych działań. Tabela 25. Cele strategiczne i operacyjne. CELE STRATEGICZNE I. Poprawa jakości życia mieszkańców II. Rozwój gospodarczy CELE OPERACYJNE I.1. Transport i komunikacja I.2. Ochrona środowiska i gospodarka wodna I.3. Kultura I.4. Edukacja i sport I.5. Ochrona zdrowia I.6. Pomoc społeczna II.1. Rolnictwo II.2. Działalność gospodarcza Cel strategiczny I Poprawa jakości życia mieszkańców Cel operacyjny I.1. Transport i komunikacja W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost liczby pojazdów. Ma to niewątpliwie związek ze zmianą stylu życia i potrzeb mieszkańców oraz rozwojem miejscowości. Konieczność podjęcia pracy poza obszarem zamieszkania, duża odległość od większych ośrodków pełniących funkcje handlowe oraz skupiających wszelkiego rodzaju instytucje wymusza mobilność. Wielu mieszkańców dojeżdża do pracy w zakładach i firmach zlokalizowanych w Poddębicach, Aleksandrowie Łódzkim, Łodzi i Ozorkowie. Drogi stanowią trasę autobusów szkolnych dowożących dzieci i młodzież z terenu całej gminy do Zespołów Szkół w Dalikowie i Domaniewie. Z dróg korzysta również młodzież ucząca się w szkołach średnich i wyższych zlokalizowanych poza terenem gminy. Ma to bezpośrednie przełożenie na nasilenie się ruchu drogowego i uwidacznia braki w infrastrukturze drogowej i okołodrogowej. Zjawisko to dawniej dotyczące głównie miast, w chwili obecnej jest wyraźnie widoczne również na obszarach wiejskich. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 43

Aby wyjść naprzeciw potrzebom mieszkańców należy sukcesywnie prowadzić zmianę nawierzchni odcinków dróg żużlowych i żwirowych na bitumiczną. Obecny stan techniczny nawierzchni większości dróg stwarza duże trudności dojazdowe, podwyższa koszty eksploatacyjne pojazdów wpływając na pogorszenie ich stanu technicznego, a także znacznie wydłuża czas przejazdu. Konieczne jest również przeprowadzenie wzmocnienia podbudowy dróg. Zwiększenie nośności dróg ma szczególne znaczenie dla użytkowników dysponujących samochodami ciężarowymi i ciężkim sprzętem rolniczym. Warto podkreślić, iż na terenie gminy wielu rolników prowadzi hodowlę bydła mlecznego, która wiąże się z koniecznością zapewnienia odpowiedniego dojazdu odbiorcom mleka dysponującymi cysternami. Poprawa stanu dróg jest zasadna z punktu widzenia rozwoju podmiotów gospodarczych. Zły stan nawierzchni jest przyczyną nadmiernego zużycia paliwa, co powoduje zwiększoną eksploatację pojazdów i zwiększa koszty pracy. Rodzi to obawy co do dalszego funkcjonowania podmiotów w obszarach o najgorszych warunkach dojazdowych. Niski standard dróg zniechęca do lokowania nowych inwestycji i uniemożliwia wykorzystanie potencjału lokalnego. Budowa dróg znacząco wpłynie na usprawnienie systemu ratownictwa poprzez skrócenie czasu dojazdu do miejsc wystąpienia sytuacji zagrażającej życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku. Utwardzenie nawierzchni drogi skutkować będzie więc poprawą zabezpieczenia operacyjnego chronionego terenu. W celu zachowania płynności ruchu i poprawy bezpieczeństwa zachodzi potrzeba budowy zatok przystankowych z wiatami dla podróżnych. W rejonach największego natężenia ruchu niezbędna jest budowa chodników, oświetlenia oraz wprowadzenia stałej organizacji ruchu. Równolegle do rozwoju sieci transportowej należy zadbać o komunikację teleinformatyczną. W dzisiejszych czasach następuje szybki rozwój technologii. Rośnie również rola Internetu jako jednego z głównych źródeł informacji. Należy zatem podjąć działania, dzięki którym wszyscy mieszkańcy terenu gminy będą mieli dostęp do sieci Internet. Nie bez znaczenia pozostaje również potrzeba rozwoju e-administracji, dzięki której nastąpi poprawa dostępności i jakości komunikacji samorządu z mieszkańcami. Planowane działania: budowa lub modernizacja dróg lokalnych; budowa lub przebudowa publicznych dróg gminnych; budowa chodników; budowa parkingów; Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 44

budowa zatok przystankowych; montaż wiat przystankowych; rozbudowa oświetlenia dróg, parkingów, placów; spójne oznakowanie dróg; zakup sprzętu do utrzymania zieleni przydrożnej i rowów; działania na rzecz zwiększenia możliwości dostępu do Internetu na terenie gminy; rozwój e-administracji. Cel operacyjny I.2. Ochrona środowiska i gospodarka wodna Na terenie gminy nie funkcjonuje zorganizowany system odprowadzania ścieków. Mieszkańcy zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej, a także istniejące na terenie gminy obiekty usługowe i produkcyjne, najczęściej odprowadzają ścieki do zbiorników bezodpływowych typu szambo. Zgromadzone ścieki są okresowo wywożone we własnym zakresie. Mały procent gospodarstw jest wyposażonych w przydomowe oczyszczalnie ścieków. Ze względu na konieczność uporządkowania gospodarki ściekowej, na terenie gminy przewiduje się budowę dwóch zbiorowych oczyszczalni ścieków w miejscowościach Dalików i Domaniew. Szczególną rolę będzie odgrywała oczyszczalnia w Dalikowie, która oprócz oczyszczania ścieków z samego Dalikowa i okolicznych miejscowości, będzie przyjmować ścieki dowożone ze zbiorników bezodpływowych oraz osady wywożone z oczyszczalni przydomowych. Z powodu niskiej gęstości zaludnienia i dużego rozproszenia zabudowy na pozostałym obszarze przewiduje się budowę indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków. W ostatnich latach Gmina Dalików zrealizowała szereg inwestycji mających na celu kompleksowe uporządkowanie systemu zaopatrzenia mieszkańców w wodę. W chwili obecnej w gminie funkcjonuje pierścieniowa sieć wodociągowa zasilana z dwóch stacji uzdatniania wody w Zdrzychowie i Dalikowie. Obserwowane w ostatnich latach susze oraz zainteresowanie podłączeniem się do sieci wodociągowej kolejnych gospodarstw domowych spowodowały zwiększenie zapotrzebowania na wodę. W praktyce wpłynęło to na odczuwalne braki w dostawach wody, szczególnie w okresie letnim. Dla prawidłowego funkcjonowania systemu zaopatrzenia w wodę niezbędnym może okazać się uruchomienie ujęcia wody na stacji wodociągowej w miejscowości Gajówka oraz budowa zbiornika retencyjnego na stacji w Dalikowie. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 45

