Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Szkoła austriacka, Friedrich August von Hayek 20.12.2016
Początki szkoły austriackiej Menger: Ekonomia jako dedukcyjna nauka odkrywająca uniwersalne prawa Jednostką analizy jest człowiek i jego wybory determinowane przez subiektywne preferencje i cele Historia ważna tylko jako ilustracja teorii, nie jej test Methodenstreit Böhm-Bawerk i Wieser pozostali w tradycji neoklasycznej, ale analizowali gospodarkę szerzej niż pozostali kwestie praw własności, instytucji, wyzwanie dla kapitalizmu rzucone przez marksizm
Szkoła austriacka O ile pierwsza trójka była jeszcze zasadniczo częścią mainstreamu, w miarę jak ekonomia ortodoksyjna zaczęła się coraz bardziej formalizować, ekonomiści austriaccy coraz mocniej się temu sprzeciwiali Od ok. roku 1960 szkoła austriacka na dobre przestała być uważana za część głównego nurtu, choć pewne fundamentalne różnice występowały już wcześniej i już w latach 30. Mises i Hayek nie dogadywali się z neoklasykami
Najważniejsi przedstawiciele Ludwig von Mises (1881-1973) Friedrich August von Hayek (1899-1992) Murray Newton Rothbard (1926-1995) Ludwig Lachmann (1906-1990) Izrael Kirzner (1930- ) Wielu współczesnych: Jesús Huerta de Soto, Hans-Hermann Hoppe, Walter Block, Robert Murphy itd.
Metoda i zakres ekonomii Menger: człowiek, jego działania i plany, to baza analizy ekonomicznej indywidualizm metodologiczny, subiektywizm metodologiczny Inne zadanie ekonomii jak u Bastiata: odkrywanie niezamierzonych konsekwencji działań Konsekwencja: istnieje wyłącznie mikroekonomia, makro to wynik działań na poziomie mikro Matematyczna teoria i ekonometria to bardzo zły kierunek matematyka jest ograniczająca, nie oddaje złożoności ludzi oraz tego, że fakty nauk społecznych to to, co ludzie uważają i myślą; należy myśleć szerzej, badać całość ludzkiego działania
Metoda i zakres ekonomii Gospodarka jako proces, nie da się go sensownie analizować w statycznym środowisku contra ekonomia neoklasyczna Podkreślanie zbytniego skupienia neoklasyków na równowadze rynki są w permanentnej nierównowadze i to, jak u Schumpetera, dobrze Ludzie działają świadomie realizując cele przedsiębiorczość Ekonomia ma prawa, prawa te są związane z ludzkim działaniem radykalnie wolnorynkowe nastawienie
Mikroekonomia przykład rozumowania Marshall twierdził, że o ile wartość jest subiektywna, to koszty są obiektywne i oba te czynniki determinują cenę Austriacy: koszty również są subiektywne! Są determinowane przez koszt alternatywny wykorzystania zasobów, a więc przez wartość ich alternatywnego zastosowania dla danej osoby Zarówno popyt, jak i podaż są ostatecznie determinowane przez subiektywną wartość odejście od ekonomii neoklasycznej Więcej o mikro przy omawianiu Hayeka
Makroekonomia Pieniądz nie jest neutralny efekty Cantillona Negatywne skutki inflacji: Inflacja oczekiwana negatywnie wpływa na zaufanie ludzi do rządu inflacja to de facto podatek Inflacja nieoczekiwana to redystrybucja dochodu od wierzycieli do dłużników sprawiedliwe? Efekty Cantillona to również redystrybucja dochodu, która dodatkowo wpływa na obowiązujące na rynkach wzorce wymiany i produkcji Konsekwencja dla polityki monetarnej: trzeba minimalizować te zakłócenia (więcej o radykalnych postulatach w tej kwestii potem)
Makroekonomia Kapitał ma strukturę, nie jest tylko agregatem jak u Keynesa Struktura produkcji: inwestować można w dobra kapitałowe odległe od konsumenta (kopalnia rudy żelaza) i w te mniej odległe (salony samochodowe) Wartość dóbr kapitałowych (czynników produkcji) bierze się z wartości, jaką konsumenci przypisują dobrom końcowym Każdy biznes, sektor ma swoją strukturę produkcji rynki koordynują proces produkcji i alokację zasobów do najbardziej wartościowych zastosowań dzięki cenom
Źródło: Mróz 2012