Przewiduje się również miejscową rozbudowę sieci wodociągowej według potrzeb mieszkańców, w szczególności na terenach nowo zasiedlanych. Aby zwiększyć kontrolę nad systemem dostarczania wody oraz zapewnić bezpieczeństwo ujęć wody na wszystkich stacjach wodociągowych należy zainstalować monitoring. Gmina przystąpi również do stopniowej wymiany wodomierzy na urządzenia pomiarowe z nadajnikami radiowymi ułatwiającymi odczyt zużycia wody bez wchodzenia na teren posesji. W obszarze gospodarki wodnej występuje również potrzeba przeprowadzenia inwestycji z zakresu małej retencji. Konieczność budowy zbiorników małej retencji na terenie gminy spowodowana jest pogarszaniem się warunków wodnych. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat można zaobserwować postępujące osuszanie powierzchni ziemi. Mała retencja dotyczy głównie małych obiektów o lokalnym oddziaływaniu. Poprzez budowę zbiorników małej retencji można w sposób znaczący zahamować niekorzystne skutki przesuszeń poprzez gromadzenie wody i powstrzymanie jej odpływu z terenu zlewni. Zbiorniki umożliwią również prowadzenie nawodnień gruntów przyległych. Istotnym zadaniem gminy bezpośrednio związanym z ochroną środowiska jest wdrożenie efektywnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Kluczowym działaniem jest zachęcenie mieszkańców do segregacji odpadów u źródła. Realizacja tego zamierzenia jest możliwa dzięki niższym stawkom za odbiór i zagospodarowanie odpadów segregowanych oraz edukacji ekologicznej. Wspomniana edukacja dotycząca sposobu prawidłowego postępowania z odpadami powinna obejmować mieszkańców w każdym przedziale wiekowym, w tym już w wieku przedszkolnym. Aby usprawnić funkcjonowanie systemu zbiórki odpadów niezbędne jest zmodernizowanie istniejącego punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w Dalikowie. Rozważana jest budowa wiat na odpady, zakup wagi do ważenia odpadów oraz lepsze utwardzenie terenu. Dodatkowo należy rozważyć zakup pojemników do segregacji dla mieszkańców gminy Dalików. Ważnym elementem gospodarki odpadami jest wdrażane od kilku lat przez gminę programu usuwania wyrobów zawierających azbest z prywatnych posesji z dofinansowaniem zewnętrznym (dotacja Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi). Ze względu na dużą ilość dachów przykrytych eternitem wskazana jest kontynuacja tego działania w latach kolejnych. Realizacja zadania prowadzi do poprawienia ochrony zdrowia mieszkańców gminy oraz estetyki miejscowości. Zadanie jest również istotnym elementem dostosowywania gospodarstw rolnych do wymogów Unii Europejskiej. Wzrasta świadomość mieszkańców gminy w sprawie konieczności unieszkodliwienia odpadów Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 46

niebezpiecznych oraz podnosi się poziom wiedzy na temat właściwego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Od kilku lat obserwuje się szybko rosnące zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii (OZE). Planowane zmiany przepisów dotyczących tych źródeł zawierają podstawy systemu włączenia indywidualnych małych producentów i użytkowników energii do rynku. Obiecujące wydają się również perspektywy finansowego wsparcia rozwiązań z zakresu mikroinstalacji OZE np.: modułów fotowoltaicznych, pomp ciepła, kolektorów słonecznych czy małych elektrowni wiatrowych. Wychodząc naprzeciw potrzebom mieszkańców Gmina zaczęła z powodzeniem zabiegać o środki zewnętrzne na realizację tego typu inwestycji na prywatnych posesjach, a także na obiektach których jest właścicielem. W 2015 roku zostało zrealizowane zadanie polegające na budowie mikroinstalacji fotowoltaicznych z dofinansowaniem ze środków Unii Europejskiej. Kolejnym krokiem w tym kierunku będzie rozpoczęcie wdrażania Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików. W planie tym została uwzględniona nie tylko budowa instalacji do produkcji energii ze źródeł odnawialnych, ale również poprawa efektywności wykorzystania energii zarówno w gospodarstwach domowych, jak i przedsiębiorstwach, czy budynkach użyteczności publicznej. Oszczędności w gospodarowaniu energią (cieplną, elektryczną) można uzyskać dzięki pracom termomodernizacyjnym (ocieplenie budynków, wymiana okien i drzwi), montażowi wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, wymianie źródła ciepła, montażowi energooszczędnego oświetlenia. Kolejnym zagadnieniem związanym ze środowiskiem naturalnym jest przeciwdziałanie zagrożeniom ekologicznym i klęskom żywiołowym. Jednostkami działającymi w tym zakresie na terenie gminy są Ochotnicze Straże Pożarne. Ponieważ nie prowadzą one działalności odpłatnej borykają się z problemem wymiany i uzupełnienia wyposażenia. Dla ich prawidłowego funkcjonowania pomoc Gminy może okazać się kluczowa. W celu kompleksowego zabezpieczenia terenu gminy wsparciem należy objąć wszystkie jednostki OSP. Priorytetem natomiast będzie wyposażenie jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych będących w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym w nowsze samochody ratowniczogaśnicze niezbędne do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych, a także wyposażenie tych jednostek w nowoczesny sprzęt ratunkowy. Wdrażanie wszystkich działań związanych z ochroną środowiska wymaga prowadzenia szeroko zakrojonej edukacji ekologicznej. Wzorem lat ubiegłych Gmina będzie wspierała w tym zakresie dwa Zespoły Szkół zlokalizowane na jej terenie, występując jako beneficjent w projektach współfinansowanych ze środków zewnętrznych. Konieczne będzie również Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 47

skierowanie działań edukacyjno-promocyjnych do osób dorosłych. Szczególnie ważne obszary wymagające poszerzenia wiedzy mieszkańców to selektywna zbiórka odpadów oraz odnawialne źródła energii. Planowane działania: budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w Dalikowie; budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w Domaniewie; budowa przydomowych oczyszczalni ścieków; rozbudowa infrastruktury technicznej związanej z gospodarką wodną; modernizacja i wyposażenie stacji uzdatniania wody na terenie gminy Dalików; budowa zbiorników małej retencji; usprawnienie funkcjonowania systemu zbiórki odpadów ze szczególnym uwzględnieniem zbiórki selektywnej; usuwanie wyrobów zawierających azbest; budowa instalacji do produkcji energii ze źródeł odnawialnych; termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej; wsparcie jednostek przeciwdziałających zagrożeniom ekologicznym i klęskom żywiołowym; wyposażenie jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych będących w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym w sprzęt niezbędny do prowadzenia akcji ratunkowych; edukacja ekologiczna. Cel operacyjny I.3. Kultura Gmina Dalików jest typowo gminą rolniczą, dlatego też na jej terenie rozwija się głównie kultura ludowa. Nieustający rozwój społeczeństwa powoduje jednak wzrost oczekiwań i potrzeb związanych z szeroko rozumianym życiem kulturalnym. Jedyną instytucją kultury działającą na terenie gminy jest Gminna Biblioteka Publiczna w Dalikowie wraz z dwoma filiami w Kucinach i Domaniewie. Głównym jej celem jest gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych. Jednakże w dobie zmieniających się oczekiwań instytucja ta powinna nadal rozszerzać swoje działania wybiegając poza obszar czytelnictwa. Dotyczy to w szczególności kontynuowania organizacji spotkań, konkursów i wszelkiego rodzaju imprez związanych z kulturą, współpracy z innymi Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 48

instytucjami kultury, sprawowania pieczy nad lokalnymi twórcami oraz umożliwianie mieszkańcom zdobywania wiedzy drogą internetową. Zachodzi również potrzeba aby z biegiem czasu obie filie GBP przejęły funkcje bibliotek szkolnych i dodatkowo pełniły rolę świetlic. Jest to zasadne ze względów ekonomicznych i praktycznych. Pozytywny wpływ na kulturalny rozwój obszaru oraz zachowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego mają również świetlice wiejskie. Odbywają się w nich uroczystości okolicznościowe z udziałem zespołów ludowych, warsztaty kulinarne, taneczne, rodzinne pikniki integracyjne. Obiekty te wymagają jednak przeprowadzenia szeregu prac remontowych i modernizacyjnych oraz zagospodarowania terenu do nich przylegającego. Obecny stan techniczny wielu z nich znacząco hamuje rozwój działalności kulturalnej wymagającej odpowiedniego zaplecza technicznego. Świetlice wiejskie prowadzone są najczęściej przez stowarzyszenia (głównie jednostki OSP), dla których przeprowadzenie kosztownych prac remontowych jest zbyt dużym obciążeniem. Zasadne jest zatem, aby Gmina kontynuowała udzielanie wsparcia w przygotowywaniu i rozliczeniu ich projektów współfinansowanych ze środków zewnętrznych. Należy również rozważyć utworzenie nowych świetlic wiejskich w miejscowościach, które najdotkliwiej odczuwają ich brak. Kompleksowa realizacja zamierzeń to szansa na stworzenie sieci ośrodków krzewienia kultury i pielęgnacji lokalnych tradycji na terenie gminy. Poza Gminną Biblioteka Publiczną i świetlicami wiejskimi na terenie gminy Dalików funkcjonują liczne grupy, których działalność bezpośrednio wpływa na krzewienie kultury. Należą do nich dziecięce zespoły ludowe działające przy Zespołach Szkół (Zespół Dziecięco-Młodzieżowy Taneczno-Śpiewaczy Dalikowiacy, Dzieci z Domaniewa ), zespoły śpiewacze Jawor i Biała Róża, kapela ludowa Dalikowiacy oraz Orkiestra Dęta OSP w Dalikowie. Mając na względzie dbałość o zachowanie lokalnych tradycji oraz myśląc o dalszym rozwoju oferty kulturalnej kierowanej do mieszkańców oraz osób przyjezdnych należy wspierać organizacje i inicjatywy służące tym celom. Planowane działania: reorganizacja Gminnej Biblioteki Publicznej w Dalikowie; budowa lub przebudowa ogólnodostępnej i niekomercyjnej infrastruktury kulturalnej, w tym świetlic wiejskich; wyposażenie budynków pełniących funkcje kulturalne, w tym świetlic; zachowanie dziedzictwa lokalnego; Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 49