Austriacka teoria cykli koniunkturalnych Struktura produkcji pełni fundamentalną rolę w austriackim podejściu do kryzysów W największym skrócie: Gdy ludzie oszczędzają, te oszczędności są dostępne jako środki do inwestowania nowe inwestycje, które zwiększą przyszłą produktywność, odpowiadają preferencjom konsumentów, którzy chcą mniej konsumować teraz, a więcej w przyszłości Gdy bank centralny zwiększa podaż pieniądza, również jest więcej pieniędzy na inwestycje, ale konsumenci nie zmienili preferencji (stopa proc. poniżej naturalnego (rynkowego) poziomu) błędne inwestycje, które w końcu będą nie do utrzymania kryzys
Źródło: Garrison 2001
Friedrich August von Hayek 1899-1992 Najsłynniejszy ekonomista austriacki (Nobel 1974) Współtworzył austriacką teorię cykli koniunkturalnych, ale... nie wierzył w prakseologię, postulował bardziej rozbudowaną rolę państwa m.in. w zapewnianiu podstawowej opieki społecznej Jednak wciąż prezentował bardzo leseferystyczne poglądy jeden z najbardziej prominentnych obrońców wolności XX wieku Po II wojnie światowej był bardziej filozofem niż tylko ekonomistą Wielki przeciwnik intelektualny Keynesa
Problem i metoda ekonomii The Use of Knowledge in Society, 1945 Problem ekonomiczny, którym zajmuje się ekonomia głównego nurtu, nie jest najważniejszym problemem Główny nurt zakłada, że mamy wszelką potrzebną wiedzę ale tego właśnie nie mamy Problem ekonomii brzmi zatem: jak efektywnie wykorzystywać rozproszoną wiedzę? Jak koordynować działania? Pojęcie wiedzy miejsca i czasu Agregaty i statystyka nie radzą sobie z takim ujęciem problemu, więc nie mogą być wyłącznymi metodami uprawiania ekonomii
Ceny i konkurencja System swobodnie kształtujących się cen na rynkach konkurencyjnych zapewnia najefektywniejsze wykorzystanie wiedzy Przykład z cyną Konkurencja to procedura odkrywcza za pomocą prób i błędów, w sposób nie do końca kontrolowany (w ogóle niekontrolowany?), odpowiadamy na rzadkość dóbr
Spontaniczny porządek Rynek, system cen, konkurencja to nie jest wynik żadnego planu, bo też nie może nim być; nikt nie może mieć takiej wiedzy Ewolucja cywilizacji jest spontaniczna, a nawoływanie do interwencjonizmu (socjalizmu, totalitaryzmu) wynika ze zgubnej pychy rozumu - przekonania, że mechanizmy wymyślone są lepsze niż spontaniczne i że w ogóle możemy kontrolować np. gospodarkę (contra Keynes) Wg Hayeka to bardzo niebezpieczny pogląd, który prowadzi do ograniczania naszej wolności
The curious task of economics is to demonstrate to men how little they really know about what they imagine they can design.
Droga do zniewolenia, 1944 Jedna z najważniejszych książek XX-wiecznego liberalizmu, bestseller Hayek zauważył wspólne korzenie nazizmu i komunizmu (nazizm to w końcu narodowy socjalizm) Argumentował, że interwencjonizm gospodarczy prowadzi do tyranii, bo nie da się oddzielić wolności gospodarczej od innych jej wymiarów, a centralne planowanie jest antydemokratyczne Ostrzegał, że ówczesne rządy krajów zachodnich wkroczyły na drogę do zniewolenia Niespodzianka: Keynesowi się podobało
Rządy prawa Wg Hayeka centralne planowanie to podporządkowywanie jednostki dobru wspólnoty, społecznemu dobrobytowi itd. Czyli traktowanie człowieka jako środek, nie jako cel wbrew Kantowskiej zasadzie Planowanie prowadzi do ciągłego wtrącania się państwa w sprawy jednostek Rząd powinien zapewniać wyłącznie ramy instytucjonalne, czyli rządy prawa, stabilną, przewidywalną strukturę, w której jednostki mogą działać i planować tak, jak chcą
Denacjonalizacja pieniądza, 1976 Teoria austriacka banki centralne są szkodliwe Można postulować standard złota, można też postulować coś, co dziś zwie się free banking Pod koniec kariery Hayek stał się zwolennikiem drugiego uważał, że podaż pieniądza powinna leżeć w gestii wolnego rynku Każdy powinien móc stworzyć własną walutę, a mechanizmy konkurencyjne będą wybierać te najbardziej stabilne spontaniczny porządek Krytyka: skąd wiadomo, że powstanie banków centralnych nie jest wynikiem spontanicznego porządku?
Hayek podsumowanie To, co omówiliśmy, to tylko bardzo pobieżny zarys Hayek zajmował się też m.in. filozofią nauki, politologią, psychologią i prawoznawstwem Był w pewnym sensie Keynesem myśli wolnorynkowej - wywarł na nią tak duży wpływ, aczkolwiek w wąsko rozumianej ekonomii dużo więcej mówi się o spuściźnie Keynesa