rewitalizacja i ochrona obiektów o szczególnym znaczeniu dla mieszkańców; wsparcie zespołów ludowych oraz orkiestry dętej; wsparcie inicjatyw służących kultywowaniu lokalnych tradycji; wsparcie inicjatyw służących poszerzeniu oferty kulturalnej kierowanej do mieszkańców; wsparcie działań służących integracji społeczności lokalnej. Cel operacyjny I.4. Edukacja i sport Dzieci i młodzież z terenu gminy Dalików mają zapewniony dostęp do edukacji na poziomie szkoły podstawowej oraz gimnazjum. W gminie działają obecnie dwa Zespoły Szkół: Zespół Szkół w Dalikowie oraz Zespół Szkół w Domaniewie. Do roku szkolnego 2008/2009 w gminie funkcjonowały jeszcze dwie szkoły podstawowe: w Kucinach oraz Wilczycy. Z przyczyn ekonomicznych oraz demograficznych zostały one zamknięte. Obserwowany obecnie wzrost liczby dzieci uczęszczających do szkół powoduje, iż Zespół Szkół w Dalikowie zaczął borykać się z problemem niedostatecznej ilości sal lekcyjnych i innych pomieszczeń umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie obiektu (brak odpowiedniej stołówki, świetlicy, czytelni, szatni). Zachodzi więc potrzeba rozbudowy budynku, która zahamuje pogłębiający się problem lokalowy. Nie mniej ważne będzie przeprowadzenie gruntownych remontów w obu Zespołach Szkół wraz z ich modernizacją i jednoczesnym wzbogaceniem bazy dydaktycznej. Dużym problemem, szczególnie odczuwalnym w okresie zimowym, jest bardzo niska efektywność energetyczna budynku ZS w Domaniewie. W związku z tym należy przeprowadzić głęboką termomodernizację obiektu polegającą na dociepleniu ścian, wymianie okien i drzwi zewnętrznych, montażu instalacji fotowoltaicznej oraz wymianie oświetlenia na energooszczędne. W chwili obecnej przy obu Zespołach Szkół funkcjonują łącznie 4 oddziały przedszkolne. Zmieniające się przepisy wymuszają dostosowanie tych oddziałów do nowych wymogów. Ze względu na nałożenie na gminę obowiązków w zakresie zapewnienia opieki przedszkolnej dzieciom w wieku 3-5 lat należy rozważyć budowę przedszkola w Dalikowie. Równolegle z poprawą infrastruktury technicznej szkół należy prowadzić działania w kierunku wzbogacenia oferty zajęć pozalekcyjnych. Oferta ta musi uwzględniać zarówno zajęcia dla dzieci z trudnościami w nauce, jak i zajęcia rozwijające zainteresowania poza obszarem podstawowego programu nauczania. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 50

Mając na uwadze stworzenie dogodnych warunków dla rozwoju intelektualnego dzieci i młodzieży nie należy zapominać o ich rozwoju fizycznym. Aktualnie największym problemem znacznie ograniczającym działania w tym kierunku jest brak sali gimnastycznej przy Zespole Szkół w Domaniewie. Budowa tego obiektu wraz z zapleczem sanitarnoszatniowym oraz wewnętrznym układem komunikacyjnym i postojowym w rejonie sali będzie zadaniem priorytetowym. Budynek sali sportowej będzie obiektem ogólnodostępnym wykorzystywanym do prowadzenia zawodów sportowych, zajęć rekreacyjnych, ale także do organizowania imprez kulturalnych skierowanych do szerokiej grupy odbiorców. Biorąc pod uwagę powierzchnię gminy, liczbę ludności i istniejącą infrastrukturę sportową należy dążyć do rozwoju dwóch ośrodków sportowo-rekreacyjnych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie Zespołów Szkół w Dalikowie i Domaniewie. W obszarach tych oprócz budowy wspomnianej sali sportowej warto rozważyć inwestycje z zakresu budowy boisk sportowych, bieżni i wszelkiej infrastruktury sprzyjającej uprawianiu sportu i rekreacji na świeżym powietrzu. Poza rozwojem dwóch ośrodków nie należy pomijać potrzeb mieszkańców w pozostałych miejscowościach. Największą sygnalizowaną potrzebą jest budowa placów zabaw dla dzieci oraz siłowni plenerowych, z których mogą korzystać dorośli. Podstawowym założeniem do realizacji zadań z zakresu sportu i rekreacji jest stworzenie miejsc ogólnodostępnych, które będą służyły zarówno uczniom, jak i całej społeczności Gminy Dalików oraz osobom przyjezdnym. Planowane działania: rozbudowa budynku Zespołu Szkół w Dalikowie; remont i modernizacja (w tym termomodernizacja) obiektów oświatowych; rozwój bazy dydaktycznej szkół; dostosowanie oddziałów przedszkolnych do zmieniających się wymogów; budowa przedszkola w Dalikowie; wzbogacenie oferty zajęć pozalekcyjnych; budowa sali sportowej w Domaniewie; zagospodarowanie terenów przyszkolnych; budowa lub przebudowa ogólnodostępnej i niekomercyjnej infrastruktury turystycznej lub rekreacyjnej, w tym placów zabaw i siłowni plenerowych; wsparcie inicjatyw służących poszerzeniu oferty sportowej kierowanej do mieszkańców. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 51

Cel operacyjny I.5. Ochrona zdrowia Na terenie gminy funkcjonuje jeden ośrodek zdrowia - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Dalikowie. Zapewnia on mieszkańcom dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej i pielęgniarskiej. W ośrodku pracuje lekarz medycyny, lekarz pediatra, lekarz internista, dwie pielęgniarki, pielęgniarka rehabilitacyjna i położona środowiskowa. W ramach kontraktu z NFZ w ośrodku funkcjonuje gabinet rehabilitacji, gdzie wykonywane są zabiegi kinezy-, fizjoterapii i masażu. Do zadań ośrodka należy sprawowanie opieki zdrowotnej, udzielanie pomocy doraźnej, sprawowanie opieki medycznej i prowadzenie profilaktyki w szkołach na terenie gminy. Pomieszczenia SP ZOZ w Dalikowie są udostępniane na porady okulistyczne, cykliczne badania USG, komputerowe badanie wzroku, konsultacje kardiologiczne, badania w kierunku osteoporozy, badanie słuchu, badanie dopplerowskie (profilaktyka zaburzeń układu obwodowego). Część pomieszczeń jest wynajętych pod działalność gabinetu stomatologicznego i apteki. Ośrodek uczestniczy również w profilaktyce raka piersi (mammografia), profilaktyce chorób układu krążenia i gruźlicy płuc. Potrzeba korzystania z pomocy lekarzy innych specjalności, bądź konieczność leczenia szpitalnego, wiąże się z wyjazdem do pobliskich miast, głównie do Poddębic i Łodzi. Głównym problemem, z jakim boryka się SP ZOZ jest brak odpowiedniej liczby pomieszczeń, które mogą pełnić funkcję gabinetów. Rozwiązaniem problemu będzie dostosowanie pomieszczeń znajdujących się na piętrze budynku do obowiązujących wymogów budowlanych. Będzie się to wiązało przede wszystkim z koniecznością podniesienia stropu i dachu. Wygospodarowanie dodatkowych pomieszczeń pozwoli na rozwinięcie oferty usług medycznych skierowanych do mieszkańców. Biorąc pod uwagę sytuację osób niepełnosprawnych szczególną uwagę należy skierować na aspekt dostępności budynków użyteczności publicznej dla osób z trudnościami w poruszaniu się. Obiektem, który w pierwszej kolejności powinien zostać dostosowany pod tym kątem jest budynek Urzędu Gminy w Dalikowie. Planowane działania: dostosowanie pomieszczeń Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Dalikowie do wymogów budowlanych; rozwój oferty medycznej kierowanej do mieszkańców; promocja profilaktyki; Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 52

dostosowanie budynków użyteczności publicznej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Cel operacyjny I.6. Pomoc społeczna Realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Dalików zajmuje się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Celem jego działania jest udzielanie wsparcia osobom i rodzinom, które nie są w stanie pokonać samodzielnie trudnych sytuacji życiowych wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Mieszkańcy otrzymują wsparcie w postaci świadczeń pieniężnych i niepieniężnych z pomocy społecznej, dodatków mieszkaniowych, świadczeń rodzinnych, funduszu alimentacyjnego i zasiłków dla opiekunów. Przez kilka lat GOPS prowadził również projekt Jestem aktywny z dofinansowaniem ze środków unijnych. Projekt był skierowany do osób długotrwale bezrobotnych oraz nieaktywnych zawodowo i korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Jego uczestnicy uzyskali pomoc materialną w postaci zasiłków celowych oraz otrzymali wsparcie w formie poradnictwa specjalistycznego, konsultacji z psychologiem, warsztatów interpersonalnych, motywacyjnych oraz szkoleń zawodowych i kursów. Najczęstszymi powodami zwracania się o pomoc do GOPS jest ubóstwo, bezrobocie i niepełnosprawność. W związku z tym należy podjąć działania, których efektem będzie przywrócenie osób wykluczonych, bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na rynku pracy. Wzorem lat ubiegłych należy wdrażać projekty, które dadzą mieszkańcom możliwość przekwalifikowania się, doszkolenia zawodowego, bądź zdobycia doświadczenia zwiększającego szanse na znalezienie pracy. W ofercie Gminy nie powinno zabraknąć możliwości dostępu do bezpłatnych konsultacji doradczych, porad psychologicznych, warsztatów rozwojowych. W zakresie działań dotyczących infrastruktury należy uwzględnić konieczność powiększenia zasobu lokali komunalnych oraz zadbać o poprawienie stanu technicznego lokali obecnie użytkowanych. W związku z trudnymi warunkami obsługi mieszkańców przez GOPS zachodzi potrzeba rozważenia zmiany lokalizacji tej jednostki. Planowane działania: powiększenie zasobu lokali komunalnych; wspieranie działań organizacji pozarządowych; organizacja prac interwencyjnych, staży i praktyk zawodowych; aktywizacja osób bezrobotnych; Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 53

wsparcie w zakresie przekwalifikowania się, bądź doszkolenia zawodowego; aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; efektywna polityka prorodzinna; stworzenie dogodnych warunków obsługi mieszkańców przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Dalikowie. Cel strategiczny II Rozwój gospodarczy Cel operacyjny II.1. Rolnictwo Rolnictwo jest podstawową gałęzią gospodarki Gminy Dalików. Użytki rolne stanowią 82 % powierzchni gminy i w przeważającej części pozostają w posiadaniu osób fizycznych, wchodząc w skład ich gospodarstw rolnych. Na terenie gminy funkcjonuje ponad 700 indywidualnych gospodarstw rolnych. Niestety wielkość większości z nich wynosi mniej niż 15 hektarów. Powoduje to niską opłacalność produkcji, a co za tym idzie również ograniczoną ilość inwestycji mających na celu ich modernizację. Zdecydowana większość rolników prowadzi produkcję wielokierunkową, a tylko nieliczni postawili na specjalizację. Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych dużych zakładów przemysłowych, ani ośrodków miejskich. Występują natomiast kompleksy leśne, tereny atrakcyjne przyrodniczo i niska gęstość zaludnienia. Uwarunkowania te są szansą na rozwój gospodarstw rolnych pod kątem agroturystyki i upraw ekologicznych. Od kilku lat obserwowana jest tendencja do zakładania na terenie gminy działek rekreacyjnych przez mieszkańców miast. Potwierdza to przekonanie, iż teren gminy jest atrakcyjnym miejscem dla osób poszukujących ciszy, kontaktu z naturą i zdrowego klimatu. Warto zatem wspierać wszelkie inicjatywy mieszkańców, którzy chcą rozwijać swoje gospodarstwa w tym kierunku. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców Gmina powinna kontynuować współpracę z instytucjami działającymi na rzecz rolnictwa. Dotyczy to w szczególności instytucji oferujących pomoc w zakresie doradztwa i szkoleń. Warto również zadbać o łatwy dostęp mieszkańców do informacji na temat możliwości pozyskania zewnętrznych środków finansowych na rozwój i modernizację prowadzonych przez siebie gospodarstw rolnych. Powyższe może zostać osiągnięte między innymi poprzez organizację szkoleń w budynku Urzędu Gminy, bądź świetlicach wiejskich. Wielu rolników z terenu gminy posiada w obrębie swoich nieruchomości stawy rybne. Zainteresowanie z ich strony hodowlą ryb, jako dodatkowego źródła dochodów, było powodem, dla którego Gmina Dalików wraz z 10 innymi gminami utworzyła Rybacką Lokalną Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 54

Grupę Działania Z Ikrą. Wspólne działanie Gmin i właścicieli gospodarstw rybackich stwarza szansę na rozwój tego sektora produkcji, a także na rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Planowane działania: wspieranie rozwoju agroturystyki; wspieranie rolnictwa ekologicznego; promowanie produktów i usług lokalnych; wspieranie rolników sięgających po środki Unii Europejskiej; współpraca z instytucjami działającymi na rzecz rolnictwa (usługi oraz doradztwo); rozwijanie działalności w ramach Rybackiej Lokalnej Grupy Działania Z Ikrą. Cel operacyjny II.2. Działalność gospodarcza Jednym z kierunków niezbędnych dla rozwoju Gminy będzie stworzenie warunków sprzyjających zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. Wsparcie przedsiębiorczości prowadzić będzie do powstawania nowych firm oraz rozwoju już istniejących, co w konsekwencji doprowadzi do utworzenia nowych miejsc pracy i zwiększenia dochodów gospodarstw domowych. Gmina Dalików znajduje się w położeniu sprzyjającym rozwojowi. Przez jej teren przebiega droga krajowa nr 72 oraz autostrada A2 ze zjazdem oddalonym o 10 km od granic Gminy. Podstawowym czynnikiem warunkującym atrakcyjność inwestycyjną będzie kompleksowe uzbrojenie terenów w infrastrukturę techniczną oraz ich dostępność komunikacyjna. Tereny przeznaczone pod działalność gospodarczą będą wymagały przygotowania i promocji oferty inwestycyjnej w porozumieniu z właścicielami gruntów. Ich atrakcyjność niewątpliwie wzrośnie w momencie wprowadzenia systemu ulg dla przedsiębiorców. W związku z brakiem na terenie gminy instytucji zajmującej się obsługą przedsiębiorców należy nawiązywać i rozwijać współpracę z instytucjami oferującymi pomoc w zakresie doradztwa dotyczącego zakładania firmy, księgowości, aspektów prawnych, nowych technologii w biznesie, pozyskiwania klientów, marketingu. Warto również zadbać o łatwy dostęp mieszkańców do informacji na temat możliwości pozyskania zewnętrznych środków finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej, bądź rozwój prowadzonej Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 55

przez siebie firmy. Powyższe może zostać osiągnięte między innymi poprzez organizację szkoleń w budynku Urzędu Gminy, bądź świetlicach wiejskich. Myśląc o rozwoju gospodarczym Gminy w przyszłych latach, duży nacisk powinno się położyć na aktywizację postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży. Dobre efekty można uzyskać poprzez organizację spotkań ludzi młodych z przedsiębiorcami, działalność informacyjną na temat rynku pracy oraz organizację konkursów stymulujących rozwijanie postaw przedsiębiorczych. Planowane działania: uzbrojenie terenów inwestycyjnych; przygotowanie i promocja oferty inwestycyjnej w porozumieniu z właścicielami terenów; opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego w szczególności dla terenów przeznaczonych pod działalność gospodarczą ; wprowadzenie systemu ulg dla przedsiębiorców; działania na rzecz utworzenia nowych miejsc pracy na terenie gminy; wspieranie i promocja postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców; wspieranie współpracy między podmiotami wykonującymi działalność gospodarczą na obszarze wiejskim; współpraca z instytucjami oferującymi pomoc w zakresie rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej. Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 56

VI. Zgodność strategii z dokumentami wyższego rzędu Tabela 26. Zgodność strategii z dokumentami wyższego rzędu. Cel strategiczny: I. Poprawa jakości życia mieszkańców I.1. Transport i komunikacja I.2. Ochrona środowiska i gospodarka wodna I.3. Kultura Cele operacyjne: I.4. Edukacja i sport I.5. Ochrona zdrowia I.6. Pomoc społeczna Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 POLITYKA HORYZONTALNA Filar 1. Spójność gospodarcza Cel operacyjny 1. Zaawansowana gospodarka wiedzy i innowacji 1.1.3 rozwój specjalistycznych usług (m.in. usług dla ochrony zdrowia, eko-usług, logistyki, BPO, IT) wykorzystujących nowoczesne i inteligentne technologie 1.2. Rozwój nowoczesnej gospodarki energetycznej 1.2.1. wdrażanie niskoemisyjnych i energooszczędnych technologii, 1.2.2. rozwój zielonych przemysłów i usług na rzecz wykorzystywania OZE Cel operacyjny 2. Nowoczesny kapitał ludzki i rynek pracy 2.2. Kształtowanie aktywnych postaw na rynku pracy 2.2.1. aktywizacja zawodowa ludności 2.2.2 upowszechnianie modelu silver economy Filar 2. Spójność społeczna Cel operacyjny 4. Wysoki poziom kapitału społecznego i silne społeczeństwo obywatelskie 4.1. Rozwój społeczności lokalnych 4.1.1. kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego 4.1.2. rozwój sektora organizacji pozarządowych 4.2. Wzmacnianie tożsamości regionalnej 4.2.1. kształtowanie świadomości regionalnej i lokalnej opartej na historycznej i kulturowej różnorodności 4.2.2. wzmacnianie rozwoju funkcji symbolicznych Cel operacyjny 5. Wysoki standard i dostęp do usług publicznych 5.1 Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora edukacji 5.1.1 rozwój bazy żłobków i przedszkoli 5.1.2. podniesienie standardu placówek edukacyjnych na wszystkich etapach kształcenia 5.1.3. rozwój kompetencji i technik cyfrowych w procesie edukacji na wszystkich etapach kształcenia 5.2. Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz pieczy zastępczej 5.2.1. rozwój i racjonalizacja bazy ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz pieczy zastępczej 5.2.2. rozwój usług i programów profilaktyki zdrowotnej oraz innych z zakresu pomocy społecznej i pieczy zastępczej 5.3. Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora kultury, sportu, turystyki i rekreacji 5.3.1. rozwój bazy kultury, sportu, turystyki i rekreacji 5.3.2. rozwój usług kultury, sportu, turystyki i rekreacji 5.4. Rozwój cyfryzacji i usług cyfrowych w sektorze publicznym 5.4.1. rozwój e-administracji i upowszechniania elektronicznej obsługi ludności Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 57

5.4.2. interaktywne narzędzia komunikacji samorządów z mieszkańcami Cel operacyjny 6. Reintegracja społeczna grup wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 6.1. Przeciwdziałanie ubóstwu ekonomicznemu 6.1.1 przeciwdziałanie wyuczonej bezradności 6.1.2. wspieranie dzieci i młodzieży z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej 6.2. Reintegracja zawodowa oraz przeciwdziałanie dyskryminacji i wykluczeniem społecznym 6.2.2. aktywizacja grup zagrożonych wykluczeniem społecznym 6.2.3. zapobieganie i przeciwdziałanie zjawiskom wykluczenia społecznego Filar 3. Spójność przestrzenna Cel operacyjny 7. Wysoka jakość i dostępność infrastruktury transportowej i technicznej 7.1.1. rozwój drogowych, kolejowych, lotniczych powiązań zewnętrznych i wewnętrznych o znaczeniu strategicznym 7.1.4. poprawa dostępu do sieci informatycznych i usług teleinformatycznych 7.2. Wzmocnienie i rozwój systemów infrastruktury technicznej 7.2.1. zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, w tym elektroenergetyka, ciepłownictwa, gazownictwo 7.2.2. rozwój systemów wodno-kanalizacyjnych 7.2.3. racjonalizacja gospodarki odpadami Cel operacyjny 8. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego 8.1. Ochrona i kształtowanie powiązań przyrodniczokrajobrazowych 8.1.1. utworzenie spójnego wewnętrznie regionalnego systemu obszarów chronionych w powiązaniu z systemem krajowym 8.2. przeciwdziałanie i zwalczanie skutków zagrożeń naturalnych i antropogenicznych 8.2.1. zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej 8.2.2. zwiększenie retencjonowania wód 8.2.3. zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych (pożary, powodzie, wichury, szkodniki owadzie) i poważnych awarii Cel operacyjny 9. Zrównoważony system osadniczy 9.2. Wspieranie procesów rewitalizacji i poprawa ładu przestrzennego 9.2.2. kształtowanie krajobrazu kulturowego, w tym zapewnienie wysokiej jakości przestrzeni publicznych, zapobieganie procesom chaotycznej suburbanizacji oraz propagowanie dobrych wzorców architektury regionalnej POLITYKA TERYTORIALNO-FUNKCJONALNA 1.2. OBSZARY WIEJSKIE Strategiczne kierunki działań: 6. Wspieranie działań na rzecz poprawy dostępu do podstawowych usług publicznych, w tym edukacji przedszkolnej, opieki zdrowotnej, oraz usług kultury i sportu. 7. Wspieranie rozwoju systemu transportu publicznego oraz sieci dróg powiatowych i gminnych istotnych dla zwiększenia dostępności komunikacyjnej. 8. Wspieranie działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, w tym rozbudowy i modernizacji sieci Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 58

Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 elektroenergetycznych średniego i niskiego napięcia oraz wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. 9. Wspieranie rozwoju systemów wodno-ściekowych. Oś priorytetowa III Transport Priorytet inwestycyjny 7b. Zwiększenie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi Oś priorytetowa IV- Gospodarka niskoemisyjna Priorytet inwestycyjny 4a. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Priorytet inwestycyjny 4c. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Priorytet inwestycyjny 4e. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu Oś priorytetowa V Ochrona środowiska Priorytet inwestycyjny 5b. Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy w rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami Priorytet inwestycyjny 6a. Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie Priorytet inwestycyjny 6b. Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie Oś priorytetowa VI Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu Priorytet inwestycyjny 6c. Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Priorytet inwestycyjny 9b. Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich Oś priorytetowa VII Infrastruktura dla usług społecznych Priorytet inwestycyjny 2c. Wzmocnienie zastosowań TIK dla e- administracji, e-uczenia się, e-włączenia społecznego, e-kultury i e- zdrowia Priorytet inwestycyjny 9a. Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczna, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych Priorytet inwestycyjny 10 a. Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 59

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020 uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej Oś priorytetowa VIII Zatrudnienie Priorytet inwestycyjny 8i. Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników Oś priorytetowa IX Włączenie społeczne Priorytet inwestycyjny 9i. Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie Priorytet inwestycyjny 9iv. Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym Oś priorytetowa X Adaptacyjność pracowników i przedsiębiorstw w regionie Priorytet inwestycyjny 8iv. Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę Priorytet inwestycyjny 8vi. Aktywne i zdrowe starzenie się Oś priorytetowa XI Edukacja, kwalifikacje, umiejętności Priorytet inwestycyjny 10i. Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnienie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i poza formalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia Priorytet inwestycyjny10iii. Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i poza formalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzenie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji Działanie M07 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Działanie M19 Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność) Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji PI 8VII Modernizacja instytucji działających na rynku pracy, takich jak publiczne i prywatne służby zatrudnienia, oraz lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy, w tym poprzez przedsięwzięcia służące zwiększeniu ponadnarodowej mobilności pracowników, oraz systemy mobilności oraz lepszej współpracy instytucji i właściwych zainteresowanych podmiotów PI 9I Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie PI 9IV Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 60

PI 11I Inwestycje w zdolności instytucjonalne i w sprawność administracji publicznej oraz efektywność usług publicznych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym w celu przeprowadzenia reform, z uwzględnieniem lepszego stanowienia prawa i dobrego rządzenia Strategia Rozwoju Powiatu Poddębickiego 2020 Cel strategiczny: Cele operacyjne: Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Oś V Wsparcie dla obszaru zdrowia PI 9IV Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym Cel strategiczny A. Rozwój funkcji turystycznej Powiatu Cel operacyjny A.2. Turystyka aktywna Cel strategiczny B. Poprawa jakości życia mieszkańców Cel operacyjny B.1. Sfera społeczna Cel strategiczny C. Infrastruktura techniczna Powiatu Cele operacyjne: C.1. Infrastruktura drogowa i około drogowa oraz komunikacja C.2. Infrastruktura ochrony środowiska + OZE II. Rozwój gospodarczy II.1. Rolnictwo II.2. Działalność gospodarcza POLITYKA HORYZONTALNA Filar 1. Spójność gospodarcza Cel operacyjny 1. Zaawansowana gospodarka wiedzy i innowacji 1.1. Rozwój nowoczesnych technologii na rzecz inteligentnych specjalizacji regionalnych 1.1.3 rozwój specjalistycznych usług (m.in. usług dla ochrony zdrowia, eko-usług, logistyki, BPO, IT) wykorzystujących nowoczesne i inteligentne technologie 1.2. Rozwój nowoczesnej gospodarki energetycznej 1.2.1. wdrażanie niskoemisyjnych i energooszczędnych technologii, 1.2.2. rozwój zielonych przemysłów i usług na rzecz wykorzystywania OZE Cel operacyjny 2. Nowoczesny kapitał ludzki i rynek pracy 2.1. Kształtowanie i rozwój kadr dla gospodarki innowacyjnej 2.1.3. kształtowanie proinnowacyjnych postaw przedsiębiorców 2.2. Kształtowanie aktywnych postaw na rynku pracy 2.2.1. aktywizacja zawodowa ludności 2.2.2 upowszechnianie modelu silver economy Cel operacyjny 3. Zintegrowane środowisko przedsiębiorczości dla rozwoju gospodarki 3.1. Kształtowanie innowacyjnego środowiska przedsiębiorczości i powiązań sieciowych 3.1.3 współpraca między przedsiębiorcami, samorządami i sferą B+R 3.1.4. prowadzenie kompleksowej polityki przyciągania inwestorów 3.2. Rozwój MŚP i sektora rolnego 3.2.1. poprawa konkurencyjności MŚP 3.2.2 poprawa produktywności sektora rolniczego POLITYKA TERYTORIALNO-FUNKCJONALNA 1.2. OBSZARY WIEJSKIE Strategiczne kierunki działań: Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 61

Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 1.Wspieranie działań na rzecz wdrażania rozwiązań innowacyjnych w rolnictwie i leśnictwie oraz powstawania i działalności organizacji producentów rolnych. 2. Wspieranie działań na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego, rynków lokalnych promujących produkty regionalne oraz agroturystyki. 3. Wspieranie działań na rzecz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw sektora pozarolniczego. 5. Wspieranie działań na rzecz stosowania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, w tym m.in. poprawy efektywności gospodarowania zasobami wodnymi i glebowymi w rolnictwie n(szczególnie w kierunku przeciwdziałania zakwaszeniu gleb) oraz wspieranie działań na rzecz realizacji programów rolnośrodowiskowych (w tym działania na rzecz ochrony bioróżnorodności), zwiększenie retencjonowania wód m.in. przez zwiększenie lesistości i zadrzewień. Oś priorytetowa II Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka Priorytet inwestycyjny 3a. Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości Priorytet inwestycyjny 3c. Wspieranie tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług Oś priorytetowa IV- Gospodarka niskoemisyjna Priorytet inwestycyjny 4a. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Priorytet inwestycyjny 4c. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Oś priorytetowa VI Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu Priorytet inwestycyjny 8b. Wspieranie wzrostu gospodarczego sprzyjającego zatrudnieniu poprzez rozwój potencjału endogenicznego jako elementu strategii terytorialnej dla określonych obszarów, w tym poprzez przekształcanie upadających regionów przemysłowych i zwiększenie dostępu do określonych zasobów naturalnych i kulturalnych oraz ich rozwój Oś priorytetowa VIII Zatrudnienie Priorytet inwestycyjny 8i. Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników Priorytet inwestycyjny8iii. Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw Oś priorytetowa IX Włączenie społeczne Priorytet inwestycyjny 9v. Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwienia dostępu do zatrudnienia Oś priorytetowa X Adaptacyjność pracowników i przedsiębiorstw w regionie Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 62

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Strategia Rozwoju Powiatu Poddębickiego 2020 Priorytet inwestycyjny 8v. Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian Działanie M03 Systemy jakości produktów rolnych i środków spożywczych Działanie M04 Inwestycje w środki trwałe Działanie M05 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzanie odpowiednich środków zapobiegawczych Działanie M06 Rozwój gospodarstw i działalności gospodarczej Działanie M08 Inwestycje w rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów Działanie M09 Tworzenie grup i organizacji producentów Działanie M10 Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne Działanie M11 Rolnictwo ekologiczne Działanie M16 Współpraca Działanie M19 Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność) Cel strategiczny B. Poprawa jakości życia mieszkańców Cele operacyjne: B.2. Sfera gospodarcza B.3. Rolnictwo Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 63

VII. Sposoby i źródła finansowania STRATEGIA ROZWOJU GMINY DALIKÓW Podstawą realizacji większości zaplanowanych działań będą środki zewnętrzne pochodzące między innymi z: Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020; Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020; programów krajowych współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego; Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi; Fundacji Wspomagania Wsi; Wojewódzkiego Urzędu Pracy; Powiatowego Urzędu Pracy w Poddębicach; budżetu państwa; pożyczek i kredytów bankowych; źródeł prywatnych (formuła PPP). Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 64

VIII. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja Wdrażanie strategii to proces dążenia do osiągnięcia założonych celów poprzez realizację konkretnych zadań. Nieodzowne elementy procesu wdrażania to: ujęcie planowanych działań przypisanych do celów operacyjnych w ramy konkretnych projektów do realizacji; opracowanie harmonogramu realizacji poszczególnych projektów; powierzenie odpowiedzialności za realizację poszczególnych projektów osobom zajmującym się w Gminie danym zakresem tematycznym. Dążenie do realizacji założonych celów musi podlegać ocenie postępów we wdrażaniu strategii. Ocena ta da możliwość wykrycia nieprawidłowości i dokonania zmian działań przewidzianych do realizacji. Konieczne jest zatem stworzenie systemu obejmującego: monitoring, czyli zbieranie i selekcjonowanie informacji; ewaluację, czyli ocenę i interpretację zgromadzonego materiału. Rysunek 2. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja. WDRAŻANIE STRATEGII REALIZACJA PLANOWANYCH DZIAŁAŃ MONITORING GROMADZENIE DANYCH informacje o stopniu realizacji strategii EWALUACJA INTERPRETACJA DANYCH propozycje zmian zapisów strategii Urząd Gminy w Dalikowie, Plac Powstańców 1, 99-205 Dalików, tel./fax (43) 678 01 83, e-mail: ugdalikow@wp.pl 65